Mulholland Çıkmazı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Mulholland Dr. sayfasından yönlendirildi)

Mulholland Çıkmazı
Mulholland Drive
Filmin afişi
YönetmenDavid Lynch
YapımcıNeal Edelstein
Tony Krantz
Michael Polaire
Alain Sarde
Mary Sweeney
SenaristDavid Lynch
OyuncularNaomi Watts
Laura Elena Harring
Justin Theroux
MüzikAngelo Badalamenti
Görüntü yönetmeniPeter Deming
Sanat yönetmeniPeter Jamison
KurguMary Sweeney
StüdyoLes Films Alain Sarde
Asymmetrical Productions
Babbo
Canal+
The Picture Factory
DağıtıcıUniversal Pictures (ABD)
BAC Films (Fransa)
TürüPsikolojik gerilim, gizem, dram
Çıkış tarih(ler)i16 Mayıs 2001 (2001-05-16) (Cannes Film Festivali)
12 Ekim 2001 (2001-10-12) (ABD)
21 Kasım 2001 (2001-11-21) (Fransa)
Süre146 dakika
Ülke
Dilİngilizce
Bütçe$14 milyon
Hasılat$20,1 milyon

Mulholland Çıkmazı (İngilizce özgün adıyla Mulholland Drive, Türkçe anlamı Mulholland Caddesi), yönetmenliğini ve senaristliğini David Lynch'in üstlendiği; psikolojik gerilim, gizem ve dram türlerindeki 2001 çıkışlı bir Amerikan-Fransız filmidir. Başlıca rollerinde Naomi Watts, Laura Elena Harring ve Justin Theroux yer alır. Kara film unsurları, ilgisiz gibi görünen fakat birbirleriyle bağlantılı vinyetler ve gerçeküstü öğeler barındıran film, Los Angeles'a gelip halasının evinde kalırken hafızasını kaybedip aynı evde saklanan Rita ile karşılaşan ve onunla arkadaş olan Betty Elms adlı, gözü yükseklerde bir oyuncunun hikâyesini anlatır.

ABC'de yayımlanması düşünülen bir televizyon dizisinin pilot bölümü olarak geliştirilmeye başlanan yapımın büyük bir bölümü 1999 yılında çekildi ve bir dizi bölümü olacağından ötürü sonu açık uçlu bırakıldı. Yapımcıların projeye onay vermemesi üzerine proje sonlandırılsa da, Le Studio Canal+ tarafından projenin yapım haklarının satın alınmasıyla birlikte uzun metrajlı bir film olabilmesi için senaryoya eklemeler yapıldı ve ek çekimler gerçekleştirildi. Ortaya çıkan film, izleyicilerin yorumuna göre farklılık gösteren bir yapım oldu. Lynch; izleyici, eleştirmen ve oyuncu kadrosunun olaylar hakkında tahmin yürütebilmesi amacıyla filmde ne anlatmak istediğine dair herhangi açıklamada bulunmazken filme "rüyalar şehrinde bir aşk hikâyesi" sloganını vermişti.

İlk gösterimi 16 Mayıs 2001'de, Cannes Film Festivali'nde gerçekleştirilen Mulholland Çıkmazı, 8 Ekim'de Amerika Birleşik Devletleri'nde Universal Pictures tarafından sınırlı olarak altı salonda gösterime sokuldu. 12 Ekim'den itibaren ülkede filmi gösteren salon sayısı arttırılırken 64 hafta boyunca gösterimde kaldı. 21 Kasım'da ilk gösteriminin yapıldığı Fransa'da ise BAC Films tarafından dağıtıldı. $14 milyona mâl olan filmin dünya genelinde elde ettiği hasılat $20,1 milyonun üzerindeydi. Rotten Tomatoes'ta %84, Metacritic'te ise 100 üzerinden 85 puanlık ortalamalar yakalayan Mulholland Çıkmazı, aralarında yılın en iyi filmi olarak niteleyenlerin de olduğu bazı eleştirmenler tarafından yılın en iyi filmleri arasında gösterildi. İlerleyen dönemde ise çeşitli eleştirmen ve yayınlar tarafından belirlenen 2000'lerin, 21. yüzyılın veya tüm zamanların en iyi filmleri arasında yer aldı. Cannes Film Festivali'nde En İyi Yönetmen Ödülü'nü kazanan yapım, 74. Akademi Ödülleri'nde aynı kategoride adaylık elde etti. Bunların yanı sıra filmin kendisi ile yönetimi, senaryosu, kurgusu, görüntü yönetimi, müziği ve başrol oyuncusu Watts, çeşitli ödüllere aday gösterildi ve bunların bir kısmını kazandı.

Konusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Mulholland Drive'ı gösteren bir tabela

Mulholland Drive'daki bir araba kazasında hayatta kalan tek kişi olan siyah saçlı bir kadın (Laura Elena Harring), yaralı ve şok geçirmiş bir şekilde Los Angeles'a varır ve geceyi bir evin bahçesinde uyuyarak geçirir. Ertesi sabah yaşlı ve kızıl saçlı bir kadının bavullarıyla birlikte evden çıkmasının ardından siyah saçlı kadın boş eve sığınıp burada uykuya dalar. Bu sahneden sonra, Winkie's adlı bir diner'da oturan iki erkekten genç olanının diğerine, diner'ın arkasında gördüğü korkunç bir figür hakkındaki kâbusunu anlattığı sahneye geçilir. Rüyada bahsedilen yere gittiklerinde kâbustaki figür birden karşılarına çıkar ve genç adamın korkudan bayılmasına sebep olur. Siyah saçlı kadın uykudayken, kaza sonrasında ortadan kayboluşu hakkında gerçekleşen birkaç gizemli telefon görüşmesinin ardından; ünlü bir oyuncu olma hayaliyle Deep River, Ontario'dan Los Angeles'a gelen Betty Elms (Naomi Watts), havaalanından taksiyle, teyzesinin bir müddet önce boşalttığı eve gelir. Evde, Ruth teyzesinin bir tanıdığı zannettiği, hafızasını kaybetmiş ve ismini dahi hatırlamayan siyah saçlı kadın ile karşılaşır. Kadın, duvardaki Gilda (1946) filminin posterini görür ve kendisini, filmin başrol oyuncusu Rita Hayworth'tan yola çıkarak Rita olarak tanıtır.

İki mafya elemanı, çekeceği filmin başrolünde tanınmamış oyuncu Camila Rhodes'u (Melissa George) oynatması için Adam Kesher (Justin Theroux) adlı bir Hollywood yönetmenine baskı yapıyordur. Filmde kendi seçeceği bir ismi oynatmak isteyen Adam, baskılardan ötürü filmi yönetmeyeceğini söyleyerek toplantıyı terk eder. Dışarı çıktığında, mafya elemanlarının arabasına golf sopasıyla zarar verdikten sonra evine gider. Bu sahnenin ardından, acemi bir kiralık katilin (Mark Pellegrino), bir telefon defterini çalmaya çalıştığı esnada üç kişiyi öldürdüğü sahne gösterilir. Diğer yandan ise telefonla konuştuğu teyzesinin Rita diye birini tanımadığını öğrenen Betty, bir kaza geçirdiğini ve hafızasını kaybettiğini söyleyen Rita'ya yardımcı olmaya karar verir. Birlikte ilk olarak Rita'nın çantasına bakarlar ve çantada, $50.000 nakit ile mavi bir anahtar bulurlar.

Evine dönen Adam ise, karısı ile havuz temizleyicisini yatakta yakalar. Öfkeyle karısının mücevher kutusuna duvar boyası dökerken karısının sevgilisi tarafından darp edilir ve evden dışarı atılır. Ucuz bir motelde nakit parayla konaklayan Adam, menajerinden kredi kartı hesabının kapatıldığını, parasız kaldığını ve "kovboy" diye birinin kendisiyle buluşmak için beklediğini öğrenir. Kendisini bekleyen kişiyle buluşur ve "kendi iyiliği için" Camilla Rhodes'u kadroya dahil etmesi gerektiği tehdidine boyun eğerek filmi yönetmeye ikna olur.

Betty ve Rita, çantada buldukları parayı evdeki bir şapka kutusuna saklamalarının ardından Winkie's'e giderler. Rita, kendilerine servis yapan kadın garsonun yakasındaki Diane adını görünce "Diane Selwyn" diye bir isim hatırlar. Telefon rehberinden Diane Selwyn'in numarasını bulup numarayı arasalar da cevap veren olmaz. Ardından bir oyuncu seçimlerine katılan Betty, burada sergilediği performansın çok beğenilmesiyle birlikte yapımcılar tarafından Adam'ın yönettiği The Sylvia North Story (Sylvia North'un Öyküsü) adlı filmin setine götürülür. Sete girdiği sırada Adam, başrol için oyuncu seçimlerindeki performansları izlemektedir. Bu sırada Adam ile Betty uzunca bir süre göz göze gelir ve Betty, yapımcılara arkadaşıyla buluşması gerektiğini söyleyerek Adam'la görüşmeden oradan hızlıca uzaklaşır. Adam ise filmde oynaması için Camilla Rhodes'u seçer.

Diane Selwyn'in dairesine giden Betty ve Rita, kapıya cevap veren olmaması üzerine gizlice eve girerler. İkili, yatak odasında bir kadının çürümüş cesedini gördükten sonra dehşete kapılarak evlerine geri döner. Güvenliğinden endişe eden Rita, sarı bir peruk takarak kılık değiştirir. Gece olduğunda iki kadın arasında bir cinsel ilişki yaşanır. Birlikte uyudukları sırada, gece saat 2 civarında uyanan Rita, Club Silencio adındaki tiyatroya gitmeleri konusunda Betty'yi ikna eder. Buraya vardıklarında sahnesinde bir adam, birkaç farklı dilde "her şeyin bir illüzyon" olduğunu anlatıyordur. Ardından sahneye çıkarak şarkı söylemeye başlayan kadın, bir müddet sonra yere düşüp hareketsiz kalsa da şarkı devam eder. Şarkının sona ermesinin ardından Betty, çantasında Rita'nın anahtarına uyan mavi bir kutu bulur. Kutuyu açmak için daireye döndüklerinde Betty, aniden ortadan kaybolur. Rita'nın anahtarla kutuyu açmasıyla birlikte kutu yere düşer ve akabinde odaya giren kızıl saçlı bir kadın, odada herhangi bir şey göremez.

Sonraki sahnede "kovboy", uyuyan bir kadının yatak odasının kapısını aralayarak "Merhaba güzel kız. Uyanma vakti." diye seslenir. Akabinde, Betty ile Rita'nın gizlice girdiği evin yatak odasında Diane Selwyn (Naomi Watts) uyanarak yatağından kalkar. Filmin ikinci kısmı olarak nitelendirilen bu kısımda Diane, siyah saçlı kadına dönüşen Camilla Rhodes'a (Laura Elena Harring) âşık; fakat onun tarafından acı çektirilmiş ve reddedilmiş, yalnız ve depresyondaki bir oyuncu olarak betimlenir. Oyuncu olan Diane, Adam'ın yönettiği The Sylvia North Story adlı filmde küçük bir rolü canlandırıyordur. Aynı filmin başrol oyuncusu Camilla'nın davetiyle Diane, Adam'ın Mulholland Drive'daki evinde düzenlenen partiye katılır. Diane'in limuzini, filmin başında Rita'nın arabasının karıştığı kazanın görüntülerine benzer bir biçimde yol alır ve araba aynı yerde durur. Çalılıkların arasından çıkıp yanlarına gelen Camilla, kestirme bir yoldan Diane'i partiye götürür. Partide Adam, Camilla'yı öper ve katılımcılara, bir ilişki yaşadıklarını duyurur. Diane yemek masasında, teyzesinin ölümü üzerine Hollywood'a geldiğini ve Camilla ile The Sylvia North Story filminin seçmelerinde tanıştığını belirtir. Masaya yaklaşan bir kadın (ilk bölümde sarışın Camilla'yı oynayan Melissa George) siyah saçlı Camilla'yı öper ve birlikte Diane'e dönerek gülümserler.

İlerleyen sahnede Diane, Winkie's'te acemi bir kiralık katille buluşur ve ona $50.000 ile Camilla'nın bir resmini verir. Bu esnada onlara servis yapan garsonun ilk bölümde Diane olan ismi artık Betty'dir. Kiralık katil Diane'e, iş bittiğinde sözleştikleri yerde mavi bir anahtar bulacağını söyler. Sohbet esnasında Diane, tezgâhta bekleyen ve filmin ilk kısmında, Winkie's'in arkasında korkunç figürle karşılaşıp bayılan adamla göz göze gelir. Sonraki sahnede Diane, evinde otururken masanın üstündeki mavi kapı anahtarına bakar. Bu sırada, halüsinasyon görmeye başlayarak dehşete kapılır. Çığlıklarla yatak odasına koşar ve çekmeceden aldığı silahla kendisini vurarak intihar eder. Film, tiyatro sahnesindeki bir kadının "silencio" (sessizlik) demesiyle sona erer.

