Sulakyurt, Ardahan
| Sulakyurt | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Sulakyurt Sulakyurt'un Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1815 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 912 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Sulakyurt, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Sulakyurt'un bilinen en eski adı Sartsebi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Sartsebi (სარწები), 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Sarzab (سارزاب) biçiminde yazılmıştır.[3] Türkçe bu yazılış zaman içinde değişime uğramış, Sarzeb (سارزب) ve Sarzep biçimini almıştır. Sarzep adı "yabancı kökten geldiği" için 1959'da Sulakyurt olarak değiştirilmiştir.[4][5] Bazı Gürcüce kaynaklarda köyün adı, Sardzeve olarak da geçer ve bu ad "süt kabı" anlamına gelir.[6] Birinci Dünya Savaşı'nda Ardahan Bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, "sardzeve"nin (სარძევე) süt teknesi anlamına geldiğini ve eski süt teknelerin köyde varlığını koruduğunu yazmıştır.[7][8]
Köydeki yerleşimin tarihi çok eski dönemlere uzanmaktadır. Köyde Tunç Çağı ve Erken Demir Çağı'na tarihlenen yerleşim kalıntıları bulunmaktadır. Köyün merkezinin 1 km kuzeyindeki megalit kale kalıntıları da buna işaret etmektedir. Tarihi Gürcü kilisesi de köydeki yerleşimin eski dönemlere uzandığını ortaya koymaktadır.[3][8]
Osmanlılar yerleşimi, 16. yüzyılın ortasında Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği'nden ele geçirdi. Daha önceki dönemde köy Gürcü Krallığı ve birleşik Gürcü Krallığı sınırları içinde bulunuyordu. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde "Sarzab" olarak kayıtlı olan Sulakyurt, Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasına bağlı Güney nahiyesinin bir köyüydü. Köy kilisesinin mezrası ile Tamrasor Yaylası ve Markar Gölü'yle birlikte kaydedilmiş olan köyde ispenç vergisi veren 159 hane yaşıyordu. Hane reisleri İordane, Mitiç, Matsatsa, Batata, Davit, Novruz, Sohrap, Adarnas, Vasila, Gogiça, Grigol, Elisa, Maharebel, Hosik, Manvel, İvane, Soza, Mate, Basila, Papuna, Mıgırtiç, Zurab, Lomana gibi adlar taşıyordu. Bu kişilerin ve babalarının adlarından hareketle, yerleşimin Gürcü ve Ermeni nüfusunu barındıran bir Hristiyan köyü olduğu söylenebilir. Köyde buğday, arpa, yonca, sebze tarımı ile arıcılık yapıldığı, koyun ve domuz beslendiği vergi kayıtlarından anlaşılmaktadır. Sulakyurt köyünün yaylası da bu tahrir defterinde "Karye-i Yaylak-i Sarzab" adıyla ayrı bir köy olarak kaydedilmiştir.[9]
Uzun süre Osmanlı egemenliğinde kalan yerleşim, 93 Harbi'nin sonucunda Rusların eline geçti. Rus idaresinin Nikolayevka (eski Sarzeb) [Николаевка (бывший Сарзеб) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Nikolayevka aynı zaman bir nahiyeydi (сельское общество: kırsal topluluk) ve sadece Sarzab köyünden oluşuyordu. 1886 yılındaki tespite göre köyün nüfusu 437 kişiden oluşuyordu ve bu nüfusun tamamı Rus olarak kaydedilmişti.[10] Ruslar bölgeyi ele geçirdikten sonra yerleşim boşaltılmış ve Malakanlar yerleştirilmiştir. Bundan dolayı da köye, Rus çarı Nikolay'a ithafen "Nikolayevka" adı verilmiştir.[11] Malakanların nüfusu hızla artmış, 1896'da 670, 1906'da 919 kişiye ulaşmıştır.[12] Rus idaresi sırasında İsviçreli David Moser adlı bir peynir üreticisi tarafından köyde,"Zavot" adı verilen gravyer peyniri imalathanesi kuruldu.[13]
Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan Bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli Nikolayevka köyünden Büyük Sardzebi olarak söz ermiştir. Küçük Sardzebi adında başka bir Malakan köyünden söz eden Martvileli, bu köye Veliko-Kniajenski adı verildiğini ve burada sütçülük yapıldığını yazmıştır:
