Sinek: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Geleceğe dönüş! Kmoksy tarafından yapılan 2010-12-21 17:13:46 tarihli değişiklik geri getirildi.
Bayram26 (mesaj | katkılar)
Sayfa içeriği 'Dosya:H4NCOCK ßYSiNeK GM [http://hancocksinsi.tr.gg sinsiPlan] ßáýŘÃm' ile değiştirildi
1. satır: 1. satır:
[[Dosya:H4NCOCK]]
{{Diğer anlamı|Sinek (anlam ayrımı)}}
[[ßYSiNeK]]

[[GM]]
{{Taksoböcek
[http://hancocksinsi.tr.gg sinsiPlan]
| ad = Sinekler
[[ßáýŘÃm]]
| resim = Diptera1.jpg
| resim_bilgi = On altı türde sinek örnekleri
| alem= [[Animalia]]
| grup= [[Bilateria]]
| altalem = [[Eumetazoa]]
| şube =[[Arthropoda]]
| altşube = [[Hexapoda]]
| sınıf = [[Insecta]]
| altsınıf = [[Pterygota]]
| infrasınıf = [[Neoptera]]
| üsttakım = [[Endopterygota]]
| takım = '''Diptera'''
| takım_yazar = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], [[Systema Naturae|1758]]
| altbaşlık = [[Alt takım]]lar
| açıklama =
[[Nematocera]] (Sivrisinekler)<br />
[[Brachycera]] (Karasinekler)
| diğer_adları = İki kanatlılar, çift kanatlılar
}}

'''Sinek''', iki kanatlılar ya da çift kanatlılar (Diptera) denen [[böcek]] [[takım]]ından [[eklembacaklılar]]ın ortak adıdır.

İki kanatlılar takımında yer alan sinekler arasında [[sivrisinek]], [[tatarcık (sinek)|tatarcık]], [[karasinek]] ve [[büvelek]] adıyla ön plana çıkarlar.Ve başkalaşım geçirirler.

Dünya genelinde 177 familyada toplanan 120 000 tür bulunur. [[Palearktik]]te 120 familya ve 29 579 tür, [[Türkiye]]’de ise 63 familya ve 1170’den fazla tür vardır<ref>http://www.hasankoc.net/yukle/entomoloji_11.pdf</ref>.

== Vücut yapıları ==
[[Dosya:Head morphology of Muscomorpha.svg|left|thumb|200px|<font color="green">1: labellum; 2: labium; 3: maxillar palp; 4: labrum; 5: subgenal area; 6: clypeus; 7: fronto-orbital area; 8: front-orbital kıllar; 9: external vertical kıl; 10: internal vertical kıl; 11: postocellar kıllar; 12: ocelli; 13: ocellar kıllar; 14: birleşik göz; 15: frontal ya da ptilinal sutur; 16: duyarga; 17: arista; 18: vibrissa</font>]]
Vücutları çok fazla [[kitin]] içermediği için yumuşaktırlar. Yapı bakımından İki kanatlılar takımı iki büyük gruba ayrılır:
* [[Nematocera]] ('''sivrisinekler''') alt takımından iki kanatlıların vücudu zarif, ince yapılı, uzun üyeli ve çoğu diğer alt takımdan daha küçüktür.
* [[Brachycera]] ('''sinekler''' ya da '''karasinekler''') alt takımından iki kanatlıların vücudu tıknaz, kuvvetli yapılı, kısa üyeli ve çoğu diğer alt takımdan daha büyüktür.

Hepsi delici-emici ya da yalayıcı-emici ağız tipine sahiptir. Tam başkalaşımlı (holometabol) olduklarından larvaları ("kurt ya da kurtçuk") hem görünüş hem de yaşam tarzı bakımından erginlerinden oldukça farklıdır. Sarı, kahverengi, yeşil ya da siyah renkler, yapı ve pigment renklerdiir.

[[Cyclorrhapha]] grubundan sinekler [[duyarga]]larının üst kısmında yarım daire şeklinde bir yarık taşımasıyla tanınırlar. [[Pup]]tan çıkmaya hazırlanırken, bu yarıktan vücut sıvısıyla dolmuş bir kese dışarıya doğru şişirilerek pupun patlatılması sağlanır. Başkalaşımdan sonra bu kese tekrar başın içine çekilir ve yerinde sadece kavisli bir iz kalır. Taksonomide bu iz çok önemlidir.

