Açık kaynak

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yaygın kullanımı için açık kaynak yazılıma bakın. Diğer kullanımlar için açık kaynak (anlam ayrımı) sayfasına bakın.
Açık Kaynak Girişimi logosu

Açık kaynak, kaynak kodun; kopyalanması, değiştirilebilmesi ve yeniden dağıtım için serbestçe kullanıma sunulmasıdır. Açık kaynak yalnızca kaynak koda erişim anlamına gelmez. Kodların başkaları tarafından herhangi bir telif ücreti ödemeden kullanılabilmesi, değiştirilmesi ve yeniden dağıtımı gibi çeşitli haklar vermesi gerekir. [1] Bunun için ürün, açık kaynak tanımına uyan bir lisans kullanmalıdır.

Açık kaynak geliştirme modeli, açık işbirliğini teşvik eden merkezi olmayan bir geliştirme modelidir. Açık işbirliği, bir ürün (veya hizmet) oluşturmak için etkileşimde bulunan, hedefe yönelik ancak gevşek bir şekilde koordine edilmiş katılımcılara dayanan herhangi bir yenilik veya üretim sistemi anlamına gelir.[2][3] Bu geliştirme modeline açık kaynak yazılım geliştirme projelerinin yanı sıra Wikipedia projeleri, açık kaynak uygun teknoloji[4], açık kaynak ilaç keşfi[5], açık veriler, açık hükümet girişimleri, açık eğitim kaynaklarında rastlanabilir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Teknik bilgilerin paylaşımı internetten ve kişisel bilgisayarlardan oldukça önceye dayanmaktadır. Örneğin, otomobil geliştirmenin ilk yıllarında, bir grup sermaye tekeli George B. Selden tarafından sunulan iki devirli benzinli motor patent haklarına sahipti.[6] Bu patenti kontrol ederek sektörü tekeline alabildiler ve otomobil üreticilerini kendi taleplerine uymaya zorladılar.

1911'de bağımsız otomobil üreticisi Henry Ford, Selden patentine yönelik davayı kazandı ve yeni kurulan Motorlu Araç Üreticiler Birliği çok yönlü paylaşım antlaşması ile üyeleri arasında yeni icatların ücretsiz paylaşımını sağladı. ABD'nin ikinci dünya savaşına girdiği güne kadar Ford'un 92, diğerlerinin 515 patenti bütün üyeler tarafından ücretsiz paylaşılıyordu.[6]

Kaynak kodunun ücretsiz paylaşımının ilk örnekleri arasında IBM'in 1950'li ve 1960'lı yıllardaki işletim sistemleri ve diğer programlarının kaynak sürümleri ve yazılım alışverişini kolaylaştırmak için oluşturulan SHARE isimli gönüllü kullanıcı grubu yer alır. IBM bu gruba işletim sisteminin kaynak kodunu bağışladı.[7][8]

1960'lardan başlayarak, ARPANET araştırmacıları ilk telekomünikasyon ağı protokollerinde geri bildirimi teşvik etmek için açık RFC (Yorumlar İçin Talep) sürecini kullandılar. Bu, 1969'da erken İnternet'in doğuşuna yol açtı.

Kaynak kodun internette paylaşılması, internetin nispeten ilkel olduğu dönemde UUCP, Usenet, IRC ve Gopher aracılığıyla arttı. Örneğin BSD ilk olarak Usenet'teki comp.os.linux'a posta yoluyla geniş çapta dağıtıldı ve burada geliştirilmesi tartışıldı. GNU/Linux bu modeli takip etti.

Terim olarak açık kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]

1990'lı yılların sonunda kaynak kodun paylaşılması ve işbirliğine dayalı geliştirme olgusuna olan ilgi, Linux'un Forbes yayınları ile tanınırlığının artması ve dönemin yaygın internet tarayıcısı Netscape'in kaynak kodunun yayınlanacağının duyurulmasıyla belirgin şekilde arttı.

