Kuba toplu mezarlığı

Koordinatlar: 41°21′40″K 48°29′30″D / 41.36111°K 48.49167°D / 41.36111; 48.49167
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kuba toplu mezarlığı
Harita
KonumKuba, Azerbaycan
Koordinatlar41°21′40″K 48°29′30″D / 41.36111°K 48.49167°D / 41.36111; 48.49167
TürToplu mezar
DinOrtodoks Mezarlığı
Yüzölçümü514 m2 (5.530 ft2)
DurumKullanımda

Kuba toplu mezarlığı, Nisan 2007'de Kuba'daki stadyumun inşası sırasında kazara bulunan bir toplu mezarlık.[1][2] Mezarlık, Kuba şehrinin kuzeyinde, Kudyalçay nehirinin kenarında yer almaktadır. Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Azerbaycan Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü çalışanları tarafından yapılan araştırma sonucunda, mezarlığın 1918 yılında Ermenilerin yerel sivil halka karşı gerçekleştirdiği soykırımla ilgili olduğu doğrulanmıştır.[3] Arşiv belgelerinden 1918 yılının Nisan-Mayıs aylarında Hamazasp liderliğindeki Bakü Komünüe bağlı Taşnagsütün partisinin silahlı grupların sadece Kuba ilçesinde 36 bin 782 kişiyi öldürdüğü öğrenildi. 122 köyü tamamen olmakla, toplamda 167 köyü yıkıp yağmaladı[4][5][6] Kuba şehri yağma ve yangınlara maruz kalmış, şehrin Müslüman ve kısmen Yahudi nüfusu katledilmiştir.[7][8][9] Mezarlıkta bulunan kalıntılar o dönemin kurbanlarına aittir.

Toplu mezarlığın toplam alanı 514 metrekaredir. 494 metrekare'lik kısmında araştırma çalışmaları yapılsa da 20 metrekare'lik alan uluslararası araştırma çalışmalarına ayrılmıştır. Araştırma sonucunda mezarlıkta farklı yaş gruplarına ait 400'den fazla insan cesedine ait kalıntılar bulundu. Bunların 50'den fazlası çocuk, 100'den fazlası kadın ve geri kalanı çoğunlukla yaşlı erkeklerdir. 2009 yılında bölgede "Kuba Soykırımı Anıt Kompleksi" inşa edildi.[10]

Tarihsel referans[değiştir | kaynağı değiştir]

1918 yılının kanlı Mart olaylarından sonra Kuba Uyezdi, Bolşeviklerin Bakü ve Şamahı Uyezdleride kurdukları Sovyet gücünü genişletmek istedikleri Azerbaycan'ın üçüncü bölgesi oldu. Ancak Kuba'daki koşullar Bakü ve Şamahı'dakilerden biraz farklıydı. Tarihsel olarak, Ermeni unsuru, Kuba Hanlığı'nın ve aynı adı taşıyan vilayetin sosyo-politik ve ekonomik yaşamında önemli bir rol oynamamıştır. Kuba Bolşeviklerinin Kuba İşçi ve Asker Vekilleri Sovyeti'ndeki konumu, yeni bir Sovyet hükûmetinin kurulmasını destekleyecek kadar güçlü değildi. Bu dönemde, Kuba bölgesindeki gerçek güç, Transkafkasya Seymi'ne bağlı kamu kuruluşlarının Yürütme Komitesindeydi.[11]

Bu nedenlerle, Mart 1918 katliamlarından sonra Bakü'de kurulan Bolşevik-Taşnak hükûmeti olan Bakü Halk Komiserleri Sovyeti, bu kazayı önce barışçıl bir şekilde çözmeye, yani Kubalılara Bolşeviklerin iktidarını gönüllü olarak kabul ettirmeye karar verdi. David Alexandrovich Gelovani, Kuba topluluğuyla müzakere etmekle görevlendirildi. Gelovani'nin ağırlıklı olarak Ermeniler ve birkaç Rus ve Yahudiden oluşan uluslararası grubunun yaklaşımı hakkında bilgi alan Kubalılar, karşılığında şehrin Müslüman, Rus ve Yahudi topluluklarının uluslararası bir grubunu Bolşeviklerin bulunduğu Haçmaz istasyonuna gönderdiler. Temsilciler, Kuba'ya gelen askeri müfrezenin amacını bilmek istiyorlar ve ardından Bolşeviklerin programı ile tanışmak ve bu programın Kubalılar tarafından ne ölçüde kabul edilebilir olduğunu belirlemek için Bakü'ye gitmelerine izin verilmesini istiyorlar. Gelovani Kubalıların isteğine saygı duyuyor ve bizzat onlara Bakü'ye gitmelerini ve bu konuyu "Bolşeviklerin liderleriyle" araştırmalarını tavsiye ediyor. Ancak Bolşevik yönetiminin Kubalılar tarafından "gönüllü" olarak tanınmasını beklemeden Gelovani, bu olaydan 2 gün sonra 187 kişilik silahlı bir grupla şehre girdi.[12]

