Sambucus nigra

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sambucus nigra
Biyolojik sınıflandırma
Cins: Sambucus
Tür: nigra


Sambucus nigra Avrupa'nın çoğuna özgü Adoxaceae familya’sındaki çiçekli bitkiler’den oluşan bir tür kompleksi’dir.[1] Çok kullanılan isimleri mürver, kara mürver, Avrupa mürveri ve Avrupa kara mürveri‘dir.[2][3] Başta güneşli yerler olmak üzere hem ıslak hem de kuru verimli topraklar da dahil olmak üzere çeşitli koşullarda yetişir. Bitki yaygın olarak süs çalısı veya küçük ağaç olarak yetiştirilir.

Hem çiçekleri hem de yemişleri başta likör ve şarap olmak üzere çok eskilerden beri mutfakta geleneksel olarak kullanılır.[4]

Mürver yaygın olarak besin takviyesi ve geleneksel tıp’ta kullanılsa da sağlığın korunması veya hastalıkların tedavisi için herhangi bir fayda sağladığına dair bilimsel bir kanıt yoktur.[5]

Tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Mürver, 6 metre (20 ft) yüksekliğe ve ene kadar büyüyen,[4] nadiren 10 metre (33 ft) yüksekliğe ulaşan, yaprak döken çalı veya küçük ağaç’tır. Gençken açık gri olan kabuk, uzunlamasına çatlaklı, lentisel’leri belirgin olan kaba gri bir dış kabuğa dönüşür.[6]

Yaprak’lar karşılıklı çiftler halinde düzenlenmiş olup 10-30 santimetre (4-12 inç) uzunluğunda, beş ila yedi (nadiren dokuz) yaprakçıkla pinnat, yaprakçıklar 5-12 cm (2-4+3⁄4 in) uzunluğunda ve 3-5 cm (1+1⁄4-2 in) eninde ve tırtıklı kenarlıdır. Genç sapların içi boştur.[7]

Hermafroditik çiçek’lerin beş organı vardır[8] ve bunlar ilkbaharın sonlarından yaz ortasına kadar 10–25 cm çapında büyük, yassı demetlerde bulunur. Tek tek çiçekleri fildişi beyazı olup çapı 5-6 milimetre (3⁄16-1⁄4 in), beş yapraklı ve sinekler tarafından tozlaşır.

Meyvesi parlak, koyu mor ila siyah bakka 3–5 mm çapındadır ve sonbaharın sonlarında sarkık salkımlar halinde büyür.[4] Mürver meyvesinin koyu rengi, zengin fenolik içeriğinden, özellikle de antosiyanin’lerden kaynaklanır.[9]

  • Çiçekler
    Çiçekler
  • Çiçek salkımları ve yapraklar
    Çiçek salkımları ve yapraklar
  • Meyve salkımı
    Meyve salkımı
  • Çınarda epifit olarak büyür
    Çınarda epifit olarak büyür

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Alttürler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Sambucus

Asya ve Kuzey Amerika'ya özgü, benzer olan ve bazen Sambucus nigranın alt tür’ü olarak değerlendirilen, aralarında S. nigra subsp. canadensis[10] ve S. nigra subsp. cerulea adlı yakından ilişkili başka türler de vardır.[11]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Latince özel sıfat nigra "siyah" anlamına gelir ve meyvelerin derin koyu rengini ifade eder.[12] Ağaç için İngilizce terimin "eski" kelimesinden değil, Anglo Sakson dilinde ateş anlamına gelen æld kelimesinden geldiğine inanılır çünkü dalların içi boş gövdeleri ateşe hava üflemek için körük olarak kullanılırdı.[13]

Dağılım ve yaşam alanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Sambucus nigra'nın anavatanı Türkiye kadar ulaşan doğu Avrupa'dır.[14] Britanya Adaları'nın yerlisidir ve buralarda yaygındır.[15] Dünyanın diğer birçok kıtasının bazı bölgelerine ekilmiştir.[14]

