Anksiyete bozukluğu: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
k dz. |
ek çeviri |
||
53. satır: | 53. satır: | ||
Ayrılma kaygısı bozukluğu (AKB), bireyin bir kişi veya mekandan ayrılma konusunda aşırı ve uygunsuz düzeyde anksiyete yaşaması durumudur. Ayrılma anksiyetesi, bebekler ve çocuklar için normal bir gelişim aşamasıdır ve bu his aşırı veya uygunsuz olduğunda bozukluk olarak kabul edilir<ref>{{kitap kaynağı | vauthors = Siegler RS |başlık=How Children Develop, Exploring Child Develop |tarih=2006 |yayıncı=Worth Pub |isbn=978-0-7167-6113-6 }}{{page needed|date=July 2023}}</ref>. AKB, yetişkinlerin yaklaşık %7'sini ve çocukların %4'ünü etkiler, ancak çocukluk vakaları daha şiddetli olma eğilimindedir; bazı durumlarda, kısa bir ayrılık bile panik yaratabilir<ref>{{dergi kaynağı | vauthors = Arehart-Treichel J |başlık=Adult Separation Anxiety Often Overlooked Diagnosis |dergi=Psychiatric News |tarih=7 Temmuz 2006 |cilt=41 |sayı=13 |sayfalar=30 |doi=10.1176/pn.41.13.0030 }}</ref><ref>{{dergi kaynağı | vauthors = Shear K, Jin R, Ruscio AM, Walters EE, Kessler RC | başlık = Prevalence and correlates of estimated DSM-IV child and adult separation anxiety disorder in the National Comorbidity Survey Replication | dergi = The American Journal of Psychiatry | cilt = 163 | sayı = 6 | sayfalar = 1074–1083 | tarih = June 2006 | pmid = 16741209 | pmc = 1924723 | doi = 10.1176/ajp.2006.163.6.1074 }}</ref>. Çocukları erken tedavi etmek, gelecekteki sorunları önleyebilir. Bu tedavi, ebeveynlerin ve ailenin bu durumu nasıl yöneteceğini öğrenmesini içerebilir. Çoğu zaman, ebeveynler çocuklarının anksiyetelerini pekiştirir çünkü bu durumu nasıl doğru bir şekilde yöneteceklerini bilmezler. Ebeveyn eğitimi ve aile terapisine ek olarak, ayrılma anksiyetesi tedavisinde SSRI gibi ilaçlar kullanılabilir<ref name=Moh2014>{{dergi kaynağı | vauthors = Mohatt J, Bennett SM, Walkup JT | başlık = Treatment of separation, generalized, and social anxiety disorders in youths | dergi = The American Journal of Psychiatry | cilt = 171 | sayı = 7 | sayfalar = 741–748 | tarih = July 2014 | pmid = 24874020 | doi = 10.1176/appi.ajp.2014.13101337 }}</ref>. |
Ayrılma kaygısı bozukluğu (AKB), bireyin bir kişi veya mekandan ayrılma konusunda aşırı ve uygunsuz düzeyde anksiyete yaşaması durumudur. Ayrılma anksiyetesi, bebekler ve çocuklar için normal bir gelişim aşamasıdır ve bu his aşırı veya uygunsuz olduğunda bozukluk olarak kabul edilir<ref>{{kitap kaynağı | vauthors = Siegler RS |başlık=How Children Develop, Exploring Child Develop |tarih=2006 |yayıncı=Worth Pub |isbn=978-0-7167-6113-6 }}{{page needed|date=July 2023}}</ref>. AKB, yetişkinlerin yaklaşık %7'sini ve çocukların %4'ünü etkiler, ancak çocukluk vakaları daha şiddetli olma eğilimindedir; bazı durumlarda, kısa bir ayrılık bile panik yaratabilir<ref>{{dergi kaynağı | vauthors = Arehart-Treichel J |başlık=Adult Separation Anxiety Often Overlooked Diagnosis |dergi=Psychiatric News |tarih=7 Temmuz 2006 |cilt=41 |sayı=13 |sayfalar=30 |doi=10.1176/pn.41.13.0030 }}</ref><ref>{{dergi kaynağı | vauthors = Shear K, Jin R, Ruscio AM, Walters EE, Kessler RC | başlık = Prevalence and correlates of estimated DSM-IV child and adult separation anxiety disorder in the National Comorbidity Survey Replication | dergi = The American Journal of Psychiatry | cilt = 163 | sayı = 6 | sayfalar = 1074–1083 | tarih = June 2006 | pmid = 16741209 | pmc = 1924723 | doi = 10.1176/ajp.2006.163.6.1074 }}</ref>. Çocukları erken tedavi etmek, gelecekteki sorunları önleyebilir. Bu tedavi, ebeveynlerin ve ailenin bu durumu nasıl yöneteceğini öğrenmesini içerebilir. Çoğu zaman, ebeveynler çocuklarının anksiyetelerini pekiştirir çünkü bu durumu nasıl doğru bir şekilde yöneteceklerini bilmezler. Ebeveyn eğitimi ve aile terapisine ek olarak, ayrılma anksiyetesi tedavisinde SSRI gibi ilaçlar kullanılabilir<ref name=Moh2014>{{dergi kaynağı | vauthors = Mohatt J, Bennett SM, Walkup JT | başlık = Treatment of separation, generalized, and social anxiety disorders in youths | dergi = The American Journal of Psychiatry | cilt = 171 | sayı = 7 | sayfalar = 741–748 | tarih = July 2014 | pmid = 24874020 | doi = 10.1176/appi.ajp.2014.13101337 }}</ref>. |
||
===Obsesif-kompulsif bozukluk=== |
|||
{{Main|Obsesif-kompulsif bozukluk}} |
|||
Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), [[DSM-5]] veya [[ICD-11]]'de anksiyete bozukluğu olarak sınıflandırılmamaktadır<ref name="Marras et al. (2016)">{{cite journal | vauthors = Marras A, Fineberg N, Pallanti S | title = Obsessive compulsive and related disorders: comparing DSM-5 and ICD-11 | journal = CNS Spectrums | volume = 21 | issue = 4 | pages = 324–333 | date = August 2016 | pmid = 27401060 | doi = 10.1017/S1092852916000110 | s2cid = 13129793 }}</ref>. Ancak, eski DSM-IV ve [[ICD-10]] versiyonlarında bu şekilde sınıflandırılmıştır. OKB, [[obsesyon]] (rahatsız edici, sürekli ve müdahaleci düşünceler veya imgeler) ve [[kompulsiyon]] (belirli eylemleri veya ritüelleri tekrar tekrar yapma dürtüsü) olarak kendini gösterir. Bu belirtiler, ilaçlar veya fiziksel bozukluklar tarafından tetiklenmez ve anksiyete veya sıkıntıya yol açar, ayrıca (az ya da çok önemli) işlevsel bozukluklara neden olur<ref name="NICE-2006">{{cite book |title=Obsessive-Compulsive Disorder: Core Interventions in the Treatment of Obsessive-Compulsive Disorder and Body Dysmorphic Disorder |series=National Institute for Health and Care Excellence: Guidelines |date=2006 |publisher=British Psychological Society |isbn=978-1-85433-430-5 |url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK56458/ |pmid=21834191 |author1=National Collaborating Centre for Mental Health (UK) }}{{page needed|date=July 2023}}</ref><ref name="Soomro-2012">{{cite journal | vauthors = Soomro GM | title = Obsessive compulsive disorder | journal = BMJ Clinical Evidence | volume = 2012 | pages = 1004 | date = January 2012 | pmid = 22305974 | pmc = 3285220 }}</ref><ref name="Marras et al. (2016)" /><ref>{{cite web |title=6B20 Obsessive-compulsive disorder |url=https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/1582741816 |website=ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics }}</ref>. OKB, yetişkinlerin yaklaşık %1-2'sini (kadınlarda erkeklere göre biraz daha fazla) ve çocuklar ile ergenlerin %3'ünden azını etkiler<ref name="NICE-2006" /><ref name="Soomro-2012" />. |
|||
Obsesif-kompulsif bozukluğu (OKB) olan bireyler, belirtilerinin mantıksız olduğunu fark ederler ve bu düşüncelere ve davranışlara karşı sürekli bir mücadele içindedirler<ref name="NICE-2006" /><ref name="IQWiG-2014">{{cite book |title=InformedHealth.org |date=19 October 2017 |publisher=Institute for Quality and Efficiency in Health Care |chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279562/ |chapter=Obsessive-compulsive disorder: Overview }}</ref>. Belirtiler, ocağı kapatmayı unutmak gibi dış olaylarla ilgili korkulara ya da uygunsuz davranışlarda bulunma endişelerine dayanabilir<ref name="IQWiG-2014" />. Kompulsif ritüeller, rahatsızlığı hafifletmek için izledikleri kişisel kurallar olup, örneğin, evden çıkmadan önce ocağın kapalı olduğundan belirli bir sayıda emin olma ihtiyacını içerir<ref name="Soomro-2012" />. |
|||
Neden bazı bireylerin OKB'ye sahip olduğu kesin olarak bilinmemektedir; ancak davranışsal, bilişsel, genetik ve nörobiyolojik etmenlerin rol oynayabileceği düşünülmektedir<ref name="Soomro-2012" />. Risk etmenleri arasında ailede OKB öyküsü, bekar olma, yüksek sosyoekonomik statüye sahip olma veya ücretli bir işte çalışmama bulunmaktadır<ref name="Soomro-2012" />. OKB'li bireylerin yaklaşık %20'si bu durumu tamamen aşarken, çoğu insanda belirtiler zamanla azalacaktır (ilave %50)<ref name="NICE-2006" />. |
|||
===Seçici konuşmazlık=== |
|||
{{Main|Seçici mutizm}} |
|||
Seçici konuşmazlık (SK), normalde konuşma yetisine sahip bir bireyin belirli durumlarda veya belirli kişilerle konuşmaması durumudur. Seçici konuşmazlık genellikle [[utangaçlık]] veya [[sosyal anksiyete]] ile birlikte görülür<ref>{{cite journal | vauthors = Viana AG, Beidel DC, Rabian B | title = Selective mutism: a review and integration of the last 15 years | journal = Clinical Psychology Review | volume = 29 | issue = 1 | pages = 57–67 | date = February 2009 | pmid = 18986742 | doi = 10.1016/j.cpr.2008.09.009 }}</ref>. Bu bireyler, sessiz kalmanın utanç, sosyal dışlanma veya cezalandırma gibi sonuçları olmasına rağmen konuşmamayı tercih ederler<ref>{{cite news | vauthors = Brown H |title=The Child Who Would Not Speak a Word |url=https://www.nytimes.com/2005/04/12/health/psychology/the-child-who-would-not-speak-a-word.html |work=The New York Times |date=12 April 2005 }}</ref>. Seçici konuşmazlık, yaşamlarının bir döneminde yaklaşık %0,8 oranında kişiyi etkiler<ref name="Lancet2016">{{cite journal | vauthors = Craske MG, Stein MB | title = Anxiety | journal = Lancet | volume = 388 | issue = 10063 | pages = 3048–3059 | date = December 2016 | pmid = 27349358 | doi = 10.1016/S0140-6736(16)30381-6 | s2cid = 208789585 }}</ref>. |
|||
Seçici konuşmazlık tanısı için yapılan testler önemlidir çünkü doktorlar, sorunun çocuğun işitme yetisi veya çene veya dil hareketleri ile ilişkili olup olmadığını ve çocuğun başkalarının konuşmalarını anlayıp anlamadığını belirlemelidir<ref>{{cite web |title=Selective Mutism |url=https://www.asha.org/public/speech/disorders/selective-mutism/ |website=American Speech-Language-Hearing Association }}</ref>. Genellikle, seçici konuşmazlığın tedavisinde [[bilişsel davranışçı terapi]] (BDT) önerilen yaklaşımdır, ancak uzun vadeli sonuçları inceleyen çalışmalar eksiktir<ref>{{cite journal | vauthors = Oerbeck B, Overgaard KR, Stein MB, Pripp AH, Kristensen H | title = Treatment of selective mutism: a 5-year follow-up study | journal = European Child & Adolescent Psychiatry | volume = 27 | issue = 8 | pages = 997–1009 | date = August 2018 | pmid = 29357099 | pmc = 6060963 | doi = 10.1007/s00787-018-1110-7 }}</ref>. |
|||
==Tanı== |
|||
Anksiyete bozukluklarının tanısı, belirtiler, tetikleyici etmenler ve bireyin kişisel ve aile öyküsü üzerinden konulur. Anksiyete teşhisinde kullanılabilecek objektif [[biyoişaretçi]] veya laboratuvar testleri mevcut değildir<ref name=RoseDevine2014>{{cite journal | vauthors = Rose M, Devine J | title = Assessment of patient-reported symptoms of anxiety | journal = Dialogues in Clinical Neuroscience | volume = 16 | issue = 2 | pages = 197–211 | date = June 2014 | pmid = 25152658 | pmc = 4140513 | doi = 10.31887/DCNS.2014.16.2/mrose }}</ref>. Bir tıp uzmanının, uzun süreli anksiyetenin diğer tıbbi ve psikiyatrik nedenlerini değerlendirmesi kritik öneme sahiptir, zira tedavi yöntemleri büyük ölçüde farklılık gösterebilir<ref name="DSM5" />. |
