Orhan Boran
| Orhan Boran | |
|---|---|
 Türkiye'nin ilk stand-upçısı Orhan Boran | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum adı | Mehmet Orhan Boran |
| Doğum | 30 Haziran 1928 İstanbul, Türkiye |
| Ölüm | 26 Mayıs 2012 (83 yaşında) İstanbul |
| Uyruk | Türk  |
| Evlilik(ler)i | Güler Boran |
| Ebeveyni | Hikmet Boran |
| Alanı | Radyo ve televizyon sunucusu, tiyatro ve sinema oyuncusu, şovmen |
| Etkin yıllar | 1945-2005 |
Orhan Boran (30 Haziran 1928, İstanbul - 26 Mayıs 2012, İstanbul), Türk radyo ve televizyon sunucusu, gazeteci, aktör.
1960'lı yıllarda Türkiye'de ilk stand-up komedi şovunu gece kulüplerinde Ayaküstü Gırgır adıyla başlatan mizahçıdır. Bir mendil, bir gözlük ve ayaklı bir mikrofondan ibaret aksesuarlarla yaptığı gösterisi ile 1960'lı yıllarda radyo, 1970'li yıllarda televizyon yıldızı olmuştur.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1928 yılında İstanbul'da doğdu. Babası, İstanbul'un işgali sırasında Tıbbiye'deki direnişin örgütlenmesindeki rolü ve Sivas Kongresi'ndeki manda karşıtı konuşması ile tanınan doktor Hikmet Boran'dır.[1] Edremit Cumhuriyet İlkokulu'nu bitirdikten sonra 1938 yılında yatılı olarak Galatasaray Lisesi'ne girdi.
Galatasaray Lisesi'nde okurken, İstanbul Şehir Tiyatroları'nda rejisör olan ve okul temsillerini sahneye koyan Necdet Mahfi Ayral'ın sahnelediği bir Moliere oyununda rol alması, ilk sahne deneyimi oldu. 1946 yılında liseden mezun oldu ve Türkoloji Fakültesi'ne yazıldı.[2]
Yükseköğrenimine başladığı sırada, Necdet Mahfi Ayral, kendisini Muhsin Ertuğrul ile tanıştırdı. İstanbul Şehir Tiyatroları'nda işe başladı, 17 oyunda rol aldı.
Şehir Tiyatroları'nda iken Türkiye'ye gelen bir Fransız topluluğa tercümanlık yaptı ve topluluğun daveti üzerine Fransa'ya giderek Paris'teki "Théâtre des Mathurins" Tiyatrosu'nda bir yıl kadar staj yaptı. Burada bazı sahne sanatçılarının esprili konuşmalar yaparak halkı güldürmesinden esinlendi, ülkesine döndüğünde değerlendirmeyi tasarladı.
Türkoloji Fakültesi'ndeki öğrenimini 3. sınıftan terk edip İstanbul Radyoevi'nde radyoculuğa başladı. Ekrem Reşit Rey'in asistanı olarak girdiği Radyoevi'nde temsil yayınları rejisörlüğü yaptı; yeni program fikiri ve uygulamaları getirdi.
1950'de ek iş olarak Elmadağ'da açılan Kervansaray gece kulübünde, sanatçıların sahne sırasını organize etmeye başladı. İstanbul Radyosu yönetimi, kendi kadrosunda bulunan bir sanatçının barda çalışmasını hoş karşılamayınca, radyoevindeki görevinden ayrılmak zorunda kaldı.