Çitler, çorak yol kenarları ve ormanlar türün tipik yaşam alanlarıdır.[8]

S. nigranın İrlanda'da çalılıklarda ve orman çalılıklarında çok yaygın olduğu kaydedilmiştir.[16][17]

Ekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşlı badana mantarı
Jöle kulak mantarı

Diğer mürver meyveleri gibi Sambucus nigra da mürver badana mantarı ve jöle kulak mantarına maruz kalır. S. nigra'nın yabani nüfuslarındaki güçlü kokulu çiçekleri, çiçek salkımları arasında polen aktarımına katkıda bulunabilecek çok sayıda küçük çiçek trips’ini çeker.[18]

Yaban hayatında değeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mürver, katır geyiği, Kanada geyiği, koyun ve küçük kuşlar gibi hayvanlar için iyi dereceli yemdir. Meyveler, başta Karabaş ötleğen’ler olmak üzere, meyve yiyen birçok kuş için önemli bir besindir.

Olgun mürver meyveleri Kuzey Kaliforniya'da göç eden şerit kuyruklu güvercinlerin en sevdiği besindir ve bazen kısa sürede bu kuşlar tüm bir çalıyı soyabilirler. Bu tür büyük ve küçük memeliler için[19] iyi bir yaşam ortamı sağlamanın yanı sıra sinek kuşları, ötleğenler ve vireolar da dahil olmak üzere pek çok kuş için yuva ortamı sağlar. Aynı zamanda spring azure kelebeğinin larva konakçısıdır.[20]

Çiçekler ve olgun meyveler (ancak olgun tohumlar dahil) dışında, bitkinin tüm kısımları memelilere zehirlidir ve siyanojenik glikozit sambunigrin (C14H17NO6, CAS numarası 99-19-4) içerir.[21] Kabuk kalsiyum oksalat kristalleri içerir.

Yetiştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Britanya ve Kuzey Avrupa'daki çit ve çalılıkların çok yaygın bir özelliğidir.

Bazı türler ve çeşitler alacalı veya renkli yapraklara ve diğer ayırt edici niteliklere sahiptir ve süs bitkisi olarak yetiştirilir. S. nigra f. porphyrophyllanın koyu bordo veya siyah yaprakları ve soluk pembe çiçekleri vardır.

Aşağıdaki çeşitler Kraliyet Bahçıvanlık Derneği'nin Bahçe Liyakat Ödülünü kazanmıştır:[22]

  • S. nigra f. laciniata (kesilmiş yapraklı mürver)[23]
  • S. nigra f. porfirofil 'Eva'[24]
  • S. nigra f. porfirofil 'Gerda'[25]
Soluk pembe çiçekli, mor, kesik yapraklı mürver çeşidi

Zehirlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Mürver bitkisinin meyveleri de dahil olmak üzere bileşenleri çiğ tüketildiğinde zehirli olabilen alkaloid’ler, lektinler ve siyanojenik glikozitler gibi çeşitli fitokimyasalları içerir.[9] Bitkinin tohumları ve tüm yeşil kısımları siyanojenik glikozitler içerir.[5] Meyvelerin, yaprakların, kabukların veya sapların tüketimi eğer uygun şekilde hazırlanmazsa mide bulantısı, kusma ve şiddetli ishal’e neden olabilir.[5][9][26] Mürver bitkisinin bileşenleri veya ürünleri hamilelikte veya alerjisi veya mide-bağırsak hastalığı olan kişilerce tüketilmemelidir.[9][26] Mürver ürünleri reçeteli ilaçlarla birlikte kullanıldığında yan etkilere neden olabilir.[9][26]

Kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Koyu mavi veya mor meyveler ham hallerinde hafif zehirlidir ancak pişirildikten sonra yenilebilir.[5][27] Reçel, jöle,[27] Hint turşusu ve Pontack sosu yapmak için kullanılabilirler.