İki kanatlılar takımını diğer böcek takımlarından ayıran en önemli farkı yapı, arka kanatların değişime uğramasıyla oluşan ve denge görevi gören ([[Halter (sinek)|halter]]) adlı ucu topuzlu yapıdır. Bu yapı ayrıca biraz farklı biçimde Strepsiptera takımında da bulunur.

== Görme ==
[[Dosya:Opo Terser - Female Tabanus Horse Fly (by) (1).jpg|thumb|250px|<font color="green">''Tabanus'' cinsinden sineğin gözleri</font>]]
Birçoğunda gözler büyüyerek başın büyük bir kısmını kaplamıştır. Gözlerin büyüklüğü ve yeri, familyaya ve eşeylere göre farklıdır. Dişilerin [[birleşik göz]]leri alında oldukça ayrı kalmasına karşın, erkeklerinde birbirine değer. Gözlerin yaygın rengi kırmızıdan koyu kahverengine kadar değişir ve bu renkler, bordo, koyu yeşil, kırmızı bantlarla bölünerek, göze çok güzel bir renklenme verirler. Mağaralarda yaşayanlarında gözler körelmiştir. Üçgen şeklinde dizilmiş üç [[nokta göz]] sadece ışığın algılanmasından sorumludur; fakat şekil göremezler.

[[karasinek|Karasineğin]] (''Musca domestica'') duyu organlarının en hayret verici ve göz kamaştırıcı olanı,karmaşık bir yapıya sahip olan gözleridir.Karasineğin başındaki altı göz, ortalama 400 bin ommatidden (gözcük) meydana gelen mükemmel bir görme sistemidir. Her bir gözcük ayrı bir noktayı gördüğünden, görüntü beyinde biraraya getirildikten sonra bir mânâ çıkartılır. Yani her gözcük bir gözün bütün özelliklerine sahiptir. Hatta bu özelliği sayesinde arkasını da görebilir. Küçük olduklarından ve 2 mm yakınındaki bir cismi net olarak görebildiğinden, ayrı bir merceğe ihtiyaç yoktur. Bu gözlerin bir üstünlüğü de görme hızından gelir. İnsan gözü saniyede 20 ilâ 50 açık- koyu renk değişimini farkedebilirken, karasinekte bu, saniyedeyaklaşık 200 defaya çıkar.

== Üreme ==
[[Dosya:Hoverflies mating midair.jpg|thumb|200px|<font color="green">Havada çifleşen sinekler (''Simosyrphus grandicornis'')</font>]]
[[Dosya:Fliegenlarve.jpg|thumb|100px|<font color="green">Karasinek larvası</font>]]
[[Dosya:Mosquito larva.jpg|thumb|100px|<font color="green">Sivrisinek larvası</font>]]
Üzüm salkımı ya da saçak şeklinde olan yumurtalıklarında meydana gelen, uzun-oval, çok defa üzerinde yapılaşmalar olan yumurtalarını tek tek ya da topluca bırakırlar.

Bazı sinekler, özellikle [[asalak]] olanlar, larva doğururlar (''larvipar'') ve dışarı çıkan larvalar hemen pup olur.

[[Larva]]lar [[başkalaşım]] gösteren bütün böceklerde olduğu gibi, erginlerine hiç benzemezler. Kural olarak sinek larvalarının ("kurt ya da kurtçuk") gelişmesinde birbirlerinden deri değiştirme ile ayrılan 3-4 evre vardır.

Pup evresi sivrisineklerde ve ilkel sineklerde ''mumya pup'' tipidir. Buna karşılık Cyclorrhapha grubundan sineklerde, puplar sondan bir önceki, yani üçüncü devrede meydana gelen bir pup derisi (''puparium'') içinde bulunur ve bu tipe ''çıngıraklı pup'' denir.