Oyuncu kadrosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapım aşaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapım kadrosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

David Lynch, Mulholland Çıkmazı ile ilgili fikirlerinden ilk olarak 1990'da, İkiz Tepeler'i (Twin Peaks) çektiği dönemde, Hollywood'daki bir restoranda yedikleri yemek esnasında, dizinin gelişiminden sorumlu ajans görevlisi Tony Krantz'a bahsetMİŞti. ABC'de yayımlanan On the Air dizisinin yaratıcılarından biri olan Lynch, bu projenin ABC tarafından sonlandırılmasıyla birlikte bir daha televizyon için çalışmamaya karar vermişse de Krantz, Mulholland Çıkmazı üzerine çalışması için Lynch'i "ikna etti". Lynch'in Ağustos 1998'de, ABC Entertainment başkanı Jamie Tarses ve yardımcılarından Steve Tao ile gerçekleştirdiği görüşme sonrasında yöneticiler, projeye olumlu yaklaşmış ve Tao'nun ifadesine göre "yalnızca [yapımın] adı bile ... [onları] heyecanlandır[mış]tı". ABC'de yayımlanacak bir televizyon dizisi olarak planlanan Mulholland Çıkmazı'nın 2 saatlik bir pilot bölümü için $4,5 milyonluk bütçe ayrılırken sonradan Touchstone Television'ın $2,5 milyonluk katkısıyla toplam bütçe $7 milyona ulaştı.[1]

Lynch'in 4 Ocak 1999'da teslim ettiği 92 sayfalık pilot bölüm senaryosunu alan Tarses ile yardımcısı Stu Bloomberg, ertesi gün Krantz'i arayarak projeye onay verdi. Sonbahar sezonu için yedi olası dizinin pilot bölümü siparişi veren ABC Entertainment, bunlardan üçü ya da dördünü yayımlamayı hedefliyordu.[1]

İkiz Tepeler'in oyuncularından Sherilyn Fenn 2014'teki bir röportajında, birinci ve ikinci sezonun arasında ya da ikinci sezonun ardından yapımcıların, Mulholland Drive'da araba kullandığı bir açılış sahnesinden bahsederek dizinin karakterlerinden Audrey Horne için ayrı bir film yapma düşüncesini ortaya attıklarını ve bundan ötürü Mulholland Çıkmazı fikrinin İkiz Tepeler'in çekimleri sırasında, Audrey karakteri için bir yan ürünü olarak ortaya çıktığını belirtti.[2]

Oyuncu seçimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Lynch, ana kadın karakterleri canlandıran Laura Elena Harring ile Naomi Watts'ı resimlerine bakarak seçti.[3][4] New York'tan yola çıkan ve uçak seyahatinin ardından doğrudan Lynch ile olan ilk görüşmesine giden Watts; beyaz bir tişört, kot pantolon ve düz tabanlı sandalet giymişti. Ertesi günkü görüşmeleri için biraz daha özenli giyinmesi gerektiği belirtildiğinden ikinci görüşme öncesinde bir kuaföre gitti, dar bir elbise ile topuklu ayakkabı giydi. Lynch'in evinde gerçekleştirilen görüşme sonucunda kendisine senaryo verilirken iki hafta sonra yapımda olması için teklif aldı. Watts'ı seçmesini Lynch "büyük bir yeteneğe sahip olduğunu hissettiğim; güzel ruhlu ve zeki, bu sayede de farklı rolleri canlandırabilecek birini gördüm, yani tam dört dörtlüktü" sözleriyle anlattı.[5] Bir diğer başrol oyuncusu Justin Theroux ise Lynch ile olan görüşmesine doğrudan uçak seyahatinin ardından katıldı. Komple siyah giysileri ve dağınık saçıyla gelen Theroux'nun bu hâlini beğendiğini ifade eden Lynch, oyuncunun aynı kıyafetler ve saç tarzıyla filmde yer almasına karar verdi.[6]

Çekim aşaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat 1999 sonlarında Los Angeles'ta başlayan çekimler, altı hafta kadar sürdü ve Nisan'da tamamlandı.[1][4] Ortaya çıkan 125 dakikalık çalışmanın bir televizyon dizisine göre uzun bir süre olduğunun söylenerek 88 dakikaya indirilmesinin istenmesi üzerine Lynch, bazı sahneleri çıkararak istenilen süreye ulaştı. Ancak 18 Mayıs'ta açıklanan ABC'nin yeni sezonun yayın programındaki yapımlar arasında bu çalışmaya yer verilmedi.[1] Doğrusal olmayan anlatının kullanılması, Harring ve Watts'ın "ileri yaşlarda" olması, Ann Miller'ın canlandırdığı karakterin sigara içmesi ve bir sahnede köpek dışkısına yakın çekim yapılması, bu kararın gerekçeleri arasında gösterildi. Konuyla ilgili olarak Lynch, "Tüm bildiğim bu çekimi yaparken keyif aldığım, ABC'nin ise bundan nefret ettiği ve kestiğim çalışmadan memnun kalmamamdı. Kesilmemiş sürümün çok yavaş olduğu konusunda ABC ile hemfikirdim, ancak bir son teslim tarihi olduğundan bunu kesmek zorunda kaldım ve bunu incelikle yapabilecek bir zaman yoktu. [Bundan ötürü] Dokusunu, büyük sahnelerini ve hikâye akışını kaybetti ve bu kötü sürümün 300 kadar kopyası ortalıkta dolaşıyor. Birçok insan [kaydı] gördü ve bu durum utanç verici, zira bu kayıtlar aynı zamanda düşük kalitede." ifadelerini kullandı.[1][7] Birkaç hafta sonra ise "Bir noktada, yanlış kişilerle birlikte olduğunuzun farkına varıyorsunuz. Düşünme süreçleri bana çok yabancı. Yüksek tempo ile doğrusal bir anlatımı seviyorlar, siz ise kendi yarattığınız şeylerin sizden çıkmasını ve kendine özgü olmasını istiyorsunuz. Öyle sanıyorum ki Dünya'da uzaylılar var ve kendileri televizyon sektöründe çalışıyorlar." dedi.[1]

ABC'nin projeyi iptal etmesinden bir yıl kadar sonra, Lynch'in yönettiği 1999 çıkışlı Straight'in Hikayesi'nin (The Straight Story) yapımcılarından Pierre Edelman ve Alain Sarde'ın, Le Studio Canal+ üzerinden filmin yapımcılığını üstlenmeleri teklifinde bulundu. Lynch'in teklifi kabul etmesiyle şirket, yapımın haklarını $7 milyona ABC'den satın aldı. Bunun üzerine Lynch, yapımın senaryosunu sinemaya uyarlayarak yeniden yazdı. Açık uçlu bir pilot bölüm senaryosunu sonlu bir film senaryosuna dönüştürmesini Lynch, "Filmin sonunu nasıl getireceğime dair en ufak bir fikrim dahi yoktu. Bir gece otururken fikirler aklıma geldi. Bu olay, hayatımın en iyi tecrübelerinden biriydi. Her şey farklı bir açıdan görünüyordu. Kafamdaki şeyler yeniden yapılandı ve bir müddet sonra çekimlere başladık. Şimdi ise geriye baktığımda bu filmin her daim böyle olması gerektiğini görüyorum. Her şeyin şimdiki gibi olmasına bu garip başlangıç yol açtı." şeklinde ifade etti.[3][8][9]

Pilot bölümün senaryosuna eklenen on sekiz sayfalık kısımda Rita ile Betty arasındaki romantik ilişki ve mavi kutunun açılmasının ardından yaşananlar yer alıyordu. ABC'nin dizi projesini reddetmesini olumlu karşılayan Watts, canlandırdığı Betty karakterinin, filmin son kısımları olmadığı zaman tek boyutlu kaldığını düşündüğünü ifade etmişti.[3][10] Theroux ise "Dahil olmadığımız kısımların senaryosunu okuyamıyorduk, bu da filmin konusunu tam olarak anlamamızı engelliyordu. David sorduğumuz soruları memnuniyetle karşılasa da bu soruları yanıtsız bırakmaktaydı ... Tek gözümüz bağlı gibi çalışıyorduk. Eğer bu onun ilk yönetmenlik deneyimi olsaydı ve daha önceleri bu yöntemi denemeseydi, muhtemelen birtakım kuşkularım olacaktı. Ancak bu yöntemin işe yaradığı oldukça açık." sözleriyle çekim aşamasında filmin konusunu tam olarak anlamadığını belirtti.[11] Lynch'in kendisine yalnızca, canlandırdığı yönetmen karakterinin Lynch'i temsil etmediğini söylediğini belirtti.[4] Filmin yeni sahneleri 2000 yılında çekilirken setlerin tekrar yapılması ve oyuncuların tekrar çekime çağrılmasından ötürü $7 milyon daha bütçe ayrılması dolayısıyla filmin toplam maliyeti $14 milyona yükseldi.[12]

Tema ve yorumlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel yorumlamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmin DVD sürümünde yer alan "Bu Gerilimi Anlamanız için David Lynch'in 10 İpucusu" başlıklı kartta yer alan ipucular:[13]
  1. Filmin başına özellikle dikkat edin: En az iki ipucu, filmin giriş yazıları tamamlanmadan veriliyor.
  2. Kırmızı abajurun göründüğü yerlere ve zamana dikkat edin.
  3. Adam Kesher'ın oyuncu seçtiği filmin adını duyabildiniz mi? Peki bundan tekrar bahsedildi mi?
  4. Kaza korkunç bir olaydır, kazanın meydana geldiği yere dikkat edin.
  5. Kim, neden bir anahtar veriyor?
  6. Bornoza, kül tablasına ve kahve kupasına dikkat edin.
  7. Club Silencio'da hissedilen, fark edilen ve gözlemlenen şey ne?
  8. Camilla'ya yalnızca yeteneği mi yardımcı oldu?
  9. Winkie's'in arkasındaki adamın çevresinde olanlara dikkat edin.
  10. Ruth teyze nerede?

"Rüyalar şehrinde bir aşk hikâyesi" sloganını taşıyan ve izleyenlerin farklı yorumlamalarına yol açan film için Lynch, herhangi bir açıklamada bulunmadı.[8] The Christian Science Monitor'daki yazısında David Sterritt, filmin Cannes Film Festivali'ndeki galası sonrasında Lynch ile konuştuğunu söyleyerek kendisinin "Mulholland Çıkmazı'ndaki hikâyenin mantıklı ve anlaşılabilir olduğu konusunda ısrarcı" olduğunu yazdı.[14] Justin Theroux, izleyicilerin filmden farklı anlamlar çıkarması konusunda Lynch'in nasıl düşündüğüne dair "İstediğinizi anlayabilmenizden hakikaten mutlu olduğunu düşünüyorum. İnsanların [filmle ilgili] oldukça tuhaf açıklamalarda bulunmasını seviyor. David, [kendisinin] bilinçaltından çalışıyor." ifadelerini kullandı.[11]

The Guardian'da, altı sinema eleştirmeninin Mulholland Çıkmazı'nın genelinden çıkardıkları anlamları kendi bakış açılarıyla yorumladıkları bir çalışma yayımlandı. The Sun'dan Neil Roberts ile Time Out'tan Tom Charity; filmin ilk yarısının, ikinci yarısında düz bir anlatımla gösterilen gerçek karakterlerin daha mutlu ve idealize edilmiş hayatlarının anlatıldığı bir rüya olduğunu söyledi. Roger Ebert ile Jonathan Ross bu açıklamaya katılsalar da filmin genelini analiz etmekten kaçındılar. Ebert "Herhangi bir açıklama yok. Ortada bir gizem dahi olmayabilir." ifadelerini kullanırken Ross "Belki de bunlar, en başta yapılması planlanan pilot bölümden arta kalanlardır. Diğer yandan birbiriyle ilgisiz ve rüyaların bilinçsizliğiyle görülen şeylerden ibaret olabilir." ifadeleriyle filmin hikâyesinin herhangi bir yere bağlanmadığını yazdı.[15] The Observer yazarlarından Philip French filmi, Hollywood trajedilerine bir gönderme olarak nitelerken BBC'den Jane Douglas ise Betty'nin yaşamının Diane'in rüyası olduğu teorisini reddetti ve film hakkında çok fazla analiz yapılmaması gerektiğini belirtti.[15]

Filmle ilgili olarak Laura Elena Harring, "Filmi ilk kez izlediğimde hikâyenin Hollywood hayalleri, yanılsamaları ve takıntıları hakkında olduğunu düşündüm. Aslında hiçbir şeyin, özellikle Hollywood yıldızı olmanın göründüğü gibi olmadığı konusuna değiniyor. İkinci ve üçüncü defa izlediğimde, kimliğimizle ilgili olduğunu düşündüm. Kim olduğumuzu biliyor muyuz? Sonrasında ise filmde farklı şeyler görmeye devam ettim ... Filmden çıkarılan şey veya filmin gerçekten ne hakkında olduğu konusunda herhangi bir doğru ya da yanlış yok. Sürekli olarak kafa yormanızı, sorular sormanızı sağlayan bir film bu. 'Tekrar izleyeceğim bir film bu' ya da 'kesinlikle ikinci kez izlemeniz gereken bir film' denildiğini tekrar tekrar duydum. Film sizin ilginizi çekiyor. Filmi anlamak istiyorsunuz, ancak anlanabilecek bir film olduğunu sanmıyorum. Size sorular sordurarak asıl amacına ulaşmış oluyor." sözlerini kullandı.[16]