Yeni işinde Paris'te "Théâtre des Mathurins" tiyatrosundan edindiği tecrübelerle, esprili anonslar yapması çok beğenildi ve kısa süreli, esprili sohbetler yapması teklif edildi. Hayalî bir eş, kaynana ve kayınbiraderle yaşanan maceralara ilişkin fıkralar anlatarak sahne komedyenliği yaptı. Onun sohbetleri, kendisinin "Ayaküstü gırgır" dediği, bugün stand-up olarak adlandırılan sahne performansının Türkiye'deki ilk örneği oldu. Radyoda bir firma reklamı için "11 soru bilgi yarışması" programını yaptı ve büyük ilgi gördü.[3]
1956 yılında BBC'nin Türkçe Servisi'nde çalışmak üzere açılan sınavı, 220 kişi arasından birincilikle kazanarak Londra'ya gitti. BBC Türkçe Servisi'nde pek çok program yaptı, haber okudu. Dünya Gazetesi'nin Londra muhabirliğini üstlendi. 17 Şubat 1959'da, içinde Adnan Menderes'in de bulunduğu uçağın, Londra’nın 40 kilometre güneyindeki Gatwick Havalimanı civarında, iniş sırasında düştüğünü dünyaya ilk duyuran Orhan Boran oldu.
4 yıl kaldığı İngiltere'den, yakın dostu Şakir Eczacıbaşı'nın kendisini daveti sonucu Türkiye'ye döndü. Firmalar ve bankalar için birçok bilgi yarışması programı yaptı. BBC Radyosu'nda yaşadığı bir deneyimden esinlenerek 1959 yılında "Yuki" adlı hayali kahramanı yarattı ve bu hayali kahraman ile diyaloglarına dayanan bir radyo programı yaptı. "Yuki", halk tarafından çok bepenilip bir fenomen oldu; Altan Erbulak tarafından çizgi romana uyarlandı, 1960'lı yılların sonunda plağı yapıldı. Orhan Boran, Milliyet Çocuk’ta, Pazar Dergisi’nde Yuki ile köşe yazıları yazdı.[4]
Radyo komedyenliğinin yanı sıra gece kulüplerinde sahne komedyenliğini sürdüren Boran'ın bir mendil, bir gözlük ve ayaklı bir mikrofondan ibaret aksesuarlarla yaptığı sahne gösterisi çok popüler oldu. 1970'li yıllarda eğlence endüstrisinde gazinoların ortaya çıkmasından sonra gazinolarda ve sanatçı kadrosunun çıktığı turnelere sahne amirliği yaptı.[4] Bu dönemde çeşitli Yeşilçam filmlerinde de rol aldı. Sahne yaşamına 1980'de Şan Tiyatrosu'nda sahnelenen "Müzikal Kahkaha" adını verdiği oyunla son verdi.
Muhabirlikle başlamış olan gazeteciliği Hürriyet ve Milliyet gibi gazetelerinde yazarlık yaparak sürdürdü.
Türkiye'de televizyon yayını başladığında bir televizyon yıldızı oldu. Reklam filmlerinde oynadı. 1994'te Show TV'de yayınlanan Şansını Dene yarışmasında yarışmacı olarak görev aldı. Bir süre, Kim Milyoner Olmak İster? yarışmasında sundu.
2002 yılında yakalandığı kolon kanseri sebebiyle iki defa ameliyat geçirdi. "Hayatımın son yıllarını saçlarım dökülmüş olarak geçirmek istemiyorum. Öleceksem insan gibi bu halimle öleyim. Şu dünyayı sefil halde terk etmek istemiyorum. Hayranlarım beni hep bu halimle hatırlayacak, saçları dökülmüş olarak değil!" diyerek kemoterapi tedavisini reddetti.[kaynak belirtilmeli]
10 Haziran 2005'te, Beşiktaş Kültür Merkezi'nin (BKM), "Orhan Boran Show" adıyla Harbiye Cemil Topuzlu Açık Hava Tiyatrosu 'nda organize ettiği jübilede, 59 yıl emek verdiği meslek hayatına ve 25 yıl uzak kaldığı sahneye veda etmek üzere son kez sahne aldı.[5]
