Guava
| Guava | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Psidium guajava | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| metne bakınız. | |||||||||||||
Guava (Psidium "Nar anlamında Latince Psidium kelimesinden türemiştir.[1]) Yaklaşık 100 kadar türü bulunur. Anavatanı Meksika, Orta Amerika ve Güney Amerika'nın kuzeyidir. Günümüzde Güney Asya, Hawaii, Karaipler ve Afrika'da ziraati yapılmaktadır.
Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]
En çok bilinen cinsi, Dünya'da da "guava" adıyla bilinen Elma guava (Psidium guajava)dır.
Guava tipik bir Myrtoideae üyesidir. Koyu yeşil ters yöne basit epliktik veya oval 5–15 cm uzunluk arasında değişen yaprakları bulunur. Çiçekleri beyaz ve 5 taç yapraklı,çeşitli erkek üreme organlarını içerir.
Bununla birlikte her ne kadar Latince "Psidium" takısı ile tanımlanmasalar da Accara ve Feijoa (Kaymak ağacı) cinsleri de resmi olarak (Guava) ailesinin bir üyesi olarak kabul edilmektedir.
Bilinen Adları[değiştir | kaynağı değiştir]
Guava kelimesi Arawak dilinde guayabo "guava ağacı", İspanyolcada guayaba olarak tanımlanmıştır.
Pek çok Avrupa diline uyarlanmıştır: guava (Rumence, İsveççe, Danimarkaca ve Norveççe, ayrıca Yunanca Γκουάβα ve Rusça Гуава), Guave Felemenkçe ve Almanca), goyave (Fransızca), gujawa (Lehçe), goiaba Portekizce.
Avrupa dışında ise Arawak dilinden etkilenerek, jwafa, Japonca guaba (グアバ), Tamilce "koiyaa" (கொய்யா), Tongaca kuava veTagalogca bayabas olarak tanımlanmaktadır.
Pera olarak armuttan etkilenildiği düşünülerek Malayca, Batı Hint Okyanusu, Svahilice, Seylanca, Bengalce dillerinde Guava ve türleri tanımlanmaktadır.
Bununla birlikte hiçbir Latince, İspanyolca v.s etkileşim içinde kalmadan kendine özgü bu meyveye adlar veren toplumlarda vardır. (Örneğin: Sawintu (Quechua dilinde) ve xālxocotl (Nahuatl dilinde)
Ekoloji ve Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Guava bitkisi pek çok kırkayak türüne,tırtıla,bakteriye ve mitelara,çeşitli türden böcek ve sineklere ev sahipliği yapmaktadır.Meyveleri sadece insanlarca tüketilmemekte pek çok memeli ve kuşlarda meyvelerinden yararlanmaktadır.
Bununla birlikte Çilek Guava ve Elma Guava'nın akrabaları olan v.s türler sonradan getirildiği Hawai gibi bazı bölgelerde işgalci tür olarak kabul edilmektedir.Diğer taraftan bazı türleri ise doğal ortamları yok edildiğinden sayıca ya azalmıştır veyahut Jamaika Guavası olarak kabul edilen P. dumetorum türü gibi nesli neredeyse tükenmiştir. Guava'nın dalları Hawaii'de etin pişirilmesinde tütsü gibi,Amerika Birleşik Devletlerinde barbekülerde kullanılmaktadır.Küba'da ise yaprakları barbekülerde kullanılmaktadır.
Meyvesi İçin Üretim[değiştir | kaynağı değiştir]
Guava pek çok ülkede meyvesi için üretilmektedir. Elma guava (P. guajava) ve diğer pek çok kültür türleri ise ticari amaçla yetiştirlmektedir.
Guava'nın özellikle kırmızı renkli türleri (Kırmızı Elma guava ve Çilek guava gibi kırmızı renkli türleri) diğer türlerine göre soğuğa daha dayanıklıdır.
