Horasan harcı

Tarihi horasan harç ve sıvaları agrega olarak tuğla, kiremit ve benzeri malzemelerin bağlayıcı olarak ise kireç ile karıştırılması ile elde edilir. Bu harç ve sıvalar tuğla kırıklarının puzolanik özelliğe sahip olmasından dolayı hidrolik olup, horasan harç ve sıvaları olarak da bilinmektedir. Bu harçlar Roma döneminde “Cocciopesto” (Massazza ve Pezzuoli, 1981), Hindistan’da “Surkhi” (Spence, 1974), Arap ülkelerinde “Homra” (Lea, 1940) olarak adlandırılmıştır.

Hidrolik özelliklerinden dolayı bu harç ve sıvalar, Bizans, Roma, Selçuklu ve Osmanlı dönemi sarnıç, su kuyusu, su kemerleri ve hamam yapılarında kullanılmıştır Tuğla, kiremit ve benzeri malzemelerin hammaddesi kil (kaolin, illit v.b), kuvars ve feldspat minerallerinin karışımından oluşmaktadır. Bu karışım 600 – 900 °C larda ısıtılırsa killer sıcaklık derecelerine ve sahip oldukları mineralojik yapıya bağlı olarak farklı puzolanlık derecelerine sahip olmaktadır (He ve diğerleri). Bu sıcaklıklarda kil minerallerinin yapıları bozulmakta ve amorf alümina silikatlar oluşmaktadır. Bu yapıdan dolayı kalsine edilen killer puzolan özelliğine sahip olmaktadırlar.

Horasan harç ve sıvaları kireç ile puzolanik özellikteki tuğla agregaların yapısında bulunan amorf silikat ve aluminatların suyun varlığında reaksiyona girmesi ve kirecin havanın karbondioksit ile karbonatlaşması ile sertleşirler. Hidrolik reaksiyonlar sonucunda oluşan kalsiyum silikat hidrat ve kalsiyum aluminat hidratlar harç ve sıvanın dayanımını arttırmakta ve suyun altında da sertleşebilmesini sağlamaktadır. Hidrolik özelliklerinden dolayı bu harç ve sıvalar, Bizans, Roma, Selçuklu ve Osmanlı dönemi sarnıç, su kuyusu, su kemerleri ve hamam yapılarında kullanılmıştır.

Kaynakça

Massazza F., Pezzuoli M. (1981) Some Teachings of a Roman Concrete Mortars, Cement and Grouts Used in the Conservation of Historic Buildings, Proceedings of Symposium in Rome, s. 219-245.

Spence R. (1974) Lime and Surkhi Manufacture in India, Appropriate Techonology, 1 (4), s. 6-8.

Lea F.M. (1940) Investigations on Pozzolanas, Building Research, Technical Paper No.27, s. 1-63.

He C., Bjarne O., Emil M. (1995) Pozzolanic reactions of six principal clay minerals: Activation, Reactivity Assessments and Technological Effects, Cement and Concrete Research, 28/8, s.1691-1702

Dış bağlantılar

• Doç. Dr. Hasan Böke, Yrd. Doç.Dr. Sedat Akkurt, Doç. Dr. Başak İpekoğlu'nun Tarihi Yapılarda Kullanılan Horasan Harcı ve Sıvalarının Özellikleri adlı çalışması, Yapı dergisi, Sayı 269, Nisan 2004.