Tunuslu Hacı Ahmed

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tunuslu Hacı Ahmed'in Dünya Haritası (1559)

Tunuslu Hacı Ahmed, 1559 yılında basılan ve kendi adıyla anılan dünya haritasının yapımcısıdır. Bu harita aynı zamanda Avrupa'da Osmanlıca (Arap harfleriyle Türkçe) basılmış ilk harita olma özelliğine de sahiptir.[1]

Dünya Haritası[değiştir | kaynağı değiştir]

Harita aralarında Alman Johannes Werner (1468-1522) gibi matematikçilerin bulunduğu farklı kartograflarca geliştirilen "cordiform" projeksiyonuna göre, yani kalp şeklindedir ve Afrika, Asya, Avrupa ile Kuzey ve Güney Amerika kıtalarını ve güneyde de Antarktika kıtasını göstermektedir.[1][2]

Siyah renkli mürekkep kullanılarak basılan harita (112 cm x 113 cm) ebadındadır.[3]

Haritanın Hacı Ahmed tarafından mı yapıldığı ya da bir Avrupalı tarafından yapılıp ta ondan Hacı Ahmed tarafından mı uyarlandığı hususunda kati bir kanıt yoktur. Bu konuda Batı 'lı kaynaklar, Fransız kartograf ve matematikçi Oronce Finé (1494-1555) tarafından 1534 yılında yapılan bir haritanın Hacı Ahmed tarafından Osmanlıca açıklamalar ve yer adları eklenerek aynen uyarlandığı kanaatindedirler.[4][5][6]

Haritanın kalıbı elma ağacı üzerinde, 6 parça olarak Venedik'te hazırlanmış olup, 1559 yılında hazırlanan bu kalıplardan baskı alınıp alınmadığı, alındıysa kaç nüsha basıldığı bilinememektedir. Bazı kaynakların belirttiğine göre gücünü ticaretten alan Venedikliler bu haritanın barındırdığı bilgilerin Osmanlıların eline verilemeyecek kadar hassas ve önemli olduğu düşüncesiyle harita kalıplarına (ve varsa basılmış harita nüshalarına) el koymuşlardır. Venediklilerin Onlar Konseyi arşiv depolarına kaldırılan bu kalıplar zamanla unutulmuş ve Onlar Konseyi arşivleri müdürü Christoforo Antonio Loredan tarafından 1759 yılında tesadüfen bulunmuşlardır. Bu kalıplar kullanılarak haritanın basımı böylece ancak 1795'te mümkün olmuş ve kalıplardan 24 nüsha alınabilmiştir. Kalıp tahtaları halen Venedik'teki San Marco kütüphanesinde bulunmaktadır; ancak geçen zaman boyunca çatladıkları için bunlarla yeni baskı yapmak mümkün değildir.[1][3][7]

Chicago Üniversitesi kayıtlarına göre dünyada varlığı bilinen 11 nüsha mevcuttur.[3]

Oronce Fine
Oronce Fine'nin kalp şeklindeki dünya haritası

Tunuslu Hacı Ahmed'in Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hacı Ahmed'in hayatı hakkında herhangi bir bilgi mevcut olmayıp, harita üzerinde kendisi hakkında yazdıkları eldeki tek kaynaktır;[8][9] buna göre, kendisini "Tunus'lu" olarak tanımlayan Ahmed küçüklüğünden itibaren Mağrip'teki Fez şehrinde yaşamış ve çalışmalarını orada sürdürmüş, Sokrat, Eflatun ve Suriye'li müslüman coğrafyacı AbulFeda'nın eserlerini okumuş, hukuk, felsefe ve coğrafya öğrenmiştir. Yazdıklarına göre kafir ler ya da Osmanlılar tarafından Avrupalılara verilen genel adla "frenk" ler tarafından kaçırılarak köle edilmiş ve satılabilecek bir harita yaparak bu kölelikten kurtulmak için Dünya Haritası'nı hazırlamıştır.[2][5][7][8][9]