== Solunum ==
[[Trake]] sistemi erginlerde iyi gelişmiştir. [[Karasinek]] (''Musca domestica''), kanatlarını saniyede 200 defa çırparken, dinlenme esnasında harcadığı enerjinin yaklaşık 100 katı bir enerji harcar. Aktif uçuş, çok enerji gerektiren bir fiil ve ancak düzenli oksijen temini ile mümkün olabilir. Karın bölgesine dizilen düzinelerce açıklıktan ([[stigma]]) rahatlıkla nefes alıp verebilir. Bu gözeneklerden giren hava, daha küçük kanalcıklara ayrılan borularla hücrelere muntazaman iletilir. Sinek, bir yere konduğu zaman, karın kaslarını kasarak, içeriye hava pompalar. Uçma esnasında buna gerek duymaz. Çünkü, saniyede 200 defa çırpılan kanatlar, zaten kâfi miktarda hava girmesini sağlarlar. Böylece sinek, nefes alıp vermek için ayrı bir enerji sarf etmez.

== Beslenme ==
Besin olarak sıvı maddeleri alırlar. Sıvının emilmesi, besin kanalının ön kısmında bulunan iki emme pompası ile gerçekleşir. Genellikle besinler yemek borusuna ince bir kanalla bağlı olan büyük hacimli [[kursak]]ta depolanır.

[[Saprofaj]] beslenmeden [[iç asalaklık]] (endoparazitizm)'a kadar bütün geçiş kademesini gösteren türleri vardır.

== Uçuş ==
Sinekler uçuş için yön tayini ve kontrolünde belirleyici rol oynayan organlarını büyük bir titizlikle son bir defa gözden geçirir. Sonra sanki uçuş takımlarının son kontrolünü yaparak uçuşa geçecek pilot gibi, ön tarafındaki denge organlarını ([[Halter (sinek)|halter]]) ayarlar ve uçuş pozisyonunu alır. Son olarak, antenlerinin ucundaki alıcılar (reseptör) vasıtasıyla, rüzgârın şiddetine ve yönüne göre kalkış açı ve hızını ayarlar ve nihayet havalanır. Bu hazırlıklar çok çok kısa bir zamanda cereyan eder. Uçuşa geçer geçmez kısa sürede hızlanabilir ve giderek yaklaşık saatte 10 km gibi bir hıza erişir.

Kısa antenli, iri gözlü, 6- 8 mm kadar boya sahip olan [[karasinek|karasineğin]] (''Musca domestica'') ağzı küt uçlu hortuma benzer. Hortumun ucu süngerimsi bir yastık şeklinde olup, üzerinde ince kanalcıklar halinde birçok delik bulunur. Göğüs kısmının iki yanında yer alan ve bir bölümü vücudun içine gömülü olan bu kanatlar, sinirlerle bölünmüş, çok ince bir zardan meydana gelir. Bunlar birbirinden bağımsız da hareket edebilir. Ancak uçuş esnası hariç. Uçuş esnasında, tek kanatlı uçaklarda görüldüğü gibi, tek bir eksen üzerinde gidip gelirler. Bu kanatların hareketini sağlayan kaslar, sinek uçmaya başlar başlamaz kasılır, inişe geçtiğinde de gevşer. Uçuşa geçerken, sinirlerin denetimindeki bu kas ve kanat hareketleri, bir zaman sonra otomatik hale gelir. Karasinek kanatlarını son derece hızlı çırpar. Bu çırpış ona, uçuşta kararlılık sağlar.

== Sınıflandırma ==
Sinekler (Diptera), Strepsiptera ([[yelpaze kanatlılar]]), Mecoptera ([[akrep sinekleri]]) ve Siphonaptera ([[Pire (parazit)|pireler]]) takımlarıyla birlikte [[Antliophora]] adı altında bir üst grupta toplanırlar. Bu grup Lepidoptera ([[pul kanatlılar]]) ve Trichoptera ([[kundak böcekleri]]) takımlarıyla birlikte [[Panorpida]] adı altında daha büyük bir grup oluşturur.