Büyük Sardzeve köyüne yukarıdan bakan Kançahi köyünden aşağıya indim. Saygıdeğer okur bu köyün adı niye Sardzeve diye soracak olursa: Eskiden Ardahan’da yaşayan atalarımız, hiç kuşkusuz, yukarıdaki Kançahi köyünün yanında, bu iş için özel olarak hazırlanmış olan taş teknede inek ve koyun sürülerini sağıyorlardı. Buradan borularla süt Sardzeve köyündeki tekneye akıyordu ve burada bu sütten peynir ile tereyağı yapılıyordu. Bu tekneler, yukarıda olduğu gibi aşağıda bugün de duruyor. Ancak bir miktar eskimiş durumdalar ve yeraltından geçen borular da görünüyor. Sardzeve köyünde bugün Malakanlar yaşıyorlar. Malakanlar köyün Gürcüce “Sardzeve” adını beğenmeyip köye Nikolaevka adını vermişler. Burada yaşayan Türklere Nikolaevka’ya gidiyorum diyecek olsan, anlamadıkları için Rusya’ya mı diye soruyorlar. Mutlaka “Sardzeve” demeniz gerekiyor; onlar Nikolaevka adına alışamamışlar ve zaten Malakanlar da burada çok eskiden beri yaşamıyorlar. Malakanlar 17-20 yıl önce buraya yerleştirilmiş. İşte bu Sardzeve köyünün tam ortasında bir tünelin girişini görebilirsiniz. Tünelin ağzına büyük bir taş konmuş. Bu tünel, Kura Nehri kıyısına, Sardzeve köyünden bir kilometre uzakta, eskiden bir köyün bulunduğu yere ulaşıyor. Malakanlar şu anda burayı otlak olarak kullanıyor. 1882 yılında burada Pyatigorski alayı konuşlanmıştı (o tarihte burada Malakanlar yokmuş). Askerler eski köy yerinde boydan boya kendileri için gerekli hendek kazmaya başlamışlar. Bir metre derine inince tünelin girişini bulmuşlar. Burada küçük bir oda varmış. Bu odada kiliseye ait değerli eşyalar bulunmuş (altın haç ve değerli taşlarla süslü ikonlar ve başka pek çok değerli mücevher).[7]
Sartsebi, Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Rus idaresinin son bulmasından sonra yerleşim bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sürerken, Ankara Hükümeti'nin ültimatomu doğrultusunda Ardahan'dan Gürcü kuvvetleri çekildi ve yerleşim de fiilen Türkiye'ye katıldı. Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla da köy Türkiye'ye bırakıldı.[14] 1928 tarihli köy listesinde Sarzeb (سارزب) Kars vilayetinin Ardahan kazasına bağlıydı.[4] 1959 yılında adı Sulakyurt olarak değiştirildi ve 1992 yılında il yapılan Ardahan'ın merkez ilçesine bağlandı.
Sulakyurt köyünde iki megalit kale ve Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesi bulunmaktadır. I. Sartsebi Kalesi köyün 1 km kuzeyinde, II. Sartsebi Kalesi köyün 2,8 km doğusunda bulunmaktadır. Sartsebi Kilisesi ise, köyün 2,5 km kuzeydoğusunda, Çermük vadisinin orta kesiminde ve sağ yakasında yer alır. I. Sartsebi Kalesi çevresinde eski yerleşmenin izleri vardır.[15]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Sulakyurt, Ardahan kentine 8 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 912[2] |
| 2021 | 914[2] |
| 2020 | 921[2] |
| 2019 | 907[2] |
| 2018 | 923[2] |
| 2017 | 939[2] |
| 2016 | 955[2] |
| 2015 | 958[2] |
| 2014 | 984[2] |
| 2013 | 988[2] |
| 2012 | 989[2] |
| 2011 | 1.011[2] |
| 2010 | 999[2] |
| 2009 | 1.005[2] |
| 2008 | 1.012[2] |
| 2007 | 1.028[2] |
| 2000 | 1.213[16] |
| 1990 | 1.413[16] |
| 1985 | 1.843[16] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Sulakyurt, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 8 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Sulakyurt Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 517". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 486.
- ^ "სარძევე" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 24 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Konstantine Martvileli 1917" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 139 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. Cilt (1947) s. 433, 444; II. Cilt (1941) s. 423, 434". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), III. Cilt (1958) s. 517-518". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
- ^ ""Rus Yönetiminde Kars ve Kars'ta Peynir Üretimi (1878-1918)", Candan Badem". 9 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2016.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 94, 139-140 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b c d "Sulakyurt Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.