|||
Klinik kullanım için geliştirilmiş çeşitli anketler mevcut olup, objektif bir değerlendirme sistemi sağlamak amacıyla kullanılabilir. Belirtiler, yaygın anksiyete bozukluğunun her alt türü arasında farklılık gösterebilir. Genellikle, belirtilerin en az altı ay boyunca var olması, çoğu günlerde ortaya çıkması ve bireyin günlük yaşamında işlevselliğini önemli ölçüde etkilemesi gereklidir. Belirtiler arasında sinirli, endişeli veya gergin hissetme; aşırı endişe duyma; konsantrasyon güçlüğü; huzursuzluk; ve irritabilite bulunabilir<ref name="DSM5" /><ref name="Lancet2016" />. |
|||
Klinik kullanım için geliştirilmiş anketler arasında ''State-Trait Anxiety Inventory'' (STAI), [[Generalized Anxiety Disorder 7]] (GAD-7), ''Beck Anxiety Inventory'' (BAI), ''Zung Self-Rating Anxiety Scale'' ve ''Taylor Manifest Anxiety Scale'' bulunmaktadır<ref name=RoseDevine2014/>. Anksiyete ve depresyon ölçümlerini birleştiren diğer anketler arasında ''Hamilton Anxiety Rating Scale'', ''Hospital Anxiety and Depression Scale'' (HADS), ''Patient Health Questionnaire'' (PHQ) ve ''Patient-Reported Outcomes Measurement Information System'' (PROMIS) yer almaktadır<ref name=RoseDevine2014/>. Özgül anksiyete anketlerine örnek olarak ''Liebowitz Social Anxiety Scale'' (LSAS), ''Social Interaction Anxiety Scale'' (SIAS), ''Social Phobia Inventory'' (SPIN), ''Social Phobia Scale'' (SPS) ve ''Social Anxiety Questionnaire'' (SAQ-A30) verilebilir<ref name=RoseDevine2014/>. |
|||
===Ayırıcı tanı=== |
|||
Anksiyete bozuklukları, gelişimsel olarak normal [[korku]] veya [[anksiyete]]den aşırı olması veya gelişimsel olarak uygun dönemlerin ötesine geçmesiyle ayrılır. Genellikle stres kaynaklı olan geçici korku veya anksiyeteden, sürekli olması (örneğin, tipik olarak 6 ay veya daha uzun sürmesi) ile ayrılır. Ancak, sürenin belirlenmesi genel bir kılavuz niteliğinde olup, belli bir esnekliğe izin verir ve çocuklarda bazen daha kısa olabilir<ref name= DSM5/>. |
|||
Anksiyete bozukluklarının tanısı konmadan önce, öncelikle altta yatan tıbbi bir nedenin dışlanması gerekmektedir<ref name="Test2013partIII">{{cite journal | vauthors = Testa A, Giannuzzi R, Daini S, Bernardini L, Petrongolo L, Gentiloni Silveri N | title = Psychiatric emergencies (part III): psychiatric symptoms resulting from organic diseases | journal = European Review for Medical and Pharmacological Sciences | volume = 17 | issue = Suppl 1 | pages = 86–99 | date = February 2013 | pmid = 23436670 | url = https://www.europeanreview.org/wp/wp-content/uploads/86-99.pdf }}</ref><ref name=WHO2009 />. Anksiyete bozukluğu ile benzer belirtiler gösterebilen hastalıklar arasında bazı endokrin hastalıklar ([[hipotiroidizm|hipotiroidi]] ve [[hipertiroidizm]], [[hiperprolaktinemi]]),<ref name=Lancet2016 /><ref name="Test2013partIII" /><ref name=Samuels2008>{{cite journal | vauthors = Samuels MH | title = Cognitive function in untreated hypothyroidism and hyperthyroidism | journal = Current Opinion in Endocrinology, Diabetes, and Obesity | volume = 15 | issue = 5 | pages = 429–433 | date = October 2008 | pmid = 18769215 | doi = 10.1097/MED.0b013e32830eb84c | type = Review | s2cid = 27235034 }}</ref> metabolik bozukluklar ([[diabetes mellitus|diyabet]]),<ref name="Test2013partIII" /><ref name=GrigsbyAnderson2002>{{cite journal | vauthors = Grigsby AB, Anderson RJ, Freedland KE, Clouse RE, Lustman PJ | title = Prevalence of anxiety in adults with diabetes: a systematic review | journal = Journal of Psychosomatic Research | volume = 53 | issue = 6 | pages = 1053–1060 | date = December 2002 | pmid = 12479986 | doi = 10.1016/S0022-3999(02)00417-8 | type = Systematic Review }}</ref> eksiklik durumları (düşük [[vitamin D]], [[riboflavin|B2]], [[vitamin B12|B12]] ve [[folik asit]] seviyeleri),<ref name="Test2013partIII" /> gastrointestinal hastalıklar ([[çölyak hastalığı]], [[çölyak dışı gluten duyarlılığı]], [[inflamatuar bağırsak hastalığı]]),<ref name=ZingoneSwift2015>{{cite journal | vauthors = Zingone F, Swift GL, Card TR, Sanders DS, Ludvigsson JF, Bai JC | title = Psychological morbidity of celiac disease: A review of the literature | journal = United European Gastroenterology Journal | volume = 3 | issue = 2 | pages = 136–145 | date = April 2015 | pmid = 25922673 | pmc = 4406898 | doi = 10.1177/2050640614560786 | type = Review }}</ref><ref name=MolinaInfanteSantolaria2015SystematicReview>{{cite journal | vauthors = Molina-Infante J, Santolaria S, Sanders DS, Fernández-Bañares F | title = Systematic review: noncoeliac gluten sensitivity | journal = Alimentary Pharmacology & Therapeutics | volume = 41 | issue = 9 | pages = 807–820 | date = May 2015 | pmid = 25753138 | doi = 10.1111/apt.13155 | type = Systematic Review | s2cid = 207050854 | doi-access = free }}</ref><ref name=NeuendorfHarding2016>{{cite journal | vauthors = Neuendorf R, Harding A, Stello N, Hanes D, Wahbeh H | title = Depression and anxiety in patients with Inflammatory Bowel Disease: A systematic review | journal = Journal of Psychosomatic Research | volume = 87 | pages = 70–80 | date = August 2016 | pmid = 27411754 | doi = 10.1016/j.jpsychores.2016.06.001 | type = Systematic Review }}</ref> kalp hastalıkları,<ref name=Lancet2016 /><ref name="Test2013partIII" /> kan hastalıkları ([[anemi]]),<ref name="Test2013partIII" /> ve beyin dejeneratif hastalıkları ([[Parkinson hastalığı]], [[demans]], [[multipl skleroz]], [[Huntington hastalığı]]) bulunur<ref name="Test2013partIII" /><ref name=ZhaoTan2016>{{cite journal | vauthors = Zhao QF, Tan L, Wang HF, Jiang T, Tan MS, Tan L, Xu W, Li JQ, Wang J, Lai TJ, Yu JT | title = The prevalence of neuropsychiatric symptoms in Alzheimer's disease: Systematic review and meta-analysis | journal = Journal of Affective Disorders | volume = 190 | pages = 264–271 | date = January 2016 | pmid = 26540080 | doi = 10.1016/j.jad.2015.09.069 | type = Systematic Review }}</ref><ref name=WenChan2016>{{cite journal | vauthors = Wen MC, Chan LL, Tan LC, Tan EK | title = Depression, anxiety, and apathy in Parkinson's disease: insights from neuroimaging studies | journal = European Journal of Neurology | volume = 23 | issue = 6 | pages = 1001–1019 | date = June 2016 | pmid = 27141858 | pmc = 5084819 | doi = 10.1111/ene.13002 | type = Review }}</ref><ref name=MarrieReingold2015>{{cite journal | vauthors = Marrie RA, Reingold S, Cohen J, Stuve O, Trojano M, Sorensen PS, Cutter G, Reider N | title = The incidence and prevalence of psychiatric disorders in multiple sclerosis: a systematic review | journal = Multiple Sclerosis | volume = 21 | issue = 3 | pages = 305–317 | date = March 2015 | pmid = 25583845 | pmc = 4429164 | doi = 10.1177/1352458514564487 | type = Systematic Review }}</ref>. |
|||
Birçok ilaç, zehirlenme, yoksunluk veya kronik kullanım yoluyla anksiyeteye neden olabilir veya mevcut anksiyeteyi kötüleştirebilir. Bu ilaçlar arasında [[alkol (ilaç)|alkol]], tütün, kenevir, [[sedatif]]ler (reçeteli benzodiazepinler dahil), [[opioid]]ler (reçeteli analjezikler ve eroin gibi yasadışı maddeler dahil), [[uyarıcılar]] (kafein, kokain ve amfetaminler gibi), [[halüsinojen]]ler ve [[inhalantlar]] yer almaktadır.<ref name=Lancet2016/><ref name= DSM5 /> |
|||
==Önleme== |
|||
Anksiyete bozukluklarının önlenmesine yönelik çalışmalar artmaktadır<ref name=Bien2007>{{cite journal | vauthors = Bienvenu OJ, Ginsburg GS | title = Prevention of anxiety disorders | journal = International Review of Psychiatry | volume = 19 | issue = 6 | pages = 647–654 | date = December 2007 | pmid = 18092242 | doi = 10.1080/09540260701797837 | publication-place = Abingdon, England | s2cid = 95140 }}</ref>. [[Bilişsel davranışçı terapi]]<ref name=Bien2007/> ve [[Bilinçli farkındalık|mindfulness]] terapisi kullanımını destekleyen sınırlı kanıtlar mevcuttur<ref name= Khoury>{{cite journal | vauthors = Khoury B, Lecomte T, Fortin G, Masse M, Therien P, Bouchard V, Chapleau MA, Paquin K, Hofmann SG | title = Mindfulness-based therapy: a comprehensive meta-analysis | journal = Clinical Psychology Review | volume = 33 | issue = 6 | pages = 763–771 | date = August 2013 | pmid = 23796855 | doi = 10.1016/j.cpr.2013.05.005 }}</ref><ref name=Sharma>{{cite journal | vauthors = Sharma M, Rush SE | title = Mindfulness-based stress reduction as a stress management intervention for healthy individuals: a systematic review | journal = Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine | volume = 19 | issue = 4 | pages = 271–286 | date = October 2014 | pmid = 25053754 | doi = 10.1177/2156587214543143 | doi-access = free }}</ref>. 2013 yılında yapılan bir inceleme, yetişkinlerde yaygın anksiyete bozukluğunu (YAB) önlemeye yönelik etkili bir yöntem bulunamadığını belirtmiştir<ref>{{cite journal | vauthors = Patel G, Fancher TL | title = In the clinic. Generalized anxiety disorder | journal = Annals of Internal Medicine | volume = 159 | issue = 11 | pages = ITC6–1, ITC6–2, ITC6-3, ITC6-4, ITC6-5, ITC6-6, ITC6-7, ITC6-8, ITC6-9, ITC6-10, ITC6-11; quiz ITC6-12 | date = December 2013 | pmid = 24297210 | doi = 10.7326/0003-4819-159-11-201312030-01006 | s2cid = 42889106 }}</ref>. 2017 yılında yapılan bir inceleme ise psikolojik ve eğitimsel müdahalelerin anksiyetenin önlenmesinde küçük bir fayda sağladığını bulmuştur<ref>{{cite journal | vauthors = Moreno-Peral P, Conejo-Cerón S, Rubio-Valera M, Fernández A, Navas-Campaña D, Rodríguez-Morejón A, Motrico E, Rigabert A, Luna JD, Martín-Pérez C, Rodríguez-Bayón A, Ballesta-Rodríguez MI, Luciano JV, Bellón JÁ | title = Effectiveness of Psychological and/or Educational Interventions in the Prevention of Anxiety: A Systematic Review, Meta-analysis, and Meta-regression | journal = JAMA Psychiatry | volume = 74 | issue = 10 | pages = 1021–1029 | date = October 2017 | pmid = 28877316 | pmc = 5710546 | doi = 10.1001/jamapsychiatry.2017.2509 }}</ref><ref>{{cite book |doi=10.1016/B978-0-12-813495-5.00008-5 |chapter=Targeting anxiety sensitivity as a prevention strategy |title=The Clinician's Guide to Anxiety Sensitivity Treatment and Assessment |year=2019 | vauthors = Schmidt NB, Allan NP, Knapp AA, Capron D |pages=145–178 |isbn=978-0-12-813495-5 |s2cid=81782119 }}</ref>. Araştırmalar, anksiyete bozukluklarının ortaya çıkışını tahmin eden etmenlerin, bu bozuklukların devamlılığını tahmin eden etmenlerden kısmen farklı olduğunu göstermektedir<ref name="Lancet2021">{{cite journal | vauthors = Hovenkamp-Hermelink JH, Jeronimus BF, Myroniuk S, Riese H, Schoevers RA | title = Predictors of persistence of anxiety disorders across the lifespan: a systematic review | journal = The Lancet. Psychiatry | volume = 8 | issue = 5 | pages = 428–443 | date = May 2021 | pmid = 33581052 | doi = 10.1016/S2215-0366(20)30433-8 | s2cid = 231919782 | url = https://pure.rug.nl/ws/files/177228875/Predictors_of_persistence_of_anxiety_disorders_across_the_lifespan_a_systematic_review.pdf }}</ref>. |
