Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması

Britanya Dışişleri Ofisinin Osmanlı topraklarının Britanya, Fransa, İtalya ve Rusya arasında paylaşılmasına yönelik savaş zamanı anlaşmaları özetleyen beyannamesi, Ocak 1919

Türkiye Büyük Millet Meclisinin 1927 yılında kullandığı bir Sevr Antlaşması haritası

Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması (30 Ekim 1918 – 1 Kasım 1922), I. Dünya Savaşı'nı takiben Kasım 1918'de İstanbul'un Britanya, Fransa ve İtalya askerleri tarafından işgal edilmesinin ardından başlayan jeopolitik bir süreçti. Parçalanma, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun Almanya ile ittifak kurmasının ardından yapılan Sykes-Picot Anlaşması gibi^[1] İtilaf Devletleri'nin savaşın ilk safhalarında yaptığı birtakım anlaşamalar üzerinden planlanmıştı.^[2] Eskiden Osmanlı İmparatorluğu'nu oluşturan büyük topraklar ve halklar, birkaç yeni devlete bölündü.^[3] Osmanlı İmparatorluğu; jeopolitik, kültürel ve ideolojik yönden önde gelen İslam devletiydi. Osmanlı'nın savaşın ardından parçalanması, Britanya ve Fransa gibi Batılı güçlerin Orta Doğu'ya hâkim olmasına sebep oldu ve modern Arap dünyası ile Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasına yol açtı. Anadolu Hareketi tarafından bu Batılı güçlere direnilse de, Osmanlı'nın ardıl devletleri kapsamında böylesi bir direniş II. Dünya Savaşı'nı takip eden hızlı dekolonizasyon sürecine kadar görülmedi.

Irak ile Filistin himayelerinin yaratımında ara sıra gözlenen şiddet olaylarının ve Suriye'nin de toplumsal sınırlarla bölünmesine yönelik tasarının, Orta Doğu'da gerilimlerin sürmesini sağlayarak dönemin Batılı kolonicilerinin (Britanya, Fransa ve İtalya) barış aracısı veya silah tedarikçisi rolünü üstlenmelerini gerektirecek büyük bir strateji kapsamında gerçekleştiği düşünülmektedir.^[4] Milletler Cemiyeti tarafından Fransız Suriye ve Lübnan Mandası, İngiliz Mezopotamya Mandası, Filistin Mandası ve Mavera-i Ürdün Emirliği kuruldu. Osmanlı'nın Arap Yarımadası'ndaki topraklarında Hicaz Krallığı ve Yemen Mütevekkili Krallığı kuruldu. Hicaz Krallığı daha sonradan Necid Sultanlığı (günümüzde Suudi Arabistan) tarafından ilhak edildi. Osmanlı'nın Basra Körfezi'nin batı sahilinde bulunan toprakları ise ya Necid Sultanlığı'nca ilhak edildi (El-Ahsa ve Katif), ya da Britanya himayesi altına girerek (Kuveyt, Bahreyn ve Katar) Körfez ülkelerini oluşturdu.

Osmanlı hükûmetinin tamamen düşmesiyle birlikte saltanat temsilcileri, günümüz Türkiye'sinin büyük bölümünü Batılı güçlere ve Yunanistan'a devredecek olan Sevr Antlaşması'nı imzaladı. Fakat Türk Kurtuluş Savaşı sebebiyle Batılı güçler, Sevr henüz uygulanamamışken bir kez daha müzakerelere giriştiler. Batılı güçler ve Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında 1923 yılında imzalanıp onaylanan Lozan Antlaşması, Sevr Antlaşması'nı geçersiz kıldı ve toprak sorunlarının birçoğunu çözüme kavuşturdu. Irak Krallığı ve Türkiye Cumhuriyeti arasında Musul Vilayeti'nin durumuyla ilgili çözülemeyen sorun, Milletler Cemiyeti'nin desteğiyle 1926'da çözüldü. Büyük Suriye toprakları da Sykes-Picot Antlaşması ile Britanya ve Fransa arasında bölündü. İtalya ve Rusya ile yapılan gizli anlaşmalar da sonuçlandırıldı.^[5] 1917 tarihli Balfour Deklarasyonu, uluslararası Siyonist hareketi Filistin'de bir Yahudi yurdu kurulmasını talep etmek için cesaretlendirdi. Üçlü İtilaf'ın bir parçası olan Rusya, savaş zamanında gerçekleşen Rus Devrimi'nin ardından yapılan Brest-Litovsk Antlaşması gereğince Osmanlı İmparatorluğu'nun paylaşılmasında yer almadı. Sevr Antlaşması, Yemen'in bağımsızlığı ile Britanya'nın Kıbrıs üzerindeki hâkimiyetini de resmen kabul etti.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Fromkin, A Peace to End All Peace (1989), pp. 49–50.
^ Paul C. Helmreich, From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920 (Ohio University Press, 1974) 0-8142-0170-9
^ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), pp. 186–187
^ Baer, Robert. See No Evil: The True Story of a Ground Soldier in the CIA's War on Terrorism. Broadway Books.
^ P. Helmreich, From Paris to Sèvres (Ohio State University Press, 1974)

Bibliyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fromkin, David. A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East. New York: Henry Holt and Company, 1989. 0-8050-0857-8
Quilliam, Neil. Syria and the New World Order. Reading, UK: Ithaca Press (Garnet), 1999. 0-86372-249-0

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Criss, Nur Bilge: Occupation during and after the War (Ottoman Empire) 24 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in: 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War 30 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Smith, Leonard V.: Post-war Treaties (Ottoman Empire/ Middle East) 24 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in: 1914-1918-online. International Encyclopedia of the First World War 30 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[1] Fromkin, A Peace to End All Peace (1989), pp. 49–50.

[2] Paul C. Helmreich, From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920 (Ohio University Press, 1974) 0-8142-0170-9

[3] Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), pp. 186–187

[baer-4] Baer, Robert. See No Evil: The True Story of a Ground Soldier in the CIA's War on Terrorism. Broadway Books.

[5] P. Helmreich, From Paris to Sèvres (Ohio State University Press, 1974)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Osmanlı İmparatorluğu tarihi
Osmanlı İmparatorluğu kronolojisi
Kuruluş (1299–1453) Osmanlı Beyliği · Fetret Devri (1402–1413) · İstanbul'un Fethi
Yükselme (1453–1683) Yayılma ve doruk noktası (1453–1566) · Krizler ve Değişim (1566–1683) · Kadınlar saltanatı · Köprülüler (1656–1703)
Duraklama (1683–1827) Lale Devri (1718–1730) · Nizam-ı Cedid
Reform (1827–1908) Tanzimat (1839–1876) · Birinci Meşrutiyet (1876–1878)
Dağılma (1908–1922) İkinci Meşrutiyet (1908–1920) · I. Dünya Savaşı (1914–1918) · Parçalanma (1918–1922) · Saltanatın kaldırılması (1922) · Hilafetin kaldırılması (1924)
g t d