Varto

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Varto, Muş sayfasından yönlendirildi)
Varto
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Türkiye'de bulunduğu yer
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlMuş
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamMusa Ayyıldız
 • Belediye başkanıMusa Ayyıldız (Kayyum)
Rakım1530 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam31,169
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu436
İl plaka kodu49

Varto (Zazaca: Gimgim[2]), Muş iline bağlı bir ilçedir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Varto bölgesi tarihte sırasıyla Medler, Pers, Part, Roma ve Bizans egemenliği altında kalmıştır. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi ile Selçuklu Hanedanının, daha sonra Akkoyunlular ve Karakoyunlular'ın hakimiyeti altında kalmıştır. 1514 yılında Çaldıran Muharebesi'yle Osmanlı idaresine geçmiştir. 1923'te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla, TBMM onayı ile Varto ismini alarak ilçe oldu. Varto, Gimgim adıyla da bilinir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Varto ilçesi, Muş il alanının kuzeybatısında yer alır. Kuzeyde Erzurum ili ve Hınıs ve Tekman ilçeleri, batıda Bingöl ilinin Solhan ve Karlıova ilçeleri, doğuda Muş ilinin Bulanık ilçesi, güneyde ise Merkez ilçesiyle çevrilidir. Yüzölçümü 1418 km²'dir. Muş'un yüzölçümü olarak alanının %17,3'nü kaplar.

Genellikle dağlarla kaplı olan ilçe alanı, Muş il alanının en yüksek bölümünden de yer alır. İlçenin kuzeyini Bingöl Dağları'nın uzantıları engebelendirir. Rakım, Bingöl Dağları'na doğru, ilçenin kuzey sınırında 3000 m'yi, Akdoğan ve Şerafettin Dağları'nın uzantılarında ise 2500 m'yi aşar.[3] İlçe alanı, Murat Nehri ile, Bingöl Çayı ve bu iki akarsuyun kollarınca derin bir biçimde parçalanmıştır. Murat Irmağı, ilçe alanına doğudan girer. Doğu - batı doğrultusunda, Merkez ilçeyle doğal bir sinir oluştururcasına akar. Kayalıdere köyünün batısında Bingöl Suyu'nu alır ve bir dirsekle güneye yönelerek ilçe alanını terk eder. Akdoğan Gölü ilçenin doğusundadır. Bu gölün hemen güneyinde ise Küçük Hamurpert Gölü yer alır.

Varto ilçe merkezi ve birçok köy, deprem fay hattı üzerindedir. Varto, ilki 1946, ikincisi ise 1966'da olmak üzere iki büyük deprem yaşamıştır. (1966'daki depremde 2.118 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu depremde Varto merkezi tamamıyla yıkılmıştır.)

Varto'nun 1985 nüfus sayımındaki nüfusu 44.116'idi. Muş'un yüzölçümü bakımından olduğu gibi nüfusça da dördüncü büyük ilçesidir. 1966'da yaşanan depremde Varto, ölümler sebebiyle uğradığı nüfus kaybına ek olarak, ilçe merkezi ve köylerindeki binaların büyük bölümü yıkıldığından göçten ötürü de nüfus kaybına uğramıştır.

Varto ilçesinin 93 köyü bulunmaktadır. Varto'da halkın en önemli geçim kaynağı, Muş genelinde olduğu gibi tarımdır. Başlıca tarım ürünleri buğday olmak üzere tahıldır. Elma ve armut üretimi önemlidir. Varto, bitkisel üretimden çok hayvancılık bakımından gelişmiştir. Koyun ve kıl keçisi varlığı bakımından Muş'un Merkez ilçeden sonra ikinci önemli ilçesidir.

İlçedeki Akdoğan Gölü'nün panoramik görüntüsü (Haziran 2020)

Varto depremi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: 1966 Varto depremi

Verilere göre 1900'lü yılların ilk depremi 24 Nisan 1903 tarihinde Malazgirt'te 6,7 şiddetinde olmuş ve 2.626 kişi ölmüştür. Buna müteakiben 31 Mayıs 1946 Varto Hınıs'ta 5,7 şiddetinde olan depremde 839 kişi ölmüştür.

En etkili ve birçok şeyin altüst olmasına, göçe ve ailelerin dağılmasına, konut - sağlık - okul - yol sorunun hâlen çözülmemesi gibi yaşamın yeniden idame edilmesinin hayli zorlaşmasına neden olan deprem, 19 Ağustos 1966 yılında olmuş şiddeti tam olarak bilinmiyor ve 2.394 kişi ölmüştür. Varto'da zaman zaman irili ufaklı deprem sarsıntıları olmaktadır.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl Toplam Şehir Kır
Varto ilçesi (Bitlis)
1927[4] 9.822 719 9.103
Varto ilçesi (Muş)
1935[5] 13.908 806 13.102
1940[6] 14.710 811 13.899
1945[7] 16.673 899 15.774
1950[8] 21.122 1.181 19.941
1955[9] 24.993 1.915 23.078
1960[10] 28.634 2.029 26.605
1965[11] 33.691 2.804 30.887
1970[12] 35.210 3.566 31.644
1975[13] 39.716 5.572 34.144
1980[14] 42.748 6.892 35.856
1985[15] 44.116 8.750 35.366
1990[16] 42.641 10.980 31.661
2000[17] 41.491 16.382 25.109
2007[18] 33.587 10.764 22.823
2008[19] 33.986 9.876 24.110
2009[20] 33.853 9.585 24.268
2010[21] 33.776 9.746 24.030
2011[22] 33.763 9.961 23.802
2012[23] 33.746 10.275 23.471
2013[24] 33.186 10.089 23.097
2014[25] 32.378 10.241 22.137
2015[26] 31.187 9.956 21.231
2016[26] 30.869 9.971 20.898
2017[26] 30.412 9.656 20.756
2018[26] 31.169 9.921 21.248
2019[26] 30.897 10.265 20.632
2020[26] 31.261 10.691 20.570

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012. 
  2. ^ Türkçe-Zazaca Sözlük: http://ferheng.org/zazaki/ 25 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ [1] 18 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  7. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  9. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  10. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  11. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  24. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  25. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  26. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Varto Nüfusu - Muş". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Muş Varto Nüfusu". nufusune.com. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Varto&oldid=31399434" sayfasından alınmıştır