Rüya ve alternatif gerçeklikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Film, kabaca beşte dörtlük bölüm ile kalan beşte birlik bölüm olmak üzere ikiye ayrılır.[17] Kendi içlerinde birer bütün olarak değerlendirilen bu iki kısım için farklı yorumlar ve açıklamalar yapılmıştır. Rüya yorumlamasına dayanan ilk teoriye göre filmin ilk kısmında gerçek Diane Selwyn'in rüyası anlatılır ve gerçekte yer alan bazı karakter ve nesneler, bu rüyada birtakım değişikliklere uğramış olarak gözükür.[18] Selwyn; rüyasında kendisini masum ve gelecekten umutlu olan "Betty Elms" karakteri olarak görür. Başarılı, çekici ve ileride ünlü bir oyuncu olma hayaliyle umuduyla Los Angeles'a gelen Betty, Ruth teyzesinin boşalttığı eve yerleşir. Yaşadığı kaza sonrasında hafızasını kaybetmiş olan Rita ise oldukça masum ve Betty'e bağlıdır. Rita'nın gerçekte kim olduğunu bulmakla uğraşırken ikili arasında bir aşk başlar. Diğer yandan katıldığı oyuncu seçmelerinde de olağanüstü bir performans gösteren Betty'nin hayatı, gerek meslekî gerekse Rita ile olan ilişkileri bakımından tam istediği gibi ilerler. Filmin son beşte birlik kısmı ise Diane'in, hem özel hem de meslekî anlamda başarısızlıklarla dolu gerçek hayatını konu alır. Ruth teyze, gerçek hayatta da Diane'in teyzesi olsa da rüyadakinin aksine yakın bir zamanda ölmüş ve Diane'e yalnızca bir miktar para bırakmıştır.[19] Rüyasında sevgilisi olarak gördüğü Rita, gerçek hayatta, kısa bir süreliğine ilişki yaşadığı ve âşık olduğu Camilla Rhodes'tur.[17]

Adam Kesher gerçekte olduğu gibi rüyada da filmin yönetmeniyken rüyada, gerçek hayattakinin aksine meslekî ve özel hayatı bakımından başarısızdır. Bunun sebebi, Camilla'nın gerçek hayatta Diane'in aşkına karşılık vermeyerek onu terk etmesi ve Adam ile birlikte olması, Betty'nin ise Adam'a olan kızgınlığının intikamını rüyasında alması olarak yorumlanır.[20] Gerçekteki Camilla Rhodes, rüyada başka birisi olarak gözükür. Gerçekte, Adam'ın çekeceği filmin başrolü için seçmelere giren Diane, rolü Camilla'ya kaptırmıştır. Rüya da ise Camilla, mafyanın Adam'ı tehdit etmesi sebebiyle seçilir. Diane rüyasında, gerçekteki başarısızlığını kabullenmek yerine işin içinde başka şeyler olduğuna kendisini inandırmıştır.[20] Benzer şekilde rüyasında, Rita ile yaptığı provada Rita'nın kendisine iyi bir performans sergilediğini söylemesi de, gerçekte rolünü Camilla'ya kaptıran Diane'in, kendisinin de iyi bir oyuncu olduğunu bizzat rakibinin ağzından duymasını istemesinden ötürüdür.[19][20] Rüyada Betty, film setine girdiği anda Adam'ın dikkatini çekerek daha hiçbir şey yapmadan Adam'ı etkilese de oyuncu seçimine katılmadan, Rita'ya yardım etmek üzere setten ayrılır. Bu olay Betty'nin, Rita uğruna kendi kariyerinden dahi vazgeçmesini gösterir.[19] Rita ile Betty'nin, gerçekte Diane Selwyn'in kaldığı evde karşılaştığı çürümüş ceset, gerçekte Diane'in sahip olduğu sarı saça sahiptir ve Camilla'nın giydiği siyah elbiseyi giyiyordur. Buradan yola çıkılarak rüyada gözüken bu cesedin, kısa bir süre önce öldürülen Camilla'ya veya rüyayı gördükten bir müddet sonra ölecek olan Diane'e ait olduğu görüşleri ortaya atılır.[19] Filmin sonunda Diane'in intihar sebebi, Camilla'yı öldürtmesi sonrası yaşadığı pişmanlık ve vicdan azabının sonucu olarak gösterilir.[19] Diane'in Camilla'yı öldürmesi için tuttuğu kiralık katile verdiği para ise rüyada, nedeni bilinmeyen bir şekilde Rita'nın çantasından çıkar.[18] Bir röportajında Naomi Watts, "Diane'in esas karakter, Betty'nin ise gerçekte [Diane'in] olmasını istediği ve hayalini kurduğu kişi olduğunu düşünüyorum. Rita yardıma ihtiyacı olan kadın, Betty'ye mutlak ihtiyacı olan bir kadın ve Betty de onu oyuncak bir bebek gibi kontrol ediyor. Rita, Betty'nin gerçekte Camilla'nın olmasını istediği şekle bürünmüş hâli." analizini yapar.[10]

Gerçek hayattaki rüyalar gibi filmin de herhangi bir açıklaması bulunmayan, sonuçlanmayan sahnelerden oluştuğunu belirten Roger Ebert, "Filmin ikinci kısmı için bir açıklama isterseniz, rüya gören kişinin bilincinin yavaş yavaş geldiğini ve bu kısımda görülen rüyanın, ilk rüya ve gerçek hayattan kesitler içerdiğini düşünün." şeklinde bir yorum yapar.[21] Sonradan yazdığı bir yazısında filmin ikinci kısmının tam anlamıyla rüya veya gerçek olamayacağını ve her iki ortamdan da alıntılar içerdiğini belirten Ebert'e göre "Mulholland Çıkmazı önce mantıklı açıklamaya meydan okur, direnir, sonunda ise bu mücadeleden zaferle ayrılır".[22]

Bir başka görüşe göre Betty ve Rita ile Diane ve Camilla, zaman zaman çakışan iki paralel evrende yaşıyordur.[23] Diğer bir teoriye göre hikâye, herhangi bir başlangıcı veya sonu olmayan bir Möbius şeridi şeklindedir.[24] Diğer bir görüş, filmde yaşanan her şey bir rüya olduğunu ancak kimin rüyası olduğunun belirsiz olduğunu öne sürer.[21][23] İlk kısmın Camilla Rhodes'un rüyası olduğu görüşü de ortaya atılır. Birçok kez gerçekleşen Rita'nın uyuyakaldığı dönemler arasında; iki adamın Winkie's'te sohbet etmesi, Betty'nin Los Angeles'a gelmesi ve kiralık katilin yaşadıkları gibi birbiriyle alakasız sahnelerin gösterilmesinden yola çıkılarak bu sahnelerde yaşanılanların Diane'in rüyası içerisinde görülen Rita'nın rüyaları olabileceği de ileri sürülen görüşler arasındadır.[20][25] İlk kısmın rüya olduğuna benzer bir görüş ise ikinci kısımda yer alan Betty'nin mastürbasyon yaptığı sahneden yola çıkılarak filmin ilk kısmının, Betty'nin cinsel fantezileri olduğunu öne sürer.[23]

Rüya çalışmaları profesörü Kelly Bulkeley, rüyalardan ya da rüya görmekten açıkça bahsedilen tek sahne olan filmin başlarında Winkie's'te geçen sahneyle "filmdeki açığa çıkarıcı gerçek ve epistemolojik belirsizliğe dikkat çekildiği"ni öne sürer. Bu sahnede konuşan iki adamın sohbetine konu olan canavar benzeri varlığın filmin sonunda Diane'in intihar etmesinin hemen öncesi ile sonrasında tekrar gözükmesine de dikkat çeken Bulkeley, bu sohbet sahnesinin "filmde ne olup bittiğini anlamanın yeni bir yolu"nun açılışı olduğunu belirtir.[26] Filozof ve film teorisyeni Robert Sinnerbrink de Diane'in intiharı sonrasında görünen görüntülerin "rüya ve gerçeklik" açıklamasın zedelediğini belirtir. Diane'in kendisini vurmasından sonra yatağı dumanlar arasında kaybolur, Betty ile Rita mutlu bir şekilde birbirlerine gülümserken gözükür ve Club Silencio'nun balkonundaki kadının "silencio" diye fısıldamasının ardından ekran kararır. "Gerçek ve hayal arasındaki belirsiz bir kısımda" olduğunu belirttiği bu bölüm için Sinnerbrink, "sinematik görüntünün metafiziksel boyutu" ya da "Diane'in ölmek üzereyken aklından geçenler, en sondaki 'silencio' ile ise gerçek ölüm anı" olabileceğini söyler.[19] Aynı sahneyle ilgili olarak film teorisyeni Andrew Hageman, "Betty/Diane'in intiharını takip eden doksan saniyelik son kısım, onun ölmeden hemen önce bilinçli olarak kafasından geçenleri gösterir".[27]

Macquarie Üniversitesinin basın-yayın akademisyenlerinden Siobhan Lyons, "Lynch evreninde sıklıkla gerçekleşen gerçekliğin anlamsızlığının gücünü sarsan yüzeysel bir açıklama" diyerek rüya teorisini reddederek Hollywood yıldız adaylarında sıklıkla görülen bir şekilde Betty ile Diane'in gerçekte birbirlerine benzeyen iki farklı kişi olduğunu öne sürer.[28] Film teorisyeni David Roche, Lynch filmlerinin sadece basit detektiflik hikâyelerinden ibaret olmadığını, filmlerin konusunun anlaşılabilmesi için izleyicilerin kendilerini detektif rolüne büründürmeye zorladığını ve Lynch'in diğer filmleri gibi Mulholland Çıkmazı'nda da "hikâye ile diegesisin aynı anlama geldiği hatasına düşen izleyicilerin bu hatasıyla oynayarak onların mantıklı bir diegesis isteğini" boşa çıkardığını yazar. Roche ayrıca filmde çeşitli gizemler olduğunu, izleyicilerin hikâyeden bir anlam çıkarmaya zorlansa dahi karakterlerin bu gizemleri çözmediğini ve Mulholland Çıkmazı'nın izleyicilere bir sorunun çözümünü gösterdiği için değil, filmin kendisinin bir gizem olduğunu ve seyirci-detektifin bundan bir anlam çıkarmaya çalıştığı için bir gizem filmi olduğunu belirtir.[29]

Hollywood eleştirileri[değiştir | kaynağı değiştir]

The New York Times'taki yazısında Stephen Holden, filmin "herhangi bir kişinin aşk hayatı ya da meslekî hırsı"ndan ziyade "Hollywood'un cazibesi üzerine" olduğunu ifade eder.[30] The Village Voice'tan J. Hoberman da aynı konuya "Hollywood'a yönelik zehirli aşk" ifadesiyle aynı konuya değinir.[31]

Filmin başlarında Rita'nın yolu Sunset Bulvarı'ndan da geçmesinden ötürü bazı eleştirmenler filmi, Hollywood ile ilgili kırık hayaller içeren başka bir film olan ve benzer şekilde adını Los Angeles'taki bir caddeden alan, Billy Wilder'ın yönettiği 1950 çıkışlı Sunset Bulvarı (Sunset Boulevard) ile karşılaştırır.[8][32][33] Mulholland Çıkmazı'nın "Lynch'in kendi Sunset Bulvarı" olduğunu belirten sinema eleştirmeni Martha Nochimson, Wilder'ın filminde işlenen ve 2001 New York Film Festivali'ndeki basın toplantısı sırasında Lynch'in birkaç kere kullandığına dikkat çektiği bir ifade olan "insanın bozulması"na, Lynch'in özgün bir açıklama getirdiğini yazar.[34] Club Silencio'nun "rüya fabrikası" Hollywood'un yer altı dünyasını yansıttığını belirten Robert Sinnerbrink, mekânda çıkan sihirbazın söylediği "Bando yok. Orkestra yok. Bütün bunlar sadece bant kaydı. Bando yok ve hâlâ bandoyu duyuyoruz ... Bütün bunlar sadece bir illüzyon." sözlerinin Hollywood'a bir gönderme olduğunu belirtir.[19]

Eleştirmen Gregory Weight, Lynch'in "görünenden fazlasını sunduğunu ve bunun arkasında yalnızca kötülük ve yalanların yer aldığına inandığını" belirtir. Lynch'in Hollywood'daki yalan, manipülasyon ve numaralarla ilgili bir açıklama yaptığı kadar, film boyunca nostaljik unsurları kullandığından ve görece "yaşlı" oyuncular olan Ann Miller, Lee Grant ve Chad Everett'e filmde yer vererek gerçek sanatın klasik film yapımından geldiğini anlatmaya çalıştığına dikkat çeker. Olağanüstü oyunculuk yeteneklerine sahip bir şekilde tasvir eden Betty'nin, eğlence sektöründeki güçlü insanlar tarafından fark edildiğini de sözlerine ekler.[35] Sinema eleştirmeni ve tarihçisi Steven Dillon, film nostaljisi ile Hollywood'daki bozulmanın birbirine zıt konumlarını Mulholland Çıkmazı'nın Hollywood kültürü eleştirisi olduğu kadar sinefiliyi kınadığını da yazar.[36] Chicago Tribune'deki yazısında Michael Wilmington, "Mulholland Çıkmazı'ndaki her şey bir kâbus. Altın Hollywood rüyasının kokuşmuş, kesilmiş bir nefret, haset, bayağı uyuşma ve ruh öldürücü başarısızlıktan oluşan zehirli bir güvece dönüşünün bir resmi. Bu, büyüleyici hayallerimizin yumuşak karnı ve Lynch'in tüm bunları gerçekçi bir tasviri." ifadelerini kullanır.[37]

Romantizm unsurları[değiştir | kaynağı değiştir]

