Elealı Zenon
| Elealı Zeno veya Elealı Zenon | |
|---|---|
,_RP-P-1907-4495.jpg) Elealı Zeno | |
| Tam adı | Elealı Zeno veya Elealı Zenon |
| Doğumu | y. MÖ 495 Elea |
| Ölümü | y. MÖ 430 (65 yaş dolaylarında) Elea veya Syracuse |
| Çağı | Sokrates öncesi düşünürler |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Elea Okulu |
| İlgi alanları | Metafizik, Ontoloji |
| Önemli fikirleri | Zenon'un paradoksları |
Etkilendikleri | |
Etkiledikleri | |
Elealı Zenon veya Zeno (/ˈziːnoʊ ... ˈɛliə/; Grekçe: Ζήνων ὁ Ἐλεᾱ́της; y. 495 – y. MÖ 430),[1] Magna Graecia'nın Sokratik öncesi bir Yunan filozofu ve Parmenides tarafından kurulan Elea Okulu'nun bir üyesiydi. Aristo, onu diyalektiğin mucidi olarak adlandırdı.[2] Bertrand Russell'ın "ölçülemez derecede incelikli ve derin" olarak tanımladığı paradokslarıyla tanınır.[3]
Zeno, hocası Parmenides'in Bir'ci anlayışını ve yalnızca Varlık'ın değişmez gerçek olduğunu öne süren görüşünü geliştirmiş, çokluk ve değişmenin gerçek olduğunu savunan karşıt görüşlerin tezlerine karşı mantıksal güçlükleri gözler önüne seren dolaylı kanıtlarla değişimin olanaksızlığını göstermeye çalışmış, ileri sürdüğü örneklemeleriyle felsefe tarihinde ün kazanmıştır. MÖ 490 - 430 yılları arasında yaşadığı rivâyet edilse de doğum ve ölüm tarihi kesin değildir.
Zeno bir mantık ustası ve diyalektik düşüncenin en önemli geliştiricilerinden biridir. Elea Okulu'nun en önemli filozofları arasında yer alır. İleri sürdüğü önermeler, felsefe tarihinin en önemli paradoksları arasında yer almaktadır. Bunlardan en ünlüleri; Aşil paradoksu ve Ok paradoksu olarak belirtilebilir. Zeno bu örneklemelerden hareketle değişimi bir yanılsama olarak formüle eden felsefesini temellendirir.
İlk paradoksta, ünlü bir Yunan koşucu olan Aşil, bir kaplumbağayla yarışacaktır. Kaplumbağa biraz daha önde olacaktır koşuya başlarken. Zeno, bu koşuda hızlı Aşil'in hiçbir zaman kaplumbağayı geçemeyeceği, bunun mantıksal olarak mümkün olmadığını öne sürer. Çünkü her seferinde Aşil'in aşması gereken bir mesafe kalacaktır, kaplumbağanın bulunduğu noktaya her gelişinde kaplumbağa bir başka noktaya geçmiş olacaktır ve Aşil'in onu geçebilmesi için her seferinde bu noktaları öncelikle geçmiş olması gerekir. Ok paradoksunda da benzer bir sonuca varılır.
Buradaki temel argüman şöyledir: Mesafe sonsuz noktalardan oluşmaktadır ve bunlar sonlu bir süre içinde geçilemezdir. Böylece Zeno mantıksal ve diyalektik olarak bilinen diyalektikcilerin tam karşıt yönünde hareketin ve değişmenin olanaksız olduğunu, bunların bir yanılsama olduğunu ve temelde varlık'ın değişmeyen bir halinde bulunduğunu öne sürer.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Zeno'nun hayatı hakkında kesin olarak bildiklerimiz çok azdır. Zeno'nun ölümünden yaklaşık bir asır sonra yazılmış olmasına rağmen, Zeno hakkındaki biyografik bilgilerin birincil kaynağı Platon'un Parmenides adlı eseridir[4] ve ayrıca Aristoteles'in Fizik adlı eserinde kendisinden bahsedilmektedir.[5] Parmenides’in diyaloğunda Platon, Parmenides'in "yaklaşık 65", Zeno'nun "yaklaşık 40" ve Sokrates'in "çok genç bir adam" olduğu bir zamanda, Zeno ve Parmenides'in Atina'ya yaptığı ziyareti anlatır.[6] Sokrates'in yaklaşık 20 yaşında olduğunu varsaymak ve Sokrates'in doğum tarihini MÖ 469 olarak almak, Zeno için yaklaşık MÖ 490 doğum tarihini verir. Plato, Zeno'nun "uzun boylu ve alımlı olduğunu" ve "gençlik günlerinde ... Parmenides tarafından sevildiğinin bildirildiğini" söylüyor.[6]
Diogenes Laërtius, Zeno'nun hayatına dair belki de daha az güvenilir ayrıntıları;[7] onun Teleutagoras'ın oğlu olduğunu, ancak Parmenides'in evlatlık oğlu olduğunu, "her sorunun her iki tarafını da tartışabilecek kadar yetenekli bir evrensel eleştirmen" olduğunu, Elealı bir tiran tarafından tutuklandığını ve belki de onun elinde öldürüldüğünü bildirildiği Lives and Opinions of Eminent Philosophers adlı eserinde verilmiştir.
