Reşat Nuri Güntekin

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Reşat Nuri Güntekin
Doğum25 Kasım 1889(1889-11-25)
Üsküdar, İstanbul Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm7 Aralık 1956 (67 yaşında)
Londra, Birleşik Krallık
Defin yeriKaracaahmet Mezarlığı, İstanbul
MeslekYazar
MilliyetTürk
VatandaşlıkOsmanlı İmparatorluğu
Türkiye
DönemCumhuriyet dönemi, Millî Edebiyat dönemi
Evlilik
Hadiye Güntekin
(e. 1927; ö. 1956)
ÇocuklarEla Güntekin
İmza
Reşat Nuri Güntekin
TBMM VII. Dönem Milletvekilliği
Görev süresi
8 Mart 1943 - 14 Haziran 1946
Seçim bölgesi Çanakkale
TBMM VI. Dönem Milletvekilliği
Görev süresi
3 Nisan 1939 - 15 Ocak 1943
Seçim bölgesi Çanakkale
7 Haziran 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Reşat Nuri Güntekin'in Yaprak Dökümü tefrikası.

Reşat Nuri Güntekin (25 Kasım 1889, İstanbul Vilayeti - 7 Aralık 1956,[1] Londra), Milli Edebiyat Döneminde önemli bir yeri olan Çalıkuşu, Yeşil Gece, Yaprak Dökümü ve Anadolu Notları gibi eserlere imza atmış Türk roman, öykü ve oyun yazarıdır. Müfettişlik görevi ile Anadolu'da gezdiği için Anadolu insanını yakından tanımıştır. Eserlerinde Anadolu'daki yaşamı ve toplumsal sorunları ele almış; insanı insan-çevre ilişkisi içinde yansıtmıştır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

1889'da İstanbul’un Üsküdar ilçesinde dünyaya geldi. Babası, askeri tabip Nuri Bey, annesi Kars valisi Yaver Paşa'nın kızı Lütfiye Hanım'dır. Reşide adlı kız kardeşi çok genç yaşta öldü, tek çocuk olarak büyüdü.[2] Babası askeri doktor olduğu için öğrenim hayatı boyunca birçok il gezen Reşat Nuri, ilköğrenimine Çanakkale'de başladı. Çocukluk yıllarında okuduğu Fatma Aliye Hanım’ın Udi isimli romanı hayatına iz bırakıp, sanata heveslendiren eserleri arasına girdi. Babasının Çanakkale’deki evlerinde zengin bir kütüphanesinin olması onu kitaplara iten ve yazı yazma kültürünün gelişmesini sağlayan bir araç oldu. İzmir'deki Saint Joseph Lisesi'nde bir süre öğrenim gördükten sonra İstanbul’da Saint Joseph Lisesi’nde öğrenim gördü. Yükseköğrenimini Darülfünun Edebiyat Şubesi'nde 1912'de tamamladı. Böylece öğrenim hayatını yirmi üç yaşında bitirmiş oldu.

1927'ye kadar Bursa ve İstanbul’da çeşitli okullarda Fransızca ve Türkçe öğretmeni ve müdür olarak görev yaptı. Görev aldığı okulların bazıları Bursa Sultanisi, İstanbul Beşiktaş İttihat Terakki Mektebi, Fatih Vakf-ı Kebir Mektebi, Akşemseddin Mektebi, Feneryolu Murad-ı Hâmis Mektebi, Osman Gazi Paşa Mektebi, Vefa Sultanisi, İstanbul Erkek Lisesi, Çamlıca Kız Lisesi, Kabataş Erkek Lisesi, Galatasaray Lisesi ve Erenköy Kız Lisesi'dir. 1927’de Erenköy Lisesi’nden yeni mezun olan öğrencisi Hadiye Hanım ile evlendi.[2]

Öğretmenlik mesleğinin yanı sıra edebiyatla uğraşan Reşat Nuri, Halit Ziya’nın eserlerinden aldığı ilhamla hikâye yazma hevesi duymaktaydı.[3] Daha sonra tiyatro edebiyatını benimseyerek bir tiyatro yazarı olmak için uğraştı. Yazı hayatına I. Dünya Savaşı sonlarında başladı. Başlangıçta uzun bir öykü olan “Eski Ahbap” (1917) Diken dergisinde yayınlandı. 1918-19 yıllarında Zaman gazetesinde 'Temaşa Haftaları' adı altında tiyatro eleştirileri ve tanıtım yazıları yazdı.[4] “Hançer”(1920) ve “Eski Rüya” (1922) gibi sahne eserleri, “Gizli El” (1924) gibi romanlar yazan, tiyatro eleştiri ve araştırmaları yayınlayan sanatçı “Çalıkuşu” adlı romanının 1922’de Vakit Gazetesi’nde tefrika edilmesiyle şöhrete kavuştu. 1923-1924 yılları arasında Mahmud Yesâri, Münif Fehim Özarman ve İbn-ür Refik Ahmed Nuri ile beraber Kelebek adlı Osmanlıca haftalık mizah dergisini çıkardı.[5]