İskandinavya ve Almanya'da mürverden yapılan çorba (örneğin Alman Fliederbeersuppe) geleneksel bir yemektir.[28]

Çiçek başları Kuzey Avrupa ve Balkanlar'da içecek olarak demlenerek kullanılır. Bu içecekler ticari olarak mürver çiçeği şurubu veya Elderflower pressé olarak satılır.[29]

Avrupa'da mürver çiçeklerinden şurup veya içecek yapılır (Romence: Socată, İsveççe: fläder(blom)saft, Danca: hyldeblomstsaft / hyldedrik) ), içmeden önce su ile seyreltilir.

Bu geleneksel içeceğin son zamanlarda popülaritesi bazı ticari meşrubat üreticilerini mürver çiçeği aromalı içecekleri (Fanta Shokata, Freaky Fläder) piyasaya sürmeye teşvik etti.

Çiçekler ayrıca hafif bir hamura batırılıp daha sonra mürver çiçeği börekleri yapmak için kızartılabilir.[30]

Mürver meyvelerinden mürver şarabı yapılabilir.[27] Macaristan'da, 1  litre brendi yapmak için 50  kilogram mürver meyvesi gerektiren mürver brendi’si yapılır.

Güneybatı İsveç'te mürver çiçeğiyle tatlandırılmış snaps likörü yapmak gelenekseldir.

Mürver çiçekleri, St-Germain gibi likörlerde ve hafif alkollü köpüklü mürver çiçeği 'şampanyasında' kullanılır ancak daha alkollü ev yapımı bir çeşiti de yapılabilir.

Belçika'nın Beerse kentinde mürver meyvelerinden beers vlierke denilen bir çeşit cin (felemenkçe: jenever) yapılır.

  • Mürver reçeli
    Mürver reçeli
  • Sambuci flos: bitki çayında kullanılan kurutulmuş sambucus nigra çiçekleri
    Sambuci flos: bitki çayında kullanılan kurutulmuş sambucus nigra çiçekleri
  • 1900'de "Godfrey'in Mürver çiçekleri özü" reklamı
    1900'de "Godfrey'in Mürver çiçekleri özü" reklamı

Geleneksel tıp[değiştir | kaynağı değiştir]