| “ |
Asil dileğin, Ey Zeno, öldürmekti |
” |
—Diogenes Laërtius, Life of Zeno, the Eleatic[8][9] | ||
Diogenes Laërtius'a göre Zenon, tiran Nearchus'u devirmek için komplo kurdu.[10] Sonunda Zenon tutuklandı ve işkence gördü.[11] Valerius Maximus'a göre, komplodaki meslektaşlarının adını açıklamak için işkence gördüğünde, Zenon, Nearchus'un duyması için yararlı olacak bir sırrı olduğunu söylemesine rağmen isimlerini açıklamayı reddetti. Nearchus sırrı dinlemek için eğildiğinde, Zenon kulağını ısırdı. "Hayatını ve zorba bedeninin o kısmını kaybedene kadar gitmesine izin vermedi".[12][13] Demetrius, Men of the Same Name içerisinde bunun yerine burnun ısırıldığını söyledi.[14]
Zenon, diğer tiranlar ile de etkileşime girmiş olabilir. Laërtius'a göre Heraclides Lembus'un, Satyrus'una göre bu olaylar Nearchus yerine Diomedon'a karşı meydana geldi.[10] Valerius Maximus, tiran Phalaris'e karşı bir komployu anlatır, ancak Phalaris, Zenon doğmadan önce öldüğü için bu imkansız olurdu.[13][15] Plutarch'a göre Zenon, zorba Demylus'u öldürmeye çalıştı. Başarısız olduktan sonra, "kendi dişleriyle onun dilini ısırarak, tiranın yüzüne tükürdü".[16]
Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Pek çok eski yazar Zenon'un yazılarına atıfta bulunsa da, eserlerinin hiçbiri bozulmadan hayatta kalmadı. Zenon'un hareket konusundaki argümanlarının doğası hakkındaki ana kaynaklar, aslında, Aristoteles ve Kilikya'lı Simplicius'un yazılarından gelmektedir.[17]
Plato, Zenon ve Parmenides'in ziyareti vesilesiyle Zenon'un yazılarının "ilk kez Atina'ya getirildiğini" söylüyor.[6] Platon ayrıca Zenon'un "Parmenides'in argümanlarını korumayı amaçladığını",[6] Zenon'un gençliğinde yazıldığını, çalındığını ve rızası olmadan yayınlandığını söyledi. Platon Sokrates'in Zenon'un çalışmasının "ilk argümanının ilk tezini" şu şekilde yorumlamasını ister: "Varlık çoksa, hem benzer hem de farklı olmalıdır ve bu imkansızdır, çünkü ya benzer ya da benzemez."[6]
Proclus'a göre Platon'un Parmenidesleri Üzerine Yorumu (Commentary on Plato's Parmenides) adlı eserinde, Zenon "çelişkileri ortaya çıkaran kırktan az argüman" üretti,[18] ancak şu anda yalnızca dokuz tanesi bilinmektedir.