Güntekin, 1927'de maarif müfettişi oldu[5] ve bu arada Dil Heyeti'yle birlikte bazı çalışmalarda bulundu. Anadolu’yu baştan sona dolaşmasını sağlayan müfettişlik görevi sayesinde ülkenin gerçeklerini yakından görme ve tanıma imkânı buldu. 1939'da ise Çanakkale milletvekili olarak TBMM'de bulundu. Bu görevini 1946'ya kadar sürdürdü. İki dönem vekillikten sonra sonra tekrar müfettişliğe döndü, 1947’de başmüfettiş oldu.[5] 1941’de tek çocuğu olan kızı Ela dünyaya geldi.[2] Kızı Ela oyuncu Mehmet Keskinoğlu ile evlendi. Yine 1947'de, Cumhuriyet Halk Partisi'nin Ankara'da yayımlanan Ulus gazetesinin İstanbul kolu olan Memleket gazetesini çıkardı. 1950'de Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Türkiye temsilciliği ve öğrenci müfettişliği görevleriyle Paris'e gitti. Paris kültür ataşeliği yaptı. 1954'te ise yaşından dolayı bu görevden ayrılmak zorunda kaldı. Emekliliğinden sonra bir süre İstanbul Şehir Tiyatrosu edebi heyeti üyeliği yaptı.

Levent’te oturduğu sokağa “Çalıkuşu” ismi, Kadıköy’de ve İzmir’de bir ilköğretim okuluna ve Fatih'te bir tiyatro sahnesine Reşat Nuri Güntekin ismi verilmiştir. Çalıkuşu ve Dudaktan Kalbe romanlarını yazdığı İzmir'deki evi Reşat Nuri Güntekin Evi adıyla kütüphaneye çevrilmiş ve evin bulunduğu mahalleye Çalıkuşu adı verilmiştir.[6][7]

Çalışma yöntemi hakkında[değiştir | kaynağı değiştir]

Bütün romanlarının tiyatro halinde senaryoları olduğunu söyleyen Reşat Nuri, Hikmet Feridun'la yaptığı bir konuşmada çalışma yöntemlerini şöyle açıklar:

"Roman ve hikâye yazarken konunun evvela asıl canlı noktası, amudi fıkarisi (belkemiği) gelir. Bu amudi fıkaridir ki bana yazmak arzusunu verir. Bu bazen bir vak'a olur, beni alâkadar eden bir vak'a.. Fakat çok kere pek alakadar olduğum insan tipi. (Şu vak'ayı veya şu insanı, şu tipi yazayım) derim. Bu suretle eserin iki adımı atılmış olur. Mevzuu pek iptidai bir şekilde fikrime gelir. Hiçbir zaman hemen derhal bu mevzunun planını yapıp da yazmağa başladığım vaki değildir. Bulduğum mevzuu zihnimde bir köşeye atarım. Onun francala hamuru gibi kendi kendine kabarması için uzun müddet bırakırım. Çok defa aradan birçok senelerin geçtiği de vakidir. Bu müddet zarfında mevzua bazı ilaveler yaparım. Bazı kısımlarını tayyederim, atarım, çıkarırım. Vakaları retuş ederim. Tipleri develope ederim (geliştiririm).. Yazma işine başladığım zaman da çok muntazam çalışırım. Romanın sonunu nasıl bitireceğimi tayin etmeden yazıya başlamam. Evvela umumi bir şema yaparım. Fakat eser henüz definitif (kesin, belirli) olmamıştır. Ortada şahıslar vardır, vakalar vardır, eserin ana hatları vardır. Fakat yazmaya başladıktan sonra şahıslar ekseriyetle hüviyetlerini değiştirirler, evvelce hiç düşünmediğim vak'alar, yeni şahıslar gelir. (Muhit dergisi, 1933; anan: Muzaffer Uyguner, Reşat Nuri Güntekin, Ağustos 1967) Kişilerine sevgiyle sokulan bir romancıdır Reşat Nuri. Genellikle onların gerçek yaşamlarındaki en belirgin özelliklerini yitirmeden yansıtmaya çalışır. Gözlem yeteneği yaşama çok geniş bir perspektiften bakma imkânını sağladığı için romanları geçiş dönemi yaşayan ülkemizden "insan manzaraları" çizme başarısına ulaşmıştır."