Mürver geleneksel tıpta yerli halklar ve bitki uzmanları tarafından kullanılır.[5][31] Çiçek ve meyve özleri soğuk algınlığı ve grip belirtileri için kullanılır [5][9] ancak herhangi bir hastalığın tedavisinde etkili olduğuna dair çok kaliteli klinik kanıt yoktur.[5][9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Flora Europaea Search Results". Rbg-web2.rbge.org.uk. 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2017. 
  2. ^ "Sambucus nigra". Bütünleştirilmiş Taksonomik Bilgi Sistemi. 
  3. ^ "Plants profile for Sambucus nigra L. (black elderberry)". Natural Resources Conservation Service, US Department of Agriculture. 2023. 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2023. 
  4. ^ a b c RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Michael and Vikram: Dorling Kindersley. 2008. ISBN 978-1405332965. 
  5. ^ a b c d e f g "European elder". National Center for Complementary and Integrative Health, US National Library of Medicine. 1 Ağustos 2020. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
  6. ^ Clapham, A.R., Tutin, T.G. and Warburg, E.F. 1968 Excursion Flora of the British Isles Second Edition Cambridge. 0-521-04656-4
  7. ^ Vedel, H. and Lange, J. 1971. Trees and Bushes in Wood and Hedgerow. p. 196. Methuen and Co. Ltd. 0416-61780-8
  8. ^ a b Parnell, J. and Curtis, T. 2012. Webb's An Irish Flora. Cork University Press. 978-185918-4783
  9. ^ a b c d e f g "Elderberry". Drugs.com. 4 Ağustos 2021. 12 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2021. 
  10. ^ "Sambucus mexicana". Calflora. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2012. 
  11. ^ "Sambucus nigra ssp. caerulea". Calflora. 17 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2012. 
  12. ^ Harrison, Lorraine (2012). RHS Latin for Gardeners. United Kingdom: Mitchell Beazley. ISBN 978-1845337315. 
  13. ^ "Elder (Sambucus nigra) - British trees -" (İngilizce). Woodland Trust. 30 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2017. 
  14. ^ a b "Sambucus nigra L". Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. 25 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  15. ^ "Sambucus nigra". Online Atlas of the British and Irish Flora. Biological Records Centre and Botanical Society of Britain and Ireland. 11 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  16. ^ Hackney, P. 1992. Stewarts and Corry's Flora of the North-east of Ireland. Institute of Irish Studies The Queen's University of Belfast. 0 85389 446 9(HB)
  17. ^ Webb, D.A., Parnell, J. and Doogue, D. 1996. An Irish Flora. Dundalgan Press Ltd, Dundalk. 0-85221-131-7
  18. ^ Scott-Brown, A.S.; Arnold, S.E.J.; Kite, G.C.; Farrell, I.; Farman, D.I.; Collins, D.W.; Stevenson, P.C. (2019). "Mechanisms in mutualisms: A chemically mediated thrips pollination strategy in common elder". Planta. 250 (1): 367-379. doi:10.1007/s00425-019-03176-5. PMID 31069523.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  19. ^ "Sambucus nigra subsp. cerulea". Fs.fed.us. 28 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2017. 
  20. ^ The Xerces Society (2016), Gardening for Butterflies: How You Can Attract and Protect Beautiful, Beneficial Insects, Timber Press.
  21. ^ Campa, Cristiana; Schmitt-Kopplin, P; Cataldi, T R; Bufo, S A; Freitag, D; Kettrup, A (2000). "Analysis of cyanogenic glycosides by micellar capillary electrophoresis". Journal of Chromatography B. 739 (1): 95-100. doi:10.1016/S0378-4347(99)00375-8. PMID 10744317. 
  22. ^ "AGM Plants - Ornamental" (PDF). Royal Horticultural Society. July 2017. s. 95. 5 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2018. 
  23. ^ "Sambucus nigra f. laciniata / RHS Gardening". Apps.rhs.org.uk. 9 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021. 
  24. ^ "RHS Plantfinder - Sambucus nigra 'Eva'". 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018. 
  25. ^ "Sambucus nigra f. porphyrophylla 'Gerda'". Apps.rhs.org.uk. 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021. 
  26. ^ a b c "Elderberry". Memorial Sloan Kettering Cancer Center. 2020. 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2020. 
  27. ^ a b c Fagan, Damian (2019). Wildflowers of Oregon: A Field Guide to Over 400 Wildflowers, Trees, and Shrubs of the Coast, Cascades, and High Desert. Guilford, CT: FalconGuides. s. 16. ISBN 978-1-4930-3633-2. OCLC 1073035766. 
  28. ^ Jørgensen, Ulla; Hansen, Merete; Christensen, Lars P.; Jensen, Karina; Kaack, Karl (12 Mayıs 2000). "Olfactory and Quantitative Analysis of Aroma Compounds in Elder Flower (Sambucus nigra L.) Drink Processed from Five Cultivars". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 48 (6): 2376-2383. doi:10.1021/jf000005f. ISSN 0021-8561. PMID 10888553. 
  29. ^ Kikbracken, J. 1995. Easy way guide Trees. Larousse.
  30. ^ Mabey, Richard (2012). Food for free. Londra: Collins. s. 83. ISBN 978-0-00-743847-1. OCLC 761378530. 
  31. ^ "Sambucus nigra: Elderberry - European Elder, Black elderberry, American black elderberry, Blue elderberry". Plants for a Future. 17 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2017. 

Ek Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Sambucus nigra ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sambucus_nigra&oldid=32233506" sayfasından alınmıştır