Özellikle olgun ağaçlar makul derecede soğuğa dayanıklı olup,kısa sürelide olsa 5 derecenin altındaki soğuklara dayanabilir fakat genç bitkiler bu şekildeki soğuklara dayanamaz.Bu özelliği sayesinde ısının geceleri 5 derecenin altına düştüğü Pakistan'ın kuzey kesiminde dahi ağaçların yaşadığı bilinmektedir. Bununla birlikte Kaymak ağacı gibi Guava ailesi içindeki bir kısım türler -10 derecelik soğukları dahi tolere edebilmektedirler. Bununla birlikte Guava ev içinde saksılarda rahatlıkla yetiştirilebilen ender tropik bitkilerden biri olması ve güzel bulunan kokusu sebebiyle bahçe ve ev yetiştiricilerincede talep görmektedir.
Guava meyvesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Guava meyvesi, yaklaşık 4 ila 12 cm uzunluğunda,türe bağlı olarak yuvarlak veya oval şekildedir. Genel olarak meyvenin dış kabuğu serttir,türüne göre acı,yumaşak veya tatlı bir tada sahiptir.Yine türe göre kabuğunun kalınlığı değişir, çoğu zaman olgunlaşmadan önce yeşil olan kabuk olgunlaşınca, sarı,vişne çürüğü rengi alabilir veyahut yeşil rengini koruyabilir.
Guava limona benzer fakat onun aksine fazla keskin olmayan aroması ile bilinir. Guava'nın meyvesinin etli kısmı derin pembe (Kırmızı guavalarda) veyahut beyaz olabilir (beyaz guavalarda),bu kısmın tadı ekşi veya tatlı olabilir. Bunun dışında orta kısımda bulunan meyve tohumlarının sayısı ve sertliği türlere bağlı olarak değişir.
Mutfaklarda Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Hawai'de guava meyveleri soya sosu ve sirke ile kullanılır. Nadiren, soya sosu ve sirke karışımın içine az şeker ve kara biber ilave edilir. Kesilen meyveler bu dip sosun içine batırılır.
Pakistan ve Hindistan'da, guava meyveleri çiğ olarak yenir, tipik olarak meyve 4de bölünür ve az tuz, karabiber ilave edilir bazen ise kırmızı biber ilave edilerek yenir. Sokak satıcıları bir çift rupiye bu meyvelerin her birini bu şekilde satar.
Bu meyve meyve salatalı ve tatlılarda da kullanılmaktadır. Asya'da taze guava dilimleri erik tozunun içine veya tuza batırılır. Hindistan'da özel bir kaya tuzu serpilerek yenir.
Yüksek miktarda pektin içermesi nedeniyle guava meyveleri gıda endüstrisinde, tart, meyve, jöle yapımında, içeceklerde, kokteylerde kullanılır.
Hawaii, Küba, Meksika, Kolombiya gibi ülkelerde guava suyu oldukça popülerdir.
Guava meyveleri kimi ülkelerde aitliği nedeniyle domatesin yerine kullanılmaktadır. Asyada meyve ve yapraklarından demlenmiş içecekler yapılmaktadır, Brezilya'da ise sadece yapraklarından çay yapılmakta ve şifalı olduğunda inanılarak kullanılmaktadır.
Besin Değeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Guava yüksek oranda içerdiği diet lifleri,A vitamini,C vitamini,folik asit,potasyum,manganez,bakır gibi elementler sayesinde süper meyveler grubu içerisindedir.Öyle ki düşük kalorili bilinen türden bir tane guava (elma guavası) bir portakalın 4 katı kadar vitamin içerebilir.[2][3]
Ancak vitamin değerleri türden türede değişmektedir mesela bilinen bir çilek guava 90 gr c vitamini içermesine karşın bazı türleri bundan daha az c vitamini içerebilmektedir.[4]
Guava bol miktarda beta karoten,polipenol gibi anti oksidanlarda içermektedir. Bununla birlikte anti oksidan ve A vitamini oranları kırımızı ve portakal renkli guavalarda daha fazla iken sarı ve yeşil guavalarda çok daha düşüktür.[5][6][7][8]
| Bilinen Guava (Kırmızı Elma Guavası),165 glık bir porsiyon meyveye göre besin değeri,Günlük Ortalama Değerleri Karşılama Oranı | |