Glenn Kenny, Premiere'deki incelemesinde Betty ile Rita arasındaki ilişkiyi "bir Lynch filminde tasvir edilen muhtemelen en sağlıklı, en pozitif aşk hikâyesi" şeklinde tanımlar.[38] Phillip Lopate, Film Comment'teki yazısında Betty'nin "diğer kadınla ilgili tüm yardımseverlik ve merakının bir amacı olduğunu, şehvet olduğunu ilk defa anladığı ve kendi kendini şaşırttığı anda" Betty ile Rita arasındaki romantik ilişkinin "dokunaklı ve narin" olduğunu ifade eder.[23] Salon'daki yazısında Zacharek Stephanie, Betty ile Rita'nın cinsel ilişki sahnesi için "filmin üstünü örtecek kadar kuvvetli bir erotizm içeren, kendisinden önce ve sonra gelen her sahneyi renklendiren" yorumunu yapar.[39] Betty ve Rita, Aralık 2009'da IFC tarafından "2000'lerin romantik çifti" seçilirken Charles Taylor'ın yazısında "Betty ile Rita genellikle, filmdeki rüyadan uyandıkları takdirde kendilerini yutmaya hazır bulunan karanlığa karşı, hâle taşıyorlarmışcasına, oldukça yumuşak ve kadifemsi bir şekilde betimlenirler. Yutuldukları zaman, cehennemdeki kükürt gibi ekranı duman doldurduğunda görüşümüz engellenir, yalnızca romantizmin yıkıldığını değil, dünyanın güzelliğinin de lanetlendiğini hissederiz." ifadeleri yer alır.[40]

New Literary History'de yer alan Heather Love'ın "lezbiyenin eserdeki trajik bir karakter olması" açısından bakan film analizinde, medyanın filme karşı tepkisinin şu şekilde olduğu belirtildi: "Eleştirmenler, filmdeki seks sahnelerinin detayından ve uzunluğundan -ortada kadınlar arasındaki bu eşcinsel arzudan en çok kimin hoşlanacağına ilişkin bir yarış varmışçasına- hayranlıkla bahsettiler."[41] Çok güzel ve boşta (sevgilisiz) olan Camilla'nın, Adam'ı seçip Diane'i reddetmesinin, sinema ve edebiyatta daha önceleri de kullanılan klasik bir tema olduğunu belirten Love; filme yönelik eleştirilerde Betty ile Rita ve Diane ile Camilla arasındaki tezat oluşturan ilişkilerin "dünyadaki en seksi şey olmakla birlikte, temelinde üzücü ve hiç de erotik olmayan bir yapıya sahip" olduğu düşüncesinin öne çıktığını, bunun da "heteroseksüel düzenin kendini terk edilen kadın üzerinde yarattığı ezici etkilerle teyit etmesine dayandığını" yazar.[41]

Naomi Watts ve Laura Elena Harring'in bu ilişki hakkında medyaya yansıyan görüşleri ise farklılık ve çeşitlilik gösteriyordu. Bu sahneyle ilgili olarak Watts, "Sahneyi erotik görmüyorum, yine de öyle algılanıyor olabilir. Sahneyi son gördüğümde gözümden yaşlar süzüldü; çünkü hikâyenin nasıl sonuçlanacağını biliyordum. Beni biraz üzdü." ifadelerini kullandı.[42] Başka bir röportajında ise "İlgili sahnelerin ekranda bu kadar doğal ve gerçekçi gözükmesinden oldukça etkilendim. Bu kızlar gerçekten birbirine âşık gözüküyorlar ve bu ilginç bir şekilde erotik." dedi.[43] Harring ise konu hakkındaki düşüncelerini "Sevişme sahnesini içimden gelerek oynadım. Rita'nın, Betty'nin ettiği yardımdan oldukça müteşekkir olmasının ardından ona hoşça kal ve iyi geceler dedim, kalbimin derinliklerinden gelen bir teşekkür ettim, onu öptüm ve sonrasında birden ikimizi de bir enerji kaplayıverdi. Tabii hafızamı kaybetmiş olduğumdan bunu daha önce yapıp yapmadığımı bilmiyordum, ama ikimizin de gerçekten lezbiyen olduğunu düşünmüyorum." sözleriyle paylaştı.[44]

Diğer konular[değiştir | kaynağı değiştir]

Rita'nın çantasından çıkan üçgen biçimindeki mavi anahtarın Diane, Camilla ve Adam üçlüsü arasındaki ilişkiye bir gönderme olabileceğini söyleyen Robert Sinnerbrink, Rita'nın bu anahtarı kullanarak açtığı kutunun Rita/Camilla'nın gerçek kimliği ile Betty/Diane'in ona olan öldürücü isteğini ortaya çıkararak filmin ilk kısmında anlatılan rüyayı sona erdirdiğini belirtir.[19] Mavi kutunun, filmdeki diğer sembollerle de kesişen birçok anlamı olduğunu ve kutuya tek bir anlam yüklemenin doğru olmadığını belirten eleştirmen Allen B. Ruch; "Kutu, temel olarak Diane'in rüyasında kurguladığı dünyada yer almasını istemediği bastırılmış anılarını ve birtakım gerçekleri temsil eder. Gerçekte Camilla'nın ölümünü simgeleyen anahtarı alan Diane'in aklında 'Bu anahtar neyi açıyor?' sorusu belirir ve kendi sorusunun yanıtını yine kendince, rüyasında açıklamaya çalışır. Benzer şekilde canavar ve yaşlı ikili de birtakım şeylerin şekle bürünmüş halidir. Kendisinin biçimsizleştirilmiş (yahut mahvolmuş) egosunu temsil eden canavar, her görünüşünde biraz daha değişikliğe uğrar ... Ancak canavar, sadece kötü bir figür değil, Diane'in rüyasını çözümlemesi ve gerçeğin farkına varması için uğraşan bir varlık." ifadelerini kullanmış ve kutuyu Pandora'nın kutusuna benzeterek, açılmasının sonucunda Diane'in kişisel evreninin çöküşüne yol açtığı ifade eder.[45]

Sinnerbrink, Rita ile birlikte Diane Selwyn'in evine gittiklerinde Betty'nin giydiği gri elbisenin, 1958 çıkışlı Ölüm Korkusu (Vertigo) adlı filmde Madeleine'in giydiği elbiseye atfen olduğunu belirtir. Rita ile Betty'nin yüzlerinin çakıştığı bir sahnenin ise 1966 çıkışlı Persona adlı filmde yer alan bir sahneye gönderme olduğunu ifade eder.[19]

Karakterler[değiştir | kaynağı değiştir]

Betty Elms - Los Angeles'a yeni gelmiş önü açık ve yetenekli biri oyuncu olup Philip Lopate'nin ifadeleriyle "haysiyetli, iyimser, şehri kasıp kavurmaya kararlı";[23] eleştirmen Amy Taubin'in ifadeleriyle "şaşılacak derecede naif";[46] Roger Ebert'in ifadesiyle "hoppa"dır.[21] Ebert, "Sandra Dee'nin bir Hitchcock kadın kahramanının kesişimi" ifadesiyle karakteri tanımlar.[21] Andrew Hageman, Betty'nin "şevkle, ancak naif bir şekilde" girdiği Hollywood sisteminde yok olmasının yalnızca bu sistemin bir parçası olan Bay Roque'nin suçu değil, "kendisini yok eden yapıyı benimsediği, suç ortağı olduğu" için Betty'nin kendisinin de suçu olduğunu ifade eder.[27] Naomi Watts, "heyecan arayan ... kendisini, ait olmadığı bir dünyada bulan ve başkasınınki olsa dahi yeni bir kimlik edinmeye hazır" olarak tanımadığı karakteri oluştururken Doris Day, Grace Kelly, Tippi Hedren ve Kim Novak'ı düşündüğünü belirtir.[10]

Daha önceleri evinde, Rita ile başarısız bir provasını yaptığı sahneyi canlandırmak üzere oyuncu seçmelerine katılan Betty, seçmelerde oldukça farklı bir şekilde "olağanüstü" bir performans gösterir.[32][47] Seçimlerin yapıldığı odaya çekingen ve gergin olarak giren Betty, partnerinin (Chad Everett) de kendisini sıkıştırmasının ardından cinsel güdülerinin de artmasıyla başka bir karaktere bürünür ve sergilediği performansla odadakilerin tamamını etkiler. Bu cinsel güdüler sahneyle birlikte aniden sona erer ve Betty, tekrar eski naif hâline dönerek sonucu beklemeye koyulur. Bazı eleştirmenlere göre Betty'nin daha önce görülmeyen bu yanı, izleyicilerin dikkatini karanlık ve gizemli görünen Rita'dan alıp Betty üzerine yoğunlaştırmasına yol açar, bu da Lynch'in karakterler üstünde nasıl oynadığını gözler önüne serer.[47]

Lynch'in yönettiği 1986 çıkışlı Mavi Kadife'deki (Blue Velvet) "gizli" lezbiyen ilişki isteğinin Mulholland Çıkmazı'nda "tamamlandığı"nı ifade eden Amy Taubin, Betty'nin Los Angeles'a gelmeden önce yaşadığı yer olan Deep River'ın aynı zamanda, Mavi Kadife'deki Dorothy Vallens karakterinin yaşadığı binanın da adı olduğuna dikkat çeker. Betty'nin, Dorothy'nin "iyi komşu kızı" konumundaki Sandy Williams'ın "başka bir sürümü" olduğunu belirtir.[46]

Siyah saçlı kadının (Laura Elena Harring), Şeytanın Kızı Gilda (Gilda) adlı filmin posterini görüp, filmin başrol oyuncusu Rita Hayworth'un ismini kullanmaya başladığı sahne

Rita - Yaşadığı araba kazası sonrasında hafızasını kaybeden, gizemli ve yardıma muhtaç bir kadın olup "karanlık" ve "çekici" görünüşüyle bir femme fatale olarak tanımlanabilir.[21] "Koyu kırmızı [rujlu] dudakları ve siyah gece elbisesiyle" Rita, eleştirmen Graham Fuller'a, 1946 çıkışlı Katiller (The Killers) filmindeki Ava Gardner'ı "anımsatır".[48] Hafızasını kaybetmiş olmasından ötürü kişilindeki bilinmezliğe dikkat çeken Phillip Lopate, "olağanüstü bir güzellikle [birlikte] gelen bu boşluğun, izleyicilerin onunla ilgili olarak melek gibi ile şeytani arasındaki tüm benzetmeleri yapabilmesine yol açtığı"nı belirtir.[23] Eleştirmen Jennifer Hudson, hafızasını kaybetmiş ve nasıl davranılacağına dair herhangi bir referans noktası olmamasından ötürü Rita'nın davranışlarının "son derece içten" olduğunu ifade eder.[24] Lynch filmlerinde işlenen temalar üzerine bir kitabı bulunan Todd McGowan, filmin ilk kısmının Rita'nın hayal dünyası, Betty'nin ise Rita'nın yaşadığı kişilik kaybını doldurması için yarattığı bir nesne olabileceğini öne sürer.[49] Steven Dillon, oda arkadaşının evde kalan eşyalarını topladığı esnada, Rita'nın ortaya çıkıp Diane'e gülümsediği sahneden yola çıkarak Diane'in, eski oda arkadaşını Rita'ya dönüştürdüğünü yazar.[36]

Betty ile Rita'nın cesetle karşılaştıktan sonra evden kaçmalarının ardından, görüntüleri ayrılır ve ardından tekrar birleşir. David Roche, bu sahneden yola çıkarak, Rita'nın bir kişiliğinin olmamasının "yalnızca karakter düzeyinde değil, görüntü düzeyinde de bir sinir bozukluğuna yol açtığı[nı], sahnede özel efektler kullanılarak ikilinin görüntülerinin ayrıldığı[nı] ve seslerinin yankılarla bastırıldığı[nı], kameranın da karakterlerin akıl sağlıklarını yansıttığı"nı söyler.[29] Rita'nın sarı bir peruk takarak kılık değiştirdiği sahne için Martha Nochimson, Rita'nın Betty'e benzediğine dikkat çekerek her iki kişiliğin birleştiğini ve bunun, her iki karakterin yüzlerini birleşiyormuş gibi gösteren belirli kamera açılarının kullanılması gibi görsel ipuçlarıyla desteklendiğini yazar. Nochimson, ikili arasında cinsel ilişki yaşanmasının ardından gece saat 2'de Club Silencio'ya gitmeleri konusunda ısrarcı olmasıyla birlikte Rita'nın kişiliğinin daha baskın hâle geldiğini, bunun da Camilla'nın komple hakimiyetiyle sona erdiğini ifade eder.[34]

Diane Selwyn - Hayatının gidişatından dolayı hayal kırıklığına uğramış ve depresif biridir. Camilla'ya karşı beslediği aşka, istediği derecede karşılık bulamamış olan Diane, bazılarınca gerçek olamayacak kadar iyi olan Betty'nin gerçek sürümü ya da Betty'nin uzunca bir zaman Hollywood'da yaşadıktan sonra dönüştüğü kişi olarak tanımlanır.[30] Steven Dillon, filmin konusunun "Diane'in hayalleri için Rita'yı mükemmel bir aracı" yaptığını, ancak Rita'nın "boş bir kız" olmasının Diane'i depresyona, sonrasında ise intihara sürüklediğini ifade eder.[50] Eleştirmen Franklin Ridgway, Diane'in arzuladığı ve olmak istediği her şeyin Camilla'da olduğunu belirterek Diane'in Camilla'ya olan bağlılığının narsisizmden kaynaklandığını söyler.[51] Sinema yazarı Jeff Johnson, "sinema sektörünü dolduran çeşitli zalimler tarafından bozulmuş, iyi bir insan" olarak tanımladığı Diane'in filmin ikinci kısmında ahlâkı bozulmamış tek karakter olduğundan bahseder.[52]