— Reşat Nuri Güntekin

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Millî Edebiyat akımıyla başlayan, halka ve halkın gerçeklerine edebi yönelişin Anadolu'ya erişen ilk başarılı temsilcisi sayılır.[4] Gözlemci, gerçekçi kalemi ve sevecen yaklaşımı, eğildiği sorunları yansıtmada etkilidir. Bireyselle toplumsalı aynı potada eritebildiği yapıtları ile bu özellikleri öne çıkar. Ayrıca (“Sönmüş Yıldızlar” ve “Bir Yudum Su” adlı hikâyeleri ile Gökyüzü adlı romanında kendi muhitinin ve düşünce dünyasının aksine hüküm vermekten çekinmişse de) kendisinden sonra gelen post modern dönem sonrası yazarlara insan – din ilişkisini irdelemede rahat yazabilmelerinin kapısını açmasıyla öncü olmuştur.[8]
Arap alfabesiyle basılmış olan ilk üç hikâye kitabını sonradan Latin alfabesiyle tekrar yayımlanmıştır. Hikâyelerinde genelde aşk, aile, çocuk, ahlak ve buna bağlı olarak gelişen bireysel ve toplumsal konular işlenmiştir.[9] Eserlerde geleneksel karşısında yeniyi sunma, Cumhuriyet ideolojisini yayma çabası görülür, Eğitimci karakterler ideal tipleri olarak belirip (yazarın bu çabasını yerine getirmek için fedakarca) çalışmışlardır.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Tristane Bernard’dan Hakiki Kahramanlık (1918) adıyla adapte ettiği ilk piyesi Hayreddin Rüşdü takma adıyla yayımlanmıştır,[5] Émile Zola’nın 1903 yılında yayınlanan ve Dreyfus davasının anlattığı Gerçek (Vérité) romanını 1929 yılında “Hakikat” başlığıyla Türkçeye çevirdi.[10] Türk Kıraati (İstanbul 1930), Fransızca - Türkçe Resimli Büyük Dil Kılavuzu (İstanbul 1935) yayınladığı eserler arasındadır.[5]

Romanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Hikâyeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 1919: Roçild Bey
  • 1919: Eski Ahbap
  • 1923: Sönmüş Yıldızlar
  • 1927: Tanrı Misafiri
  • 1928: Leyla ile Mecnun
  • 1930: Olağan İşler
  • 1932: Aşk Mektupları
  • 1932: Boyunduruk

Oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

  • 1920: Hançer
  • 1922: Eski Rüya
  • 1924: Ümidin Güneşi
  • 1925: Gazeteci Düşmanı, Şemsiye Hırsızı, İhtiyar Serseri (üç oyun)
  • 1927: Taş Parçası
  • 1928: Yeşil gece
  • 1933: Hülleci
  • 1933: İstiklâl
  • 1953: Balıkesir Muhasebecisi
  • 1954: Tanrıdağı Ziyafeti
  • 1971: Eski Şarkı
  • 1971: Yaprak Dökümü
  • xxxx: Kavak Yelleri
  • xxxx: Çalıkuşu 2
  • xxxx: Bir Köy Öğretmeni

Gezi Yazısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölümü ve hatırası[değiştir | kaynağı değiştir]

Reşat Nuri Güntekin'in Karacaahmet Mezarlığı'ndaki mezarı

Güntekin'e akciğer kanseri teşhisi konulduktan sonra tedavisi için Londra'ya gitti ve orada, 7 Aralık 1956'da hastalığına yenik düşerek öldü. 13 Aralık 1956[11] günü, Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi. Büyükada'da yaşadığı üç katlı evin dış cephesi Reşat Nuri Güntekin Evi olarak korunmaktadır.[12]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Reşad Nuri Güntekin Londrada vefat etti". Cumhuriyet Gazetesi. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2015. 
  2. ^ a b c "Cemal Kalyoncu, Çalıkuşu Ailesi, Aksiyon Dergisi, Sayı 385, Tarih 20.04.2002". 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2010. 
  3. ^ "Nihad Sâmi Banarlı, Kültür Köprüsü –Süleyman Çelebi'den Mehmet Akif'e-". 2 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2010. 
  4. ^ a b "Güntekin, Reşat Nuri". Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi: Kişiler - Dönemler - Akımlar - Yapıtlar. 5. Anadolu Yayıncılık. 1983. s. 2555. 
  5. ^ a b c d e TDV İslâm Ansiklopedisi'nde Reşat Nuri Güntekin
  6. ^ "Reşat Nuri GÜNTEKİN'in Evi". T.C. Karabağlar Kaymakamlığı. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023. 
  7. ^ "Çalıkuşu romanı burada yazıldı". Yeni Asır Gazetesi. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023. 
  8. ^ Yusoğlu, Nebahat (16 Aralık 2019). "Reşat Nuri Güntekin'in Eserlerinde İnanma İhtiyacı". Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. s. 259. doi:10.16985/mtad.660188. ISSN 2529-0045. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2021. 
  9. ^ Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü'nde Reşat Nuri Güntekin
  10. ^ Bahattin ŞEKER; Mitat DURMUŞ (2009). "Evidences Of French Literature In The Novels Of Reşat Nuri Güntekin" (PDF). Journal of Turkish Studies. 4 (1-1). ss. 561-590. doi:10.7827/TurkishStudies.559. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Aralık 2021. 
  11. ^ "Reşad Nuriyi dün toprağa verdik". Cumhuriyet Gazetesi. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2015. 
  12. ^ "Adalar İlçemizde Bulunan Müzelerimiz". T.C. Adalar Kaymakamlığı. Erişim tarihi: 6 Mart 2024. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Reşat_Nuri_Güntekin&oldid=32276707" sayfasından alınmıştır