|||
== Algı ve ayrımcılık == |
|||
=== Damgalama === |
|||
Anksiyete bozukluğu olan bireyler, anksiyete ve anksiyete bozukluklarına dair yanlış anlamalar nedeniyle diğer kişiler tarafından sahip olunan önyargılar ve klişelerle mücadele edebilirler<ref name="Corrigan 67–73">{{cite journal | vauthors = Corrigan PW | title = Lessons learned from unintended consequences about erasing the stigma of mental illness | journal = World Psychiatry | volume = 15 | issue = 1 | pages = 67–73 | date = February 2016 | pmid = 26833611 | pmc = 4780288 | doi = 10.1002/wps.20295 }}</ref>. ''National Survey of Mental Health Literacy and Stigma'' anketinden elde edilen veri analizinde bulunan yanlış anlamalar şunları içermektedir: (1) birçok kişi anksiyetenin gerçek bir tıbbi hastalık olmadığına inanmakta; ve (2) birçok kişi anksiyete yaşayan bireylerin isterlerse bu durumu durdurabileceklerine inanmaktadır<ref name="beyondblue">{{cite web |title=Stigma relating to anxiety |url=https://www.beyondblue.org.au/mental-health/anxiety/stigma-relating-to-anxiety |website=Beyond Blue }}</ref>. Anksiyete bozukluğu yaşayan bireyler için damgalama ve olumsuz sosyal algı, tedavi arama olasılığını azaltabilir<ref name="beyondblue"/>. |
|||
Bazı ruhsal hastalığı olan bireylerin kendilerine yönelik geliştirdikleri önyargıya öz-damgalama (İng. ''self-stigma'') denir<ref name="Corrigan 67–73"/>. |
|||
Anksiyeteye yönelik damgalamanın kesin nedeni için doğrudan bir kanıt bulunmamaktadır. Damgalama, sosyal düzeylere göre makro, orta ve mikro seviyelerde incelenebilir. Makro seviyede, kitle medyasının etkisiyle tüm toplum üzerinde görülür. Orta seviyede, sağlık profesyonelleri ve onların perspektifleri yer alır. Mikro seviyede ise bireyin öz-damgalama yoluyla sürece katkıları detaylandırılmaktadır<ref name="Rossler 2016">{{cite journal | vauthors = Rössler W | title = The stigma of mental disorders: A millennia-long history of social exclusion and prejudices | journal = EMBO Reports | volume = 17 | issue = 9 | pages = 1250–1253 | date = September 2016 | pmid = 27470237 | pmc = 5007563 | doi = 10.15252/embr.201643041 }}</ref>. |
|||
Damgalama, bilişsel, duygusal ve davranışsal olmak üzere üç kavramsal şekilde tanımlanabilir. Bu, stereotipler, önyargılar ve ayrımcılık arasında ayrım yapmayı sağlar<ref name="Rossler 2016"/>. |
|||
==Tedavi== |
|||
Tedavi seçenekleri arasında [[psikoterapi|terapiler]], farmakolojik tedaviler ve yaşam tarzı değişiklikleri yer almaktadır. Terapinin mi yoksa farmakolojik tedavinin mi daha etkili olduğuna dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır; ilaç seçimi, hastanın özel durumu ve belirtileri dikkate alınarak doktor ve hasta tarafından birlikte kararlaştırılabilir<ref name="NEJM20152">{{cite journal | vauthors = Stein MB, Sareen J | title = CLINICAL PRACTICE. Generalized Anxiety Disorder | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 373 | issue = 21 | pages = 2059–2068 | date = November 2015 | pmid = 26580998 | doi = 10.1056/nejmcp1502514 }}</ref>. Belirlenen ilaçla tedavi sırasında hastanın anksiyetesi iyileşmezse, alternatif bir ilaç tedavisi önerilebilir<ref name="NEJM20152"/>. Özgün tedavi yöntemleri, anksiyete bozukluğunun alt türüne, hastanın diğer tıbbi durumlarına ve mevcut ilaç kullanımına bağlı olarak değişiklik gösterecektir. |
|||
===Psikolojik teknikler=== |
|||
[[Bilişsel davranışçı terapi]] (BDT) anksiyete bozuklukları için etkilidir ve birinci basamak tedavi olarak kabul edilir<ref name="NEJM20152"/><ref>{{cite journal | vauthors = Cuijpers P, Sijbrandij M, Koole S, Huibers M, Berking M, Andersson G | title = Psychological treatment of generalized anxiety disorder: a meta-analysis | journal = Clinical Psychology Review | volume = 34 | issue = 2 | pages = 130–140 | date = March 2014 | pmid = 24487344 | doi = 10.1016/j.cpr.2014.01.002 | s2cid = 46188773 }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Otte C | title = Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: current state of the evidence | journal = Dialogues in Clinical Neuroscience | volume = 13 | issue = 4 | pages = 413–421 | year = 2011 | pmid = 22275847 | pmc = 3263389 | doi = 10.31887/DCNS.2011.13.4/cotte }}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Pompoli A, Furukawa TA, Imai H, Tajika A, Efthimiou O, Salanti G | title = Psychological therapies for panic disorder with or without agoraphobia in adults: a network meta-analysis | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2016 | issue = 4 | pages = CD011004 | date = April 2016 | pmid = 27071857 | pmc = 7104662 | doi = 10.1002/14651858.CD011004.pub2 }}</ref><ref name=Ol2016>{{cite journal | vauthors = Olthuis JV, Watt MC, Bailey K, Hayden JA, Stewart SH | title = Therapist-supported Internet cognitive behavioural therapy for anxiety disorders in adults | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2016 | issue = 3 | pages = CD011565 | date = March 2016 | pmid = 26968204 | pmc = 7077612 | doi = 10.1002/14651858.CD011565.pub2 }}</ref>. BDT'nin internet üzerinden uygulandığında yüz yüze seanslar kadar etkili olduğu görülmektedir<ref name=Ol2016/><ref>{{cite journal | vauthors = Mayo-Wilson E, Montgomery P | title = Media-delivered cognitive behavioural therapy and behavioural therapy (self-help) for anxiety disorders in adults | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 9 | pages = CD005330 | date = September 2013 | pmid = 24018460 | doi = 10.1002/14651858.CD005330.pub4 }}</ref>. |
|||
[[Maruz bırakma terapisi|Maruz bırakma ve tepki önleme terapisi (ERP)]], travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), fobiler, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) ve yaygın anksiyete bozukluğunun (YAB) tedavisinde etkili bulunmuştur. |
|||
[[Bilinçli farkındalık|Mindfulness]] temelli programların, anksiyete bozukluklarının yönetiminde etkili olduğu görülmektedir<ref name=Roemer>{{cite journal | vauthors = Roemer L, Williston SK, Eustis EH, Orsillo SM | title = Mindfulness and acceptance-based behavioral therapies for anxiety disorders | journal = Current Psychiatry Reports | volume = 15 | issue = 11 | pages = 410 | date = November 2013 | pmid = 24078067 | doi = 10.1007/s11920-013-0410-3 | s2cid = 23278447 }}</ref><ref name=Lang>{{cite journal | vauthors = Lang AJ | title = What mindfulness brings to psychotherapy for anxiety and depression | journal = Depression and Anxiety | volume = 30 | issue = 5 | pages = 409–412 | date = May 2013 | pmid = 23423991 | doi = 10.1002/da.22081 | s2cid = 25705284 | doi-access = free }}</ref>. Meditasyonun anksiyete üzerindeki etkisi net değildir ve [[Transandantal Meditasyon|transandantal meditasyon]]un diğer meditasyon türlerinden farklı olmadığı görülmektedir<ref>{{cite journal | vauthors = Krisanaprakornkit T, Krisanaprakornkit W, Piyavhatkul N, Laopaiboon M | title = Meditation therapy for anxiety disorders | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | issue = 1 | pages = CD004998 | date = January 2006 | pmid = 16437509 | doi = 10.1002/14651858.CD004998.pub2 }}</ref>. |
|||
2015 yılında gerçekleştirilen bir [[Cochrane derlemesi]], yetişkinlerde anksiyete bozukluklarının tedavisinde [[Morita terapisi]]nin etkinliği konusunda yeterli kanıt olmadığını ortaya koymuştur<ref>{{cite journal | vauthors = Wu H, Yu D, He Y, Wang J, Xiao Z, Li C | title = Morita therapy for anxiety disorders in adults | journal = The Cochrane Database of Systematic Reviews | volume = 2015 | issue = 2 | pages = CD008619 | date = February 2015 | pmid = 25695214 | doi = 10.1002/14651858.CD008619.pub2 | pmc = 10907974 }}</ref>. |
|||
Macera temelli danışmanlık (İng. ''Adventure-based counseling''), anksiyetenin tedavisinde etkili bir yaklaşım olabilir. Örneğin, kaya tırmanışı genellikle korku veya hayal kırıklığına neden olabilir ve bu olumsuz duygularla destekleyici bir ortamda başa çıkmak, bireylerin bu olumsuz duygularla başa çıkma mekanizmalarını geliştirmelerine yardımcı olabilir.<ref>{{cite journal | vauthors = Mayrav A, Adiel D, Sigal M, Irena R, Shmuel H |title=Wall Climbing Therapy for Adults Diagnosed with Complex PTSD Due Childhood Sexual Assault |journal=Journal of Loss and Trauma |date=17 February 2022 |volume=27 |issue=2 |pages=191–193 |doi=10.1080/15325024.2021.1946303 |s2cid=237775067 }}</ref> |
|||
===İlaçlar=== |
|||
