Çinghay

	Çinghay Eyaleti
Çince :	青海省
	Qīnghǎi Shěng
	Kısaltmalar: (pinyin: )
Adın kökeni
İdari birim türü	Eyalet
Başkenti; (ve en büyük şehri)	Xining
ÇKP Komitesi Sekreteri	Qiang Wei
Vali	Song Xiuyan
Yüzölçümü	721.000 km² (4.)
Nüfusu (2020); - Nüfus yoğunluğu	5.923.957 (30.); 7.48 kişi/km² (30.)
GSYİH (2009); - kişi başına	CNY 108.1 milyar (30.); CNY 19.407 (22.)
İGE (2008)	0.720 (orta) (27.)
Başlıca etnik gruplar
İl düzeyi	8
İlçe düzeyi	43
Belde düzeyi†	429
ISO 3166-2	CN-
	Resmî websitesi; http://www.qh.gov.cn (Çince)

Çinghay (Çince: 青海; pinyin: Qīnghǎi (yardım·bilgi), kelime anlamıyla "yeşil/mavi deniz"; Salarca: Göxdeñiz^{[kaynak belirtilmeli]}; Tibetçe: མཚོ་སྔོན་, Wylie: mtsho sngong zhing chen), Çin'in kuzeybatısında bir eyalettir. Tibet Platosu'nda yer alır. Kuzeybatıda Kansu, güneydoğuda Siçuan eyaletleri, kuzeybatıda Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve güneybatıda da Tibet Özerk Bölgesi'yle çevrilidir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 3. yüzyılda bazı bölümleri Çin'in denetimi altına girdi. Yüzyıllar boyunca ağırlığını Tibetli ve Moğolların oluşturduğu göçebe çobanların ve Koko Nor Gölü'nün kuzeydoğu köşesine yerleşmiş Çinli çiftçilerin yaşadığı, düşük nüfuslu bir bölge olarak kaldı. Zamanla Çinli nüfus arttı ve Çinghay 1928'de Çin'e bağlı bir yönetim bölgesi oldu.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinghay'ın büyük bölümü dağlardan ve yüksek platolardan oluşur. Sıradağlar arasında geniş vadiler, tepelik alanlar ve masadağlar yar alır. Büyük bir düzlük olan Qaidam Havzası platonun kuzeybatısındadır. Havzanın güneydoğusunda, karla kaplı Tanggula Dağlarından gelen çok sayıda ırmağın oluşturduğu geniş bir bataklık bulunur. Çinghay tipik bir kara iklimine sahiptir. Yağışlar yaz aylarında yoğunlaşır. Kışlar soğuk ve rüzgarlı, yazlar sıcak geçer. Çin'in en büyük gölü olan Koko Nor Gölü Çinghay sınırları içindedir.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinghay, Çin'in en küçük ekonomiye sahip eyaletidir. Demir ve çelik üretimi, ağır sanayi etkinlikleri arasında önemli yer tutar. Qaidam Havzasından çıkarılan petrol ve doğalgaz ihraç edilmektedir.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, Çinghay Eyaleti'nin toplam nüfusu 5.923.957.^[1] Çin'in toprak açısından üçüncü büyük yönetim bölgesi olmasına rağmen nüfus yoğunluğu düşüktür.

Etnik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinghay Eyaleti sınırları içerisinde nüfusları 10 bini aşan etnik gruplar şunlardır:

Çinghay'daki başlıca etnik gruplar
(2010 Nüfus Sayımı)^[2]
Etnik grup	Nüfus
Han	2.983.521
Tibetli	1.375.059
Hui	834.298
Monguor (Tu)	204.412
Salar	107.089
Moğol	99.815

Diller[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinghay Eyaleti çapında Beifanghua'nın (Mandarin) bir dalı olan Zhongyuan Guanhua [en]'nın farklı lehçeleri konuşulur: eyalet başkenti Xining'de Qinlong lehçesi [zh]; Minhe Hui ve Tu Özerk İlçesi [en], Şunhua Salar Özerk İlçesi, Haidong Şehri-Ledu Semti [en] ve Tongren Şehri'nde ise Hezhou lehçesi konuşulur. Tüm bunların dışında, Ethnologue'a göre, Çinghay'da konuşulan diğer diller şunlardır: Amdo Tibetçesi [en], Bonan dili [en], Doğu Yugurca, Kalmuk-Oyratça, Kangjia dili [en], Kazakça, Khams Tibetçesi [en], Monguor dili [en], Salarca ve Wutun dili [en].^[3]