Camilla Rhodes - Graham Fuller'ın "ruhsuz sevgili",[48] Martha Nochimson'ın ise "karanlık, şehvetli, vampirimsi bir diva" olarak tanımladığı karakter,[34] filmin ikinci kısmında Lopate'nin ifadeleriyle "ihanet, aşağılama ve terk etme"nin sembolü hâline gelir.[23] Heather Love, Sheridan Le Fanu'nun Carmilla adlı eserindeki lezbiyen vampir karakterine de atıfta bulunarak "[Camilla'nın] kelimenin tam anlamıyla Diane'in hayatını emdiği" yazar.[41]

Adam Kesher - Sinema yazarı Paul Woods'un filmin ilk yarısı için "belirgin olmayacak derecede kibirli" olarak tanımladığı karakter, başarılı ve sürekli birilerini aşağılayan bir yapıdadır.[53] Filmin her iki kısmında da karakteri benzerdir ve bu açıdan tek kişi konumundadır.[54] Canlandırdığı karakterle ilgili olarak Theroux "Ortada ne [haltlar] döndüğünün farkında olmayan bir karakter. Bence izleyicilerin 'Şimdi senden hoşlanmaya başladım. Neden bu kadar acıya maruz kaldığını anlayamadım.' dediği tek kişi." ifadelerini kullanır.[6] Martha Nochimson, kendisinden taviz vererek başrol için Camilla Rhodes'u seçmesinden ötürü Adam'ın, Betty'nin neşesini ve Rita'ya yardım etme kabiliyetini sona erdirdiğini yazar.[34]

Filmde yer alan diğer karakterlerden Kovboy, Castigliani kardeşler ve Bay Roque; Camilla Rhodes'u filminde başrol olarak seçmesi için Adam'a baskı yaparlar. Bu karakterler, bazı eleştirmenlere göre "yaratıcılığın ölümü"nü temsil eder[51][55] ve Amy Taubin'e göre "gücün mutlak kaynağının, birkaç temsilcinin arkasında gizlendiği kapalı bir hiyerarşik sistem" çizerler.[46] Filmin ilk kısmında Coco, Betty'yi karşılayan ve koruyan, Hollywood'un yaşlı koruyucusu olarak yer alır. Filmin ikinci kısmında ise Adam'ın annesi olarak gözüken Coco, partiye geç kalmasından ötürü azarladığı Diane'in, oyunculuğa nasıl başladığını anlattığı hikâyeye pek ilgi göstermez.[51]

Tarzı[değiştir | kaynağı değiştir]

Betty ile Rita (üstte) ve Diane ile Camilla (altta) karakterlerinde kullanan farklı biçimdeki ışıklandırmalar
 
Betty ile Rita (üstte) ve Diane ile Camilla (altta) karakterlerinde kullanan farklı biçimdeki ışıklandırmalar
Betty ile Rita (üstte) ve Diane ile Camilla (altta) karakterlerinde kullanan farklı biçimdeki ışıklandırmalar

David Lynch'in yönettiği filmlerin tarzı genel olarak "aşırı garip",[39] "karanlık"[34] ve "garip"[56] olarak tanımlanır. Todd McGowan, "bir Lynch filmi, standart bir Hollywood kara filmi veya en radikal filmlerin izlenilmesi gibi izlenemez" der.[57] Filmlerinde klişe ve gerçeküstü unsurları, kâbus ve hayalleri, doğrusal olmayan anlatılarını kendine özgü kamera açıları, sesler ve ışıklandırmalarla birleştiren Lynch, izleyicilerin "inandığı şeyden şüphe etmesini sağlayan" filmler ortaya koyar.[32] Mulholland Çıkmazı'ndaki kariyerinin başındaki umutlu oyuncu, femme fatale, başına buyruk bir yönetmen ve karanlık mafyavari kişiler gibi karakterler, yalnızca klişe olarak algılanabilecek arketip karakterlerdir.[41] Bu "basmakalıp" karakterleri film içerisinde rüyalar, hayaller ve kâbuslara atıfta bulunarak farklı şekillerde kullanan Lynch, izleyicilere neyin gerçek olduğuna karar vermeleri için seçim şansı bırakır. Yönetmen için Jennifer Hudson, "çoğu gerçeküstücü gibi, açıklanamayan [şeyler] için Lynch'in dili, rüyaların akıcı dilidir" ifadelerini kullanır.[24]

Filmde birtakım aldatıcı unsurlara yer verilir. Film stüdyolarını kontrolü altında bulundurduğu görülen Bay Roque adlı karanlık karakter, cüce bir oyuncu olan Michael J. Anderson tarafından canlandırılır. İki cümlelik rolü olan Anderson, büyükçe bir tekerlekli sandalyede oturmuş ve protez kol ve bacaklar kullanılarak kafasının normalden daha küçük gözükmesi sağlanmıştı.[58] Adam'ın evinde düzenlenen parti esnasında, filmin ilk kısmında sarışın Camilla olarak görünen kadın, Diane'in gözü önünde Adam'ın yanında oturan siyah saçlı Camilla'nın yanına gelir, eğilerek kulağına bir şeyler fısıldar ve onu dudağından öper. Her ikisi de Diane'e dönüp gülümsedikten sonra kadın oradan uzaklaşır. Franklin Ridgway'e göre "kasıtlı bir şekilde yapılan bu zalimce ve manipülatif" hareket, Camilla'nın gerçekten de göründüğü kadar değişken mi olduğu yoksa paranoyasından ötürü izleyicilerin Diane'in hissettiklerini mi gördüğü konusunda bir netlik yoktur.[51] Betty'nin oyuncu seçimlerinin gerçekleştiği sahnenin ardından gelen sahnede, ilk etapta sadece bir kadının kendisine eşlik eden biri olmadan bir şarkıyı seslendirdiği görülse de, kamera geri çekildikçe bu performansın bir kayıt stüdyosunda gerçekleştiği anlaşılır. Kamera daha da uzaklaştıkça izleyiciler, Betty'nin stüdyoya gelişine ve Adam ile ilk kez karşılaşmasına tanık olurlar. Ridgway, burada kullanılan sanatsal kamera tekniğiyle yaratılan aldatmacayla birlikte, sunulan şeyle ilgili izleyicilerin şüpheye düşmesine hazırlık yapıldığını öne sürerek "kamera, hareketindeki nazik akıcılıkla birlikte sanki bize, her şeyi gördüğünü, her şeyin kontrolü altında olduğunu tekrar hatırlatıyor (öyle olduğunu düşünüyor), biz (ve Betty) için aynı durum geçerli olmasa bile" ifadelerini kullanır.[51]

Andrew Hageman, filmdeki kamera kullanımının "oldukça rahatsız edici bir mekân ve varlık algısını resmettiğini" söyler. Örneğin Winkie's'te geçen sohbet sahnesi esnasında kameranın tamamıyla düzensiz bir biçimde hareket ettiğini yazan Hageman, bunun da "izleyicilerin, objektif bir çekimin birden rahatsız edici bir şekilde sübjektif olduğunun farkına varmasına" yol açtığını yazar.[27] Akademisyen Curt Her şey filmde; eksik ve ani geçişler, çekim hızı, geleneksel olmayan kamera hareketleri, bilgisayar tabanlı görüntüler, anlatısız görüntüler, doğrusal olmayan anlatı ve metinlerarasılık gibi birtakım avangart tekniklerin kullanıldığını belirtir.[59]

Filmin ilk kısmı, Lynch'in diğer filmlerine kıyasla "daha mantıklı" bir içerik sunar.[24][60] Yaygın bir şekilde "gerçek hayat" olarak tanımlanan filmin ikinci kısmında da ilk kısımda olduğu gibi gerçeküstü ögeler yoğun olarak kullanılırken Diane'in gözüktüğü sahnelerde daha tutarsız bir kurgu ile daha zayıf ışık olması, karakterin fiziksel ve ruhsal çöküntüsünü sembolize eder.[34] Filmin ilk kısmında kullanılan ışık "en basit dekorların dahi ışıldamasına" yol açarken Betty ile Rita adeta ışık saçar ve bu kısımdaki sahneler arasında yapılan geçişler de ikinci kısma oranla daha yumuşak gerçekleşir.[61] Filmin ilk kısmındaki sahne geçişlerinde Los Angeles'taki dağ, palmiye ağaçları ve binaların panoramik görüntüleri; ikinci kısımda ise iki sahne arasındaki görsel geçişten önce, ses geçişi gerçekleşir.[19] Camilla'nın partisi esnasında tabak çanakların kırılma sesi duyulmasından hemen sonra, bu olayın yaşandığı ve Diane'in kiralık katille konuştuğu Winkie's sahnesine geçiş yapılır. Sinnerbrink ayrıca, Diane'in uyanmasının ardından Camilla'nın halüsinasyonunu gördüğü sahne, Diane'in intiharının ardından Winkie's'in arkasındaki varlığın görüntüsü ve filmin ilk kısmında yer alan öğelerin ikinci kısımda tekrar etmesi, tersine dönmesi ya da yer değiştirmesi gibi filmdeki birkaç sahnenin; benzer karakterler veya durumların farklı zaman ya da mekânlarda karşılarına çıkmasından ötürü izleyicilerde bir tekinsizlik etkisi yarattığını belirtir.[19] Winkie's'te geçen sohbet sahnesini "aşırı tekinsiz" bulan Hageman, bu sahneyi "fiziksel gerçekliğin, bilinçsiz parçalanmanın hayalî gerçeklerden ayrıldığı sahne" olarak niteler.[27] Yazar Valtteri Kokko, aynı oyuncuların canlandırdığı birden fazla karakterin doppelgänger'leri, rüyalar ve Rita'nın kaybolup Diane'in hayatını başlatan sıradan bir nesne olan mavi kutu olmak üzere filmde üç grup "tekinsiz metafor" olduğunu belirtir.[62]

Lynch'in filmlerinde kullandığı deneysel ses çalışmalarına Mulholland Çıkmazı'nda da rastlanılır.[9] Filmin açılış kısmında, siyah saçlı kadının arabadan sendeleyerek indikten sonraki kısımda herhangi bir ses kullanılmayarak bu kadının içinde bulunduğu şaşkınlık ve becerisizlik hâli gösterilir. Bir süre sonra ise sokaktakilerin gülüşmelerinin duyulmasının ardından bu şaşkınlık hâli korkuya dönüşür.[53] Filmin birçok noktasında, arka planda kullanılan gök gürültüsüne benzer ses efektleri sayesinde "tedirgin edici ve ürpertici" bir hava verilmeye çalışılır.[63] Bu ses efektlerini "devamlı ve tekinsiz ortam sesi" olarak tanımlayan Hageman, Winkie's'in arka kısmında bayılan adamın yere düştüğü anda normal sesin bir uğultuyla bastırıldığına dikkat çekerek bunun "bir uyumsuzluk ve gizem yaratarak izleyiciyi, sesi yerli yerine koyması ve düzeni yeniden sağlaması için dedektif gibi çektiği"nden bahseder.[27] Ruth Perlmutter, filmin sonunda Club Silencio'daki kadının fısıldaması, Lynch'in işitsel aldatmacası ve gerçeküstücülüğüne bir örnek teşkil ettiğini söyler. Perlmutter yazısında, "oyunculuk, rüyalar, kişilik arayışı, çekinceler ve tanımlanmamış benliğin ortaya çıkardığı korkular, film bitince sona erer ve dolayısıyla ortada yalnızca sessizlik ve bilinmezlik kalır" ifadelerine yer verir.[25]

Müzikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Mulholland Çıkmazı'nın film müzikleri, Lynch'in önceki çalışmalarından Mavi Kadife ile İkiz Tepeler'de de çalışan Angelo Badalamenti tarafından hazırlandı.[64] Bestesini yaptığı müziklerin bazıları Çekya'nın başkenti Prag'da, Prag Filarmoni Orkestrası tarafından kaydedildi.[65]

Müzisyen ve yazar Clare Nina Norelli, Badalamenti'nin kariyerinin "en karanlık" çalışması olduğunu belirtir ve soundtrack'i "izleyici için duygusal bir rehber" olarak tanımlar.[66] Todd McGowan, siyah saçlı kadının limuzinini gösteren ilk sahnede kullanılan müzikle sahnedeki gizem hissiyatının arttırdığını,[67] eleştirmen Dan Jolin ise Betty'nin Los Angeles'a geldiğini gösteren sahnede kullanılan müziğin "neşeli ve iyimser" olduğunu yazar.[64] Badalamenti, film için oluşturduğu on ile on iki dakikalık yavaş tempodaki müzikleri, yönetmenin parçalar alarak deneyler gerçekleştirdiği ve bu deneyler sonucunda filmin çoğu yerinde karşılaşılan esrarengiz müzikal manzaraları yarattığı "yakacak oduna" benzetir.[68]

