Edib Çiçekli

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Edip Çiçekli sayfasından yönlendirildi)
Edib Çiçekli
Arapça: أديب الشيشكلي
Suriye Devlet Başkanı (askerî yönetim)
Görev süresi
11 Temmuz 1953 - 25 Şubat 1954
Yerine geldiği Fevzi Selu (askerî yönetim)
Yerine gelen Haşim el-Etâsî
Suriye Başbakanı
Görev süresi
19 Temmuz 1953 - 1 Mart 1954
Yerine geldiği Fevzi Selu (askerî yönetim)
Yerine gelen Sabri el-Aseli
Kişisel bilgiler
Doğum 1909
Hama, Suriye Vilayeti, Osmanlı Suriyesi, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 27 Eylül 1964 (54-55 yaşlarında)
Ceres, Goiás, Brazil
Defin yeri Memleketi Hama'da gömülü
Partisi
Evlilik(ler) Fatina el-Fanari
Akraba(lar) Ali Hasan Çiçekli (Baba)
Bitirdiği okul Şam Askeri Akademisi
Askerî hizmeti
Bağlılığı İkinci Suriye Cumhuriyeti
Rütbesi General
Birimi Arap Kurtuluş Ordusu
Çatışma/savaşları * 1948 Arap-İsrail Savaşı
Askeri üniformalı Çiçekli

Edib el-Çiçekli (Arapça: أديب الشيشكلي, romanize: ʾAdīb aš-Šīšaklī) (1909 - 27 Eylül 1964) Suriye askeri lideri ve 1953'ten 1954'e kadar Suriye Devlet Başkanıydı.

Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Edib Çiçekli (1909) Osmanlı Suriyesi'nin Hama Sancağı'nda Suriyeli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi Kürt kökenliydi.[1] Çiçekli'nin soyadı Türkçedeki "çiçek" kelimesinden gelir ve Latin alfabesi kullanan farklı dillere, Chichakly, Chichakli, Jijakli veya Shishakli şeklinde de aktarılmaktadır.

Siyasi/askeri kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]

Çiçekli, 1930'da Fransız Mandası sırasında Suriye ordusunda subay olarak görevlendirildi. Şam Askeri Akademisinde okudu (akademi daha sonra Humus'a taşındı) ve Antun Sadi tarafından kurulan ve Büyük Suriye kavramını destekleyen Suriye Sosyal Milliyetçi Partisinin (SSMP) erken bir üyesi oldu. Kardeşi Salih da SSMP'nin önde gelen bir üyesiydi. Suriye'nin Fransa'dan bağımsızlığının ardından Çiçekli, 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda Arap Kurtuluş Ordusu olarak bilinen gönüllü bir Arap ordusunda savaştı.

1948 Arap-İsrail Savaşı'ndaki Arap yenilgisi, 1949'da Hüsnü Zaim liderliğindeki askeri darbe için motive edici bir faktördü. Suriye'nin zayıf parlamenter sistemini paramparça eden Zaim'in darbesinden sadece aylar sonra Zaim; Çiçekli ve yeni orduya liderlik eden Zaim'in eski yoldaşı Albay Sami el-Hinnavi de dahil olmak üzere SSMP'ye bağlı bir grup subay tarafından devrildi.

Zaim daha önce SSMP lideri Antun Sadi'yi, modern Lübnan devletini yıkmak istediği için yargılayıp idam ettiren Lübnanlı yetkililere teslim etmişti. Bildirildiğine göre Zaim öldürüldükten sonra Çiçekli, Zaim'in kanlı gömleğini yırttı ve onu Sadi'nin hâlâ Suriye'de olan dul eşine götürerek, "Onun cinayetinin intikamını aldık!"[kaynak belirtilmeli] dedi.

Çiçekli, kendi başına iktidarı üstlenmeyi reddetti ve onun yerine Suriye'nin parlamenter sistemini restore eden Suriye'nin yeni fiili hükümdarı Sami al-Hinnavi ile çalıştı. Hinnavi, Suriye Ordusunun genelkurmay başkanı oldu. 1930'larda devlet başkanı ve kıdemli bir milliyetçi olan Haşim el-Etâsî, önce başbakan ve daha sonra Suriye devlet başkanı oldu. Etâsî, Hinnavi'nin Suriye'deki Haşimi yanlısı duyguların arkasındaki itici güç olduğunu iddia ederek, Çiçekli'nin büyük ölçüde karşı çıktığı Haşimi Irak ile bir birlik oluşturmak istedi.

