Özbekçe

Özbekçe
Özbekçe
Özbek Türkçesi
Ўзбек, اوزبیک
Telaffuz	Oʻzbek
Bölge	Orta Asya
Etnisite	Özbekler
Konuşan sayısı	21,930,230 (2007)
Dil ailesi	Altay dil ailesi Türk dilleri Uygur grubu Özbekçe; ; ;
Yazı sistemi	Latin; Kiril alfabesi; Arap alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	Özbekistan
Dil kodları
ISO 639-1	uz
ISO 639-2	uzb
ISO 639-3	uzb
	Özbekçe'in koşulduğu yerler.

Sayfanın 14 Eylül 2016 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Özbekçe veya Özbek Türkçesi (O‘zbekcha veya O‘zbek Turkchasi) tarihî Çağatay Türkçesinin çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir. Türk lehçelerinin Karluk grubuna bağlı bir Türk lehçesidir ve Özbekistan'ın resmî dili konumundadır.

Özbekçe,karakteristik açıdan diğer Türk lehçelerinden farklı özelliklere sahiptir.Ses uyumunun olmaması ve bünyesinde Karluk,Kıpçak ve Oğuz ağızlarından unsurları barındıran tek Türk lehçesi olması,bu farklılıklardan bazılarıdır.^[2]

Orta Asya genelinde en çok konuşulan Türk lehçesi olan Özbekçe; Kıpçak, Karluk ve Oğuz lehçelerine ait unsurları bünyesinde birleştiren tek Türk lehçesidir. Özbekistan'ın Fergana vadisi, Taşkent ve etrafı ile Semerkant, Buhara, Karşı, Şehrisebz ve Termez şehirlerinde Karluk lehçesi, Surhanderya, Kaşkaderya, Semerkant vilayetlerinde Kıpçak lehçesi, Harezm vilayetinde ise Oğuz lehçesinde konuşulmasına rağmen, Özbek edebi dilinde ağırlıklı olarak Fergana ve Taşkent ağızlarının ağırlık kazandığı Karluk lehçesi hâkimdir. Orta Çağ'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur.

Özbekçe'de diğer Türk lehçe ve şivelerine göre Farsçanın etkisi daha fazladır. Sözlüklerinde Farsça kelime sayısı fazla olduğu gibi telaffuzda da Farsçanın etkisi açıkça görülür. Diğer Türk lehçe ve şivelerindeki ünlü uyumları Özbekçede yoktur. Gerek kiril alfabesinde gerekse bugün kullanılan latin alfabesinde mevcut ünlülerin yetersiz oluşu da ağızlardaki bu temayülün önünde engel teşkil etmektedir.

Özbek Türkçesi Türkistan coğrafyasında Özbekistan dışına yayılmış olan Özbek Türkleri arasında; Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan cumhuriyetlerinde de kullanılır. Söz konusu bazı bölgelerde, bölgenin resmi dilinden de çok kullanılır.

Yazı sistemi

1904'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 2002 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.

Kiril:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	О о
П п	Р р	С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц
Ч ч	Ш ш	Ъ ъ	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я	Ў ў
Қ қ	Ғ ғ	Ҳ ҳ

Latin:

А а	B b	V v	G g	D d	Е е	Yo yo	J j
Z z	I i	Y y	K k	L l	М m	N n	О о
P p	R r	S s	Т t	U u	F f	X x	TS ʦ
Ch ch	Sh sh	ʼ	-	E e	Yu yu	Ya ya	O‘ o‘
Q q	G‘ g‘	H h

Dilbilgisi

Metin örneği

Latin	Kiril	sözcüğü sözcüğüne aktarım	Türkçe
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo‘lib tug‘iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari bilan birodarlarcha muomala qilishlari zarur.	Барча одамлар эркин, қадр-қиммат ва ҳуқуқларда тенг бўлиб туғиладилар. Улар ақл ва виждон соҳибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала қилишлари зарур.	Varca ademler erkin, kadir-kıymet ve hukuklarda denk olup doğulurlar. Onlar akıl ve vicdan sahibidirler ve bir-birleri ile biraderlerce muamele kılışları zaruri.	Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.