Efeler, Borçka
| Efeler | |
|---|---|
 | |
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Efeler Efeler'in Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 890 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 208 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Efeler (Gürcüce: ეფრატი; translit.: "eprat'i"), Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı köydür.
Köyün eski adı[değiştir | kaynağı değiştir]
Bugün Efeler adını taşıyan köyün bilinen en eski adı Eprati’dir. Gürcüce Eprati (ეფრატი) biçiminde yazılan bu ad Türkçeye Efrat ya da Eprat olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki, 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitapta köyün eski adını Efrat (افراط) olarak yazılmıştır.[3] Daha eski tarihte, 93 Harbi’nde Maçaheli bölgesini ele geçirmiş olan Rus idaresi ise, 1886 tarihli nüfus sayımında köyün adını Efrat / Eprat (Ефрат / Эпрат) olarak kaydetmiştir.[4] Bu tarihten birkaç yıl sonra Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze köyün adını daha eski hâline uygun olarak Evprati (ევფრატი) biçimde yazmıştır.[5]
Eprati’nin anlamına dair güvenilir bilgi mevcut değildir. Buna rağmen köyün adına ilişkin çeşitli rivayetler vardır. Bu rivayetlerden biri, köyde kilise inşa edilirken, yapı “filan yerde nasılsa burada da o şekilde yapılmalı” biçimindeki cümlede geçen “im prati” (იმ ფრათი; o şekilde) sözlerine dayandırılmaktadır.[5]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Eprati tarihsel Acara bölgesinin Tao-Klarceti'de kalan kısmında yer alan yerleşim yerlerinden biridir. Eprati’nin içinde yer aldığı Maçaheli bölgesi, 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlıların eline geçtiğinde Miçihiani adını taşıyordu.
Erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı döneminde yerleşim, Gürcü kilisesinin piskoposluklarından biri olan Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde kalıyordu. Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı elyazmasında, Şavşat'taki Tbeti Kilisesi'ne köylülerin bağış yapmış olmasından dolayı Evprati biçiminde köyün adı geçer.[6] Osmanlılar ele geçirdiğinde, Eprati’de bugün caminin olduğu yerde, 12-13. yüzyılda inşa edildiği sanılan köyün kilisesi bulunuyordu. Osmanlıların köyü ele geçirmesi üzerine kilisenin rahibi olan Svimon Evprateli köyden ayrılıp Şavşat’a gitmiştir.[7] O dönemde Micihiani adını taşıyan Maçaheli tarihsel Şavşeti bölgesinin bir parçası sayılıyordu.
Eprati, 16. yüzyıldan itibaren uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rusların eline geçti. Bunun üzerine Eprati ile Maçaheli’nin diğer köylerinde yaşayan Müslüman Gürcülerin önemli bir kısmı Osmanlı ülkesine göç etti.[8] Bu göçten sonra Rusların yaptığı 1886 tarihli sayıma göre Eprati, Batum sancağının (okrug) Aşağı Acara kazasına (uçastok) bağlı bir köydü. Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda-Hertvisi nahiyesinde yer alıyordu. Bu nahiyenin bugün Türkiye'de bulunan kısmında Eprati’nin dışında Mindieti (Миндиэти), Akria (Акриа), Zed-Vake (Зед-Ваке), Kvabistavi (вабис-Тави) ve Zeda-Hertvisi (Зеда-Хертвиси) köyleri yer alıyordu.[4]
Eprati, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri de Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini işgal etti. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Eprati’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[9]
Eprati, Türkiye'ye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Artvin vilayetinin Borçka kazasına bağlı Maçaheli nahiyesi sınırları içinde yer alıyordu.[10] Efrati’nin adı 1925’te Efeler olarak değiştirildi. Bununla birlikte Eprati (Efrat) adı halk arasında bugün de kullanılmaktadır. 1926 nüfus sayımında Efeler, Artvin vilayeti merkez kazasına bağlı Maçaheli nahiyesinin bir köyüydü.[11] Eprati 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında Efeler adıyla yer almasına karşın, Dahiliye Vekaleti'nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı yayında Çoruh vilayetinin Borçka kazasının bir köyü olarak Efrat adıyla kaydedilmiştir.[12][13]