26 Mayıs 2012'de öldü Zincirlikuyu Mezarlığına defnedildi.
Hayalî tiplemeleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Yuki[değiştir | kaynağı değiştir]
Orhan Boran, İngiltere'de BBC Türkçe servisinde çalıştığı yıllarda, bir stüdyo çalışması sırasında, teknisyenin bant kaydını zaman kazanmak amacıyla hızlı geçmesi sonucu, konuşma seslerinin hızlı ve ince çıkması stüdyoda bulunan İngilizleri güldürmüştü. Bu olay Boran'da ilham yaratmış ve "Hiç Türkçe bilmeyenler anlamadan bu kadar gülerse, kim bilir Türkiye'de ne kadar gülerler!" diye düşündürmüştü.[6]
Orhan Boran, İlk defa 1959 Nisan'ında bir pazar sabahı İstanbul Radyosu'nda dinleyicilere "Yuki" adıyla; bir hayali yaratık tanıttı. Türkiye'de 1960'ların unutulmaz radyo kahramanı haline gelen "Yuki", hızla dönen banttaki konuşma sesinden ibaretti. Bu sesi çıkaran mahluk, ne çocuk, ne büyük, ne insandı. Orhan Boran'ın tanıttığı şekliyle; Brezilya ormanlarında yaşayan, nesli tükenmiş bir aileden, tavşan kulaklı, sincap kuyruklu, kazma dişli, zeki bir yaratıktı. Orhan Boran'la sohbet ederler, Yuki 'nin yaşadığı, komik, heyecanlı, gerçek dışı olaylardan, gündelik sorunlardan bahsederler, kimi zaman da ahlaki değerleri gündeme getirirlerdi. Zaman zaman Yuki, şakanın ölçüsünü kaçırır, Orhan Boran'dan güya bir tokat yer, "Viiik!" diye kısa bir çığlık atardı. Yuki programı radyoda 14 yıl boyunca yayımlandı.
Şu bizim kayınbirader[değiştir | kaynağı değiştir]
Orhan Boran'ın yarattığı "Kayınbirader" tiplemesi; Yuki 'den farklı olarak, karşılıklı sohbet ettiği bir varlık değildir. Sadece adından, yaptıklarından ve konuşmalarından konu ettiği hayali bir kayınbiraderdi. Bu kayınbirader, zaman zaman çok zeki ve şaşırtıcı, zaman zaman da çok saf ve salakça davranan bir tiplemeydi. Bazen de sohbetlerine "Şu bizim kayınbirader dün bana dedi ki..." diye başlar; işin içine biraz da kaynanasını katarak, radyo başındaki insanları gülmekten kırar geçirirdi.
Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]
- Leyleğin Ömrü (Anı)[7]
Filmleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1946 - Domaniç Yolcusu / Unutulan Sır
- 1949 - Kanlı Döşek
- 1952 - Yıldırım Beyazıt ve Timurlenk
- 1952 - Söz Müdafaanındır
- 1953 - Kaldırım Çiçeği
- 1953 - Balıkçı Güzeli / 1002. Gece
- 1960 - İçimizden Biri / Ölüm Çemberi
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Okan Egesel: Orhan Boran'ın babasını bilir misiniz?". Yenimesaj.com.tr. 4 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2023.
- ^ Erdoğan, Arzu (14 Haziran 2005). "Haydi Bana Eyvallah". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Aygündüz, Filiz (21 Aralık 2000). "Depreme dayanıklıyım!". Milliyet. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2023.
- ^ a b Ocak, Funda Şenoş (4 Şubat 2021). "Eski Türkiye'den bir sahne komiği: Orhan Boran". Gazete Duvar. 1 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2023.
- ^ "Ayaküstü gırgırın efendi komiği". Hurriyet.com.tr. 5 Ekim 2002. 27 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2023.
- ^ İmre, Ercan. "Orhan Boran ve Yuki". RecordTurk.com. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Obianet - Leyleğin Ömrü (Anı)". 5 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2008.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Orhan Boran Stand up Gösterisi 24 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 1978, TRT Arşiv
- Orhan Boran ve Yuki radyo programı 24 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Biyografi.net - Orhan Boran hakkında yazılanlar17 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- IMDb'de Orhan Boran