=== Sivrisinekler ===
[[Dosya:AnophelesGambiaemosquito.jpg|thumb|250px|<font color="green">''Anopheles gambiae''</font>]]
[[Dosya:Chironomidae.male.1.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">Chironomidae </font>]]
[[Dosya:Simuliidae fg01.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">Simuliidae</font>]]
[[Dosya:Halteres-Tipule.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">Tipulidae</font>]]
* Alt takım: '''[[Nematocera]] ([[Sivrisinekler]])'''
** İnfratakım: [[Axymyiomorpha]]
*** Familya: [[Axymyiidae]]
** İnfratakım: [[Culicomorpha]]
*** Üst familya: [[Culicoidea]]
**** Familya: [[Dixidae]]
**** Familya: [[Corethrellidae]]
**** Familya: [[Chaoboridae]]
**** Familya: [[Culicidae]]
*** Üst familya: [[Chironomoidea]]
**** Familya: [[Thaumaleidae]]
**** Familya: [[Simuliidae]]
**** Familya: [[Ceratopogonidae]]
**** Familya: [[Chironomidae]]
** İnfratakım: [[Blephariceromorpha]]
*** Familya: [[Blephariceridae]]
*** Familya: [[Deuterophlebiidae]]
*** Familya: [[Nymphomyiidae]]
** İnfratakım: [[Bibionomorpha]]
*** Familya: [[Anisopodidae]]
*** Familya: [[Bibionidae]]
*** Familya: [[Bolitophilidae]]
*** Familya: [[Cecidomyiidae]]
*** Familya: [[Diadocidiidae]]
*** Familya: [[Ditomyiidae]]
*** Familya: [[Hesperinidae]]
*** Familya: [[Keroplatidae]]
*** Familya: [[Lygistorrhinidae]]
*** Familya: [[Mycetophilidae]]
*** Familya: [[Pachyneuridae]]
*** Familya: [[Rangomaramidae]]
*** Familya: [[Sciaridae]]
** İnfratakım: [[Psychodomorpha]]
*** Familya: [[Canthyloscelididae]]
*** Familya: [[Perissommatidae]]
*** Familya: [[Psychodidae]]
*** Familya: [[Scatopsidae]]
** İnfratakım: [[Ptychopteromorpha]]
*** Familya: [[Ptychopteridae]]
*** Familya: [[Tanyderidae]]
** İnfratakım: [[Tipulomorpha]]
*** Familya: [[Cylindrotomidae]]
*** Familya: [[Limoniidae]]
*** Familya: [[Pediciidae]]
*** Familya: [[Tipulidae]]
*** Familya: [[Trichoceridae]]