Filmdeki oyuncu seçimi sahnesinde, 1960'lara ait iki pop şarkısı birbiri ardına kullanılır. Her iki şarkıda da, seçimlere katılan iki farklı oyuncu pleybek yaparlar. Eleştirmen Mark Mazullo, Lynch'in kadın karakterlerinin genellikle normal yollarla iletişim kuramadıklarını, pleybek yaptıklarına ya da tıkandıklarına dikkat çeker.[69] Akademisyen Eric Gans, Camilla Rhodes'un pleybek ile seslendirildiği "I've Told Ev'ry Little Star" adlı şarkının Betty'yi "güçlendirdiğini" yazar. Esasında Jerome Kern tarafından iki kişinin seslendirmesi için yazılan şarkının bu sürümünün yalnızca Linda Scott tarafından seslendirildiğine atıfta bulunan Gans, bunu filmdeki eşcinsel ilişkilere yapılan bir gönderme olduğunu öne sürer.[70]

Club Silencio'daki sanatçının "bir müzik grubu yok... ancak yine de bir grup duyuyoruz" dediği sahneyi Martha Nochimson "özgün ve çarpıcı [herhangi] bir filmdeki en özgün ve çarpıcı sahne" olarak tanımlar.[34] Rebekah Del Rio'nun seslendirdiği "Crying" isimli şarkının İspanyolca akapella yorumu olan "Llorando" için Amy Taubin "gösteriyi [alkışlardan ötürü] durduracak nitelikte... ancak ortada durduracak bir gösteri yok" yorumunda bulunur.[46] Del Rio'nun Nashville'deki evine giden Lynch, burada Del Rio'nun kendisine seslendirdiği şarkıyı gizlice kaydetti ve şarkının kullanılabileceği bir kısmı filme ekleyerek bu kaydı filmde kullandı.[71] Martha Nochimson, bu şarkının söylendiği kısım da dahil olmak üzere tiyatro sahnesinin tamamının Betty ile Rita arasındaki ilişkinin yanı sıra ikilinin karakterlerinin ayrışmaya başladığı an olduğunu söyler.[34] Birden fazla dil ile "oldukça ilkel" duygularla ilgili bir şarkının kullanıldığına dikkat çeken Jennifer Hudson'a göre Lynch, entelektüel anlatımına güvenmeyerek görsel ve sesler ile bir anlam aktarmaya çalışır.[24] Eleştirmenler Colin Odell ile Michelle Le Blanc, del Rio'nun sahnede olmamasına karşın müziğin devam ettiği "kafa karıştırıcı etki"yi, "René Magritte'in İmgelerin İhaneti adlı tablosunun müzikal sürümü" olarak tanımlar.[72]

Filmde kullanılan müziklerin yer aldığı soundtrack albümü, 9 Ekim 2001 tarihinde Milan Entertainment tarafından yayımlandı.[73] Toplam on yedi şarkıdan oluşan albümde, filmde kullanılmasına rağmen "Sixteen Reasons" adlı şarkı, yapımcılar arasında telif konusunun çözülememesi sebebiyle yer almamaktadır.[65]

No. BaşlıkSöz yazar(ları)ıBesteci(ler)Seslendiren Süre
1. "Jitterbug"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  1.27
2. "Mulholland Drive"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  4.16
3. "Rita Walks / Sunset Boulevard / Aunt Ruth"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  1.55
4. "Diner"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  4.16
5. "Mr. Roque / Betty's Theme"   Angelo Badalamenti  4.06
6. "The Beast"  Dave CavanaughMilt BucknerMilt Buckner 2.29
7. "Bring It on Home"  Sonny Boy Williamson IIWillie DixonSonny Boy Williamson II 2.39
8. "I've Told Ev'ry Little Star"  Oscar Hammerstein IIJerome KernLinda Scott 2.17
9. "Dwarfland / Love Theme"  Linda ScottAngelo Badalamenti ve David Lynch  12.14
10. "Silencio"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  4.27
11. "Llorando"  Roy Orbison ve Joe Melson Rebekah Del Rio 3.32
12. "Pretty 50s"   David Lynch ve John NeffDavid Lynch ve John Neff 3.02
13. "Go Get Some"   David Lynch ve John NeffDavid Lynch ve John Neff 7.08
14. "Diane and Camilla"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  4.48
15. "Dinner Party Pool Music"   Angelo Badalamenti  1.26
16. "Mountains Falling"   David Lynch ve John NeffDavid Lynch ve John Neff 8.15
17. "Mulholland Drive / Love Theme"   Angelo Badalamenti ve Prag Filarmoni Orkestrası  5.40
Toplam süre:
 73.07

Yayımlanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Gösterimi ve hasılat[değiştir | kaynağı değiştir]

Soldan sağa sırasıyla Naomi Watts, David Lynch, Laura Elena Harring ve Justin Theroux, 2001 Cannes Film Festivali sırasında

Lynch'in yönettiği 1997 çıkışlı Kayıp Otoban (Lost Highway) filminin yapım ve oyuncu kadrosunda Jennifer Syme'ın 2 Nisan 2001 günü geçirdiği trafik kazasında ölmesinin ardından Lynch, filmin sonundaki jeneriğe eklediği ifadeyle filmi Syme'a adadı.[74] Mulholland Çıkmazı'nın ilk gösterimi 16 Mayıs 2001'de, Cannes Film Festivali sırasında yapıldı. Festival kapsamında verilen En İyi Yönetmen ödülünü Lynch, Orada Olmayan Adam filminin yönetmeni Joel Coen ile birlikte kazandı.[75]

Universal Pictures tarafından 8 Ekim 2001'de, Amerika Birleşik Devletleri'nde sınırlı bir şekilde beş salonda gösterime sokulan film, geniş çapta gösterime girişini 12 Ekim'de yaparak altmış altı salonda gösterilmeye başladı. İlk haftasında $587.591 hasılat elde etti. 19-25 Ekim günleri arasında gösterildiği salon sayısı 247 ile maksimuma ulaşmasının ardından sonraki günlerde bu sayı giderek düştü. 9 Mayıs 2002'ye kadar ABD sinemalarında kalan film, ülke genelinde toplamda $7.220.243 hasılat elde etti.[76] 21 Kasım 2001'de Fransa'da gösterime giren filmin dağıtıcısı BAC Films'di.[77] 4 hafta gösterimde kalan film, toplamda 459.377 kişi tarafından izlendi.[78] Amerika Birleşik Devletleri dışındaki ülkelerden elde ettiği $12.892.096'lık hasılatla birlikte toplam hasılatı $20.112.339'a ulaşan film, Amerika Birleşik Devletleri dışındaki en çok hasılatı $3.639.652 ile Fransa'da elde etmişti.[76]

Ev sineması[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmin VHS ve DVD sürümleri 9 Nisan 2002'de, Universal Studios Home Video tarafından Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'da yayımlandı.[79][80] Ev sineması sürümlerinde filmin bölümleri arasında geçiş yapma özelliği yer almamakta ve bölüm atlama tuşuna basıldığında filmin en sonuna gidiliyordu. Ekstra özellik olarak filmin fragmanı ile oyuncu biyografilerine yer verilirken Lynch, filmlerin DVD sürümlerinde çok fazla ekstra içerik olmasının filmin "gizemini azaltacağını" ve "çok fazla şey bilince filmin aynı şekilde izlenilemeyeceği" ifade etmişti.[79][81] DVD sürümü, "Bu Gerilimi Anlamanız için David Lynch'in 10 İpucusu" başlıklı bir kart bulunmaktaydı.[63] İlerleyen dönemde Fransa'da yayımlanan ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki sürümün aksine iki DVD içeren sürümde; "Silence, On Tourne..." başlıklı yaklaşık 24 dakikalık filmin yapım belgeseli, Cannes Film Festivali'ndeki basın toplantısı, Angelo Badalamenti ve Mary Sweeney ile yapılan birer röportaj videosu, "Sur Les Lieux Du Tournage" başlıklı filmin çekildiği yerlerin bir kısmının fotoğraflarının yer aldığı bir galeri ile Lynch'in bunlara yönelik yazılı yorumları, oyuncu ve yapım kadrosunun biyografi ile filmografileri ve bölümler arasında geçiş yapma özelliğine yer verilmişti.[82] Güney Kore'de yayımlanan DVD sürümü ise diğer sürümlerden farklı olarak Theroux, Watts, Harring ve Lynch ile yapılan röportajlar, kamera arkası görüntüleri ve "I've Told Every Little Star" için, filmdeki çeşitli sahnelerin kurgulanmasıyla oluşturulan bir video klip içeriyordu.[83]

13 Eylül 2010'da filmin Blu-ray sürümü, Optimum Home Entertainment tarafından StudioCanal Collection adlı serinin bir parçası olarak Avrupa'da piyasaya sürüldü.[84] Bu sürümde; Thierry Jousse'un "In the Blue Box" bir önsözü, yönetmenler ile eleştirmenlerin yer aldığı retrospektif bir belgesel, "On the Road to Mulholland Drive" ve "Back to Mulholland Drive" başlıklı filmin yapımını konu alan iki belgesel ve filmin yapımında yer alan kişilerin bir kısmıyla yapılan röportajlar vardı.[85] Bu ürün aynı zamanda, Fil Adam'ın (The Elephant Man) ardından bu seri kapsamında yayımlanan ikinci Lynch filmiydi.[86]

The Criterion Collection'ın 15 Temmuz 2015'teki duyurusu sonrasında 27 Ekim 2010'da, filmin dijital restorasyonlu hâlinin yer aldığı 4K UHD ile dijital transfer yöntemiyle oluşturulmuş 4K çözünürlüklü hâlinin yer aldığı DVD ve Blu-ray sürümleri yayımlandı. Bu sürümlerde; Lynch, Peter Deming, Watts, Theroux, Harring, Badalamenti, Jack Fisk ve oyuncu seçimi direktörü Johanna Raywhich ile yapılan 2015 tarihli röportajlar, kamera arkası görüntüleri, silinmiş sahneler ve filmin fragmanının yanı sıra, Chris Rodley'in Lynch on Lynch adlı kitabının 2005 sürümündeki Lynch'in röportajının yer aldığı bir kitapçığa yer verilmişti.[87][88] Bu sürümler, Eylül 2014'te yayımlanan Eraserhead'in ardından The Criterion Collection'ın yayımladığı ikinci Lynch filmi oldu.[89]

11 Ağustos 2021'de The Criterion Collection'ın Ultra HD Blu-ray formatında yayımlayacağını duyurduğu ilk altı film arasında Mulholland Çıkmazı da yer aldı.[90] 16 Ağustos'ta yapılan açıklamada yer alan 16 Kasım 2021 tarihinde yayımlanan bu sürümde, Blu-ray sürümünde yer alan ekstra özellikler bulunuyordu.[88][91][92]

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yayımlanmasının ardından film, "yakın dönem sinema tarihindeki en sert yakıştırmaları da en güzel iltifatları da alan" bir yapım oldu.[93] Film, 185 incelemenin dikkate alındığı Rotten Tomatoes'ta %84'lük bir ortalamayla 10 üzerinden 7,7 puan alırken eleştirmenlerin ortak görüşü "David Lynch'in rüya benzeri ve gizemli [eseri] Mulholland Çıkmazı, Hollywood'ın karanlık kenarlarındaki bir kadın olarak Naomi Watts'ın büyüleyici performansıyla birlikte, alışılmadık bir yapıya sahip ters köşeye yatıran bir neo-noir" olarak sunulmuştu.[94] 35 incelemenin değerlendirildiği Metacritic'te ise 100 üzerinden 85 puanlık ortalama yakaladı.[95]

Chicago Sun-Times yazarlarından Roger Ebert, "David Lynch, kariyeri boyunca Mulholland Çıkmazı'na [ulaşıncaya] kadar çalışmakta ve artık, o noktaya ulaştığından ötürü Vahşi Duygular (Wild at Heart) ve hatta Kayıp Otoban'dan (Lost Highway) ötürü kendisini affediyorum. En azından deneyi, deney tüplerini kırmamış. Bir Hollywood kara filmi biçimindeki gerçeküstü bir rüyaya benzeyen film, daha az anlam ifade ettikçe izlemeyi bırakmamızı zorlaştırmakta." ifadelerini kullanarak filme dört üzerinden dört yıldız verdi.[21] Kasım 2012'de filme, "Mükemmel Filmler" başlıklı listesinde yer verdi.[96] Filmin, "Fellini'nin 8½'u ve diğer otörist düşlerle, anıtsal bir özyansıtma olarak aynı mertebede olduğu"nu belirten The New York Times'tan Stephen Holden, filmi "Hafiften bakınca, uzunca bir zamandır karşılaşılan en büyük ve en aptalca sinema şöleni: bir film yapımcısının kişisel eğlence dünyasına sallantılı bir yolculuk. Daha ciddi bakıldığında ise, filmlerin gücünü sorgulayarak, iştahı hiçbir zaman giderilemeyecek açgözlü bir şeytanın çığlıklarını duyabileceğiniz bir boşluk yaratıyor." sözleriyle tanımladı.[30] San Francisco Chronicle'dan Edward Guthmann, "rüya benzeri imge ve hiddetli, sıklıkla umursamaz hayal gücü sayesinde coşturucu" olarak tanımladığı film için "ağır temposu, önsezi hissiyatı ve zamanda kaybolmuş havasında büyüleyici bir kalite var ... tüm o deli, leziz ve çileden çıkaran 146 dakikasıyla bizi kendisinde tutan, kendisine bağlayan ve bizi eğlendiren [film], Lynch'in tam formunda ve hâlâ sinirlerimizi bozmada bir usta olduğunu kanıtlıyor" ifadelerini kullandı.[97]