|---|---|
| Kalori | 112 |
| Nem | 133 g |
| Diyet Lifler | 8.9 g (36%) |
| Protein | 4.2 g (8%) |
| Yağ | 1.6 g (2%) |
| Kül | 2.3 g |
| Karbonhidrat | 23.6 g (8%) |
| Kalsium | 30 mg (3%) |
| Fosfor | 66 mg (7%) |
| Demir | 0.4 mg (2%) |
| Potasyum | 688 mg (20%) |
| Bakır | 0.4 mg (19%) |
| Beta-caroten (A Vitamini) | 1030 IU (21%) |
| Askorbik asit (C Vitamini) | 377 mg (628%) |
| Tiamin (B Vitamini 1) | 0.1 mg (7%) |
| Riboflavin (B Vitamini 2) | 0.1 mg (4%) |
| Niasin (B Vitamini 3) | 1.8 mg (9%) |
| Folik asit | 81 mcg (20%) |
% Günlük Değerler Parantez içindedir. Beslenme Değerlerine Dair Bilgiler: US Department of Agriculture National Nutrient Database from Nutritiondata.com
Potansiyel Tıbbi Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
1950'den beri, Guava'nın özellikle Elma Guavası üzerine tıbbi araştırmalar yapılmakla birlikte ayrıca halk tarafından da çeşitli amaçlarla bu meyve kullanılmaktadır.[9] Guava yaprakları ve kabuklarının kanserde tedaviye yardımcı olarak kullanılabileceği,ağrılara iyi gelebileceği,anti baktiriyel olarak yararlanılabileceği bazı tıp çevrelerince iddia edilmektedir.[10] Bunun yanında Guava yağının kanseri engelleyici etkisi olduğu yönünde çalışmalarda bulunmaktadır.[11] Ancak bu çalışmalar henüz tam olarak ispatlanmamıştır.Bu sebeple,bu yapılanların sadece ilaçlara takviye amaçlı olduğunu ve hiçbir şeyin tıbbi ilaçların yerini ne yazık ki tutamadığını bir kez daha hatırlatarak; doktorunuza danışmadan bu tür uygulamalara girişmenizi tavsiye etmemekteyiz.
Bunun yanında geleneksel tıpta guava yaprakları ishal tedavisinde kullanılmaktadır,[12] yine kabuğunun, for antimikrobiyal özellikleri olduğuna inanılmaktadır. Yine halk arasında Guava yaprak ve kabukları diyabet tedavisinde tedaviye yardımcı olarak kullanılmaktadır.[13] Trinidad'ta ishale ve ateşe karşı bu ağacın yapraklarından yapılan çay kişilere içirilmektedir.[14]
Başlıca Türler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Psidium amplexicaule
- Psidium araao Raddi
- Psidium araca Raddi
- Psidium australe Cambess.
- Psidium cinereum Mart. ex DC. – araçá-cinzento (Brezilya)
- Psidium dumetorum Proctor – Jamaican Guava (tükendi: 1970'lerin sonunda)
- Psidium firmum O.Berg – araçá-do-cerrado (Brezilya)
- Psidium friedrichsthalium (O.Berg) Nied. – Cas Guavası, Costa Rica Guavası, "arrayán" (El Salvador)
- Psidium galapageium – Galápagos Guavası
- Psidium guajava L. – Elma Guava, (En Bilinen Guava Türü)
- Psidium guineense Sw. – Gine Guavası, araçá-do-campo (Brezilya)
- Psidium harrisianum Urb.
- Psidium havanense Urb.
- Psidium incanescens Mart.
- Psidium littorale Raddi – Cattley Guavası, Peru Guavası, "arazá" (Kolombiya), "Çin Guavası" (işgalci türler)
- Psidium littorale var. cattleianum – Çilek Guava
- Psidium littorale var. littorale – Limon Guava, waiawī (Hawaii dilindeki adı)
- Psidium montanum Sw. – Dağ Guavası
- Psidium pedicellatum McVaugh
- Psidium robustum O.Berg
- Psidium rostratum McVaugh
- Psidium sartorianum (O.Berg) Nied. – Sartre Guavası, "arrayán" (Meksika), guyabita del Peru (Panama, Kosta Rika), cambuí (Brezilya)
- Psidium sintenisii (Kiaersk.) Alain – hoja menuda
- Psidium socorrense
- Psidium spathulatum Mattos[15]
Önceden Psidium cinsine dahil edilenler[değiştir | kaynağı değiştir]
- Acca macrostema (Ruiz & Pav. ex G.Don) McVaugh (as P. macrostemum Ruiz & Pav. ex G.Don)
- Campomanesia adamantium (Cambess.) O.Berg (as P. adamantium Cambess.)