=== Karasinekler ===
[[Dosya:Schwarze Habichtsfliege Dioctria atricapilla.jpg|thumb|250px|<font color="green">''Dioctria atricapilla''</font>]]
[[Dosya:2010-04-06 (50) Wollschweber, large bee fly, Bombylius major.JPG|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Bombylius major'' </font>]]
[[Dosya:Empis April 2010-1.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Empis opaca''</font>]]
[[Dosya:Fannia canicularis from CSIRO.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Fannia canicularis''</font>]]
[[Dosya:Silvius alpinus02.jpg|thumb|250px|<font color="green">''Silvius alpinus''</font>]]
[[Dosya:Tabanus.bovinus.male.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Tabanus.bovinus'' </font>]]
[[Dosya:Stratiomys maculosa-2.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Stratiomys maculosa''</font>]]
[[Dosya:Chloromyia formosa 20020603.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Chloromyia formosa''</font>]]
[[Dosya:Coenomyia.ferruginea2.-.lindsey.jpg|thumb|250px|Blaps]|<font color="green">''Coenomyia ferruginea''</font>]]
[[Dosya:Mosca, Oroso, Galiza 090729 10.jpg|thumb|250px|<font color="green">''bir sinek türü''</font>]]
* Alt takım: '''[[Brachycera]] ([[Karasinekler]])'''
** İnfratakım: [[Asilomorpha]]
*** Familya: [[Asiloidea]]
*** Familya: [[Empidoidea]]
*** Familya: [[Nemestrinoidea]]
** İnfratakım: [[Muscomorpha]]
*** Seksiyon: [[Aschiza]]
**** Üst familya: [[Platypezoidea]]
***** Familya: [[Phoridae]]
***** Familya: [[Opetiidae]]
***** Familya: [[Ironomyiidae]]
***** Familya: [[Lonchopteridae]]
***** Familya: [[Platypezidae]]
**** Üst familya: [[Syrphoidea]]
***** Familya: [[Syrphidae]]
***** Familya: [[Pipunculidae]]
*** Seksiyon: [[Schizophora]]
**** Alt seksiyon: [[Acalyptratae]]
***** Üst familya: [[Conopoidea]]
****** Familya: [[Conopidae]]
***** Üst familya: [[Tephritoidea]]
****** Familya: [[Lonchaeidae]]
****** Familya: [[Pallopteridae]]
****** Familya: [[Piophilidae]]
****** Familya: [[Platystomatidae]]
****** Familya: [[Pyrgotidae]]
****** Familya: [[Richardiidae]]
****** Familya: [[Tephritidae]]
****** Familya: [[Ulidiidae]] (Otitidae)
***** Üst familya: [[Nerioidea]]
****** Familya: [[Cypselosomatidae]]
****** Familya: [[Micropezidae]]
****** Familya: [[Neriidae]]
****** Familya: [[Pseudopomyzidae]]
***** Üst familya: [[Diopsoidea]]
****** Familya: [[Diopsidae]]
****** Familya: [[Gobryidae]]
****** Familya: [[Megamerinidae]]
****** Familya: [[Nothybidae]]
****** Familya: [[Psilidae]]
****** Familya: [[Somatiidae]]
****** Familya: [[Strongylophthalmyiidae]]
****** Familya: [[Syringogastridae]]
****** Familya: [[Tanypezidae]]
***** Üst familya: [[Sciomyzoidea]]
****** Familya: [[Coelopidae]]
****** Familya: [[Dryomyzidae]]
****** Familya: [[Helosciomyzidae]]
****** Familya: [[Ropalomeridae]]
****** Familya: [[Huttoninidae]]
****** Familya: [[Heterocheilidae]]
****** Familya: [[Phaeomyiidae]]
****** Familya: [[Sepsidae]]
****** Familya: [[Sciomyzidae]]
***** Üst familya: [[Sphaeroceroidea]]
****** Familya: [[Chyromyidae]]
****** Familya: [[Heleomyzidae]]
****** Familya: [[Sphaeroceridae]]
****** Familya: [[Nannodastiidae]]
***** Üst familya: [[Lauxanioidea]]
****** Familya: [[Celyphidae]]
****** Familya: [[Chamaemyiidae]]
****** Familya: [[Eurychoromyiidae]]
****** Familya: [[Lauxaniidae]]
***** Üst familya: [[Opomyzoidea]]
****** Familya: [[Agromyzidae]]
****** Familya: [[Anthomyzidae]]
****** Familya: [[Asteiidae]]
****** Familya: [[Aulacigastridae]]
****** Familya: [[Clusiidae]]
****** Familya: [[Fergusoninidae]]
****** Familya: [[Marginidae]]
****** Familya: [[Neminidae]]
****** Familya: [[Neurochaetidae]]
****** Familya: [[Odiniidae]]
****** Familya: [[Opomyzidae]]
****** Familya: [[Periscelididae]]
****** Familya: [[Teratomyzidae]]
****** Familya: [[Xenasteiidae]]
***** Üst familya: [[Ephydroidea]]
****** Familya: [[Camillidae]]
****** Familya: [[Curtonotidae]]
****** Familya: [[Diastatidae]]
****** Familya: [[Ephydridae]]
****** Familya: [[Drosophilidae]]
***** Üst familya: [[Carnoidea]]
****** Familya: [[Acartophthalmidae]]
****** Familya: [[Australimyzidae]]
****** Familya: [[Braulidae]]
****** Familya: [[Canacidae]]
****** Familya: [[Carnidae]]
****** Familya: [[Chloropidae]]
****** Familya: [[Cryptochaetidae]]
****** Familya: [[Inbiomyiidae]]
****** Familya: [[Milichiidae]]
****** Familya: [[Tethinidae]]
**** Alt seksiyon: [[Calyptratae]]
***** Üst familya: [[Muscoidea]]
****** Familya: [[Anthomyiidae]]
****** Familya: [[Fanniidae]]
****** Familya: [[Muscidae]]
****** Familya: [[Scathophagidae]]
***** Üst familya: [[Oestroidea]]
****** Familya: [[Calliphoridae]]
****** Familya: [[Mystacinobiidae]]
****** Familya: [[Oestridae]]
****** Familya: [[Rhinophoridae]]
****** Familya: [[Sarcophagidae]]
****** Familya: [[Tachinidae]]
***** Üst familya: [[Hippoboscoidea]]
****** Familya: [[Glossinidae]]
****** Familya: [[Hippoboscidae]]
****** Familya: [[Mormotomyiidae]]
****** Familya: [[Nycteribiidae]]
****** Familya: [[Streblidae]]
** İnfratakım: [[Stratiomyomorpha]]
*** Familya: [[Pantophthalmidae]]
*** Familya: [[Stratiomyidae]]
*** Familya: [[Xylomyidae]]
** İnfratakım: [[Tabanomorpha]]
*** Familya: [[Athericidae]]
*** Familya: [[Austroleptidae]]
*** Familya: [[Oreoleptidae]]
*** Familya: [[Pelecorhynchidae]]
*** Familya: [[Rhagionidae]]
*** Familya: [[Spaniidae]]
*** Familya: [[Tabanidae]]
** İnfratakım: [[Vermileonomorpha]]
*** Familya: [[Vermileonidae]]
** İnfratakım: [[Xylophagomorpha]]
*** Familya: [[Xylophagidae]]