Ocak 1998'de Netscape kaynak kodunun GNU Genel Kamu Lisansı'na benzer Netscape Kamu Lisansı ile yayınlanacağının duyurulması üzerine 3 Şubat 1998'de, bir grup insan, özgür yazılım kavramındaki "özgür" kelimesinin ima ettiği felsefi ve siyasi gündem yerine özgür yazılımın iş dünyasına pragmatik terimlerle tanıtılmasını tartışmak üzere Kalifornia'nın Palo Alto şehrinde bir araya geldi.[9] Ayrıca grup, özgür (İngilizce: free) kelimesinin İngilizcede hem özgür hem de ücretsiz anlamlarına gelmesi nedeniyle oluşan belirsizliğin işletmelerin bu terimi benimsemesinde cesaret kırıcı olarak görüyordu.[10][11] Grupta bulunan kişiler arasında Christine Peterson (Foresight Enstitüsü'nden), Larry Augustin ve Jon Hall (her ikisi de Linux International'dan), Sam Ockman (Silikon Vadisi Linux Kullanıcı Grubu'ndan), Todd Anderson ve Eric Raymond vardı.[9][12] Orada bulunan Christine Petersen, "açık kaynak" terimini önerdi. Ertesi gün Linus Torvalds destek verdi. Bruce Perens gruba "açık kaynak" ticari markasını oluşturmayı ve bu web sitesini barındırmayı teklif etti ve bir hafta sonra www.opensource.org web sitesini açtı. Richard Stallman bu terimi benimsemedi.

Bu süreç öncesinde 1997'de Bruce Perens öncülüğünde Debian Özgür Yazılım Yönergeleri oluşturmuştu. Şubat 1998'de Açık Kaynak Girişimi'nin kurulması ile beraber söz konusu yönergede Debian referansları "açık kaynak" ile değiştirilerek ve bir miktar revize edilerek Açık Kaynak Tanımı oluşturuldu.

Ekonomisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Komsiyonu'nun açık kaynak ekonomisine ilişkin teknik raporu

Bazı ekonomistler, açık kaynağın önemli miktarda zaman, para ve çaba gerektiren orijinal çalışmayla birlikte bir bilgi ürünü olduğu konusunda hemfikirdir. Çalışmayı yeniden üretmenin maliyeti, sıfır veya sıfıra yakındır - buna bir ürünün marjinal maliyeti denir. Telif hakkı ise bir tekel yaratır, böylece tüketicilere uygulanan fiyat, ürünün marjinal maliyetinden önemli ölçüde daha yüksek olabilir.

Açık kaynak ekonomisi, yazılım, hizmet veya diğer ürünlerin üretimi için açık işbirliğine dayanan ekonomik bir platformdur. İlk olarak açık kaynaklı yazılım endüstrisine uygulanan bu ekonomik model, çok çeşitli işletmelere uygulanabilir. Günümüzde yazılım sektörü dışında da açık kaynaklı bir ekonomik model kullanan, hizmet ve ürünler sağlayan veya bu tür hizmet veya ürünlerin oluşturulmasına yönelik talimatlar sağlayan kuruluşlar mevcuttur.[13][14] Açık kaynak donanım tasarımı bağlamında, dijital tasarımlar ücretsiz olarak paylaşılmakta ve dijital üretim teknolojilerine (örneğin RepRap 3B yazıcılar) erişimi olan herkes, malzeme maliyeti karşılığında ürünü çoğaltabilmektedir.[15]

