Sâdık Hidâyet

Sâdık Hidâyet
1930'da Sâdık Hidâyet
Doğum	17 Şubat 1903(1903-02-17) Tahran, İran
Ölüm	9 Nisan 1951 (48 yaşında) Paris, Fransa
Meslek	Öykü ve Oyun yazarı
Vatandaşlık	İran
Edebî akım	Modernistler

Sâdık Hidâyet'in Père Lachaise mezarı (Paris)

Sadık Hidayet (Farsça: صادق هدایت) ‎(17 Şubat 1903, Tahran - 9 Nisan 1951, Paris), modern İran edebiyatının önde gelen düzyazı ve kısa hikâye yazarı.

Hayatı

17 Şubat 1903 tarihinde Tahran'da dünyaya geldi ve bu kentteki Fransız Lisesi'nde eğitim gördü. 1925 yılında eğitimini sürdürmek amacıyla Avrupa'ya gitti. Bir süre diş hekimliğine ilgi duyduysa da mühendislik okumak için diş hekimliğinden vazgeçti. Fransa ve Belçika'da geçirdiği dört yılın ardından İran'a döndü ve kısa sürelerle çeşitli işlerde çalıştı.

İlk hikâyelerini Paris'teyken yazdı. 1936'da Hindistan'a giderek Sanskritçe öğrendi. Buradayken Budizm'i inceledi ve Buda'nın kimi yazılarını Farsçaya çevirdi.

Sadık Hidayet sonunda tüm hayatını Batı Edebiyatı çalışmalarına ve İran tarihi ile folklorunu araştırmaya adadı. En çok, Guy de Maupassant, Çehov, Rilke, E.A. Poe ve Kafka'nın eserleriyle ilgilendi. Hidayet birçok hikâye, kısa roman, iki tarihi dram, bir oyun, bir seyahatname ile bir dizi yergili komedi ve taslak kaleme aldı. Yazıları arasında ayrıca birçok edebiyat eleştirisi, İran folkloru ile ilgili araştırmalar ve Orta Farsça ile Fransızcadan yapılmış çeviriler yer alır. Sadık Hidayet, İran Dili ve Edebiyatını uluslararası çağdaş edebiyatın bir parçası haline getiren yazar olarak kabul edilir.

Sonraki yıllarda, zamanın sosyo-politik problemlerinin de etkisiyle, İran'ın gerilemesinin sebebi olarak gördüğü monarşiye ve ruhban sınıfına yoğun eleştiriler yöneltmeye başladı. Eserleri aracılığıyla bu iki kurumun su-i istimallerinin İran milletinin sağırlığının ve körlüğünün sebebi olduğunu gösterme çabasına girdi. Çevresine, özellikle de, çağdaşlarına yabancılaşan Hidayet, son eseri Kafka'nın Mesajı'nda ancak ayrımcılık ve baskı sonucunda yaşanabilecek bir melankoli, umutsuzluk ve ölüm halinden bahseder.

Sadık Hidayet'in en tanınmış eseri 1937 yılında Bombay'da yayımlanan Kör Baykuş'tur.

Beethoven ve Çaykovski dinlemeyi seven ve afyon tiryakiliği bilinen Sadık Hidayet, resimle de uğraştı. Günümüze kalabilen resimleri Hassan Qa'emian tarafından bir araya getirildi. Kimileri bu eserlerde sanatsal bir değer bulmazken, kimilerine göre de bunlar geleceğin resimleridir.

Ölümünü yirmi beş yıllık arkadaşı Bozorg Alevi şöyle anlatır: "Paris'te günlerce, havagazlı bir apartman aradı, Championnet caddesinde buldu aradığını. 9 Nisan 1951 günü dairesine kapandı ve bütün delikleri tıkadıktan sonra gaz musluğunu açtı. Ertesi gün ziyaretine gelen bir dostu, onu mutfakta yerde yatar buldu. Tertemiz giyinmiş, güzelce tıraş olmuştu ve cebinde parası vardı. Yakılmış müsveddelerin kalıntıları, yanıbaşında yerde duruyordu."

Yılmaz Güney'in de yattığı Père Lachaise (okunuşu: per laşez) mezarlığında gömülüdür.

Sansürlenmesi

Sadık Hidayet'in eserleri günümüzde Avrupa'daki politik İslamcı çevrelerden yoğun eleştiriler almaktadır ve birçok romanı (özellikle de Hacı Ağa) artık Fransa'daki kitapçılarda ve kütüphanelerde bulunamamaktadır. Kör Baykuş ve Hacı Ağa adlı romanları 2005 yılında düzenlenen 18. Uluslararası Tahran Kitap Fuarı'nda yasaklanmıştır.

Kasım 2006 itibarıyla Sadık Hidayet'in tüm eserleri geniş çaplı bir tasfiye politikası kapsamında İran'da yasaklı durumdadır.

Eserleri

Öykü

• Diri Gömülen (Zindeh be-gur) 1930
• Moğol Gölgesi (Sayeh-ye Moghol) 1931
• Üç Damla Kan (Seh qatreh khun) 1932
• Alacakaranlık (Sayeh Rushan ), Aleviye Hanım (Alaviyeh Khanum), Bay Hav Hav (Vagh Vagh Sahab) 1933
• Kör Baykuş (Bûf-i kûr) 1937
• Aylak Köpek (Sag-e Velgard) 1942
• Hacı Ağa (Haji Aqa) 1945
• islam kervanı (islam konvoyu) (karevane eslam)

Oyun

• Sâsân Kızı Pervin (Parvin dokhtar-e Sasan) 1930
• Mâzyâr (Maziyar) 1933

Seyahatname

• Isfahan: Cihan'ın Yarısı (Esfahan nesf-e Jahan) 1931
• Islak Yol Üzerinde (yayınlanmamış) (Ru-ye Jadeh-ye Namnak) 1935

İnceleme-araştırma

• Hayyam'ın Terâneleri (Rubaiyat-e Hakim Omar-el Khayyam) 1923
• İnsan ve Hayvan (Ensan va Hayvan) 1924
• Ölüm (Marg) 1927
• Vejetaryenliğin Yararları (Favayed-e Giyahkhari) 1927
• Kafka'nın Mesajı 1948 (Taranehha-ye Khayyam)

Kaynakça

• Modern Persian Prose Literature (Modern İran Düzyazı Edebiyatı) yaz. Hassan Kamshad, ISBN 0-936347-72-4
• Yapı Kredi Yayınları [1]

Dış bağlantılar

• Sadık Hidayet'in Hayatı19 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. haz. Iraj Bashiri (İngilizce)
• Sadeq Hedayat's Corner, daha fazla makale ve İngilizce çeviriler, Iraj Bashiri
• Adabkade 21 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Farsça)
• Hidayet'in resim çalışmaları 15 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.