Musa Celil
| Musa Celil Муса Җәлил Musa Cälil Муса Джалиль | |
|---|---|
| Doğum | 15 Şubat 1906 Orenburg-Rus İmparatorluğu  |
| Ölüm | 25 Ağustos 1944 (38 yaşında) Berlin-Nazi Almanyası  |
| Meslek | Yazar, Gazeteci |
| Milliyet | Tatar |
| Önemli ödülleri | Sovyetler Birliği Kahramanlık Madalyası, Lenin Ödülü |
Musa Mustafa oğlu Celil(ev) (Tatar: Musa Mostafa ulı Cälilev; d. 15 Şubat, 1906; Orenburg, Rus İmparatorluğu; ö. 25 Ağustos, 1944; Berlin, Nazi Almanyası) İdil Tatar asıllı Sovyet şair, yazar, aktör, çevirmen.
Sovyet devri Tatar edebiyatının en önemli edebiyatçılarından birisidir. Şiirden librettoya kadar oldukça geniş bir tür aralığında eserler verdi. Birçok önemli eserini II. Dünya Savaşı yıllarında tutuklu kaldığı Alman Moabit Toplama Kampı'nda oldukça zor şartlar altında yazdı.
Savaşta gösterdiği kahramanlıktan ötürü ölümünden sonra Sovyetler Birliği Kahramanlık Madalyası ile ödüllendirildi ve esir kampında kaleme aldığı Moabit Defterleri adlı eseri Lenin Ödülü'ne layık görüldü.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
15 Şubat 1906'da Orenburg bölgesi Şarlık ilçesi Mustafino köyünde doğdu. Yoksul bir çiftçi ailenin altıncı çocuğu idi. Köy okulunda başladığı öğrenimini, ailesinin göç ettiği Orenburg'da sürdürdü. Tatar aydınlanmasınıda önemli yeri olan Hüseyniye Medresesinde 1914-1917 yılları arasında eğitim gördü. Ekim Devrimi'nden sonra Orenburg'da yeni kurulmuş olan komsomola (Komünist Parti'nin gençllik teşkilatı) yazıldı ve medresede komsomolun nüfuzunu arttırmak için de çalıştı.
Edebiyat ile medrese yıllarında tanıştı. Abdullah Tukay'ın, Derdmend'in, Seyit Remiyev'in eserlerini ilgiyle okudu.[1] Dokuz yaşında iken şiirler yazmaya başladı.
1919 yılında Beḫĕt (Mutluluk) adlı şiiri cephede çıkan Kızıl Yıldız gazetesinde basıldı. Bu yıldan itibaren Musa Celil'in şiirleri sürekli olarak matbuatta basılmaya başladı. Aynı yıl babasını kaybetti ve babaocağına döndü. Köyün kosmol takımının kuruluşunda rol aldı. 1921'de Orenburg'a gidip partinin harp okuluna yazıldı. Ardından Maarif Enstitüsü'ne devam etti. Ancakk bu iki okulu da bitiremedi.
1922'de Tataristan gazetesinde çalışmaya başladı. 1923-1925 yılları arasında Tatar İşçileri Fakültesi'nde okudu. 1925-1927 yılları arasında Orenburg ve Orski’de komsomol birliklerinde görev aldı.
1925 yılında "Gidiyoruz" adlı ilk şiir kitabı yayınlandı. 1927-1931 yıllarında Moskova Üniversitesinde eğitim gördü. Ayrıca bu dönemde Kĕçkĕne İpteşler (Küçük Kardeşler), Oktyabr Balası (Ekim Çocuk) gibi çocuk dergilerinin redaktörlüğünü, ardından 1933-1935 yılları arasında Moskova'daki Komünist gazetesinin edebiyat-sanat bölümünün müdürlüğünü yaptı.
1934'ten itibaren Sovyet Yazarlar Birliği üyeliğine seçilen Musa Celili, 1935-1938 yılları arasında Moskova Devlet Üniversitesi'nde açılan Tatar Edebiyat Bölümü'nde bölüm başkanı olarak çalıştı.[2] 1938 yılında yanındaki ekiple birlikte Kazan’a döndü; yeni kurulan opera atölyesinin edebî bölümünün yöneticisi olarak işe başladı. Bu dönemde orijinal operalara librettolar yazma ve Rusça operaları Tatarcaya çevirme işleriyle meşgul oldu.[1]
Genç yaşına rağmen çok tanınmış bir yazar ve şair olan Musa Celil, 1938 yılından II. Dünya Savaşı'nın başlamasına kadar Tataristan Yazarlar Birliği’nin başkanlığını yürüttü. Savaş sırasında cephede Otvaga gazetesi muhabiri olarak görev aldı. 26 Haziran 1942’de Volhov cephesindeki çarpışmalarda ağır yaralandı ve Almanlara esir düştü.