[[Yaygın anksiyete bozukluğu]] tedavisinde ilk tercih olarak [[Seçici serotonin geri alım inhibitörü|SSRI'lar]] veya [[Serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörü|SNRI'lar]] kullanılmaktadır.<ref name="NEJM20152"/><ref name="Bald2005">{{cite journal | vauthors = Baldwin DS, Anderson IM, Nutt DJ, Allgulander C, Bandelow B, den Boer JA, Christmas DM, Davies S, Fineberg N, Lidbetter N, Malizia A, McCrone P, Nabarro D, O'Neill C, Scott J, van der Wee N, Wittchen HU | title = Evidence-based pharmacological treatment of anxiety disorders, post-traumatic stress disorder and obsessive-compulsive disorder: a revision of the 2005 guidelines from the British Association for Psychopharmacology | journal = Journal of Psychopharmacology | volume = 28 | issue = 5 | pages = 403–439 | date = May 2014 | pmid = 24713617 | doi = 10.1177/0269881114525674 | s2cid = 28893331 | url = https://tud.qucosa.de/api/qucosa%3A35384/attachment/ATT-0/ }}</ref> Yetişkinlerde, SSRI veya SNRI grubundaki belirli bir ilacın anksiyete tedavisinde en etkili olduğunu gösteren güçlü bir kanıt bulunmamaktadır, bu nedenle ilaç seçimi genellikle maliyetle belirlenmektedir.<ref name="NEJM20152"/><ref name="Bald20052">{{cite journal | vauthors = Baldwin DS, Anderson IM, Nutt DJ, Allgulander C, Bandelow B, den Boer JA, Christmas DM, Davies S, Fineberg N, Lidbetter N, Malizia A, McCrone P, Nabarro D, O'Neill C, Scott J, van der Wee N, Wittchen HU | title = Evidence-based pharmacological treatment of anxiety disorders, post-traumatic stress disorder and obsessive-compulsive disorder: a revision of the 2005 guidelines from the British Association for Psychopharmacology | journal = Journal of Psychopharmacology | volume = 28 | issue = 5 | pages = 403–439 | date = May 2014 | pmid = 24713617 | doi = 10.1177/0269881114525674 | s2cid = 28893331 | url = https://tud.qucosa.de/api/qucosa%3A35384/attachment/ATT-0/ }}</ref> [[Fluvoksamin]], çocuklar ve ergenlerde çeşitli anksiyete bozukluklarının tedavisinde etkilidir.<ref name=Kwint2022>{{cite journal | vauthors = Kwint J |title=Antidepressants for children and teenagers: what works for anxiety and depression? |journal=NIHR Evidence |date=November 2022 |doi=10.3310/nihrevidence_53342 |doi-access=free |s2cid=253347210 }}</ref><ref name="Boaden_2020">{{cite journal | vauthors = Boaden K, Tomlinson A, Cortese S, Cipriani A | title = Antidepressants in Children and Adolescents: Meta-Review of Efficacy, Tolerability and Suicidality in Acute Treatment | journal = Frontiers in Psychiatry | volume = 11 | pages = 717 | date = 2 September 2020 | pmid = 32982805 | pmc = 7493620 | doi = 10.3389/fpsyt.2020.00717 | doi-access = free }}</ref><ref name="Correll_2021">{{cite journal | vauthors = Correll CU, Cortese S, Croatto G, Monaco F, Krinitski D, Arrondo G, Ostinelli EG, Zangani C, Fornaro M, Estradé A, Fusar-Poli P, Carvalho AF, Solmi M | title = Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: an umbrella review | journal = World Psychiatry | volume = 20 | issue = 2 | pages = 244–275 | date = June 2021 | pmid = 34002501 | pmc = 8129843 | doi = 10.1002/wps.20881 }}</ref> [[Fluoksetin]], [[sertralin]] ve [[paroksetin]] de çocuklar ve ergenlerde bazı anksiyete türlerinin tedavisinde yardımcı olabilir.<ref name=Kwint2022/><ref name="Boaden_2020" /><ref name="Correll_2021" /> Seçilen ilaç etkili olduğu takdirde, en az bir yıl boyunca kullanılması önerilmektedir.<ref name="Batelaan Bosman Muntingh et al 2017">{{cite journal | vauthors = Batelaan NM, Bosman RC, Muntingh A, Scholten WD, Huijbregts KM, van Balkom AJ | title = Risk of relapse after antidepressant discontinuation in anxiety disorders, obsessive-compulsive disorder, and post-traumatic stress disorder: systematic review and meta-analysis of relapse prevention trials | journal = BMJ | volume = 358 | pages = j3927 | date = September 2017 | pmid = 28903922 | pmc = 5596392 | doi = 10.1136/bmj.j3927 }}</ref> İlacın kesilmesi, nüks riskini artırmaktadır.<ref name="Batelaan Bosman Muntingh et al 2017"/> |
|||
[[Buspiron]] ve [[pregabalin]], SSRI'lara veya SNRI'lara yanıt vermeyen bireyler için ikinci basamak tedavi seçenekleridir. Pregabalin ve [[gabapentin]], bazı anksiyete bozukluklarının tedavisinde etkili olmasına rağmen, bu ilaçların çeşitli durumlar için güçlü bilimsel kanıtların eksikliği ve kanıtlanmış yan etkileri nedeniyle etiket dışı kullanımı konusunda endişeler bulunmaktadır.<ref name=":12">{{cite journal | vauthors = Hong JS, Atkinson LZ, Al-Juffali N, Awad A, Geddes JR, Tunbridge EM, Harrison PJ, Cipriani A | title = Gabapentin and pregabalin in bipolar disorder, anxiety states, and insomnia: Systematic review, meta-analysis, and rationale | journal = Molecular Psychiatry | volume = 27 | issue = 3 | pages = 1339–1349 | date = March 2022 | pmid = 34819636 | pmc = 9095464 | doi = 10.1038/s41380-021-01386-6 }}</ref> |
|||
Yaşlı yetişkinlerde ilaçların dikkatli kullanılması gerekmektedir, çünkü bu bireyler eşlik eden fiziksel rahatsızlıklar nedeniyle yan etkilere daha yatkındır. Ayrıca, yaşlı bireylerde ilaç uyum sorunları daha yaygındır; talimatları anlamada, görmede veya hatırlamada zorluk yaşayabilirler.<ref name="Calleo" /> |
|||
Genel olarak, ilaçlar [[özgül fobi]]lerin tedavisinde yararlı olarak görülmemektedir, ancak [[benzodiazepin]]ler bazen akut olayları çözmek için kullanılabilir. 2007 yılında, herhangi bir ilacın etkinliği konusunda yeterli veri bulunmamaktaydı.<ref>{{cite journal | vauthors = Choy Y, Fyer AJ, Lipsitz JD | title = Treatment of specific phobia in adults | journal = Clinical Psychology Review | volume = 27 | issue = 3 | pages = 266–286 | date = April 2007 | pmid = 17112646 | doi = 10.1016/j.cpr.2006.10.002 }}</ref> |
|||
===Yaşam tarzı ve diyet=== |
|||
Yaşam tarzı değişiklikleri, egzersiz yapmayı, uyku düzenini sağlamayı, kafein alımını azaltmayı ve sigarayı bırakmayı içerir. Egzersiz, belirli iyileşmeler için orta düzeyde kanıt göstermektedir.<ref name="NEJM20152"/> Sigarayı bırakmanın anksiyete üzerindeki faydaları, farmakolojik tedavilerin sağladığı faydalar kadar veya daha fazla olabilir.<ref>{{cite journal | vauthors = Taylor G, McNeill A, Girling A, Farley A, Lindson-Hawley N, Aveyard P | title = Change in mental health after smoking cessation: systematic review and meta-analysis | journal = BMJ | volume = 348 | issue = feb13 1 | pages = g1151 | date = February 2014 | pmid = 24524926 | pmc = 3923980 | doi = 10.1136/bmj.g1151 }}</ref> Yapılan bir meta-analiz, günlük 2000 mg veya daha fazla omega-3 çoklu doymamış yağ asitleri (örneğin balık yağı) alımının, plasebo kontrollü ve kontrolsüz çalışmalarda, özellikle daha belirgin belirtileri olan bireylerde anksiyete belirtilerini azalttığını ortaya koymuştur.<ref name="SuTseng2018">{{cite journal | vauthors = Su KP, Tseng PT, Lin PY, Okubo R, Chen TY, Chen YW, Matsuoka YJ | title = Association of Use of Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids With Changes in Severity of Anxiety Symptoms: A Systematic Review and Meta-analysis | journal = JAMA Network Open | volume = 1 | issue = 5 | pages = e182327 | date = September 2018 | pmid = 30646157 | pmc = 6324500 | doi = 10.1001/jamanetworkopen.2018.2327 }}</ref> |
|||
==Çalışma öncesi metin== |
==Çalışma öncesi metin== |
Sayfanın 18.22, 8 Ağustos 2024 tarihindeki hâli
Bu sayfada devam eden bir çalışma vardır. Yardım etmek istiyorsanız ya da çalışma yarım bırakılmışsa, çalışmayı yapan kişilerle iletişime geçebilirsiniz. Bu sayfada son yedi gün içinde değişiklik yapılmadığı takdirde şablon sayfadan kaldırılacaktır. En son değişiklik, 3 ay önce Simple-engineer (katkılar | kayıtlar) tarafından gerçekleştirildi ( ). |
Olağan başlangıcı | 15-35 yaş |
---|---|
Uzmanlık | Psikiyatri, klinik psikoloji |
Belirtiler | Endişe, hızlı kalp atışı, titreme |
Komplikasyon | Depresyon, uyku sorunları, düşük yaşam kalitesi, intihar |
Süre | > 6 ay |
Risk faktörü | Çocuk istismarı, aile hikayesi, fakirlik |
Tanı | Psikolojik değerlendirme |
Ayırıcı tanı | hipertiroidizm; kalp hastalığı; kafein, alkol, esrar kullanımı; yoksunluk sendromu |
Tedavi | Yaşam tarzı değişiklikleri, psikoterapi, ilaçlar |
İlaç | Antidepresanlar, anksiyolitikler, beta blokörler |
Sıklık | yılda %12 |
Anksiyete bozuklukları, belirgin ve kontrol edilemeyen anksiyete ve korku duyguları ile karakterize edilen bir grup zihinsel bozukluklardır.[1] Bu durumlar, bireylerin sosyal, mesleki ve kişisel işlevselliğini önemli ölçüde bozar.[1] Anksiyete, huzursuzluk, alınganlık (İng. irritability), kolay yorulma, konsantrasyon güçlüğü, kalp hızında artış, göğüs ağrısı, karın ağrısı gibi fiziksel ve bilişsel belirtilere yol açabilir ve belirtiler bireyler arasında değişiklik gösterebilir.[1]
Günlük kullanımda, anksiyete ve korku terimleri genellikle birbirinin yerine kullanılabilir. Ancak klinik bağlamda bu terimlerin farklı anlamları vardır; anksiyete, nedeni hemen belirlenemeyen veya kontrol edilemez ya da kaçınılmaz olarak algılanan hoş olmayan bir duygusal durum olarak tanımlanırken, korku, tanınmış bir dış tehdide karşı verilen duygusal ve fizyolojik bir yanıt olarak tanımlanır.[2] 'Anksiyete bozukluğu' terimi, korkuları (fobileri) ve/veya anksiyete belirtilerini içeren çeşitli belirli bozuklukları kapsar[1].
Birçok anksiyete bozukluğu türü mevcuttur; bunlar arasında yaygın anksiyete bozukluğu, hipokondriyazis, özgül fobi, sosyal anksiyete bozukluğu, ayrılma kaygısı bozukluğu, agorafobi, panik bozukluk ve seçici mutizm bulunmaktadır.[1] Bireysel bozukluklar, kişiye özgü belirtiler, tetikleyici olaylar ve belirli zaman dilimleri ile teşhis edilebilir.[1] Bir anksiyete bozukluğu teşhisi konmadan önce, kişinin anksiyetesinin başka bir tıbbi hastalık veya ruhsal bozukluktan kaynaklanmadığını doğrulamak için bir hekim ya da uzman tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.[1] Bir kişinin yaşamı boyunca birden fazla anksiyete bozukluğuna sahip olması veya aynı anda birden fazla anksiyete bozukluğuna sahip olması mümkündür.[1]
Anksiyete bozuklukları, en yaygın ruh sağlığı bozukluğu türüdür. Yetişkinlerin yaklaşık %30'unu hayatlarının bir noktasında etkiler ve dünya genelinde tahmini olarak %4'lük bir nüfus şu anda bir anksiyete bozukluğu yaşamaktadır. Ancak, anksiyete bozuklukları tedavi edilebilir ve birçok etkili tedavi yöntemi mevcuttur.[3] Çoğu insan, bir tür tedavi ile normal ve üretken bir yaşam sürdürebilir.[4]
Türleri
Yaygın anksiyete bozukluğu
Yaygın anksiyete bozukluğu (YAB), belirli bir nesneye veya duruma odaklanmayan, uzun süreli anksiyete ile karakterize edilen yaygın bir bozukluktur. YAB olan bireyler, belirli olmayan sürekli bir korku ve endişe yaşarlar ve günlük meselelerle aşırı derecede meşgul olurlar. Yaygın anksiyete bozukluğu, "huzursuzluk, yorgunluk, konsantrasyon problemleri, irritabilite, kas gerginliği ve uyku bozukluğu" gibi üç veya daha fazla belirti ile birlikte kronik aşırı endişe ile karakterizedir[5]. YAB, yaşlı yetişkinleri etkileyen en yaygın anksiyete bozukluğudur[6]. Anksiyete, tıbbi bir duruma veya madde kullanımı bozukluğuna bağlı bir belirti olabilir ve tıbbi profesyoneller bunun farkında olmalıdır. YAB tanısı, bir kişinin altı ay veya daha uzun süre boyunca günlük bir problem hakkında aşırı derecede endişelendiğinde konur[7]. Bu stresler, aile hayatı, iş, sosyal yaşam veya kişinin kendi sağlığı gibi konuları içerebilir. Kişi, endişe nedeniyle konsantrasyon eksikliği ve/veya meşguliyet nedeniyle günlük kararlar almakta ve taahhütleri hatırlamakta zorluk yaşayabilir[8]. Belirtiler arasında, ellerden, ayaklardan ve koltuk altlarından artan terleme ile birlikte gergin bir görünüm ve depresyonu düşündürebilecek gözyaşı dökme yer alabilir[9][10]. Anksiyete bozukluğu tanısı konmadan önce, doktorlar ilaç kaynaklı anksiyete ve diğer tıbbi nedenleri elemelidir.[11]
Çocuklarda, yaygın anksiyete bozukluğu baş ağrısı, huzursuzluk, karın ağrısı ve kalp çarpıntısı ile ilişkili olabilir[12]. Genellikle sekiz ila dokuz yaşlarında başlar[12].