Buna karşın, haritaya eklenen Osmanlıca yazıların çok kaba ve hatalı, müslümanlar ve Osmanlılarca çok iyi bilinen yarlerin isimlerinin bile hatalı yazılmış olmasına dayanarak Tunuslu Hacı Ahmed diye bir kişinin aslında hiç yaşamadığı, bu hikâyenin Osmanlılara satmak üzere haritayı uyarlayan bazı Venedikliler tarafından "Osmanlıların bir müslüman tarafından çizilmiş olan bir haritaya daha çok itibar gösterecekleri düşüncesiyle" uydurulduğu ama haritadan haberdar olan Venedikli yöneticiler tarafından satışa engel olduğuna da inanılmaktadır.[10][11]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Makaleler, Tezler, Yazılar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Étude sur Deux Cartes d'Oronce Fine de 1531 à 1536. Lt. Colonel Langlois. Journal de la Société des Américanistes, vol. 14 (1922), p. 83-97. (Fransızca)
  • The Map of Hajji Ahmed and Its Makers. Ménage, V. L. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 21 (1958): p. 291-314. (İngilizce)
  • Note sul Mappamondo Cordiforme di Haci Hamed di Tunisi. Fabrisi, Antonio. Quademi di Studi Arabi, vol. 7 (1989): p. 3-17. (İtalyanca)
  • The Ottoman Mappa Mundi of Hajji Ahmed of Tunis. Fabrisi, Antonio. Arab Historical Review for Ottoman Studies, vol. 7-8 (1993): p. 31-37. (İngilizce)
  • Jews and Venetians in the Early Modern Eastern Mediterranean. Arbel, Benjamin. Brill's Series in Judaic Studies, 14, E.J. Brill, Leiden, 1995. (İngilizce)
  • Maps of the World for Ottoman Princes? Further Evidence and Questions Concerning ‘The Mappamondo of Hajji Ahmed’. Arbel, Benjamin. Imago Mundi, vol. 54(1) (2002): p. 19-29. (İngilizce)
  • The Ottoman Age of Exploration: Spices, Maps and Conquest in the Sixteenth-Century Indian Ocean. Casale, Giancarlo. Yayınlanmamış doktora tezi. Harvard University, 2004. (İngilizce)
  • Two Examples of Ottoman Discovery Literature from the Mid-Sixteenth Century. Casale, Giancarlo. Ekim 2005'te İstanbul'da düzenlenmiş olan "Ottoman and Atlantic Empires in the Early Modern World" Konferansında sunulmuş olan makale, 2005. (İngilizce)
  • An Uncommon Map for a Common World: Hajji Ahmed's Cordiform Map of 1559. Barthe, Pascale. L'Esprit Créateur (published by The Johns Hopkins University Press), vol. 48(1) (2008): p. 32-44. (İngilizce) (Fransızca)

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • De Orontio Finaeo Gallico Geographo. Gallois, Lucien. E. Leroux, Paris, 1890. (Fransızca)
  • La Science chez les Turcs Ottomans. Adıvar, Abdülhak Adnan. G P Maisonneuve, Paris, 1939. (Fransızca)
  • The Earliest Printed Maps, 1472-1500. Campbell, Tony. University of California Press, Berkeley & Los Angeles, 1987. (İngilizce)
  • Mapmakers of the Sixteenth Century and Their Maps: Bio-Bibliographies of the Cartographers of Abraham Ortelius, 1570. Karrow, Robert W., Jr. Published for The Newberry by Speculum Orbis Press, Chicago, 1993. (İngilizce)
  • Osmanlı Türklerinde İlim. Adıvar, Abdülhak Adnan. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1943 (bu kitabın 6. ve son baskısı Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000).
  • The Mapping of the World: Early Printed Maps, 1472-1700. Shirley, Rodney W. Early World Press Ltd., Riverside, CT, 2001. (İngilizce)
  • The Ottoman Empire and Early Modern Europe. Goffman, Daniel. Cambridge University Press, Cambridge & New York, 2002. (İngilizce)
  • The Ottoman Empire and the World Around It. Faroqhi, Suraiya. I. B. Tauris, London & New York, 2004. (İngilizce)
  • European Catographers and the Ottoman World. Manners, Ian. Oriental Institute Museum Publications No. 27, The Oriental Institute - University of Chicago, Chicago, 2007. (İngilizce)
  • Venice and the Islamic World, 828-1797. Carboni, Stefano. Yale University Press, New Haven, 2007. (İngilizce)
  • The Ottoman Age of Exploration. Casale, Giancarlo. Oxford University Press, Oxford, 2010. (İngilizce)
  • The Turk and Islam in the Western Eye, 1450-1750: Visual Imagery Before Orientalism. Harper, James G. (ed.). Ashgate Publishing, England & USA; 2011. (İngilizce)
  • Brokering Empire: Trans-Imperial Subjects Between Venice and Istanbul. Rothman, E. Natalie. Cornell University Press, New Yoyk, 2012. (İngilizce)

Vikipedi ve Wikipedia Bağlantıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c "Avrupa'da Arap Harfleri İle Basılan İlk Harita". 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012. 
  2. ^ a b Manners(2007), sh. 123.
  3. ^ a b c Şikago Üniversitesi koleksiyonunda Tunuslu Hacı Ahmed'in Dünya Haritası[ölü/kırık bağlantı]
  4. ^ Ménage(1958), sh. 297-308..
  5. ^ a b Arbel(2002), sh. 22-25.
  6. ^ Manners(2007), sh. 21-23.
  7. ^ a b "Brown Üniversitesi İslam Eserleri koleksiyonunda Tunuslu Hacı Ahmed'in Dünya Haritası". 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012. 
  8. ^ a b Fabrisi(1989).
  9. ^ a b Fabrisi(1993).
  10. ^ Manners(2007), sh. 21.
  11. ^ "Venedik Üniversitesi Profesörlerinden Giampiero Bellingeri'nin Görüşleri". 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2012. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tunuslu_Hacı_Ahmed&oldid=31053826" sayfasından alınmıştır