== Dipnotlar ==
<references/>

== Kaynakça ==
* Prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları (Entomoloji)

[[Kategori:Çift kanatlılar]]

[[ar:ذوات الجناحين]]
[[ay:Chhichhillanka]]
[[az:İkiqanadlılar]]
[[be:Мухі]]
[[bg:Двукрили]]
[[bn:মাছি]]
[[ca:Dípter]]
[[ce:Moza]]
[[cs:Dvoukřídlí]]
[[da:Tovinger]]
[[de:Zweiflügler]]
[[el:Μύγα]]
[[en:Fly]]
[[eo:Dipteroj]]
[[es:Diptera]]
[[et:Kahetiivalised]]
[[eu:Diptera]]
[[fa:دوبالان]]
[[fi:Kaksisiipiset]]
[[fr:Diptera]]
[[ga:Cuileog]]
[[gl:Mosca]]
[[gn:Mberu]]
[[he:זבובאים]]
[[hi:मक्खी]]
[[hr:Dvokrilci]]
[[ht:Mouch]]
[[hu:Kétszárnyúak]]
[[id:Lalat]]
[[io:Diptero]]
[[it:Diptera]]
[[ja:ハエ目]]
[[jv:Laler]]
[[ka:ორფრთიანები]]
[[ko:파리목]]
[[koi:Гут]]
[[ku:Mêş]]
[[kv:Гут]]
[[la:Diptera]]
[[lt:Dvisparniai]]
[[lv:Divspārņu kārta]]
[[mg:Lalitra]]
[[mhr:Карме]]
[[ml:ഡിപ്‌റ്റെറ]]
[[ms:Lalat]]
[[nl:Tweevleugeligen]]
[[nn:Tovengjer]]
[[no:Tovinger]]
[[nv:Tsʼíʼii dóó Tséʼédǫ́ʼii]]
[[pl:Muchówki]]
[[pt:Diptera]]
[[qu:Iskaylla rapra]]
[[ro:Diptera]]
[[ru:Двукрылые]]
[[simple:Fly]]
[[sk:Dvojkrídlovce]]
[[sl:Dvokrilci]]
[[sv:Tvåvingar]]
[[ta:இருசிறகிப் பூச்சிகள்]]
[[te:ఈగ]]
[[th:แมลงวัน]]
[[uk:Двокрилі]]
[[vi:Ruồi]]
[[war:Langaw]]
[[yi:פליג]]
[[yo:Esinsin]]
[[zh:雙翅目]]
[[zh-min-nan:Hô͘-sîn]]

Sayfanın 11.13, 27 Şubat 2011 tarihindeki hâli