Özgül fobiler
En büyük anksiyete bozukluğu kategorisi, korku ve anksiyetenin belirli bir uyaran veya durum tarafından tetiklendiği tüm vakaları kapsayan özgül fobilerdir. Dünya genelinde nüfusun %5 ila %12'si özgül fobilere sahiptir[7]. National Institute of Mental Health'e göre, fobi, belirli nesnelere veya durumlara karşı yoğun bir korku veya kaçınmadır[13]. Fobisi olan bireyler, korktukları nesne veya durumla karşılaştıklarında genellikle dehşet verici sonuçlar beklerler; bu nesne veya durum bir hayvandan bir mekana, bir vücut sıvısından belirli bir duruma kadar çeşitlenebilir. Yaygın fobiler arasında uçma, kan, su, otoyolda sürüş ve tüneller bulunur. İnsanlar fobileriyle karşılaştıklarında titreme, nefes darlığı veya kalp çarpıntısı gibi belirtiler gösterebilirler[14]. Özgül fobilere sahip bireyler, genellikle fobik uyaranla karşılaşmaktan kaçınmak için aşırı çaba gösterirler. Bu bireyler, korkularının gerçek potansiyel tehlike ile orantısız olduğunu bilseler de, bu korkuya yenik düşebilirler[15].
Panik bozukluk
Panik bozukluğunda, birey yoğun korku ve endişe nöbetleri geçirir, genellikle titreme, sallanma, kafa karışıklığı, baş dönmesi veya nefes darlığı ile belirginleşir. Bu panik atakları, APA tarafından aniden başlayan ve on dakikadan daha kısa sürede zirveye ulaşan, ancak birkaç saat sürebilen korku veya rahatsızlık durumu olarak tanımlanır[16]. Ataklar stres, irrasyonel düşünceler, genel korku, bilinmeyene karşı korku veya egzersiz sırasında tetiklenebilir. Ancak, bazen tetikleyici belirsizdir ve ataklar önceden haber vermeksizin ortaya çıkabilir. Bir atağı önlemek için tetikleyiciden kaçınmak mümkündür. Bu, panik atağa yol açan yerlerden, kişilerden, davranış türlerinden veya belirli durumlardan kaçınmayı içerebilir. Bununla birlikte, tüm ataklar önlenemez.
Tekrarlayan ve beklenmedik panik ataklara ek olarak, panik bozukluğu tanısı konması için bu atakların kronik sonuçlar doğurması gereklidir: atakların potansiyel sonuçları hakkında sürekli endişe, gelecekteki ataklara dair kalıcı korku veya ataklarla ilgili davranışlarda önemli değişiklikler. Bu nedenle, panik bozukluğu olan bireyler, belirli panik epizodları dışında da belirtiler yaşarlar. Sıklıkla, normal kalp atışı değişiklikleri fark edilir ve bu durum, kalplerinde bir sorun olduğu veya başka bir panik atak geçirecekleri düşüncesine yol açar. Bazı vakalarda, panik ataklar sırasında bedensel işlevlere karşı aşırı farkındalık (hipervijilans) gelişir ve algılanan herhangi bir fizyolojik değişiklik, potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir hastalık olarak yorumlanır (yani, aşırı hipokondriyazis).
Agorafobi
Agorafobi, bireyin kaçmanın zor veya utandırıcı olduğu ya da yardımın mevcut olmayabileceği yerlerde veya durumlarda bulunmaktan korktuğu kendine has bir anksiyete bozukluğudur[17]. Agorafobi, panik bozukluğu ile güçlü bir şekilde bağlantılıdır ve genellikle panik atak geçirme korkusuyla tetiklenir. Yaygın bir belirti, sürekli olarak bir kapının veya başka bir kaçış yolunun görüş alanında olma ihtiyacıdır. Agorafobi terimi, korkuların yanı sıra bireylerin sıklıkla geliştirdiği kaçınma davranışlarını da ifade eder[18]. Örneğin, araç kullanırken bir panik atak geçirdikten sonra, agorafobisi olan biri araç kullanma konusunda kaygı geliştirebilir ve bu nedenle araç kullanmaktan kaçınabilir. Bu kaçınma davranışları ciddi sonuçlar doğurabilir ve genellikle neden oldukları korkuyu pekiştirir. Ağır agorafobi vakalarında, birey evinden hiç çıkamayabilir.
Sosyal anksiyete bozukluğu
Sosyal anksiyete bozukluğu (SAB), sosyal fobi olarak da adlandırılır ve bireyin olumsuz kamuoyu incelemesinden, kamuoyu önünde küçük düşmekten, aşağılanmaktan veya sosyal etkileşimden yoğun korku ve kaçınma yaşadığı bir durumdur. Bu korku, belirli sosyal durumlarla (örneğin, halka açık konuşma) sınırlı olabilir veya çoğu ya da tüm sosyal durumlarda yaşanabilir. Amerika'da yetişkinlerin yaklaşık %7'si sosyal anksiyete bozukluğuna sahiptir ve bu kişilerin %75'inden fazlası ilk belirtilerini çocukluk veya erken ergenlik döneminde yaşar[19]. Sosyal anksiyete, sık sık kızarma, terleme, kalp çarpıntısı ve konuşma güçlüğü gibi belirli fiziksel belirtilerle kendini gösterir[20]. Tüm fobik bozukluklarda olduğu gibi, sosyal anksiyetesi olan bireyler sıklıkla anksiyete kaynaklarından kaçınmaya çalışır; sosyal anksiyete durumunda bu özellikle sorunludur ve ciddi vakalarda tam sosyal izolasyona yol açabilir.
Çocuklar da sosyal anksiyete bozukluğundan etkilenir, ancak onların belirtileri ergenler ve yetişkinlerden farklıdır. Bilgi işleme veya geri çağırma güçlüğü, uyku eksikliği, sınıfta yıkıcı davranışlar ve düzensiz sınıf katılımı gibi sorunlar yaşayabilirler[21].
Sosyal beden anksiyetesi (SBA), bireyin bedeninin başkaları tarafından değerlendirilmesi konusunda endişe duyduğu sosyal anksiyetenin bir alt türüdür[22]. SBA, özellikle ergenler arasında yaygındır ve bu durum özellikle kadınlar arasında daha sık görülür.
Travma sonrası stres bozukluğu
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), bir zamanlar anksiyete bozuklukları kategorisinde yer alan (şimdi DSM-V'de travma ve stresörle ilgili bozukluklar arasında sınıflandırılan) ve travmatik bir deneyim sonrası gelişen bir bozukluktur. TSSB, her yıl ABD'li yetişkinlerin yaklaşık %3,5'ini etkiler ve hayatı boyunca her on bir kişiden birinin TSSB tanısı alacağı öngörülmektedir[23]. Travma sonrası stres, savaş, doğal afet, tecavüz, rehine durumları, çocuk istismarı, zorbalık veya ciddi bir kaza gibi aşırı durumlar sonucunda ortaya çıkabilir. Ayrıca, uzun süreli (kronik) şiddetli bir stresöre maruz kalma sonucunda da gelişebilir—[24] örneğin, bireysel çatışmalara dayanabilen ancak sürekli savaşa karşı koyamayan askerler gibi. Yaygın belirtiler arasında hipervijilans, geçmişedönüşler, kaçınma davranışları, anksiyete, öfke ve depresyon bulunur[25]. Ek olarak, bireyler uyku bozuklukları yaşayabilirler[26]. TSSB olan bireyler genellikle arkadaşlarından ve ailelerinden uzaklaşma eğilimindedirler ve bu yakın ilişkileri sürdürmekte zorlanırlar. TSSB olanlar için tedavi planının temelini oluşturan birçok tedavi mevcuttur; bu tedaviler arasında bilişsel davranışçı terapi (BDT), uzun süreli maruz bırakma terapisi, stres aşılaması terapisi, farmakoterapi, psikoterapi ve aile ve arkadaş desteği bulunmaktadır[7].
Travma sonrası stres bozukluğu araştırmaları, Vietnam Savaşı'ndan dönen ABD askeri gazileri ile doğal ve insan kaynaklı felaket kurbanları üzerinde başlatılmıştır. Çalışmalar, bir felakete maruz kalma derecesinin TSSB'nin en iyi öngördürücüsü olduğunu göstermiştir[27].
Ayrılma kaygısı bozukluğu
Ayrılma kaygısı bozukluğu (AKB), bireyin bir kişi veya mekandan ayrılma konusunda aşırı ve uygunsuz düzeyde anksiyete yaşaması durumudur. Ayrılma anksiyetesi, bebekler ve çocuklar için normal bir gelişim aşamasıdır ve bu his aşırı veya uygunsuz olduğunda bozukluk olarak kabul edilir[28]. AKB, yetişkinlerin yaklaşık %7'sini ve çocukların %4'ünü etkiler, ancak çocukluk vakaları daha şiddetli olma eğilimindedir; bazı durumlarda, kısa bir ayrılık bile panik yaratabilir[29][30]. Çocukları erken tedavi etmek, gelecekteki sorunları önleyebilir. Bu tedavi, ebeveynlerin ve ailenin bu durumu nasıl yöneteceğini öğrenmesini içerebilir. Çoğu zaman, ebeveynler çocuklarının anksiyetelerini pekiştirir çünkü bu durumu nasıl doğru bir şekilde yöneteceklerini bilmezler. Ebeveyn eğitimi ve aile terapisine ek olarak, ayrılma anksiyetesi tedavisinde SSRI gibi ilaçlar kullanılabilir[31].
Obsesif-kompulsif bozukluk
Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), DSM-5 veya ICD-11'de anksiyete bozukluğu olarak sınıflandırılmamaktadır[32]. Ancak, eski DSM-IV ve ICD-10 versiyonlarında bu şekilde sınıflandırılmıştır. OKB, obsesyon (rahatsız edici, sürekli ve müdahaleci düşünceler veya imgeler) ve kompulsiyon (belirli eylemleri veya ritüelleri tekrar tekrar yapma dürtüsü) olarak kendini gösterir. Bu belirtiler, ilaçlar veya fiziksel bozukluklar tarafından tetiklenmez ve anksiyete veya sıkıntıya yol açar, ayrıca (az ya da çok önemli) işlevsel bozukluklara neden olur[33][34][32][35]. OKB, yetişkinlerin yaklaşık %1-2'sini (kadınlarda erkeklere göre biraz daha fazla) ve çocuklar ile ergenlerin %3'ünden azını etkiler[33][34].
Obsesif-kompulsif bozukluğu (OKB) olan bireyler, belirtilerinin mantıksız olduğunu fark ederler ve bu düşüncelere ve davranışlara karşı sürekli bir mücadele içindedirler[33][36]. Belirtiler, ocağı kapatmayı unutmak gibi dış olaylarla ilgili korkulara ya da uygunsuz davranışlarda bulunma endişelerine dayanabilir[36]. Kompulsif ritüeller, rahatsızlığı hafifletmek için izledikleri kişisel kurallar olup, örneğin, evden çıkmadan önce ocağın kapalı olduğundan belirli bir sayıda emin olma ihtiyacını içerir[34].
Neden bazı bireylerin OKB'ye sahip olduğu kesin olarak bilinmemektedir; ancak davranışsal, bilişsel, genetik ve nörobiyolojik etmenlerin rol oynayabileceği düşünülmektedir[34]. Risk etmenleri arasında ailede OKB öyküsü, bekar olma, yüksek sosyoekonomik statüye sahip olma veya ücretli bir işte çalışmama bulunmaktadır[34]. OKB'li bireylerin yaklaşık %20'si bu durumu tamamen aşarken, çoğu insanda belirtiler zamanla azalacaktır (ilave %50)[33].