Tarihi yapılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Eprati’de bugün caminin bulunduğu yerde bir köy kilisesi bulunduğu bilinmektedir. Eprati Kilisesi ya da Evprati Kilisesi denilen yapıdan geriye bir şey kalmamıştır. Köyde ayrıca Kraliçe Tamar döneminden kaldığı sanılan kemerli köprü vardır.[14][15]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Artvin il merkezine 88 km, Borçka ilçe merkezine 56 km uzaklıktadır.[16]
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Gürcü yerleşim bölgesi olan tarihsel Maçaheli bölgesinde kadın ve erkeğin birlikte sayıldığı ilk nüfus tespiti Rus idaresi sırasında yapıldı. Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sekiz yıl sonra 1886 tarihinde yapılan bu sayıma göre Eprati’de 72 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[4] Bu tarihten yaklaşık altı yıl sonra Maçaheli bölgesini dolaşan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze Eprati’nin güzel bir köy olduğunu, bununla birlikte 93 Harbi’nden (1877-1878) sonra köyden 25 hanenin göç etmiş olduğunu belirtmiştir.[17] Hane başına 5-8 arasında bir nüfus veri olarak alınırsa, köyden 125 ila 200 kişinin göç etmiş olduğu söylenebilir. Nitekim 1892 yılında Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin göç etmesini isteyen Osmanlı hocalarının propagandasının da etkisiyle Maçaheli bölgesinden büyük bir göçün yaşandığını, köylerin boşaldığını belirtmiştir.[18]
Eprati’nin Türkiye sınırları içinde kalmasından bir yıl sonra, 1922 yılında yapılan tespite göre köyün nüfusu 70’i kadın ve 90’ı erkek olmak üzere 19 hanede yaşayan 160 kişiden oluşuyordu.[19][20] Hane başına ortalama 8,8 kişi düşmesi, Maçaheli’nin diğer köyleri Mindieti ve Akria’da olduğu gibi köydeki ailelerin kalabalık bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir. Öte yandan 1886 yılından itibaren nüfusun iki katından fazla artış göstermesi, bu tarihten sonra köyden Osmanlı ülkesine göçün olmadığına işaret etmektedir.
Eprati’nin adının Efeler olarak değiştirilmesinden sonra, 1926 yılında yapılan nüfus tespitinde köyde hane sayısı 22’ye, nüfus da 165 kişiye ulaşmıştı. Bu nüfusun 76’sı kadın, 89’u erkekti.[11] Bu tarihte hane başına ortalama 7 kişi düşmesi, Eprati'nin kalabalık aile olarak yaşama geleneğine sahip olduğunu göstermektedir. Ancak bunun başka bir açıklaması, yoksulluk ve ekilebilir arazilerin sınırlı olması nedeniyle ailelerin bölünmeme yolunu seçmiş olması da olabilir.
Son tespitlere göre Efeler’de 105'i erkek ve 91’i kadın olmak üzere 196 kişi yaşamaktadır.[21]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 208[2] |
| 2020 | 208[2] |
| 2019 | 200[2] |
| 2018 | 196[2] |
| 2017 | 171[2] |
| 2016 | 182[2] |
| 2015 | 194[2] |
| 2014 | 197[2] |
| 2013 | 185[2] |
| 2012 | 197[2] |
| 2011 | 184[2] |
| 2010 | 164[2] |
| 2009 | 158[2] |
| 2008 | 167[2] |
| 2007 | 150[2] |
| 2000 | 245[16] |
| 1990 | 385[16] |
| 1926 | 165 |
| 1922 | 160 |
| 1886 | 72 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Efeler, Turkey Page". Fallingrain.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Efeler Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye (Osmanlıca), 1927, s. 121.
- ^ a b c "Aşağı Acara kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ a b Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 194.
- ^ Tbetis Sulta Matiane (Tbeti Manastırı Bağışçı Kayıtları), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, s. 82.
- ^ ”Yukarı Macaheli Etnografyası” (Gürcüce), (Araştırmacılar) Rozeta Guceciani, Roland Topçişvili, Tariel Putkaradze, Nodar Şoşitaşvili, Giorgi Çeişvili; Kartveluri Memkvidreoba, XII, 2008, s. 73-87.
- ^ "Tatlıpınar köyü". 8 Ocak 2020. 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 145, ISBN 9789944197526.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, İstanbul, 1933, s. 232.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 174, ISBN 9789941478178.
- ^ "İrine Tsutsunava, "Türkiye Macaheli'nde Eprati köyü" (Gürcüce)". 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
- ^ a b c "Efeler Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), 1912, Tiflis, s.137.
- ^ Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 186-194.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 113, ISBN 9786055708856
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.
- ^ ""2018 Yılı Borçka İlçe Nüfusu", T.C. Borçka Kaymakamlığı. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.