Açık kaynaklı bir proje geliştirmenin pek çok sebebi olabilir. Örneğin gelir beklemeden bir değer üretme, daha iyi bir dünya yaratma (örneğin Wikipedia yazarları) gibi fedakar düşünceler olabileceği gibi ticari olarak gelir elde etme, pazar payı arttırma gibi amaçları olabilir. Çok sayıda şirket açık kaynaklı yazılım etrafında iş kurmuştur.[16] Bunu, örneğin kodlarını açık kaynak olarak yayınlayarak, ardından eğitim, sertifikalar, eklentiler ve diğer hizmetler için ücret alma yoluyla yapabilmektedir. Örneğin Linux tabalı işletim sistemi (Linux dağıtımı) üreticisi Red Hat, ürünlerini kullanan kişi ve kuruluşlara 7/24 destek, şirket ürünlerine entegrasyon ve eğitim gibi hizmetler satmaktadır.[17][18] Red Hat, açık kaynaklı iş modelinin öncüsüdür ve Nisan 2017 itibarıyla değeri yaklaşık 16 milyar dolardır. Diğer örnekler arasında, Linux tabanlı açık kaynaklı bir mobil işletim sistemi olan Android'i üreten Google yer alır.

Bazı şirketler, ürünlerinin iş açısından kritik olan temel parçalarını açık kaynak olarak kullanmak yerine, yardımcı süreçleri ve altyapıları açık kaynak olarak kullanmaktadır. Bu şekilde, pazar payı kaybetmeden markalaşma ve bilinirliğini arttırma, geri bildirim alma ve yetenekli geliştiriciler edinme gibi amaçlar güderler.

Açık işbirliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Levine ve Prietula, açık işbirliğini "hem katkıda bulunanların hem de katkıda bulunmayanların kullanımına sundukları, ekonomik değere sahip bir ürün (veya hizmet) yaratmak için etkileşimde bulunan, hedef odaklı ancak gevşek bir şekilde koordine edilmiş katılımcılara dayanan herhangi bir yenilik veya üretim sistemi" olarak tanımlar.[2][3] Riehle ve arkadaşları açık işbirliğini eşitlikçilik, meritokrasi ve kendi kendine organizasyon oluşan üç ilkeye dayanan işbirliği olarak tanımlar.[19] Yazılım geliştirme için kullanılan açık kaynak modeli, terimin İnternet forumları, e-posta listeleri ve çevrimiçi topluluklar, Creative Commons gibi diğer açık işbirliği biçimlerine atıfta bulunmak için kullanılmasına ilham kaynağı olmuştur.[20] Açık işbirliğinin aynı zamanda TEDx ve Vikipedi de dahil olmak üzere çok çeşitli girişimlerin çalışma ilkesidir.[21] Açık işbirliğinin bulunabileceği başlıca yerler Wikipedia projeleri, açık kaynak projeleri, açık kaynak uygun teknoloji[4], açık kaynak ilaç keşfi[5], açık veriler, açık hükümet girişimleri, açık eğitim kaynakları olabilir. Kullanıcılar tarafından oluşturulan içeriğe dayalı ticari bir web sitesi de açık işbirliği kapsamda olabilir. Herkes katkıda bulunabilir ve gevşek bir şekilde koordine olan etkileşimli katılımcılar tarafından üretilen paylaşımın meyvelerinden herkes özgürce pay alabilir.