Seçici konuşmazlık
Seçici konuşmazlık (SK), normalde konuşma yetisine sahip bir bireyin belirli durumlarda veya belirli kişilerle konuşmaması durumudur. Seçici konuşmazlık genellikle utangaçlık veya sosyal anksiyete ile birlikte görülür[37]. Bu bireyler, sessiz kalmanın utanç, sosyal dışlanma veya cezalandırma gibi sonuçları olmasına rağmen konuşmamayı tercih ederler[38]. Seçici konuşmazlık, yaşamlarının bir döneminde yaklaşık %0,8 oranında kişiyi etkiler[39].
Seçici konuşmazlık tanısı için yapılan testler önemlidir çünkü doktorlar, sorunun çocuğun işitme yetisi veya çene veya dil hareketleri ile ilişkili olup olmadığını ve çocuğun başkalarının konuşmalarını anlayıp anlamadığını belirlemelidir[40]. Genellikle, seçici konuşmazlığın tedavisinde bilişsel davranışçı terapi (BDT) önerilen yaklaşımdır, ancak uzun vadeli sonuçları inceleyen çalışmalar eksiktir[41].
Tanı
Anksiyete bozukluklarının tanısı, belirtiler, tetikleyici etmenler ve bireyin kişisel ve aile öyküsü üzerinden konulur. Anksiyete teşhisinde kullanılabilecek objektif biyoişaretçi veya laboratuvar testleri mevcut değildir[42]. Bir tıp uzmanının, uzun süreli anksiyetenin diğer tıbbi ve psikiyatrik nedenlerini değerlendirmesi kritik öneme sahiptir, zira tedavi yöntemleri büyük ölçüde farklılık gösterebilir[1].
Klinik kullanım için geliştirilmiş çeşitli anketler mevcut olup, objektif bir değerlendirme sistemi sağlamak amacıyla kullanılabilir. Belirtiler, yaygın anksiyete bozukluğunun her alt türü arasında farklılık gösterebilir. Genellikle, belirtilerin en az altı ay boyunca var olması, çoğu günlerde ortaya çıkması ve bireyin günlük yaşamında işlevselliğini önemli ölçüde etkilemesi gereklidir. Belirtiler arasında sinirli, endişeli veya gergin hissetme; aşırı endişe duyma; konsantrasyon güçlüğü; huzursuzluk; ve irritabilite bulunabilir[1][39].
Klinik kullanım için geliştirilmiş anketler arasında State-Trait Anxiety Inventory (STAI), Generalized Anxiety Disorder 7 (GAD-7), Beck Anxiety Inventory (BAI), Zung Self-Rating Anxiety Scale ve Taylor Manifest Anxiety Scale bulunmaktadır[42]. Anksiyete ve depresyon ölçümlerini birleştiren diğer anketler arasında Hamilton Anxiety Rating Scale, Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS), Patient Health Questionnaire (PHQ) ve Patient-Reported Outcomes Measurement Information System (PROMIS) yer almaktadır[42]. Özgül anksiyete anketlerine örnek olarak Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS), Social Interaction Anxiety Scale (SIAS), Social Phobia Inventory (SPIN), Social Phobia Scale (SPS) ve Social Anxiety Questionnaire (SAQ-A30) verilebilir[42].
Ayırıcı tanı
Anksiyete bozuklukları, gelişimsel olarak normal korku veya anksiyeteden aşırı olması veya gelişimsel olarak uygun dönemlerin ötesine geçmesiyle ayrılır. Genellikle stres kaynaklı olan geçici korku veya anksiyeteden, sürekli olması (örneğin, tipik olarak 6 ay veya daha uzun sürmesi) ile ayrılır. Ancak, sürenin belirlenmesi genel bir kılavuz niteliğinde olup, belli bir esnekliğe izin verir ve çocuklarda bazen daha kısa olabilir[1].
Anksiyete bozukluklarının tanısı konmadan önce, öncelikle altta yatan tıbbi bir nedenin dışlanması gerekmektedir[43][2]. Anksiyete bozukluğu ile benzer belirtiler gösterebilen hastalıklar arasında bazı endokrin hastalıklar (hipotiroidi ve hipertiroidizm, hiperprolaktinemi),[39][43][44] metabolik bozukluklar (diyabet),[43][45] eksiklik durumları (düşük vitamin D, B2, B12 ve folik asit seviyeleri),[43] gastrointestinal hastalıklar (çölyak hastalığı, çölyak dışı gluten duyarlılığı, inflamatuar bağırsak hastalığı),[46][47][48] kalp hastalıkları,[39][43] kan hastalıkları (anemi),[43] ve beyin dejeneratif hastalıkları (Parkinson hastalığı, demans, multipl skleroz, Huntington hastalığı) bulunur[43][49][50][51].
Birçok ilaç, zehirlenme, yoksunluk veya kronik kullanım yoluyla anksiyeteye neden olabilir veya mevcut anksiyeteyi kötüleştirebilir. Bu ilaçlar arasında alkol, tütün, kenevir, sedatifler (reçeteli benzodiazepinler dahil), opioidler (reçeteli analjezikler ve eroin gibi yasadışı maddeler dahil), uyarıcılar (kafein, kokain ve amfetaminler gibi), halüsinojenler ve inhalantlar yer almaktadır.[39][1]
Önleme
Anksiyete bozukluklarının önlenmesine yönelik çalışmalar artmaktadır[52]. Bilişsel davranışçı terapi[52] ve mindfulness terapisi kullanımını destekleyen sınırlı kanıtlar mevcuttur[53][54]. 2013 yılında yapılan bir inceleme, yetişkinlerde yaygın anksiyete bozukluğunu (YAB) önlemeye yönelik etkili bir yöntem bulunamadığını belirtmiştir[55]. 2017 yılında yapılan bir inceleme ise psikolojik ve eğitimsel müdahalelerin anksiyetenin önlenmesinde küçük bir fayda sağladığını bulmuştur[56][57]. Araştırmalar, anksiyete bozukluklarının ortaya çıkışını tahmin eden etmenlerin, bu bozuklukların devamlılığını tahmin eden etmenlerden kısmen farklı olduğunu göstermektedir[58].
Algı ve ayrımcılık
Damgalama
Anksiyete bozukluğu olan bireyler, anksiyete ve anksiyete bozukluklarına dair yanlış anlamalar nedeniyle diğer kişiler tarafından sahip olunan önyargılar ve klişelerle mücadele edebilirler[59]. National Survey of Mental Health Literacy and Stigma anketinden elde edilen veri analizinde bulunan yanlış anlamalar şunları içermektedir: (1) birçok kişi anksiyetenin gerçek bir tıbbi hastalık olmadığına inanmakta; ve (2) birçok kişi anksiyete yaşayan bireylerin isterlerse bu durumu durdurabileceklerine inanmaktadır[60]. Anksiyete bozukluğu yaşayan bireyler için damgalama ve olumsuz sosyal algı, tedavi arama olasılığını azaltabilir[60].
Bazı ruhsal hastalığı olan bireylerin kendilerine yönelik geliştirdikleri önyargıya öz-damgalama (İng. self-stigma) denir[59].
Anksiyeteye yönelik damgalamanın kesin nedeni için doğrudan bir kanıt bulunmamaktadır. Damgalama, sosyal düzeylere göre makro, orta ve mikro seviyelerde incelenebilir. Makro seviyede, kitle medyasının etkisiyle tüm toplum üzerinde görülür. Orta seviyede, sağlık profesyonelleri ve onların perspektifleri yer alır. Mikro seviyede ise bireyin öz-damgalama yoluyla sürece katkıları detaylandırılmaktadır[61].
Damgalama, bilişsel, duygusal ve davranışsal olmak üzere üç kavramsal şekilde tanımlanabilir. Bu, stereotipler, önyargılar ve ayrımcılık arasında ayrım yapmayı sağlar[61].
Tedavi
Tedavi seçenekleri arasında terapiler, farmakolojik tedaviler ve yaşam tarzı değişiklikleri yer almaktadır. Terapinin mi yoksa farmakolojik tedavinin mi daha etkili olduğuna dair kesin bir kanıt bulunmamaktadır; ilaç seçimi, hastanın özel durumu ve belirtileri dikkate alınarak doktor ve hasta tarafından birlikte kararlaştırılabilir[62]. Belirlenen ilaçla tedavi sırasında hastanın anksiyetesi iyileşmezse, alternatif bir ilaç tedavisi önerilebilir[62]. Özgün tedavi yöntemleri, anksiyete bozukluğunun alt türüne, hastanın diğer tıbbi durumlarına ve mevcut ilaç kullanımına bağlı olarak değişiklik gösterecektir.
Psikolojik teknikler
Bilişsel davranışçı terapi (BDT) anksiyete bozuklukları için etkilidir ve birinci basamak tedavi olarak kabul edilir[62][63][64][65][66]. BDT'nin internet üzerinden uygulandığında yüz yüze seanslar kadar etkili olduğu görülmektedir[66][67].
Maruz bırakma ve tepki önleme terapisi (ERP), travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), fobiler, obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) ve yaygın anksiyete bozukluğunun (YAB) tedavisinde etkili bulunmuştur.
Mindfulness temelli programların, anksiyete bozukluklarının yönetiminde etkili olduğu görülmektedir[68][69]. Meditasyonun anksiyete üzerindeki etkisi net değildir ve transandantal meditasyonun diğer meditasyon türlerinden farklı olmadığı görülmektedir[70].
2015 yılında gerçekleştirilen bir Cochrane derlemesi, yetişkinlerde anksiyete bozukluklarının tedavisinde Morita terapisinin etkinliği konusunda yeterli kanıt olmadığını ortaya koymuştur[71].
Macera temelli danışmanlık (İng. Adventure-based counseling), anksiyetenin tedavisinde etkili bir yaklaşım olabilir. Örneğin, kaya tırmanışı genellikle korku veya hayal kırıklığına neden olabilir ve bu olumsuz duygularla destekleyici bir ortamda başa çıkmak, bireylerin bu olumsuz duygularla başa çıkma mekanizmalarını geliştirmelerine yardımcı olabilir.[72]
İlaçlar
Yaygın anksiyete bozukluğu tedavisinde ilk tercih olarak SSRI'lar veya SNRI'lar kullanılmaktadır.[62][73] Yetişkinlerde, SSRI veya SNRI grubundaki belirli bir ilacın anksiyete tedavisinde en etkili olduğunu gösteren güçlü bir kanıt bulunmamaktadır, bu nedenle ilaç seçimi genellikle maliyetle belirlenmektedir.[62][74] Fluvoksamin, çocuklar ve ergenlerde çeşitli anksiyete bozukluklarının tedavisinde etkilidir.[75][76][77] Fluoksetin, sertralin ve paroksetin de çocuklar ve ergenlerde bazı anksiyete türlerinin tedavisinde yardımcı olabilir.[75][76][77] Seçilen ilaç etkili olduğu takdirde, en az bir yıl boyunca kullanılması önerilmektedir.[78] İlacın kesilmesi, nüks riskini artırmaktadır.[78]
Buspiron ve pregabalin, SSRI'lara veya SNRI'lara yanıt vermeyen bireyler için ikinci basamak tedavi seçenekleridir. Pregabalin ve gabapentin, bazı anksiyete bozukluklarının tedavisinde etkili olmasına rağmen, bu ilaçların çeşitli durumlar için güçlü bilimsel kanıtların eksikliği ve kanıtlanmış yan etkileri nedeniyle etiket dışı kullanımı konusunda endişeler bulunmaktadır.[79]
Yaşlı yetişkinlerde ilaçların dikkatli kullanılması gerekmektedir, çünkü bu bireyler eşlik eden fiziksel rahatsızlıklar nedeniyle yan etkilere daha yatkındır. Ayrıca, yaşlı bireylerde ilaç uyum sorunları daha yaygındır; talimatları anlamada, görmede veya hatırlamada zorluk yaşayabilirler.[6]
Genel olarak, ilaçlar özgül fobilerin tedavisinde yararlı olarak görülmemektedir, ancak benzodiazepinler bazen akut olayları çözmek için kullanılabilir. 2007 yılında, herhangi bir ilacın etkinliği konusunda yeterli veri bulunmamaktaydı.[80]
Yaşam tarzı ve diyet
Yaşam tarzı değişiklikleri, egzersiz yapmayı, uyku düzenini sağlamayı, kafein alımını azaltmayı ve sigarayı bırakmayı içerir. Egzersiz, belirli iyileşmeler için orta düzeyde kanıt göstermektedir.[62] Sigarayı bırakmanın anksiyete üzerindeki faydaları, farmakolojik tedavilerin sağladığı faydalar kadar veya daha fazla olabilir.[81] Yapılan bir meta-analiz, günlük 2000 mg veya daha fazla omega-3 çoklu doymamış yağ asitleri (örneğin balık yağı) alımının, plasebo kontrollü ve kontrolsüz çalışmalarda, özellikle daha belirgin belirtileri olan bireylerde anksiyete belirtilerini azalttığını ortaya koymuştur.[82]
Çalışma öncesi metin
Anksiyete bozukluğu ya da kaygı bozukluğu kişinin işlevselliğini olumsuz yönde etkileyen çeşitli korku, kaygı veya anksiyete bozukluklarına verilen genel addır.[83] Bu tür bozuklukların toplumun %18'ini etkilediğine inanılmaktadır.[84]
Tanısı
Anksiyete aslında herkesin zaman zaman hissettiği normal ve yaygın bir duygudur. Anksiyete ancak kişinin günlük hayatındaki işlevselliğini olumsuz yönde etkilemeye başladığı zaman sorun olarak kabul edilir. Anksiyetenin tanısı için aşağıdaki ölçütler kullanılabilir.