Zeno'nun argümanları belki de redüktio ad absurdum adı verilen ve kelimenin tam anlamıyla absürde indirgemek anlamına gelen bir ispat yönteminin ilk örnekleridir. Parmenides, bu tarz argümanı uygulayan ilk kişi olmalıdır diyor[kaynak belirtilmeli]. Bu tartışma biçimi kısa sürede epicheirema olarak tanındı. Topics Kitap VII eserinde Aristoteles epicheirema’nın "bir diyalektik tasım" olduğunu söylüyor. Bu, bir rakibin doğru olarak ileri sürdüğü bağlantılı bir akıl yürütme parçasıdır. Tartışmacı, diyalektik kıyaslamayı yıkmak için harekete geçer. Bu yıkıcı argüman yöntemi, onun tarafından öyle bir dereceye kadar sürdürüldü ki, Genç Seneca, birkaç yüzyıl sonra şöyle yorumladı: "Parmenides'e katılırsam, Bir'den başka bir şey kalmaz; Zeno'yu kabul edersem, Bir bile kalmaz."[19]
Zeno, matematiksel sonsuzluğun kanıtlanabilir en eski hesaplarını ele alan ilk filozof olarak kabul edilir.[kaynak belirtilmeli]
Sir William Smith'e göre, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology'de (1870)[20]
| “ | Diğerleri kendilerini Parmenides ve "Zeno"nun Pisagor Okuluna ait olduğunu hesaplamakla veya bir Pisagorcu yaşam'dan bahsedildiği gibi bir Parraenidean yaşamdan söz etmekle yetinirler ve hatta eleştirmen Phliuslu Timon Parmenides'in yüksek fikirli bir adam olduğunu kabul eder; Platon ondan hürmetle bahsederken, Aristoteles ve diğerleri ona Eleatiklerin geri kalanı üzerinde niteliksiz bir rol verir. | „ |
Eusebios, Messeneli Aristocles'ten alıntı yaparak, Zeno'nun Pyrrhonizm ile sonuçlanan bir felsefe çizgisinin parçası olduğunu söyler.[21]
Zeno'nun paradoksları[değiştir | kaynağı değiştir]
Zeno'nun paradoksları, iki bin yıldan fazla bir süredir filozofları, matematikçileri ve fizikçileri şaşırttı, meydan okudu, etkiledi, ilham verdi, çileden çıkardı ve eğlendirdi. Bunların en ünlüsü, Aristoteles'in Fizik adlı eserinin VI. Kitabı'nda tarif ettiği harekete karşı argümanlardır.[22]
-
Aşil ve kaplumbağa -
İkilik (Dikotomi) / Yarışçı paradoksu -
Ok paradoksu -
Hareketli sıralar (Stadyum)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Zeno of Elea - Greek philosopher and mathematician (İngilizce). 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021.
- ^ Diogenes Laërtius, 8.57, 9.25
- ^ Russell (1996 [1903]), s. 347: "Bu kaprisli dünyada hiçbir şey ölümünden sonra şöhretten daha kaprisli değildir. Gelecek nesillerin yargılama eksikliğinin en önemli kurbanlarından biri Elealı Zeno'dur. Her biri ölçülemez derecede incelikli ve derin dört argüman icat ettikten sonra, sonraki filozofların kabalığı, onun sadece zeki bir hokkabaz olduğunu ve argümanlarının bir ve tüm safsatalar olduğunu ilan etti. İki bin yıllık sürekli çürütmeden sonra, bu safsatalar eski haline getirildi ve matematiksel bir rönesansın temelini attı..."
- ^ Plato (c. 380 – 367 BC), Benjamin Jowett tarafından çevrildi, "Parmenides", Internet Classics Archive, 3 Ağustos 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Şubat 2021
- ^ Aristotle (y. MÖ 4. yy'ın ortaları), Physics 233a & 239b.
- ^ a b c d e Plato, Parmenides 127b–e.
- ^ Diogenes Laërtius (1853), The Lives and Opinions of Eminent Philosophers, C. D. Yonge tarafından çevrildi, Londra: Henry G. Bohn, 12 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Şubat 2021,
Scanned and edited for Peithô's Web
- ^ "The paradoxa of Zeno of Elea". 7 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.
- ^ Diogenes Laertius. R. D. Hicks (Ed.). "Chapter 5. ZENO OF ELEA". Lives of Eminent Philosophers. 24 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021.
- ^ a b Diogenes Laërtius, Lives of Eminent Philosophers. Book IX.5.26.
- ^ Boethius, The Consolation of Philosophy. Book 1.III.
- ^ Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings. Foreign Stories 3. ext. 3.
- ^ a b Maximus, Valerius; Walker, Henry J. (2004). Memorable Deeds and Sayings: One Thousand Tales from Ancient Rome. Hackett Pub. s. 97. ISBN 978-0-87220-674-8.
- ^ Diogenes Laërtius, Lives of Eminent Philosophers. Book IX.5.27.
- ^ Valerius Maximus, Memorable Deeds and Sayings. Foreign Stories 3. ext. 2.
- ^ Plutarch, Against Colotes.
- ^ Cajori, Florian (1920). "The Purpose of Zeno's Arguments on Motion". Isis. 3 (1): 7-20. doi:10.1086/357889.
- ^ Proclus, Commentary on Plato's Parmenides, p. 29.
