Halis Öztürk

Halis Öztürk^[2] (Kürtçe: Xalis Begê Sipkî^{[kaynak belirtilmeli]}, Sıpkanlı Halis Bey), (1899^[2] - 24 Eylül 1977), Kürt asıllı Türk siyasetçi.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağrı'nın Tutak ilçesinde Sipkan (Sipki) aşiret reislerinden ve Hamidiye Alayları'nın komutanlarından Abdülmecid Bey'in oğlu olarak dünyaya geldi. Çiftçilikle uğraştı.

Ağrı ayaklanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Babası Abdülmecid Bey'in Erzurum Kongresi'ne Sipkan aşiretine bağlı süvarileri ile gidip Milli Mücadele'de verilen sözlerin tutulması yönünde uyarıda bulunan Abdülmecid Bey görüşmelerin olumsuz geçmesi ile birlikte oğlu Halis Bey'i Ağrı'ya göndererek isyanı komuta etmesini istemiştir. Ardından başlayan isyanda Öztürk, Ağrı ayaklanmaları sırasında etkin rolü oynadı, isyanın en önemli komutanlarından biri oldu. Mehmet Ali Kışlalı'nın aktardığına göre, Halis Bey Ağrı ayaklanmalarını başlatanlardan biri olup bir ara tutuklanıp Erzurum'dan Trabzon'a götürüldüğü sırada kaçtığını belirten kaynaklar vardır.^[3] Türkiye hükûmeti ile yapılan barış görüşmesine Ağrı Cumhuriyeti'nin delegesi olarak katıldı. Ağrı İsyanı'nın bastırılmasından sonra İran'a geçti. Adına birçok dengbej türküler yazdı.

Milletvekilliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Aftan yararlanarak Türkiye'ye dönen Öztürk, 9., 10. ve 11. olmak üzere üç dönemde Demokrat Parti'den Ağrı milletvekili seçildi.^[4]

Darbe[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra tutuklanarak Yassıada'ya sürüldü ve yargılandı. Türkçesi çok az olduğu için duruşmalarda Kürtçe-Türkçe karışımı ifade verdi. Anayasa'yı tağyir ve ihlâl ettikleri ve ayaklar altına aldıklarına dair suçlamalarına karşın "Kurtuluş Savaşı'nda malımız, canımızla savaştık, atların dışkısından buğday ve arpa tanelerini arayacak duruma düştük. Birkaç Rus topunu ele geçirdiğimiz için belgelerle onurlandırıldık. Vatan kurtulduktan sonra köyümüze gittik. Kürt olduğumuz için bize mürteci ve mütegallibe dediniz, öldürmek istediniz, canımızı kurtarmak için mecburen dağa çıktık. Bu defa asi ve eşkıya dediniz, ardımıza kolordular sevk ettiniz, köylerimizi yaktınız, insanlarımızı öldürdünüz. 1950 yılında yalandan bir demokrasi oyunu icat ettiniz. Halkımız bizi Meclise yolladı güya Mebus olduk. 1960 yılında kutsal anayasayı çiğnedin diye askerler darbe yaptı. Bu defa mahpus olduk. Ben dört kutsal kitap bilirim: Tevrat, Zebur, İncil ve Kur'an. 1924 Anayasanızı hiç uygulamadınız ki ben onu çiğneyeyim veya kutsal olduğunu söylemediniz ki çiğnemeyeyim. Öyle anlaşılıyor ki; Halis'in yeri mebusluk değil mahpusluktur. Üstelik soyadımızı Öztürk yapmamıza rağmen bizi hep Özkürt olarak ezdiniz." diye yanıtladı. Yassıada Yüksek Adalet Divanı'nca Anayasayı çiğnediği gerekçesiyle 10 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. Cezaevinde Celal Bayar ile iki anekdotu vardır. Bir gün Bayar’a: "Dört sene seninle hapishanede yattım; bir dört sene de İsmet İnönü ile yatsaydım gözüm arkada kalmazdı. Hiç olmazsa bizi ezenlerin bir kısmı bizimle bu zulümleri beraber yaşasalar belki akılları başlarına gelir, zulmetmenin ne kadar kötü olduğunu ifade anlarlar" der.^[5] Yassıada ve Kayseri hapishanesinde kaldığı dönemin koğuş arkadaşı Abdülmelik Fırat, Fırat Mahzun Akar adlı anılarında Halis Öztürk'ün çok zeki ve esprili bir kişiliğe sahip olduğu yazmaktadır.^[6] Yassıada'nın canlı tanıklarından Samet Ağaoğlu, Marmara'da Bir Ada adlı eserinde Halis Öztürk'ün başkanın küçültücü bütün sorularını şivesi kadar tatlı esprileri ile karşıladığını yazmaktadır.^[7] 24 Eylül 1977'de öldü.

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Üç eşi, 13 kızı ve 7 oğlu vardı.^[4]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 9757112453, s. 180.
^ ^a ^b "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2021.
^ Mehmet Ali Kışlalı, Güneydoğu: Düşük yoğunluklu çatışma, Ümit Yayıncılık, 1996, ISBN 9789757115083, s. 128.
^ ^a ^b Kâzım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi: TBMM-IX. dönem, 1950-1954: 7. cilt, Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, 1999, ISBN 9789757291190,
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023. 5 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Abdülmelik Fırat, Fırat Mahzun Akar, Avesta, 1996, ISBN 9789757112099, s. 38-39.
^ Samet Ağaoğlu, Marmara'da Bir Ada, Baha Matbaası, 1972, s. 76.

[1] Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 9757112453, s. 180.

[albüm-2] "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2021.

[3] Mehmet Ali Kışlalı, Güneydoğu: Düşük yoğunluklu çatışma, Ümit Yayıncılık, 1996, ISBN 9789757115083, s. 128.

[TPT-4] Kâzım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi: TBMM-IX. dönem, 1950-1954: 7. cilt, Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, 1999, ISBN 9789757291190,

[5] "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023. 5 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[6] Abdülmelik Fırat, Fırat Mahzun Akar, Avesta, 1996, ISBN 9789757112099, s. 38-39.

[7] Samet Ağaoğlu, Marmara'da Bir Ada, Baha Matbaası, 1972, s. 76.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]