Esareti ve Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Esareti sırasında yazdığı şiirlerle bir yandan cephe gerisindeki askerlere moral ve motivasyon desteği sağladı; bir yandan da bulunduğu esir kamplarındaki vatansever subay ve askerleri örgütleyerek Almanlara karşı Rus propagandası yaptı. Hatta esir kampları içerisinde örgütlenen gizli bir teşkilatın da liderliğini yaptı.[2] Faaliyetin daha verimli olması için Almanların kurduğu İdil-Ural Lejyonu'nda çalışmaya razı oldu ve bu görevin maskesi altında esir kamplarını dolaştı, milliyetçi esirleri kendi gizli birliğine topladı, Sovyet propagandasını yürüttü. Celilcilerin bir kısmı Berlin merkezinde, bazıları Polonya'da Radom ve başka kamplarda faaliyet gösterdiler. 1943 yılında Beyaz Rus partizanlarına karşı gönderilen İdil-Ural Lejyonu tamamen partizanlara katıldı. Bu arada Musa Celil'in şiirleri elden ele dolaşarak geniş kitleleri etkilemekteydi.
Celil ve arkadaşları ayaklanma hazırlığı içindeyken Nazi casusları tarafından deşifre edildiler. 10 Ağustosta 12 arkadaşıyla tutuklanarak Moabit Kampına gönderildi. 12 Şubat tarihinde 12 arkadaşıyla birlikte yargılanarak idam cezasına mahkûm edildi. 25 Ağustos 1944'te aralarında Abdullah Aliş'in de olduğu 12 kişiyle birlikte Plötzensee Hapishanesinde, giyotinle başı kesilerek idam edildi.
2 Şubat 1956'a SSCB Yüksek Sovyeti’nin kararıyla Celil'e "Sovyetler Birliği Kahramanı" unvanı verildi ve esir kampında yazdığı şiirlerden ouşan "Moabit Defterleri" adlı eseri Lenin Ödülü'ne layık görüldü.
Moabit Defterleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Musa Celil'in İkinci Dünya Savaşı sırasında kaleme aldığı şiirlerini topladığı iki ayrı defter savaş bittikten sonra bulunmuştur. Musa Cemil, sonradan "Moabit Defterleri" adıyla anılan bu defterleri idamından önce kamptaki arkadaşlarına teslim etmişti.Kaynak hatası: <ref> etiketinde geçersiz değişken (Bkz: Kaynak gösterme) Defterlerden biri, arkadaşı tarafından 1944 yılında kamptan çıkarıldı, Fransa'ya götürüldü; Lepyui Kampı'ndaki esir Tatarların eline ulaşarak onlar tarafından saklandı. Bu defer, 1946 yılında vatanına dönen Tatar tutsaklardan birisi tarafından Kazan'a getrildi ve Tataristan Yazarlar Birliği'ne teslim edildi. İkinci defter ise kamptaki Belçikalı bir dostuna emanet edilmişti. Arkadaşı, Celil'in idamından sonra Beçika'daki annesine gönderdiği bu defteri savaş bitip evine döndükden sonra Brüksel'deki Sovyet Büyükelçiliği'ne teslim etti ve büyükelçilik tarafından Moskova'daki Sovyet Yazarlar Birliği'ne ulaştırıldı. Toplam doksan dört şiir içeren iki deftr 1953 yılında basıldı.
Seçilmiş şiirler ve parçalar[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1929 İptäşkä
- 1934 Ordenlı millionnar
- 1940 Xat taşuçı
- 1935-1941 Altınçäç
- 1940 İldar
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Güngör, Gözde. "Tatar Şair Musa Celil ve Moabit Defterleri" (PDF). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 3, Cilt 2013. 24 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
- ^ a b Kameliva, Alsu. "Musa Celil'in "Moabit Defterleri" Üzerine Bir İnceleme". Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 60, Yıl 2011. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