- ^ Zeno in The Presocratics, Philip Wheelwright (ed.), The Odyssey Press, 1966, ss. 106–107.
- ^ Parmenides. 1870. s. 125.
- ^ Eusebius, Praeparatio Evangelica Chapter XVII
- ^ Aristotle, R. P. Hardie; R. K. Gaye. tarafından çevrildi, "Physics", Internet Classics Archive, 6 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 18 Şubat 2021
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Plato; Fowler, Harold North (1925) [1914]. Plato in twelve volumes. 8, The Statesman.(Philebus).(Ion). Loeb Classical Library. çev. W. R. M. Lamb. Cambridge, Massachusetts: Harvard U.P. ISBN 978-0-434-99164-8. OCLC 222336129.
- Proclus; Morrow, Glenn R.; Dillon, John M. (1992) [1987]. Proclus' Commentary on Plato's Parmenides. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-02089-1. OCLC 27251522.
- Russell, Bertrand (1996) [1903]. The Principles of Mathematics. New York, NY: Norton. ISBN 978-0-393-31404-5. OCLC 247299160.
- Hornschemeier, Paul (2007). The Three Paradoxes. Seattle, WA: Fantagraphics Books.
Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Barnes, Jonathan (1982), The Presocratic Philosophers [Presokratik Filozoflar] (2. bas.), Londra: Routledge & Kegan Paul.
- Lewis, Eric (1999), John J. Cleary; Gary M. Gurtler, S. J. (Ed.), "The Dogmas of Indivisibility: On the Origins of Ancient Atomism" [Ayrılmazlığın Dogmaları: Antik Atomizmin Kökenleri Üzerine], Proceedings of the Boston Area Colloquium in Ancient Philosophy, Leiden, Hollanda: Brill, cilt 14, ss. 1-21, ISBN 9789004113954.
- McKirahan, Richard (2001), "Zeno's Dichotomy in Aristotle" [Zeno'nun Aristoteles'teki İkilemi], Philosophical Inquiry, 23 (1–2), ss. 1-24, doi:10.5840/philinquiry2001231/216.
- Navia, Luis E. (1993), The Presocratic Philosophers: An Annotated Bibliography [Presokratik Filozoflar: Açıklamalı Bir Bibliyografya], New York & Londra: Garland.
- Owen, G. E. L. (1958), "Zeno and the Mathematicians" [Zeno ve Matematikçiler], Proceedings of the Aristotelian Society, 58, ss. 199-222.
- Papa-Grimaldi, Alba (1996), "Why Mathematical Solutions of Zeno's Paradoxes Miss the Point: Zeno's One and many Relation and Parmenides' Prohibition" [Zeno'nun Paradokslarının Matematiksel Çözümleri Hangi Noktayı Kaçırıyor: Zeno'nun Bir ve Birçok İlişkisi ile Parmenides Yasağı], Review of Metaphysics, 50 (2), ss. 299-314.
- Sainsbury, Mark (1988), Paradoxes [Paradokslar], Cambridge: Cambridge University Press.
- Wesley C. Salmon, (Ed.) (1970), Zeno’s Paradoxes [Zeno'nun Paradoksları], Indianapolis, IN, & New York: Bobbs-Merrill.
- Vlastos, Gregory (1967), Paul Edwards (Ed.), "Zeno of Elea" [Elealı Zeno], The Encyclopedia of Philosophy, New York & Londra: Macmillan, 8, ss. 369-379.
- White, Michael J. (1992), The Continuous and the Discrete: Ancient Physical Theories from a Contemporary Perspective [Sürekli ve Ayrık: Çağdaş Bir Perspektiften Eski Fiziksel Teoriler], Oxford: Clarendon.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
| Zeno of Elea ile ilgili kütüphane kaynakları |
| By Zeno of Elea |
|---|
Wikimedia Commons'ta Zeno of Elea ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikikaynak'ta Elealı Zenon ile ilgili metin bulabilirsiniz.
Vikisöz'de Elealı Zenon ile ilgili sözler mevcuttur.- "Zeno of Elea". İnternet Felsefe Ansiklopedisi.
- Palmer, John. "Zeno of Elea". Zalta, Edward N. (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Elealı Zenon", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- "Plato's Parmenides". 16 Nisan 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021.
- "Aristotle's Physics". 13 Nisan 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021.
Laërtius, Diogenes (1925). "Others: Zeno of Elea" . Lives of the Eminent Philosophers. 2:9. Translated by Hicks, Robert Drew (Two volume ed.). Loeb Classical Library.- "Fragments of Zeno". 4 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021.