- Kişinin anksiyeteden dolayı meslek ve aile yaşamında güçlüklerle karşılaşması
- Arkadaş, komşu, tanıdık ve aile üyeleri ile olan ilişkilerde sorunlara yol açması
- Günün büyük bir bölümünde kişinin aklını meşgul etmesi
- Kişinin korku ve kaygılarını kontrol altında bulundurmakta güçlük çekmesi
- Bu durumun en az 6 aydır devam etmekte olması
Çeşitleri
Anksiyete birden fazla biçimde ortaya çıkabilmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır:[85]
- Panik bozukluğu ve agorafobi
- Yaygın anksiyete bozukluğu
- Özgül fobiler
- Sosyal fobi
- Obsesif kompulsif bozukluk
- Posttravmatik (travma sonrası) stres bozukluğu
- Agorafobi olmadan panik bozukluğu[86]
- Agorafobi ile birlikte panik bozukluğu
- Genel tıbbi bir duruma bağlı anksiyete bozukluğu
- Madde kullanımının yol açtığı anksiyete bozukluğu
- Başka türlü adlandırılamayan anksiyete bozukluğu
Tedavisi
Anksiyete bozuklukları ilaç tedavisi veya psikoterapi ile tedavi edilir. Kullanılan ilaçlar arasında sertralin, sitalopram, fluoksetin, paroksetin ve fluvoksamin gibi selektif serotonin gerialım inhibitörleri veya alprazolam, clonazepam ve diazepam gibi anksiyolitik ilaçlar vardır. Anksiyete için en yaygın kullanılan psikoterapi yöntemi Bilişsel Davranışçı Terapi'dir.[87]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l Diagnostic and statistical manual of mental disorders 5th edition: DSM-5. Arlington, VA Washington, D.C: American Psychiatric Association. 2013. s. 189–195. ISBN 978-0-89042-555-8. OCLC 830807378.
- ^ a b Pharmacological treatment of mental disorders in primary health care. World Health Organization. 2009. hdl:10665/44095. ISBN 978-92-4-154769-7. Geçersiz
|hdl-access=free
(yardım)[sayfa belirt] - ^ "Anxiety disorders". World Health Organization.
- ^ "What are Anxiety Disorders?". American Psychiatric Association.
- ^ Schacter DL, Gilbert DT, Wegner DM (2011). Psychology. Macmillan. ISBN 978-1-4292-3719-2.[sayfa belirt]
- ^ a b Calleo J, Stanley M (1 Temmuz 2008). "Anxiety disorders in later life: differentiated diagnosis and treatment strategies". Psychiatric Times. 25 (8). s. 24. Şablon:Gale.
- ^ a b c Barker P (2003). Psychiatric and Mental Health Nursing: The Craft of Caring. Taylor & Francis. ISBN 978-0-340-81026-2.[sayfa belirt]
- ^ Passer MW, Bremner A, Smith RE, Holt N, Vliek M, Sutherland E (2009). Psychology: The Science of Mind and Behaviour. McGraw-Hill Higher Education. s. 790. ISBN 978-0-07-711836-5.
- ^ Bhandari S, (Ed.) (7 Ocak 2023). "All About Anxiety Disorders: From Causes to Treatment and Prevention". WebMD. 17 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2016.
- ^ Gelder MG, Mayou R, Geddes J (2005). Psychiatry. Oxford University Press. s. 75. ISBN 978-0-19-852863-0.
- ^ Varcarolis EM (2010). Manual of Psychiatric Nursing Care Planning. Elsevier Health Sciences. s. 109. ISBN 978-1-4377-1783-9.
- ^ a b Keeton CP, Kolos AC, Walkup JT (2009). "Pediatric generalized anxiety disorder: epidemiology, diagnosis, and management". Paediatric Drugs. 11 (3). ss. 171–183. doi:10.2165/00148581-200911030-00003. PMID 19445546.
- ^ "NIMH » Anxiety Disorders". National Institute of Mental Health (NIMH). U.S. National Institutes of Health. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
- ^ "Phobias". U.S. Department of Health & Human Services (İngilizce). 2017. 13 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2017.
- ^ Bremner A, Holt N, Passer M, Smith R, Sutherland E, Vliek M (2009). Psychology: The Science of Mind and Behaviour. Berkshire UK: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-711836-5.
- ^ "Panic Disorder". Center for the Treatment and Study of Anxiety, University of Pennsylvania. 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Craske MG (2003). Origins of Phobias and Anxiety Disorders. doi:10.1016/B978-0-08-044032-3.X5000-X. ISBN 978-0-08-044032-3.[sayfa belirt]
- ^ Hazlett-Stevens H (2006). "Agoraphobia". Fisher JE, O'Donohue WT (Ed.). Practitioner's Guide to Evidence-Based Psychotherapy. Boston, MA: Springer. ss. 24–34. doi:10.1007/978-0-387-28370-8_2. ISBN 978-0-387-28369-2.
- ^ "Social Anxiety Disorder". Mental Health America (İngilizce). Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
- ^ "NIMH » Social Anxiety Disorder: More Than Just Shyness". National Institute of Mental Health (NIMH). U.S. National Institutes of Health. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020.
- ^ "Managing Anxiety in the Classroom". Mental Health America (İngilizce). Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
- ^ Ginis KM, Bassett-Gunter RL, Conlin C (2012). "Body image and exercise". Acevedo EO (Ed.). The Oxford Handbook of Exercise Psychology. Oxford University Press. ss. 55–75 (56). ISBN 978-0-19-993074-6.
- ^ "What Is PTSD?". psychiatry.org. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
- ^ Post-traumatic Stress Disorder (PTSD) and the Family: For Parents with Young Children (PDF). Veterans Affairs Canada. 2006. ISBN 978-0-662-42627-1.
- ^ "Psychological Disorders". Psychologie Anglophone, Cours de Madame Lacroix. 4 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.[kaynak güvenilir mi?]
- ^ Shalev A, Liberzon I, Marmar C (June 2017). "Post-Traumatic Stress Disorder". The New England Journal of Medicine. 376 (25). ss. 2459–2469. doi:10.1056/NEJMra1612499. PMID 28636846.
- ^ Fullerton C (1997). Posttraumatic Stress Disorder. Washington, D.C.: American Psychiatric Press Inc. ss. 8–9. ISBN 978-0-88048-751-1. Geçersiz
|url-erişimi=limited
(yardım) - ^ Siegler RS (2006). How Children Develop, Exploring Child Develop. Worth Pub. ISBN 978-0-7167-6113-6.[sayfa belirt]
- ^ Arehart-Treichel J (7 Temmuz 2006). "Adult Separation Anxiety Often Overlooked Diagnosis". Psychiatric News. 41 (13). s. 30. doi:10.1176/pn.41.13.0030.
- ^ Shear K, Jin R, Ruscio AM, Walters EE, Kessler RC (June 2006). "Prevalence and correlates of estimated DSM-IV child and adult separation anxiety disorder in the National Comorbidity Survey Replication". The American Journal of Psychiatry. 163 (6). ss. 1074–1083. doi:10.1176/ajp.2006.163.6.1074. PMC 1924723 $2. PMID 16741209.
- ^ Mohatt J, Bennett SM, Walkup JT (July 2014). "Treatment of separation, generalized, and social anxiety disorders in youths". The American Journal of Psychiatry. 171 (7). ss. 741–748. doi:10.1176/appi.ajp.2014.13101337. PMID 24874020.
- ^ a b Marras A, Fineberg N, Pallanti S (August 2016). "Obsessive compulsive and related disorders: comparing DSM-5 and ICD-11". CNS Spectrums. 21 (4): 324–333. doi:10.1017/S1092852916000110. PMID 27401060.
- ^ a b c d National Collaborating Centre for Mental Health (UK) (2006). Obsessive-Compulsive Disorder: Core Interventions in the Treatment of Obsessive-Compulsive Disorder and Body Dysmorphic Disorder. National Institute for Health and Care Excellence: Guidelines. British Psychological Society. ISBN 978-1-85433-430-5. PMID 21834191.[sayfa belirt]
- ^ a b c d e Soomro GM (January 2012). "Obsessive compulsive disorder". BMJ Clinical Evidence. 2012: 1004. PMC 3285220 $2. PMID 22305974.
- ^ "6B20 Obsessive-compulsive disorder". ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics.
- ^ a b "Obsessive-compulsive disorder: Overview". InformedHealth.org. Institute for Quality and Efficiency in Health Care. 19 October 2017.
- ^ Viana AG, Beidel DC, Rabian B (February 2009). "Selective mutism: a review and integration of the last 15 years". Clinical Psychology Review. 29 (1): 57–67. doi:10.1016/j.cpr.2008.09.009. PMID 18986742.
- ^ Brown H (12 April 2005). "The Child Who Would Not Speak a Word". The New York Times.
- ^ a b c d e Craske MG, Stein MB (December 2016). "Anxiety". Lancet. 388 (10063): 3048–3059. doi:10.1016/S0140-6736(16)30381-6. PMID 27349358.
- ^ "Selective Mutism". American Speech-Language-Hearing Association.
- ^ Oerbeck B, Overgaard KR, Stein MB, Pripp AH, Kristensen H (August 2018). "Treatment of selective mutism: a 5-year follow-up study". European Child & Adolescent Psychiatry. 27 (8): 997–1009. doi:10.1007/s00787-018-1110-7. PMC 6060963 $2. PMID 29357099.
- ^ a b c d Rose M, Devine J (June 2014). "Assessment of patient-reported symptoms of anxiety". Dialogues in Clinical Neuroscience. 16 (2): 197–211. doi:10.31887/DCNS.2014.16.2/mrose. PMC 4140513 $2. PMID 25152658.
- ^ a b c d e f g Testa A, Giannuzzi R, Daini S, Bernardini L, Petrongolo L, Gentiloni Silveri N (February 2013). "Psychiatric emergencies (part III): psychiatric symptoms resulting from organic diseases" (PDF). European Review for Medical and Pharmacological Sciences. 17 (Suppl 1): 86–99. PMID 23436670.
- ^ Samuels MH (October 2008). "Cognitive function in untreated hypothyroidism and hyperthyroidism". Current Opinion in Endocrinology, Diabetes, and Obesity (Review). 15 (5): 429–433. doi:10.1097/MED.0b013e32830eb84c. PMID 18769215.
- ^ Grigsby AB, Anderson RJ, Freedland KE, Clouse RE, Lustman PJ (December 2002). "Prevalence of anxiety in adults with diabetes: a systematic review". Journal of Psychosomatic Research (Systematic Review). 53 (6): 1053–1060. doi:10.1016/S0022-3999(02)00417-8. PMID 12479986.
- ^ Zingone F, Swift GL, Card TR, Sanders DS, Ludvigsson JF, Bai JC (April 2015). "Psychological morbidity of celiac disease: A review of the literature". United European Gastroenterology Journal (Review). 3 (2): 136–145. doi:10.1177/2050640614560786. PMC 4406898 $2. PMID 25922673.
- ^ Molina-Infante J, Santolaria S, Sanders DS, Fernández-Bañares F (May 2015). "Systematic review: noncoeliac gluten sensitivity". Alimentary Pharmacology & Therapeutics (Systematic Review). 41 (9): 807–820. doi:10.1111/apt.13155. PMID 25753138. Geçersiz
|doi-access=free
(yardım) - ^ Neuendorf R, Harding A, Stello N, Hanes D, Wahbeh H (August 2016). "Depression and anxiety in patients with Inflammatory Bowel Disease: A systematic review". Journal of Psychosomatic Research (Systematic Review). 87: 70–80. doi:10.1016/j.jpsychores.2016.06.001. PMID 27411754.