Rolling Stone'daki yazısında Peter Travers, "Mulholland Çıkmazı, filmleri tekrar hayatta gibi hissettiriyor. Lynch için taze bir zafer olan bu günahkâr zevk, [aynı zamanda] bomboş bir yılda yapılmış en iyi filmlerden biri. Vizyoner cüretkârlığı, kendinden geçirici erotizmi ve bir fahişenin dudak parlatıcısı gibi patlayan renklerinden ötürü bu bebek gibisi yok." değerlendirmesini yaptı.[98] J. Hoberman, The Village Voice'taki incelemesinde "Bu şehvetli fantazmagori ... kesinlikle Lynch'in Mavi Kadife, belki de Eraserhead'den beri en sağlam filmi. Kötü çocuk rockabilly felaketi Kayıp Otoban'da kendisini sınıfta bırakan şeylerin -ortada serbestçe dolaşan tehlike, ruhların amaçsızca göç etmeleri, hikâyedeki kışkırtıcı düşük replikler, şatafatlı alternatif evrenler- burada mükemmel bir şekilde hakkı veriliyor." sözleriyle filmi yorumladı.[31] A. O. Scott, The New York Times'taki yazısında bazılarının konuyu "anlatı düzenine karşı hakaret" olarak değerlendirebilse de, filmin "şuursuzluğun kasvetli karanlık dünyasından ortaya çıktığı görünen daha güçlü [şeylerin] hissedildiği anlarla, mest edici bir şekilde mantıktan kurtuluş" olduğunu belirtti.[99]

New York Observer'daki yazısında 2001 yılı içerisinde gördüğü en kötü filmin Mulholland Çıkmazı olduğunu söyleyen Rex Reed, film için "gerzekçe ve anlamsız zırvadan ibaret" dedi.[100] New York'tan Peter Rainer, "Kendisinin diğer rüyalarla ilgili ucube festivallerinin bazılarından daha çok beğensem de hâlen oldukça sönük bir tecrübe ... İnsanlar [ve] toplumun dışına itilmiş kişiler için sahip olduğu derin duygularla Lynch'in kendisini yenilemesi ve bir süreliğine gerzekler, canavarlar ve zombilerden uzak durması gerekiyor." diyerek yönetmenin diğer filmleri gibi bunu da beğenmediğini yazdı.[101] The Washington Post'ta yer alan yazısında film için "Mulholland Çıkmazı'nın ne ile ilgili olduğunu anlıyorsanız, operatörler şu anda bir ipucu için hazır bekliyorlar" diyen Desson Howe, "eğer anlamsızlığına sanatsal bir etiket koymak isterseniz, [Mulholland Çıkmazı] genişletilmiş bir durum operası" şeklinde bir tanım yaptı.[102] Variety'deki incelemesinde Todd McCarthy, "Lynch, bir kısmı kendisinin en iyileri olan akılda kalıcı sahnelerdeki başarısıyla; garip mizah, dramatik olay ve hakiki gizem seviyelerini arttırıyor" derken "Film, nispeten anlatı tutarlılığının sağlam zeminlerinden Lynchçi hayal hayal dünyasına ani bir geçiş yapıyor ... son 45 dakikada Lynch, görünürde herhangi bir anlamı ya da daha önce gelen kısımlarla herhangi bir mantıksal bağlantısı olmayan alternatif bir gerçeklik biçemi sunan kafa karıştırıcı bir hâlde. Bu taktikler İkiz Tepeler ve başka yerlerden tanıdık olsa da, akıl oyunlarına yapılan bu ani değişim, bu noktaya kadar Lynch'in samimi bir konu oluşturmada oldukça mükemmel bir şekilde başarılı olmasından ötürü hayal kırıklığına uğratıcı." ifadelerini kullandı.[60] James Berardinelli incelemesinde "Lynch, kilimi altımızdan çekerek izleyicisini kandırıyor. Yalnızca aklımızı karıştırma amacıyla her şeyi karıştırıyor. Hiçbir şey bir anlam ifade etmiyor, çünkü bir anlam ifade etmemeleri gerekiyor. Yaşananların herhangi bir amacı veya mantığı yok. Lynch, bize büyük bir eşek şakası yapıyor." ifadelerine yer verdi.[103] Ray Carney ise "Söylemeniz gereken bir şey olsaydı, tüm bu duygusal değişimlere ve anlatımdaki gizli kapılara ihtiyacınız olmazdı. Karakterlerin gerçekten ruhları olsaydı, doppelgänger'lere ve gölge şahıslara ihtiyacınız olmazdı." eleştirisinde bulundu.[104]

2011 yılında Slate, "Yeni Klasikler" başlıklı serisinin bir parçası olarak gösterdiği Mulholland Çıkmazı'nı "2000'den beri etkisini en çok sürdüren film" olarak niteledi.[105]

En iyi film listeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mulholland Çıkmazı, çeşitli eleştirmen ya da yayınlar tarafından belirlenen çeşitli en iyi filmleri listelerinde kendine yer buldu.

2001
2000'ler
Diğer

Aday gösterildiği veya kazandığı ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Mulholland Çıkmazı'nın aday gösterildiği veya kazandığı ödüller listesi