Birkaç gün sonra şehir kuşatılır ve Gelovani'nin grubuna karşı bir saldırı başlar. Ona yardım etmek için Haçmaz'dan 2 topla birlikte Ağhajanyan'ın liderliğinde ve sadece Ermenilerden oluşan 150 kişilik bir askeri destek geliyor.[13] Birkaç gün süren çatışmalardan sonra Gelovani, çetesiyle birlikte Kuba'dan kovuldu. Ağajanyan'ın çetesi geri çekilirken Bulvar Sokağı'nı ateşe verdi, Bazar Caddesi'nde 16, Komendant Caddesi'nde 7, şehrin eteklerinde eski cezaevi yakınında 35 kişiyi öldürdü. Bolşevikler geri çekilirken Uyezd İdari binasını, Şehir Duması ve Sulh Mahkemesi'nin binalarını ateşe verdiler ve Cuma Camisi'ni yakmaya çalıştılar.[14] 1 Mayıs 1918'de Hamazasp komutasındaki 3.000 kişilik bir Ermeni ordusu Guba şehrine üç taraftan girerek top, makineli tüfek ve tüfeklerle saldırdılar.[15] İlk gün şehrin aşağı kesimlerinde çoğunluğu kadın ve çocuklardan oluşan 715 Müslüman katledildi. İkinci gün, şehrin 1. ve 2. kesimlerinde çoğu şehrin yoksul sınıfından ve İranlı olmak üzere 1012 erkek öldürüldü.[16][17]

Şehrin reisi Aliabbas Bey Alibeyov, cesetlerin defnedilmesi için defalarca Hamazasp'a başvursa da reddedildi. Sadece dördüncü gün Ermeni haberciler, Müslüman erkekleri kollarında beyaz sargılarla gelip ölüleri gömmeye çağırdılar. Şehrin birçok sakini bu çağrıya cevaben dışarı çıkıyor ama onlar da vuruluyor. Herkes evlerine geri çekilir ve saklanır. Gömülmeyenlerin ve yakın zamanda öldürülenlerin cesetleri Ermeniler gidene kadar yani 9 gün sokaklarda kalıyor.[18]

Kuba şehri reisi A. Alibayov'un verdiği bilgiye göre, 1 Mayıs 1918'de müfreze şehre üç yönden girdi. Grubun dört topu ve sekiz makineli tüfeği vardı. Şehre giren Taşnak çeteleri acımasızca sivilleri öldürmeye ve mallarını yağmalamaya başlar. Ermeni silahlı grupları 1 Mayıs'ta şehre girdi ve o gün şehrin aşağı kesimlerinde 713 Müslüman'ı öldürdü. Çoğu kadın ve çocuktu.[19] Hamazasp silahlı grupları şehri dörde böler ve her bölümde ayrı bir karargah oluşturur. İlk karargah Leontev bahçesinin yakınında, ikinci karargah Ermeni kilisesinin arazisinde, üçüncü karargah Müslüman mezarlığının yakınındaki tepede ve dördüncü merkez karargah Yahudi kasabasının yüksekliğinde kuruldu.[19]

Ermenilerin Kuba'daki katliamı 9 gün sürdü.[19] Hamazasp'ın "Ceza Timi" Kuba şehrini ve Kuba ilçesine bağlı 122 köyü yerle bir etti.[20] Kuba şehrinde erkek, kadın ve çocuk olmak üzere iki binden fazla insan öldürüldü ve bu köylerin nüfusu 58.121.059 manat (ruble) zarar gördü.[21] Kuba şehri sakinlerinden Hacı İsmail Orucov, yaptığı açıklamasında ölüleri gömen mollaya göre 2800 kişinin cesetlerini saydığını yazdı.[21]

Mezarlığın bulunması[değiştir | kaynağı değiştir]