- ^ Zhao QF, Tan L, Wang HF, Jiang T, Tan MS, Tan L, Xu W, Li JQ, Wang J, Lai TJ, Yu JT (January 2016). "The prevalence of neuropsychiatric symptoms in Alzheimer's disease: Systematic review and meta-analysis". Journal of Affective Disorders (Systematic Review). 190: 264–271. doi:10.1016/j.jad.2015.09.069. PMID 26540080.
- ^ Wen MC, Chan LL, Tan LC, Tan EK (June 2016). "Depression, anxiety, and apathy in Parkinson's disease: insights from neuroimaging studies". European Journal of Neurology (Review). 23 (6): 1001–1019. doi:10.1111/ene.13002. PMC 5084819 $2. PMID 27141858.
- ^ Marrie RA, Reingold S, Cohen J, Stuve O, Trojano M, Sorensen PS, Cutter G, Reider N (March 2015). "The incidence and prevalence of psychiatric disorders in multiple sclerosis: a systematic review". Multiple Sclerosis (Systematic Review). 21 (3): 305–317. doi:10.1177/1352458514564487. PMC 4429164 $2. PMID 25583845.
- ^ a b Bienvenu OJ, Ginsburg GS (December 2007). "Prevention of anxiety disorders". International Review of Psychiatry. Abingdon, England. 19 (6): 647–654. doi:10.1080/09540260701797837. PMID 18092242.
- ^ Khoury B, Lecomte T, Fortin G, Masse M, Therien P, Bouchard V, Chapleau MA, Paquin K, Hofmann SG (August 2013). "Mindfulness-based therapy: a comprehensive meta-analysis". Clinical Psychology Review. 33 (6): 763–771. doi:10.1016/j.cpr.2013.05.005. PMID 23796855.
- ^ Sharma M, Rush SE (October 2014). "Mindfulness-based stress reduction as a stress management intervention for healthy individuals: a systematic review". Journal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 19 (4): 271–286. doi:10.1177/2156587214543143. PMID 25053754. Geçersiz
|doi-access=free
(yardım) - ^ Patel G, Fancher TL (December 2013). "In the clinic. Generalized anxiety disorder". Annals of Internal Medicine. 159 (11): ITC6–1, ITC6–2, ITC6-3, ITC6-4, ITC6-5, ITC6-6, ITC6-7, ITC6-8, ITC6-9, ITC6-10, ITC6-11; quiz ITC6-12. doi:10.7326/0003-4819-159-11-201312030-01006. PMID 24297210.
- ^ Moreno-Peral P, Conejo-Cerón S, Rubio-Valera M, Fernández A, Navas-Campaña D, Rodríguez-Morejón A, Motrico E, Rigabert A, Luna JD, Martín-Pérez C, Rodríguez-Bayón A, Ballesta-Rodríguez MI, Luciano JV, Bellón JÁ (October 2017). "Effectiveness of Psychological and/or Educational Interventions in the Prevention of Anxiety: A Systematic Review, Meta-analysis, and Meta-regression". JAMA Psychiatry. 74 (10): 1021–1029. doi:10.1001/jamapsychiatry.2017.2509. PMC 5710546 $2. PMID 28877316.
- ^ Schmidt NB, Allan NP, Knapp AA, Capron D (2019). "Targeting anxiety sensitivity as a prevention strategy". The Clinician's Guide to Anxiety Sensitivity Treatment and Assessment. ss. 145–178. doi:10.1016/B978-0-12-813495-5.00008-5. ISBN 978-0-12-813495-5.
- ^ Hovenkamp-Hermelink JH, Jeronimus BF, Myroniuk S, Riese H, Schoevers RA (May 2021). "Predictors of persistence of anxiety disorders across the lifespan: a systematic review" (PDF). The Lancet. Psychiatry. 8 (5): 428–443. doi:10.1016/S2215-0366(20)30433-8. PMID 33581052.
- ^ a b Corrigan PW (February 2016). "Lessons learned from unintended consequences about erasing the stigma of mental illness". World Psychiatry. 15 (1): 67–73. doi:10.1002/wps.20295. PMC 4780288 $2. PMID 26833611.
- ^ a b "Stigma relating to anxiety". Beyond Blue.
- ^ a b Rössler W (September 2016). "The stigma of mental disorders: A millennia-long history of social exclusion and prejudices". EMBO Reports. 17 (9): 1250–1253. doi:10.15252/embr.201643041. PMC 5007563 $2. PMID 27470237.
- ^ a b c d e f Stein MB, Sareen J (November 2015). "CLINICAL PRACTICE. Generalized Anxiety Disorder". The New England Journal of Medicine. 373 (21): 2059–2068. doi:10.1056/nejmcp1502514. PMID 26580998.
- ^ Cuijpers P, Sijbrandij M, Koole S, Huibers M, Berking M, Andersson G (March 2014). "Psychological treatment of generalized anxiety disorder: a meta-analysis". Clinical Psychology Review. 34 (2): 130–140. doi:10.1016/j.cpr.2014.01.002. PMID 24487344.
- ^ Otte C (2011). "Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: current state of the evidence". Dialogues in Clinical Neuroscience. 13 (4): 413–421. doi:10.31887/DCNS.2011.13.4/cotte. PMC 3263389 $2. PMID 22275847.
- ^ Pompoli A, Furukawa TA, Imai H, Tajika A, Efthimiou O, Salanti G (April 2016). "Psychological therapies for panic disorder with or without agoraphobia in adults: a network meta-analysis". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016 (4): CD011004. doi:10.1002/14651858.CD011004.pub2. PMC 7104662 $2. PMID 27071857.
- ^ a b Olthuis JV, Watt MC, Bailey K, Hayden JA, Stewart SH (March 2016). "Therapist-supported Internet cognitive behavioural therapy for anxiety disorders in adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016 (3): CD011565. doi:10.1002/14651858.CD011565.pub2. PMC 7077612 $2. PMID 26968204.
- ^ Mayo-Wilson E, Montgomery P (September 2013). "Media-delivered cognitive behavioural therapy and behavioural therapy (self-help) for anxiety disorders in adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews (9): CD005330. doi:10.1002/14651858.CD005330.pub4. PMID 24018460.
- ^ Roemer L, Williston SK, Eustis EH, Orsillo SM (November 2013). "Mindfulness and acceptance-based behavioral therapies for anxiety disorders". Current Psychiatry Reports. 15 (11): 410. doi:10.1007/s11920-013-0410-3. PMID 24078067.
- ^ Lang AJ (May 2013). "What mindfulness brings to psychotherapy for anxiety and depression". Depression and Anxiety. 30 (5): 409–412. doi:10.1002/da.22081. PMID 23423991. Geçersiz
|doi-access=free
(yardım) - ^ Krisanaprakornkit T, Krisanaprakornkit W, Piyavhatkul N, Laopaiboon M (January 2006). "Meditation therapy for anxiety disorders". The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD004998. doi:10.1002/14651858.CD004998.pub2. PMID 16437509.
- ^ Wu H, Yu D, He Y, Wang J, Xiao Z, Li C (February 2015). "Morita therapy for anxiety disorders in adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2015 (2): CD008619. doi:10.1002/14651858.CD008619.pub2. PMC 10907974 $2. PMID 25695214.
- ^ Mayrav A, Adiel D, Sigal M, Irena R, Shmuel H (17 February 2022). "Wall Climbing Therapy for Adults Diagnosed with Complex PTSD Due Childhood Sexual Assault". Journal of Loss and Trauma. 27 (2): 191–193. doi:10.1080/15325024.2021.1946303.
- ^ Baldwin DS, Anderson IM, Nutt DJ, Allgulander C, Bandelow B, den Boer JA, Christmas DM, Davies S, Fineberg N, Lidbetter N, Malizia A, McCrone P, Nabarro D, O'Neill C, Scott J, van der Wee N, Wittchen HU (May 2014). "Evidence-based pharmacological treatment of anxiety disorders, post-traumatic stress disorder and obsessive-compulsive disorder: a revision of the 2005 guidelines from the British Association for Psychopharmacology". Journal of Psychopharmacology. 28 (5): 403–439. doi:10.1177/0269881114525674. PMID 24713617.
- ^ Baldwin DS, Anderson IM, Nutt DJ, Allgulander C, Bandelow B, den Boer JA, Christmas DM, Davies S, Fineberg N, Lidbetter N, Malizia A, McCrone P, Nabarro D, O'Neill C, Scott J, van der Wee N, Wittchen HU (May 2014). "Evidence-based pharmacological treatment of anxiety disorders, post-traumatic stress disorder and obsessive-compulsive disorder: a revision of the 2005 guidelines from the British Association for Psychopharmacology". Journal of Psychopharmacology. 28 (5): 403–439. doi:10.1177/0269881114525674. PMID 24713617.
- ^ a b Kwint J (November 2022). "Antidepressants for children and teenagers: what works for anxiety and depression?". NIHR Evidence. doi:10.3310/nihrevidence_53342. Geçersiz
|doi-access=free
(yardım) - ^ a b Boaden K, Tomlinson A, Cortese S, Cipriani A (2 September 2020). "Antidepressants in Children and Adolescents: Meta-Review of Efficacy, Tolerability and Suicidality in Acute Treatment". Frontiers in Psychiatry. 11: 717. doi:10.3389/fpsyt.2020.00717. PMC 7493620 $2. PMID 32982805. Geçersiz
|doi-access=free
(yardım) - ^ a b Correll CU, Cortese S, Croatto G, Monaco F, Krinitski D, Arrondo G, Ostinelli EG, Zangani C, Fornaro M, Estradé A, Fusar-Poli P, Carvalho AF, Solmi M (June 2021). "Efficacy and acceptability of pharmacological, psychosocial, and brain stimulation interventions in children and adolescents with mental disorders: an umbrella review". World Psychiatry. 20 (2): 244–275. doi:10.1002/wps.20881. PMC 8129843 $2. PMID 34002501.
- ^ a b Batelaan NM, Bosman RC, Muntingh A, Scholten WD, Huijbregts KM, van Balkom AJ (September 2017). "Risk of relapse after antidepressant discontinuation in anxiety disorders, obsessive-compulsive disorder, and post-traumatic stress disorder: systematic review and meta-analysis of relapse prevention trials". BMJ. 358: j3927. doi:10.1136/bmj.j3927. PMC 5596392 $2. PMID 28903922.
- ^ Hong JS, Atkinson LZ, Al-Juffali N, Awad A, Geddes JR, Tunbridge EM, Harrison PJ, Cipriani A (March 2022). "Gabapentin and pregabalin in bipolar disorder, anxiety states, and insomnia: Systematic review, meta-analysis, and rationale". Molecular Psychiatry. 27 (3): 1339–1349. doi:10.1038/s41380-021-01386-6. PMC 9095464 $2. PMID 34819636.
- ^ Choy Y, Fyer AJ, Lipsitz JD (April 2007). "Treatment of specific phobia in adults". Clinical Psychology Review. 27 (3): 266–286. doi:10.1016/j.cpr.2006.10.002. PMID 17112646.
- ^ Taylor G, McNeill A, Girling A, Farley A, Lindson-Hawley N, Aveyard P (February 2014). "Change in mental health after smoking cessation: systematic review and meta-analysis". BMJ. 348 (feb13 1): g1151. doi:10.1136/bmj.g1151. PMC 3923980 $2. PMID 24524926.
- ^ Su KP, Tseng PT, Lin PY, Okubo R, Chen TY, Chen YW, Matsuoka YJ (September 2018). "Association of Use of Omega-3 Polyunsaturated Fatty Acids With Changes in Severity of Anxiety Symptoms: A Systematic Review and Meta-analysis". JAMA Network Open. 1 (5): e182327. doi:10.1001/jamanetworkopen.2018.2327. PMC 6324500 $2. PMID 30646157.
- ^ "Alman Hastanesi - Psikiyatri Bölümü". 2 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2010.
- ^ "Prevalence, Severity, and Comorbidity of 12-Month DSM-IV Disorders in the National Comorbidity Survey Replication, Ronald C. Kessler, PhD; Wai Tat Chiu, AM; Olga Demler, MA, MS; Ellen E. Walters, MS, Arch Gen Psychiatry. 2005;62:617-62". 30 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2010.
- ^ "Anksiyete (Bunaltı) Bozuklukları, Ahmet Çelikkol". 28 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012.
- ^ "Kognitif ve Davranış Terapileri Derneği" (PDF). 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2010.