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinghay Eyaleti toplam 2 il düzeyi şehir ve 6 özerk ilden oluşmaktadır:

Çinghay Eyaleti'nin İdari Bölümleri
Xining Haidong Haibei Tibet Öİ Huangnan Tibet Öİ Hainan Tibet Öİ Guoluo (Golog) Tibet Öİ Yushu Tibet Öİ Haixi Moğol ve Tibet Öİ (Haixi)
Bölüm kodu^[4]	İsim	Çince Pinyin	Alan (km²)	Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)^[1]	Merkez	İlçe düzeyi bölümler^[5]
Bölüm kodu^[4]	İsim	Çince Pinyin	Alan (km²)	Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)^[1]	Merkez	Semtler	İlçe düzeyi şehirler	İlçeler	Özerk ilçeler
630000	Çinghay Eyaleti	青海省 Qīnghǎi Shěng	696.646,77	5.923.957	Xining Şehri	7	4	26	7
— İl düzeyi şehirler —
630100	Xining Şehri	西宁市 Xīníng Shì	7.606,78	2.467.965	Chengzhong Semti	5		1	1
630200	Haidong Şehri	海东市 Hǎidōng Shì	12.982,42	1.358.471	Ledu Semti	2			4
— Özerk iller —
632200	Haibei Tibet Özerk İli	海北藏族自治州 Hǎiběi Zàngzú Zìzhìzhōu	34.389,89	265.322	Haiyan İlçesi			3	1
632300	Huangnan Tibet Özerk İli	黄南藏族自治州 Huángnán Zàngzú Zìzhìzhōu	18.226,46	276.215	Tongren Şehri			3	1
632500	Hainan Tibet Özerk İli	海南藏族自治州 Hǎinán Zàngzú Zìzhìzhōu	43.453,23	446.996	Gonghe İlçesi			5
632600	Golog Tibet Özerk İli	果洛藏族自治州 Guǒluò Zàngzú Zìzhìzhōu	74.246,36	215.573	Maqên İlçesi			6
632700	Yushu Tibet Özerk İli	玉树藏族自治州 Yùshù Zàngzú Zìzhìzhōu	204.887,14	425.199	Yushu Şehri		1	5
632800	Haixi Moğol ve Tibet Özerk İli	海西蒙古族藏族自治州 Hǎixī Měnggǔzú Zàngzú Zìzhìzhōu	300.854,49	468.216	Delingha Şehri		3	3

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Çinghay ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Hoh Xil

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c "青海省第七次全国人口普查公报（第二号）". 青海省统计局.
^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.
^ Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
^ "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2017.
^ 中华人民共和国民政部 (August 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmi Çinghay Eyalet İdaresi websitesi1 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[2020nüfus-1] "青海省第七次全国人口普查公报（第二号）". 青海省统计局.

[A0106a-2] 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.

[3] Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.

[4] "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2017.

[5] 中华人民共和国民政部 (August 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Çinghay'ın idari bölümleri
İl düzeyi şehirler	Haidong Xining (merkez)
Özerk iller	Golog Haibei Hainan Haixi Huangnan Yushu

g t d Çin'in eyalet düzeyi idari bölümleri
Eyaletler	Anhui Çinghay Fujian Guangdong Guizhou Hainan Hebei Heilongjiang Henan Hubei Hunan Jiangsu Jiangxi Jilin Kansu Liaoning Siçuan Şansi Şantung Şensi Tayvan^* Yünnan Zhejiang
Özerk bölgeler	Guangşi İç Moğolistan Ningksia Sincan Tibet
Doğrudan yönetilen şehirler	Pekin Çongçing Şanghay Tientsin
Özel idari bölgeler	Hong Kong Makao
^* Çin Halk Cumhuriyeti tarafından hak iddia edilmektedir, ancak fiilen Çin Cumhuriyeti tarafından yönetilmektedir.