Mezarlık, 1 Nisan 2007'de[22] Kuba'daki stadyumun yenilenmesi sırasında keşfedildi.[23][24] İnceleme sırasında bölgede kemiklerin toplandığı 2 kuyu tespit edildi. İlk kuyu 4 metre derinliğinde ve 5 metre çapında, ikinci kuyu ise 2 metre derinliğinde ve 2,5 metre çapındadır. İlk aşamada tespit edilen 35 insan kafatasından 4'ü 8-12 yaş arası çocuklara, 3'ü kadınlara ve geri kalanı da farklı yaşlardaki erkeklere aitti. Bir sonraki aşamada burada 161 insan kafatası tespit edildi ve sonda toplam 400 insan kafatası tespit edildi.[25][26] Kafataslarında bulunan kör alet izleri, onların şiddetle öldürüldüklerini doğruluyor. Yerel sakinler şehir dışında öldürüldükten sonra, cesetler nehir kıyısına getirildi ve gelecekteki sellerde izleri kaybetmek için yamaçta kazılmış bu kuyulara dolduruldu.[27]

2009 yılında çürüme sürecini ve mevcut şiddet izlerinin kaybolmasını durdurmak, toplu mezardan çıkarılan kemiklerin dış çevresel faktörlerin etkisinden korunması amacıyla Sağlık Bakanlığı Adli Tıp Ekspertiz ve Patolojik Anatomi Birliği Adli Tıp Anabilim Dalı uzmanlarından oluşan özel bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Çalışma grubu öncelikle iskelet kemiklerinin sayısını (7432 adet) ve bunların çürüme sürecinin mevcut durumunu, parçalanma aşamasını inceleyerek, dış çevrenin etkisiyle (hava, nem, güneş, mikroorganizmalar, böcekler vb.) kemik kalıntılarının parçalanmasını ve şiddet izlerinin kaybolmasını engellemiştir. Daha sonra gerekli reaktifler elde edilmiş, iskelet kemikleri bu reaktiflerin karışımından yapılan özel solüsyonlarda aylarca bekletilmiş ve son aşamada bu kemiklere ve parçalarına özel fiksaj solüsyonları uygulanmıştır. 6 aylık sürecin ardından kemikler mezarlığa iade edildi.[28]

Anıt kompleksinin inşaatı[değiştir | kaynağı değiştir]

30 Aralık 2009'da "Soykırım Anıt Kompleksi"nin kurulmasına ilişkin kararname imzalandı.[29] 18 Eylül 2013'te Kuba Soykırımı Anıt Kompleksi'nin açılışı gerçekleşti.[30] Kuba'da bulunan toplu mezarın yanına inşa edilen Anıt Kompleksi'nde tarihi belge ve gerçeklerden yola çıkılarak zengin bir müze oluşturuldu. Anıt üç bölümden oluşmaktadır: keskin bıçakları andıran iki yapı - giriş ve çıkış ve ortasında siyah bir anıt taşı bulunan ana salon. Anıtın keskin kenarları yoğun acıyı temsil ediyor. Yerin altından keskin noktaların ortaya çıkması gerçeği saklamanın imkansız olduğunu yansıtıyor.[31] Anıt tamamen kaba betondan yapılmıştır. Katliam kurbanlarının anısına yas sessizliğini somutlaştırmak için projede herhangi bir süsleme kullanılmadı.[32]

Mezarlığın sonraki hali[değiştir | kaynağı değiştir]

2017 yılında mezarlığın restorasyona ihtiyacı olan kısmı için özel bir komisyon kuruldu.[33] Ancak, Azerbaycan Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü çalışanı, Kuba soykırım mezarlığı araştırmacısı Kahraman Ağayev komisyona dahil edilmedi. Bunu şöyle gerekçelendirdi:

2018 yılında komisyon kararıyla bulunan kalıntılar Müslüman geleneğine göre gömüldü.[35] Kalıntıların gömüldüğü yere mermer bir anıt yerleştirildi. Kalıntıların gömülmesi, aralarında Kuba soykırım mezarlığı araştırmacısı, Azerbaycan Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü çalışanı Kahraman Ağayev'in de bulunduğu çeşitli araştırmacıların protestosuna neden oldu. Röportajında şunları söyledi:

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Rovshan Didavari. "Mass grave found in northern Azerbaijan" (İngilizce). visions.az. 16 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2019. 
  2. ^ "Israeli journalists visit Guba mass grave in Azerbaijan" (İngilizce). azertag.az. 16 Nisan 2013. 16 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2019. 
  3. ^ Vəli Turan (31 Mart 2018). "Qubada azərbaycanlıların soyqrımının 100-cü ildönümü ilə bağlı yürüş keçirilib". apa.az. 17 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020. 
  4. ^ "Quba Soyqırımı Memorial Kompleksi". heydar-aliyev-foundation.org. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2020. 
  5. ^ Solmaz Rüstemova-Tohidi. Quba. Aprel-May 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə (PDF). Bakü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  6. ^ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f.1061, siy. 1, iş 98, v. 102-102
  7. ^ Solmaz Rüstemova-Tohidi. Quba. Aprel-May 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə (PDF). Bakü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  8. ^ Nurit Greenger (4 Nisan 2018). "We must not shun from the 1918 genocide in Azerbaijan" (İngilizce). jpost.com. 11 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020. 
  9. ^ Milikh Yevdayev (29 Mart 2018). "An Unknown Story of Muslim-Jewish Struggle for Freedom" (İngilizce). jewishjournal.com. 30 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020. 
  10. ^ "İlham Əliyev Quba Soyqırımı Memorial Kompleksinin açılışında iştirak etmişdir". president.az. 18 Eylül 2013. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2020. 
  11. ^ Solmaz Rüstemova-Tohidi. Quba. Aprel-May 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə (PDF). Bakü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  12. ^ Solmaz Rüstemova-Tohidi. Quba. Aprel-May 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə (PDF). Bakü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  13. ^ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f.1061, siy.1, iş 96, v. 41
  14. ^ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f.1061, siy.1, iş 96, v.37
  15. ^ Solmaz Rüstemova-Tohidi. Quba. Aprel-May 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə (PDF). Bakü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  16. ^ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f.1061, siy.1, iş 96, v.36-39
  17. ^ Solmaz Rüstemova-Tohidi. Quba. Aprel-May 1918-ci il. Müsəlman qırğınları sənədlərdə (PDF). Bakü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Temmuz 2022. 
  18. ^ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f.1061, siy.1, iş 96, v.48
  19. ^ a b c Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f. 1061, siy. 1, iş 96, v. 35.
  20. ^ "Kuba massacre". 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2012. 
  21. ^ a b Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi f. 1061, siy. 1, iş 96, vv. 5-8
  22. ^ "Kanada ve Alman parlamentolarının temsilcileri Kuba'yı ziyaret etti". azertag.az. 22 Haziran 2008. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  23. ^ "Azerbaycan'da toplu mezarlık bulundu". amerikaninsesi.org. 23 Nisan 2007. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  24. ^ "«Quba Soyqırımı Memorial Kompleksi»nin açılışı olub". azadliq.org. 18 Eylül 2013. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  25. ^ Abişov, Vakıf (2017). Kuba ilçesinde Azerbaycan halkına karşı soykırım (PDF). Bakü: Elm yayınevi. ISBN 978-9952-514-16-2. 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Temmuz 2022. 
  26. ^ "Kuba ilçesindeki toplu mezarda kazı çalışmalarına devam edilecek". azertag.az. 29 Mart 2008. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  27. ^ "Quba məzarlığı erməni vəhşiliyinin nəticəsidir". azertag.az. 24 Nisan 2007. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  28. ^ "Qubadakı kütləvi məzarlıqda skelet sümüklərində dağılma və çürümə proseslərinin qarşısının alınması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi vacibdir". azertag.az. 4 Nisan 2011. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  29. ^ "Quba şəhərində «Soyqırımı memorial kompleksi»nin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı". azertag.az. 30 Aralık 2009. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  30. ^ "İlham Əliyev Quba Soyqırımı Memorial Kompleksinin açılışında iştirak etmişdir". president.az. 18 Eylül 2013. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020. 
  31. ^ "Genocide Memorial Complex in Guba city" (İngilizce). museu.ms. 21 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020. 
  32. ^ "The Guba Genocide Memorial Complex" (İngilizce). heydar-aliyev-foundation.org. 5 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2020. 
  33. ^ Günay Rasulqızı (29 Ağustos 2017). "Kuba mezarlığı ile ilgili teklifler hazırlandı - kararı cumhurbaşkanı verecek". modern.az. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020. 
  34. ^ Günay Rasulqızı (14 Ağustos 2017). "Kuba mezarlığı ile ilgili GİZEM". modern.az. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020. 
  35. ^ ""Quba məzarlığı" basdırıldı". sputnik.az. 10 Şubat 2018. 17 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020. 
  36. ^ Günay Rəsulqızı (9 Mart 2018). "Kuba soykırım mezarlığı araştırmacısından PROTESTO: "Mezarlığı böyle görmek istemiyorum"". modern.az. 11 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuba_toplu_mezarlığı&oldid=32548019" sayfasından alınmıştır