- Campomanesia aromatica (Aubl.) Griseb. (as P. aromatica Aubl.)
- Campomanesia grandiflora (Aubl.) Sagot (as P. grandiflorum Aubl.)
- Campomanesia guaviroba (DC.) Kiaersk. (as P. cerasoides Cambess. or P. guaviroba DC.)
- Campomanesia lineatifolia Ruiz & Pav. (as P. rivulare DC.)
- Campomanesia pubescens (Mart. ex DC.) O.Berg (as P. corymbosum Cambess., P. obversum Miq. or P. pubescens Mart. ex DC.)
- Eugenia salamensis var. rensoniana (Standl.) McVaugh (as P. rensonianum Standl.)
- Myrciaria dubia (Kunth) McVaugh (as P. dubium Kunth)[15]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Leslie R. Landrum, guava botanisti
Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Umberto Quattrocchi (2000). CRC World Dictionary of Plant Names. III M-Q A-C. CRC Press. s. 2203. ISBN 9780849326776.
- ^ Nutritiondata.com. "Nutrition facts for common guava". 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Stylecraze.com. "Guava Benefits & Nutrition". 28 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Nutritiondata.com. "Nutrition facts for strawberry guava". 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Identification of (+)-gallocatechin as a bio-antimutagenic compound in Psidium guava leaves. Tomoaki Matsuo, Norifumi Hanamure, Kayoko Shimoi, Yoshiyuki Nakamura and Isao Tomita, Phytochemistry, Volume 36, Issue 4, July 1994, Pages 1027-1029, DOI:10.1016/S0031-9422(00)90484-9
- ^ Polyphenols of the leaves of psidium guava—quercetin, guaijaverin, leucocyanidin and amritoside. T.R. Seshadri and Krishna Vasishta, Phytochemistry, Volume 4, Issue 6, 1965, Pages 989-992, DOI:10.1016/S0031-9422(00)86281-0
- ^ Jiménez-Escrig et al. (2001), Hassimotto et al. (2005), Mahattanatawee et al. (2006)
- ^ Wrolstad (2001)
- ^ Gutiérrez et al. (2008)
- ^ Ojewole (2006), Chen et al. (2007), Mahfuzul Hoque et al. (2007)
- ^ Manosroi et al. (2006)
- ^ Kaljee et al. (2004)
- ^ Oh et al. (2005), Mukhtar et al. (2006)
- ^ Mendes (1986), p. 65
- ^ a b United States Department of Agriculture. "GRIN Species Records of Psidium". Germplasm Resources Information Network. 21 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Cambridge Advanced Learner's Dictionary & Thesaurus". Cambridge University Press. 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2012."Cambridge Advanced Learner's Dictionary & Thesaurus" 15 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Cambridge University Press. Retrieved 20 August 2012.
- ^ a b Morton JF (1987). "Guava". Fruits of Warm Climates. Purdue University. ss. 356-363. 8 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2015.Morton JF (1987). "Guava" 8 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Fruits of Warm Climates. Purdue University. pp. 356–363. Retrieved 24 April 2015.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Chen, Kuan-Chou; Hsieh, Chiu-Lan; Peng, Chiung-Chi; Hsieh-Li, Hsiu-Mei; Chiang, Han-Sun; Huang, Kuan-Dar & Peng, Robert Y. (2007). "Brain derived metastatic prostate cancer DU-145 cells are effectively inhibited in vitro by guava (Psidium gujava L.) leaf extracts". Nutrition and Cancer (İngilizce). 1 (58): 93-106. doi:10.1080/01635580701308240.
- Gutiérrez, R.M.; Mitchell, S. & Solis, R.V. (2008). Psidium guajava: a review of its traditional uses, phytochemistry and pharmacology. J. Ethnopharmacol. 117(1): 1–27. DOI:10.1016/j.jep.2008.01.025.
|başlık=dış bağlantı (yardım) (HTML abstract) - Hassimotto, N.M.; Genovese, M.I. & Lajolo, F.M. (2005). Antioxidant activity of dietary fruits, vegetables, and commercial frozen fruit pulps. Journal of Agricultural and Food Chemistry 53(8): 2928–2935. DOI:10.1021/jf047894h.
|başlık=dış bağlantı (yardım) (HTML abstract) - Healthaliciousness.com (2008). Nutrient facts comparison for common guava, strawberry guava, and oranges. 22 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2008.