Önceki adıyla "Uluslararası Wikiler ve Açık İşbirliği Sempozyumu" güncel adıyla "Uluslararası Açık İşbirliği Sempozyumu" (OpenSym) açık işbirliğinin araştırılmasına ve uygulanmasına yönelik olarak her yıl gerçekleştirilen bir konferanstır. Web sitesine göre grup, açık işbirliğini "eşitlikçi (herkes katılabilir, katılımın önünde hiçbir ilkesel veya yapay engel yoktur), meritokratik (kararlar ve statü empoze edilmek yerine liyakate dayalıdır) ve kendi kendini organize eden (insanların önceden tanımlanmış süreçlere uyum sağlamasından ziyade süreçler insanlara uyum sağlar) işbirliği" olarak tanımlamaktadır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Açık Kaynak Tanımı". Açık Kaynak Girişimi. 23 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2024. 
  2. ^ a b Levine, Sheen S.; Prietula, M. J. (2013). "Open Collaboration for Innovation: Principles and Performance". Organization Science. 25 (5): 1414-1433. arXiv:1406.7541 $2. doi:10.1287/orsc.2013.0872. ISSN 1047-7039. SSRN 1096442 $2. 
  3. ^ a b Raymond, Eric S. (2001). The cathedral and the bazaar: musings on Linux and Open Source by an accidental revolutionary. OReilly. ISBN 978-0-596-00108-7. 
  4. ^ a b Pearce, Joshua M (2012). "The Case for Open Source Appropriate Technology". Environment, Development and Sustainability. 14 (3): 425-431. Bibcode:2012EDSus..14..425P. doi:10.1007/s10668-012-9337-9. ISSN 1387-585X. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024. 
  5. ^ a b Menon, Sreelatha (1 Mart 2009). ""Science 2.0 is here as CSIR resorts to open-source drug research for TB"". Business Standard India. 5 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2017 – Business Standard vasıtasıyla. 
  6. ^ a b James J. Flink (1977). The Car Culture. MIT Press. ISBN 0-262-56015-1. 
  7. ^ Fisher, Franklin M.; James W. McKie; Richard B. Mancke (1983). IBM and the U.S. Data Processing Industry: An Economic History. Praeger. ss. 172-9. ISBN 0-03-063059-2.  IBM unbundled (began charging for) software 23 June 1969
  8. ^ Dave Pitts' IBM 7090 support 27 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – An example of distributed source: Page contains a link to IBM 7090/94 IBSYS source, including COBOL ve FORTRAN compilers.
  9. ^ a b Tiemann, Michael (19 Eylül 2006). "History of the OSI". Açık Kaynak Girişimi. 1 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008. 
  10. ^ Raymond, Eric S. "Goodbye, "free software"; hello, "open source"". 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024. The problem with it is twofold. First, ... the term "free" is very ambiguous ... Second, the term makes a lot of corporate types nervous. 
  11. ^ Shea, Tom (23 Haziran 1983). "Free software – Free software is a junkyard of software spare parts". InfoWorld. Erişim tarihi: 10 Şubat 2016. "In contrast to commercial software is a large and growing body of free software that exists in the public domain. Public-domain software is written by microcomputer hobbyists (also known as "hackers") many of whom are professional programmers in their work life. [...] Since everybody has access to source code, many routines have not only been used but dramatically improved by other programmers." 
  12. ^ O'Mahony, Siobhan Clare (2002). "The emergence of a new commercial actor: Community managed software projects". Stanford, CA: Stanford University: 34-42. 
  13. ^ "Open source ecology". 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  14. ^ "Open-source electronics". 23 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2012. 
  15. ^ "Life-cycle economic analysis of distributed manufacturing with open-source 3-D printers". Mechatronics. 2013. s. 713–726. 30 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024. 
  16. ^ "Top 50 Open Source Companies: Where Are They Now?". 3 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2017. 
  17. ^ Levine, Peter (13 Şubat 2014). "Why There Will Never Be Another RedHat: The Economics of Open Source". 7 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2017. 
  18. ^ "About Red Hat". Red Hat. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2024. 
  19. ^ Riehle, D.; Ellenberger, J.; Menahem, T.; Mikhailovski, B.; Natchetoi, Y.; Naveh, B.; Odenwald, T. (March 2009). "Open Collaboration within Corporations Using Software Forges" (PDF). IEEE Software. 26 (2): 52-58. doi:10.1109/MS.2009.44. ISSN 0740-7459. 8 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2018. 
  20. ^ Faraj, S., Jarvenpaa, S. L., & Majchrzak, Ann (2011). Knowledge Collaboration in Online Communities 6 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Organization Science, 22(5), 1224–1239, DOI:10.1287/orsc.1100.0614 ISSN 1047-7039
  21. ^ "Open collaboration leading to novel organizations". 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2024. 

Daha fazla kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Açık_kaynak&oldid=32474062" sayfasından alınmıştır