Nakada kültürü
Nakada kültürü ismini Kina, Nakada kasabasından alan, arkeolojik bir Kalkolitik Hanedan öncesi Mısır (y. MÖ 4400-3000) kültürü.
Son evresi Nakada III, Antik Mısır Hanedan Dönemi (MÖ 3200-3000) olarak adlandırılan dönemden bir öncekidir.
Mısır'da insan Paleolitik Çağ'dan itibaren vardı. Bu dönemin Mısır toplulukları, merkezi bir yönetim sistemi kuramamışlardı. Siyasal birlik adına ise ilk gelişme bu dönemin sonunda Yukarı Mısır'ın kuzeyinde yer alan Hierakonpolis merkezli oldu.[1]
Hanedanlık öncesi dönemde ve Erken Hanedanlık Dönemi'nde Mısır iklimi, günümüz Mısır ikliminden çok daha az kuraktı. Mısır topraklarının geniş bir bölümü, hayvanların otladığı savanlarla doluydu. Flora ve fauna günümüze oranla büyük bir çeşitliliğe sahipti. Doğal olarak avlanmak yaygındı ve bu durum birçok türün ilk olarak bu bölgedeki insanlar tarafından evcilleştirilmesine olanak sağladı.
MÖ 5500 dolaylarında vadide yaşayan küçük insan toplulukları; tarım üzerinde etkili bir denetim, hayvan yetiştiriciliği, çömlekçilik gibi işlerde kendini gösteren bir dizi kültürel gelişme sağlamışlardı. Yukarı Mısır'daki bu kültürlerin en yüksek gelişme göstermiş olanı, Badari Kültürü, yüksek kalitede çömlekçiliği, taş aletleri ve bakır kullanımıyla bilinmektedir. Kuzey Mısır"da Badari Kültürünü, birçok gelişme gösteren Gerzean ve Semainean kültürleri izledi.[1]
Dönemleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Nakada I[değiştir | kaynağı değiştir]
Erken dönem, Badari Kültürü ile paralel olarak ilerledi ama yavaş yavaş yerini aldı.[2] Küçük köylerde yaşadılar ve Nil vadisinin ekimini geliştirdiler. Ancak kültür, sanatsal artışın ve kadın doğurganlık figürlerine ek olarak sakallı erkek figürlerinin çoğalmasıyla dikkat çekici hâle geldi.[2]
Her köyün, köylülerin klanı ile ilişkilendirilen kendilerine ait hayvan tanrısı vardı.[2] Bu durum, Mısır'ı totemlerle temsil edilen bölgelere ayıran nom sisteminin temelini oluşturdu.
Nakada I dönemine ait mezarlardaki ölen kişiler, ahirette onlara eşlik etmesi için heykelciklerle gömülmüştür.[2] Bu heykelcikler, Mısır mezarlarında bulunan ushabti figürlerinin öncüleridir.
Nakada II[değiştir | kaynağı değiştir]
Nakada II (Bu adı taşıyan köyün yakınındaki buluntular nedeniyle Gerzean olarak da bilinir) evresi MÖ 3500 civarında başladı. Bu kültürde, insanlar tarım sanatında ve yapay sulamanın kullanımında ustalaştılar. Gelişen tarım sayesinde artık yiyeceklerini avlamak zorunda kalmadılar. İnsanlar sadece köyler değil kasabalar inşa ettiler ve her zamankinden daha yüksek nüfus yoğunluğuna sahip alanlar yarattılar.[2]
Kültür, yeni çömlek stilleri ve daha karmaşık oymalar yaratarak sanatsal eğilimler geliştirmeye devam etti. Birçok hayvan ve kalkan şeklinde palet kullanıldı. Erken hanedanlık döneminin tören paletlerine (Örneğin Narmer paleti) ait açık bir bağlantı oluştururlar. Ayrıca, Mezopotamya ve Asya'nın eski halklarıyla bakır başta olmak üzere ticaret yaparak metal işleme becerilerini de geliştirdiler.[2]
Silindirik mühürlerin (Tipik bir Mezopotamya eşyası) tanıtılması, kültürlerinin komşularından etkilendiğini göstermektedir. Ek olarak tanıdık Mısır tanrılarından Hathor, Ra ve Horus'un da bu döneme dayandığı düşünülmektedir.[2][3]
Cenaze törenleri de bu dönemde değişti. Ahşapla kaplı dikdörtgen mezarlar yarattılar ve vücut özellikle batan güneşe dönük değildi. Zenginler ve fakirler arasında mezar eşyalarının kalitesi bakımından belirgin bir fark vardı ve cenaze töreni sırasında ritüel için paramparça olan birçok çanak çömlek kullanılmıştı. Hierakonpolis'teki Mezar 100 (Boyalı Mezar), büyük olasılıkla yerel bir liderin mezarı, Nakada III evresinde geliştirilerek yeniden kullanılmış bilinen en eski süslü mezardır.[2]
Nakada II döneminde mimarlıkta da bir sıçrama yaşandı. Nekhemli Horus'un kült merkezi olan Nekhen'de (Hierakonpolis) bir saray ve tören alanı inşa edildi. Küçük binalarla çevrili büyük bir oval avlusu vardır ve açıkça Erken Hanedan Dönemi'nin ritüel bölgelerinin habercisidir. Kompleksin özellikleri (Ahşap ve hasırdan yapılmış), Djoser'in basamaklı piramit kompleksinin yapımında ilham kaynağı oldu.[2]
Nakada III[değiştir | kaynağı değiştir]
Nakada III ("Semainean" olarak da bilinir) MÖ 3200'den 3000'e kadar olan kısa bir dönemdir ve genellikle Protodinistik Dönem veya Hanedan 0 olarak adlandırılır. Bu dönemde Yukarı ve Aşağı Mısır kültürü arasında belirgin bir fark vardır.
Devlet oluşumu bu çağda ve belki de daha önce başladı. Nil boyunca çeşitli küçük şehir devletleri ortaya çıktı. Yüzyıllar süren fetihler, Yukarı Mısır'ı üç büyük devlete indirdi: Thinis, Nakada ve Nekhen. Thinis ve Nekhen arasında sıkışıp kalan Nakada ilk düşen oldu. Thinis daha sonra Aşağı Mısır'ı fethetti. Nekhen'in Thinis ile ilişkisi belirsizdi, ancak bu iki devlet, Thinite kraliyet ailesinin tüm Mısır'ı yönetmesiyle barışçıl bir şekilde birleşmiş olabilir. Thinite kralları Abydos Ta Umm el-Qa'ab mezarlığında toprağa verildi.
Çoğu mısırbilimci, Narmer'i hem bu dönemin son kralı hem de Birinci Hanedanlığın ilk kralı olarak kabul eder. Bazıları ise Akrep Kral'ı son kral olarak kabul eder.
Kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Nakada dönemi ilk olarak, şehri 1894'te keşfeden İngiliz Mısırbilimci William Flinders Petrie tarafından, üç alt döneme ayrıldı:
- Nakada I: Amratian (yakınındaki mezarlık El-Amrah'tan dolayı)
- Nakada II: Gerzean (yakınındaki mezarlık Gerzeh'ten dolayı)
- Nakada III: Semainean (yakınındaki mezarlık Es-Semaina'tan dolayı)
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Ayus, Şıvan. "Hanedanlık Öncesi Mısır". 9 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.
- ^ a b c d e f g h i "Naqadan Culture | Ancient Egypt Online" (İngilizce). 19 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.
- ^ "Hathor (Mısır Mitolojisi) – Özhan Öztürk Makaleleri". 2 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.