Kayabeyi, Çıldır

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kayabeyi
Köy
Harita
Ardahan'ın konumu
Ardahan'ın konumu
Ardahan üzerinde Kayabeyi
Kayabeyi
Kayabeyi
Kayabeyi'nin Ardahan'daki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArdahan
İlçeÇıldır
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
Rakım1850 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam142
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Posta kodu75110

Kayabeyi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kayabeyi köyünün eski adı Çaisi'dir. Bu yer adı Gürcüce Tsaisi'den (ცაისი) değişime uğramıştır. Gürcüce "Tsa" (ცა) kelimesi gökyüzünü, yüksek yeri ifade eder. Gürcistan'ın batı kesiminde bir köyün Megrelce Tsaişi (ცაიში) adı da benzer biçimde "Tsa" (ცა) kelimesinden türemiştir.[3] Bu yer adı Türkçeye Çayis şeklinde girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Çayis (چایس) olarak geçer.[4] Ancak Semihaşakir köyünün eski adı olan Çayistar'ın (چایستار) bazen sadece Çayis olarak yazılmış olması, iki yer adının karıştırılmasına yol açmıştır.

Çaisi köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Cavaheti'de yer alıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 1578'de Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki Gürcü kilisesi Çaisi Kilisesi de bu dönemden kalmıştır.[5]

Çaisi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre Çayis, bu tarihte Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının Kenarbel nahiyesine bağlıydı. Köyde 12 Hristiyan hane bulunuyordu ve bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[4][6] Köyde buğday, çavdar, arpa ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[7]

Çayis köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi (1877-1878) ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Çais (Чаисъ) olarak kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağıın Çıldır kazasına bağlı Tzakrostavi nahiyesinin 13 köyünden biriydi. 1886 tarihli nüfus tespitinde Çaisi'de, 110'u erkek ve 105'i kadın olmak üzere, 24 hanede 215 kişi yaşıyordu. Nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmişti.[8] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 275, 1906'da 352 kişiye ulaşmıştır.[9]

Çaisi köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Çaisi köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[10][11]

Çayis köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Çayis (چایس) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının Kurt Kala nahiyesine bağlıydı.[12] 1940 genel nüfus sayımında "Yerliçayis" olarak kaydedilmiş olan köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 638 kişiden oluşuyordu.[13] Çaisi veya Çayis "yabancı kökten geldiği" için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Kayabeyi olarak değiştirilmiştir.[14] Kayabeyi köyünün nüfusu 1965 yılında 832 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 174 kişi okuma yazma biliyordu.[15]

Kayabeyi köyünde bir Gürcü kilisesi olan Çaisi Kilisesi Orta Çağ'dan kalma bir yapı olup Osmanlı döneminde camiye çevrilmiştir.[5][16] Osmanlıların 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirdiği Okoşeti (ოქოშეთი), Lori (ლორი) ve Cocorta (ჯოჯორთა) köyleri, günümüzde Kayabeyi köyünün sınırları içine yer alır. Lori Kilisesi ile Cocorta Kilisesi'nin günümüze kalıntıları ulaşmıştır.[17]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Köy, Ardahan il merkezine 62 km, Çıldır ilçe merkezine 20 km uzaklıktadır.[18]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2022 142[2]
2021 153[2]
2020 161[2]
2019 161[2]
2018 165[2]
2017 166[2]
2016 167[2]
2015 173[2]
2014 167[2]
2013 185[2]
2012 192[2]
2011 196[2]
2010 190[2]
2009 197[2]
2008 199[2]
2007 192[2]
2000 221[18]
1990 341[19]
1985 591[20]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Kayabeyi, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Kayabeyi Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  3. ^ "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce: 1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში), Tiflis, 1960, s. 91". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023. 
  4. ^ a b Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 416.
  5. ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce: ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 49. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  6. ^ "" 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023. 
  7. ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 283.
  8. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 440". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2023. 
  9. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 115, ISBN 9786052100271.
  10. ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2023. 
  11. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022. 
  12. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
  13. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 351.
  14. ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 336". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2021. 
  15. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
  16. ^ Ekvtime Takaişvili, Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества : Выпуск XII veya Христианские памятники, Moskova, 1909, s. 51-52.
  17. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce: ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 137-138. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  18. ^ a b "Kayabeyi Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  19. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  20. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kayabeyi,_Çıldır&oldid=32455122" sayfasından alınmıştır