Filmin kendisi ile yönetimi, senaryosu, başrol oyuncuları, görüntü yönetimi, kurgusu ve müziği gibi çeşitli yönlerden takdir topladı. Film, ilk kez gösterildiği 2001 Cannes Film Festivali'ndeki En İyi Yönetmen ödülünü Joel Coen ile paylaşırken Lynch de Altın Palmiye adayları arasında yer aldı.[75] 74. Akademi Ödülleri'nde En İyi Yönetmen;[127] 59. Altın Küre Ödülleri'nde En İyi Film (Drama), En İyi Yönetmen, En İyi Özgün Müzik ve En İyi Senaryo;[128][129] 7. Eleştirmenlerin Seçimi Ödülleri'nde En İyi Film;[130] 28. Saturn Ödülleri'nde ise En İyi Aksiyon, Macera veya Gerilim Filmi, En İyi Kadın Oyuncu (Watts ile) En İyi Yönetmen ve En İyi Müzik kategorilerinde adaylık elde etti.[131] 27. César Ödülleri'nde En İyi Yabancı Film ödülünün sahibi olurken[132] Watts da 2001 National Board of Review Ödülleri'ndeki En İyi Çıkış Yapan Kadın Oyuncu ödülünü kazandı.[133]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel
Özel
  1. ^ a b c d e f Friend, Ted (29 Ağustos 1999). "Creative Differences". The New Yorker (İngilizce). 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Harris, Will (22 Ocak 2014). "Sherilyn Fenn talks David Lynch and how Twin Peaks should have ended". The A.V. Club (İngilizce). 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ a b c Anolik, Lili (9 Şubat 2017). "Inside the Making of Mulholland Drive, David Lynch's Dark, Freudian Masterpiece". Vanity Fair (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022. 
  4. ^ a b c David, Anna (Kasım 2001). "Twin Piques". Premiere (İngilizce). 3 (15). ss. 80-81. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2022. 
  5. ^ Cheng, Scarlet (12 Ekim 2001). "It's a Road She Knows Well; 'Mulholland Drive ' Star Naomi Watts Has Lived the Hollywood Metaphor Behind the Fabled Highway". Los Angeles Times (İngilizce). s. F20. 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2022. 
  6. ^ a b Neman, Daniel (19 Ekim 2001). "Indie Actor Theroux Puts in 'Drive' Time". Richmond Times-Dispatch (İngilizce). Virginia. s. C1A. 
  7. ^ Woods 2000, s. 214.
  8. ^ a b c Macaulay, Scott (Ekim 2001). "The Dream Factory". Filmmaker (İngilizce), 10. ss. 64-67. 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2013. 
  9. ^ a b Divine, Christine (Kasım 2001). "Hollywood Gothic". Creative Screenwriting (İngilizce). 6 (8). ss. 8-12. 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ a b c Fuller, Graham (Kasım 2001). "Naomi Watts: Three Continents Later, An Outsider Actress Finds her Place". Interview (İngilizce). ss. 132-137. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022. 
  11. ^ a b Arnold, Gary (12 Ekim 2001). "Smoke and mirrors; Director Lynch keeps actor Theroux guessing". The Washington Times (İngilizce). ss. B5. 
  12. ^ Pulver, Andrew (11 Mayıs 2001). "Now you see it". The Guardian (İngilizce). 29 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022. 
  13. ^ Mulholland Drive (DVD) (İngilizce). Universal Focus. 2004. 
  14. ^ Sterritt, David (12 Ekim 2001). "Lynch's twisty map to 'Mulholland Drive'". The Christian Science Monitor (İngilizce). Cannes. s. 15. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022. 
  15. ^ a b Lewis, Robin (17 Ocak 2007). "Nice Film If You Can Get It: Understanding Mulholland Drive". The Guardian (İngilizce). 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2013. 
  16. ^ Spelling, Ian (Kasım 2001). "Laura Elena Harring Explores the World of David Lynch". New York Times Syndicate (İngilizce). 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2013. 
  17. ^ a b Tang, Jean (7 Kasım 2001). "All you have to do is dream" (İngilizce). Salon. 29 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2013. 
  18. ^ a b Wyman, Bill; Garrone, Max; Klein, Andy (24 Ekim 2001). "Everything you were afraid to ask about "Mulholland Drive"" (İngilizce). Salon. 23 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2013. 
  19. ^ a b c d e f g h i j k Sinnerbrink, Robert (2005). "Cinematic Ideas: David Lynch's Mulholland Drive". Film-Philosophy (İngilizce). 14 (9). 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ a b c d Blain, Tom. "Mulholland Drive review by Tom Blain" (İngilizce). Jackass Critics. 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2013. 
  21. ^ a b c d e f Ebert, Roger (12 Ekim 2001). "Mulholland Drive" (İngilizce). RogerEbert.com. 1 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2013. 
  22. ^ Ebert, Roger (16 Nisan 2002). "Lost on 'Mulholland Drive'" (İngilizce). Boulder, Colorado: RogerEbert.com. 7 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2013. 
  23. ^ a b c d e f g Lopate, Philip (Eylül-Ekim 2001). "Welcome to L. A." Film Comment (İngilizce). 5 (37). ss. 44-49. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2013. 
  24. ^ a b c d e Hudson, Jennifer (Sonbahar 2004). "'No Hay Banda, and yet We Hear a Band': David Lynch's Reversal of Coherence in Mulholland Drive". Journal of Film and Video (İngilizce). 1 (56): 17-24. JSTOR 20688440. 
  25. ^ a b Permutter, Ruth (Nisan 2005). "Memories, Dreams, Screens". Quarterly Review of Film and Video (İngilizce). 2 (22): 125-134. doi:10.1080/10509200590461837. 
  26. ^ Bulkeley, Kelly (Mart 2003). "Dreaming and the Cinema of David Lynch". Dreaming (İngilizce). 1 (13): 57. doi:10.1023/a:1022190318612. 
  27. ^ a b c d e Hageman, Andrew (Haziran 2008). "The Uncanny Ecology of Mulholland Drive". Scope - An Online Journal of Film and Television Studies (İngilizce), 11. 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2013. 
  28. ^ "Moving Beyond the Dream Theory: A New Approach to 'Mulholland Drive'" (İngilizce). PopMatters. 4 Ağustos 2016. 17 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2022. 
  29. ^ a b Roche, David (2004). "The Death of the Subject in David Lynch's Lost Highway and Mulholland Drive". E-rea: Revue électronique d'études sur le monde anglophone (İngilizce). 2 (2): 43. doi:10.4000/erea.432. 
  30. ^ a b c Holden, Stephen (6 Ekim 2001). "Film Festival Review: Hollywood, a Funhouse of Fantasy". The New York Times (İngilizce). s. A13. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2013. 
  31. ^ a b Hoberman, J. (2 Ekim 2001). "Points of No Return". The Village Voice (İngilizce). 19 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  32. ^ a b c Vass, Michael (Yaz 2005). "Cinematic meaning in the work of David Lynch: Revisiting Twin Peaks: Fire Walk With Me, Lost Highway, and Mulholland Drive". CineAction (İngilizce) (67): 12-25. 2 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2022. 
  33. ^ Sheen, Erica; Davison, A. (2004). The Cinema of David Lynch: American Dreams, Nightmare Visions (İngilizce). Wallflower Press. s. 170. ISBN 978-1-903364-85-7. 
  34. ^ a b c d e f g h Nochimson, Martha (Sonbahar 2002). "Mulholland Drive". Film Quarterly (İngilizce). 56 (1). ss. 37-45. doi:10.1525/fq.2002.56.1.37. JSTOR 10.1525/fq.2002.56.1.37. 
  35. ^ Weight, Gregory (2002). "Film Reviews: Mulholland Drive". Film & History (İngilizce). 1 (32): 83-84. 
  36. ^ a b Dillon 2006, s. 94.
  37. ^ Wilmington, Michael (12 Ekim 2001). "Lynch's 'Mulholland Drive' takes us to a hair-raising alternate world". Chicago Tribune (İngilizce). 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  38. ^ Kenny, Glenn (12 Ekim 2002). "Mulholland Drive". Premiere (İngilizce). 30 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2013. 
  39. ^ a b Stephanie, Zacharek (12 Ekim 2001). "David Lynch's latest tour de force". Salon (İngilizce). 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2013. 
  40. ^ Taylor, Charles (9 Aralık 2009). "The Naughts: The Romantic Pair of the '00s – IFC" (İngilizce). IFC. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2013. 
  41. ^ a b c d Love, Heather (Kış 2004). "Spectacular failure: the figure of the lesbian in Mulholland Drive". New Literary History (İngilizce). 35: 117-132. doi:10.1353/nlh.2004.0021. 
  42. ^ Hensley, Dennis (Şubat 2002). "Lust Highway". Total Film, 61. ss. 72-74. 
  43. ^ Pearce, Gareth (6 Ocak 2002). "Why Naomi is a girl's best friend". The Sunday Times (İngilizce). s. 14. 
  44. ^ Ferber, Lawrence (11 Ekim 2001). "Sapphic Strangeness". Watermark (İngilizce). s. 31. 
  45. ^ Ruch, Allen B. (23 Nisan 2002). ""No hay banda.": A Long, Strange Trip Down David Lynch's Mulholland Drive" (İngilizce). The Modern World. 29 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2013. 
  46. ^ a b c d Taubin, Amy (Eylül 2001). "In Dreams". Film Comment (İngilizce). 5 (37). ss. 51-55. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2013. 
  47. ^ a b Toles, George (2004). "Auditioning Betty in Mulholland Drive". Film Quarterly (İngilizce). 1 (58). ss. 2-13. doi:10.1525/fq.2004.58.1.2. 
  48. ^ a b Fuller, Graham (Aralık 2001). "Babes in Babylon". Sight & Sound (İngilizce). 12 (11). ss. 14-17. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2013. 
  49. ^ McGowan 2007, s. 199.
  50. ^ Dillon 2006, s. 95.
  51. ^ a b c d e Ridgway, Franklin (Sonbahar 2006). "You Came Back!; Or Mulholland Treib". Post Script: Essays in Film and the Humanities (İngilizce). 1 (26): 43-61. 
  52. ^ Johnson 2004, s. 137.
  53. ^ a b Woods 2000, s. 208.
  54. ^ McGowan 2007, ss. 205-206.
  55. ^ Sheen & Davison 2004, s. 171.
  56. ^ Johnson 2004, s. 6.
  57. ^ McGowan 2007, s. 2.
  58. ^ Woods 2000, s. 209.
  59. ^ Hersey, Curt (2002). "Diegetic Breaks and the Avant-Garde". The Journal of Moving Image Studies (İngilizce), 1. 8 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2022. 
  60. ^ a b McCarthy, Todd (16 Mayıs 2001). "Mulholland Drive". Variety (İngilizce). 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  61. ^ McGowan, Todd (2004). "Lost on Mulholland Drive: Navigating David Lynch's Panegyric to Hollywood". Cinema Journal (İngilizce). 2 (43). ss. 67-89. doi:10.1353/cj.2004.0008. 
  62. ^ Kokko, Valtteri (2004). "Psychological Horror in the Films of David Lynch". Wider Screen (İngilizce), 1. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2013. 
  63. ^ a b Horan, Anthony. "Mulholland Drive" (İngilizce). DVD.net.au. 11 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2013. 
  64. ^ a b Jolin, Dan (Şubat 2002). "Angelo Badalamenti". Total Film (İngilizce), 61. s. 113. 
  65. ^ a b "John Neff – Engineer Extraordinaire – Part 1" (İngilizce). Dugpa.com. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. 
  66. ^ Norelli, Clare Nina (2009). "Suburban Dread: The music of Angelo Badalamenti in the films of David Lynch". Sound Scripts (İngilizce), 2. s. 41. 
  67. ^ McGowan 2007, s. 197.
  68. ^ Schweiger, Daniel (Eylül 2001). "The Madman and his Muse". Film Score (İngilizce). 1 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2013. 
  69. ^ Mazullo, Mark (Kış 2005). "Remembering Pop: David Lynch and the Sound of the '60s". American Music (İngilizce). 4 (23). ss. 493-513. doi:10.2307/4153071. JSTOR 4153071. 
  70. ^ Gans, Eric (31 Ağustos 2002). "Mulholland Drive". Chronicles of Love and Resentment (İngilizce), 269. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2013. 
  71. ^ "Rebekah Del Rio - The story behind Llorando" (İngilizce). Rebekah Del Rio resmî sitesi. 14 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2013. 
  72. ^ Odell & Le Blanc 2007, s. 162.
  73. ^ "Milan Entertainment releases Mulholland Drive soundtrack sountrack" (İngilizce). Milan Entertainment. 2 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2013. 
  74. ^ "Marilyn Manson denies crash claim" (İngilizce). BBC News. 8 Nisan 2002. 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2013. 
  75. ^ a b "Festival de Cannes – From 15 to 26 may 2012" (İngilizce). Cannes Film Festivali. 2001. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2013. 
  76. ^ a b "Mulholland Drive (2001)". Box Office Mojo. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2013. 
  77. ^ Beaumont, Patrick (21 Kasım 2001). "Mulholland Drive : Un cauchemar américain" (Fransızca). Le Quotidien du Cinéma. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  78. ^ "Box office du film Mulholland Drive" (Fransızca). AlloCiné. 9 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  79. ^ a b Beierle, Aaron (10 Nisan 2002). "Mulholland Drive" (İngilizce). DVD Talk. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  80. ^ "MulhollandDrive Speeds To Video" (İngilizce). Hive4media. 14 Şubat 2002. 18 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  81. ^ Rafferty, Terrence (4 Mayıs 2003). "Everybody Gets a Cut". The New York Times (İngilizce). 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. 
  82. ^ "Mulholland Drive French DVD review" (İngilizce). Lynchnet.com. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. 
  83. ^ "Mulholland Drive Korean DVD review" (İngilizce). Lynchnet.com. 16 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022. 
  84. ^ "StudioCanal Collection – Mulholland Drive" (İngilizce). StudioCanal. 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. 
  85. ^ DuHamel, Brandon. "Mulholland Drive [StudioCanal Collection][UK] Blu-ray Review" (İngilizce). Blu-rayDefinition.com. 9 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. 
  86. ^ "StudioCanal Collection – The Elephant Man" (İngilizce). StudioCanal. 26 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. 
  87. ^ "Criterion Announces October Titles" (İngilizce). Blu-ray.com. 15 Temmuz 2015. 18 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  88. ^ a b "Mulholland Dr. (2001) – The Criterion Collection" (İngilizce). The Criterion Collection. 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  89. ^ "Eraserhead (1977) – The Criterion Collection" (İngilizce). The Criterion Collection. 20 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  90. ^ Machkovech, Sam (11 Ağustos 2021). "Criterion announces support for 4K UHD Blu-ray, beginning with Citizen Kane". Ars Technica (İngilizce). 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022. 
  91. ^ Squires, John (16 Ağustos 2021). "David Lynch's 'Mulholland Dr.' Returns to the Criterion Collection With 4K Ultra HD Release" (İngilizce). Bloody Disgusting. 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022. 
  92. ^ Bowen, Chuck (25 Kasım 2021). "Review: David Lynch's Mulholland Drive on 4K UHD from the Criterion Collection". Slant Magazine (İngilizce). 19 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022. 
  93. ^ Lentzner, Jay R.; Ross, Donald R. (Sonbahar 2005). "The Dreams That Blister Sleep: Latent Content and Cinematic Form in Mulholland Drive". American Imago (İngilizce). 62: 101-123. doi:10.1353/aim.2005.0016. 
  94. ^ "Mulholland Drive" (İngilizce). Rotten Tomatoes. 1 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  95. ^ "Mulholland Drive reviews" (İngilizce). Metacritic. 15 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2022. 
  96. ^ Ebert, Roger (11 Kasım 2012). "A twisted road through a landscape of dreams" (İngilizce). RogerEbert.com. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  97. ^ Guthmann, Edward (12 Ekim 2001). "Lynch's Hollyweird: 'Mulholland Drive' fantasia shows director's bizarre humor, originality". San Francisco Chronicle (İngilizce). 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  98. ^ Travers, Peter (11 Kasım 2001). "Mulholland Drive". Rolling Stone (İngilizce). 4 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  99. ^ Scott, A. O. (17 Mayıs 2001). "Critic's Notebook; Shoving Through the Crowd to Taste Lyrical Nostalgia". The New York Times (İngilizce). s. E1. 10 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  100. ^ Reed, Rex (14 Ekim 2001). "A Festival of Flops". New York Observer (İngilizce). 15 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  101. ^ Ranier, Peter (8 Nisan 2008). "You Don't Know Jack". New York (İngilizce). 18 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  102. ^ Howe, Desson (12 Ekim 2001). "'Mulholland': A Dead-End Street". The Washington Post (İngilizce). ss. T43. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  103. ^ Berardinelli, James (2001). "Mulholland Drive" (İngilizce). ReelViews. 24 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2013. 
  104. ^ Carney, Ray. "Ray Carney's News and Events". bu.edu (İngilizce). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  105. ^ "The New Classics: The most enduring books, shows, movies, and ideas since 2000" (İngilizce). Slate. 7 Kasım 2011. 18 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  106. ^ "Film Comment's End of Year Critics! Poll 2001". Film Comment (İngilizce). Ocak-Şubat 2002. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2022. 
  107. ^ Gonzalez, Ed (21 Aralık 2001). "The 10 Best Films of 2001". Slant Magazine (İngilizce). 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  108. ^ Kay, Jeremy (12 Ocak 2010). "LA critics name Mulholland Drive Film of the Decade". screendaily.com (İngilizce). 18 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  109. ^ "Palmares 2000". Cahiers du cinéma (Fransızca). 2010. 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  110. ^ Hernandez, Eugene (22 Ocak 2010). ""Summer Hours" Wins indieWIRE '09 Critics Poll; "Mulholland Drive" is Best of Decade". IndieWire (İngilizce). 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  111. ^ "Best of the Aughts: Film". Slant Magazine (İngilizce). 7 Şubat 2010. 30 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  112. ^ "Best of Decade". The Village Voice (İngilizce). 2010. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  113. ^ "The TONY top 50 movies of the decade". Time Out New York (İngilizce), 739. 26 Kasım 2009. 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  114. ^ "Film Comment's End-of-the-Decade Critics' Poll". Film Comment (İngilizce). 2010. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  115. ^ "Extended Readers' Poll Results: Best of the Decade and 2009". Film Comment (İngilizce). 2010. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  116. ^ "Best films of the noughties No 3: Mulholland Drive" (İngilizce). guardian.co.uk. 30 Aralık 2009. 5 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  117. ^ Travers, Peters (9 Aralık 2009). "Mulholland Drive – Rolling Stone Movies – Lists". Rolling Stone (İngilizce). 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  118. ^ "'Memento,' 'Mulholland Drive' among Canadian Press film favourites of 2000". Journal Pioneer (İngilizce). 20 Aralık 2009. 13 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  119. ^ "MovieMantz: Best Movies Of The Decade". Access Hollywood (İngilizce). 5 Ocak 2010. 1 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  120. ^ "The 21st Century's 100 greatest films". BBC. 23 Ağustos 2016. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2016. 
  121. ^ "The 25 best arthouse films of all time: the full list". The Guardian (İngilizce). 20 Ekim 2010. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  122. ^ Bradshaw, Peter; Clarke, Cath; Pulver, Andrew; Shoard, Catherine (13 Eylül 2019). "The 100 best films of the 21st century". The Guardian (İngilizce). 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2022. 
  123. ^ Boucher, Geoff (31 Ağustos 2008). "The 25 best L.A. films of the last 25 years". Los Angeles Times (İngilizce). 25 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  124. ^ Christie, Ian (2012). "The Top 50 Greatest Films of All Time" (İngilizce). British Film Institute. 1 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  125. ^ "Film4's 50 Films To See Before You Die" (İngilizce). Channel4.com. 7 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2013. 
  126. ^ Green, Willow (3 Ekim 2008). "The 500 Greatest Movies of All Time". Empire (İngilizce). 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022. 
  127. ^ Rafferty, Terrence (10 Mart 2002). "Oscar Films/Behind The Camera; In a Weird Way, David Lynch Makes Sense". The New York Times (İngilizce). 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2022. 
  128. ^ "The Golden Globe nominations in full" (İngilizce). Screen Daily. 20 Aralık 2001. 2 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2022. 
  129. ^ "Golden Globe Winners". The New York Times (İngilizce). Reuters. 22 Ocak 2002. 5 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2022. 
  130. ^ "The 7th Critics' Choice Movie Awards winners and nominees" (İngilizce). Eleştirmenlerin Seçimi Derneği. 7 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  131. ^ "Nominees for 28th Annual Saturn Awards" (İngilizce). Los Angeles: United Press International. 14 Mart 2002. 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  132. ^ "César 2002 : le palmarès" (Fransızca). AlloCiné. 2 Mart 2002. 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2022. 
  133. ^ Lewis, Hilary (4 Aralık 2013). "'Her' Named Best Film by National Board of Review". The Hollywood Reporter (İngilizce). 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2015. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Andrews, David (Sonbahar 2004). "An Oneiric Fugue: The Various Logics of Mulholland Drive". Journal of Film and Video (İngilizce). 56 (1): 25-40. JSTOR 20688441. 
  • Klock, Geoff (2017). ""Goodnight, Sweet Betty": Levels of Illusion in Mulholland Drive and Hamlet". Quarterly Review of Film and Video (İngilizce). 34 (1): 250-65. doi:10.1080/10509208.2016.1144038. 
  • Odell, Colin; Le Blanc, Michelle (2007). David Lynch (İngilizce). Kamera Books. ISBN 978-1-84243-225-9. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mulholland_Çıkmazı&oldid=32043872" sayfasından alınmıştır