- Jiménez-Escrig, A.; Rincón, M.; Pulido, R. & Saura-Calixto, F. (2001). Guava fruit (Psidium guajava L.) as a new source of antioxidant dietary fiber. Journal of Agricultural and Food Chemistry 49(11): 5489–5493. DOI:10.1021/jf010147p.
|başlık=dış bağlantı (yardım) - Kaljee, Linda M.; Thiem, Vu Dinh; von Seidlein, Lorenz; Genberg, Becky L.; Canh, Do Gia; Tho, Le Huu; Minh, Truong Tan; Thoa, Le Thi Kim; Clemens, John D. & Trach, Dang Duc (2004). Healthcare Use for Diarrhoea and Dysentery in Actual and Hypothetical Cases, Nha Trang, Viet Nam. Journal of Health, Population and Nutrition 22(2): 139-149 (PDF). 27 Şubat 2008 tarihinde PDF fulltext kaynağından
|url=değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2011. - Mahattanatawee, K.; Manthey, J.A.; Luzio, G.; Talcott, S.T.; Goodner, K. & Baldwin, E.A. (2006). Total antioxidant activity and fiber content of select Florida-grown tropical fruits. Journal of Agricultural and Food Chemistry 54(19): 7355–7363. DOI:10.1021/jf060566s.
|başlık=dış bağlantı (yardım)|url=http://www.ars.usda.gov/sp2UserFiles/Place/66210000/Reprint969.pdf 5 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PDF fulltext - Mahfuzul Hoque, M.D.; Bari, M.L.; Inatsu, Y.; Juneja, V.K. & Kawamoto, S. (2007). Antibacterial activity of guava (Psidium guajava L.) and Neem (Azadirachta indica A. Juss.) extracts against foodborne pathogens and spoilage bacteria. Foodborne Pathogens and Disease 4(4): 481–488. DOI:10.1089/fpd.2007.0040.
|başlık=dış bağlantı (yardım) |url=https://web.archive.org/web/20110718170005/http://agspace.nal.usda.gov:8080/dspace/bitstream/10113/15907/1/IND44037805.pdf PDF fulltext - Manosroi, J.; Dhumtanom, P. & Manosroi, A. (2006). Anti-proliferative activity of essential oil extracted from Thai medicinal plants on KB and P388 cell lines. Cancer Letters 235(1): 114–120. DOI:10.1016/j.canlet.2005.04.021.
|başlık=dış bağlantı (yardım) (HTML abstract) - Mendes, John (1986). Cote ce Cote la: Trinidad & Tobago Dictionary. Arima, Trinidad.
- Mukhtar, H.M.; Ansari, S.H.; Bhat, Z.A.; Naved, T. & Singh, P. (2006). Antidiabetic activity of an ethanol extract obtained from the stem bark of Psidium guajava (Myrtaceae). Pharmazie 61(8): 725–727. PMID 16964719. (HTML abstract)
- Oh, W.K.; Lee, C.H.; Lee, M.S.; ve diğerleri. (2005). Antidiabetic effects of extracts from Psidium guajava. J. Ethnopharmacol. 96(3): 411–415. DOI:10.1016/j.jep.2004.09.041.
|başlık=dış bağlantı (yardım) (HTML abstract) - Ojewole, J.A. (2006). Antiinflammatory and analgesic effects of Psidium guajava Linn. (Myrtaceae) leaf aqueous extract in rats and mice. Methods and Findings in Experimental and Clinical Pharmacology 28(7): 441–446. DOI:10.1358/mf.2006.28.7.1003578.
|başlık=dış bağlantı (yardım) (HTML abstract) - Wrolstad, Ronald E. (2001). The Possible Health Benefits of Anthocyanin Pigments and Polyphenolics. 7 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2008.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Fruits of Warm Climates: Guava8 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- California Rare Fruit Growers: Tropical Guava Fruit Facts22 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Invasive Species Remedy2 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Guava ile güzellik 25 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|---|