Gücü ele geçirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralık 1949'da Çiçekli, başka bir darbe başlattı. (o yılın üçüncü darbesi) Suriye'deki Haşimi etkisini kırmak için Hinnavi'yi tutukladı, ancak Etâsî'yi görevinde tuttu. Daha sonra Hava Kuvvetleri Komutanı Albay Muhammed Nasır'ın, kendisinin Suriye Ordusundaki popülaritesini tehdit ettiği için öldürülmesini emretti. Bütün bunlar Suriye'deki birlik yanlısı unsurları büyük ölçüde zayıflattı, ancak Başbakan Nazım el-Kudsi aracılığıyla Haşimi Irak ile birlik için çalışmaya devam edildi.

Çiçekli, Suriye hükûmetindeki Haşimi etkisini azaltmak için kurulan bütün hükûmetlere sağ kolu Fevzi Selu'yu savunma bakanı olarak dahil etmesi şartını koydu. Halep'ten Irak yanlısı bir politikacı olan Başbakan Maaruf el-Davalibi bu talebi reddettiğinde, Çiçekli 28 Kasım 1951'de Davalibi ve tüm kabinesini tutuklayarak yanıt verdi. Ayrıca Halk Partisi liderleri Nazım el-Kudsi ve Rüşdü el-Kikhiya da dahil olmak üzere Suriye'deki tüm Irak yanlısı politikacıları tutukladı. Etâsî protesto için görevinden istifa ederek muhalefete geçti. Siyasi işlere askeri müdahaleyi reddeden bu inatçı milliyetçiden kurtulmaktan memnun olan Çiçekli, yoldaşı Selu'yu genelkurmay başkanı, başbakan, savunma bakanı ve devlet başkanı yaptı. Ama aslında, Selu bir figürden başka bir şey değildi. Gerçek güç, Edib Çiçekli'nin elindeydi.

Çiçekli iktidarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çiçekli daha sonra askeri yönetime dönüş için tüm siyasi partileri feshetti. Çiçekli yanlısı olmayan tüm gazeteleri yasakladı. Onun yönetimi altında zulüm görenler arasında Şam Ulusal Partisi, Halep Halk Partisi, Komünist Parti, Baas Partisi ve Suriye Müslüman Kardeşleri vardı. Baas liderleri Ekrem el-Havrani, Mişel Eflak ve Salahaddin el-Bitar'ı Lübnan'a sürdü ve onlar, Lübnan'da Çiçekli rejimine karşı aktif olarak çalıştılar.

Çiçekli, yetenekli bir konuşmacıydı ve konuşmalarını Suriye nüfusuna iletmek için büyük ölçüde radyoya güveniyordu. Ağustos 1952'de resmi bir hükûmet partisi olan Arap Kurtuluş Hareketini kurdu, ancak Haşim el-Etâsî gibi sivil siyasi toplumun güçlü temsilcileri tarafından boykot edildi. Parti ilericiydi ve kadınları saflarına kabul etti. Sınırlı bir sosyalizm derecesi çağrısında bulundu. Bazıları onun kendisini bir tür "Arap Sezarı" olarak gördüğünü söyledi. 1953'ün ortalarında Çiçekli, kendisini başkan yapmak için bir seçim düzenledi, ancak artık artan bir muhalefetle karşı karşıyaydı.

Dış ilişkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Suriye lideri olarak Çiçekli, Batılı ülkelerle iyi ilişkiler kurmaya çalıştı, ancak Suriye'nin İsrail'e karşı tavizsiz duruşunu sürdürdü. Suriye'nin Ürdün ve Irak'taki Haşimi monarşileriyle ilişkileri, başkanlığı sırasında zayıftı; ancak Nasırcılığın hızla yayılmasına da güvenmiyordu. Pek çok kişi Nasır'ın Mısır'daki 1952 Hür Subay Devrimi'nin, Çiçekli'nin kendi 1949 ve 1951 darbelerinden sonra modellendiğine inanıyor. Çiçekli; Suudi Arabistan Kralı İbn Suud, oğlu Kral Suud bin Abdülaziz el-Suud ve Ürdün Kralı Talal ile güçlü ilişkiler geliştirdi.

Çiçekli, babası Kral I. Abdullah'ın aksine Suriye'de hırsı olmadığını söyleyen Kral Talal'ı çok beğendi.[kaynak belirtilmeli] Batı yanlısı görünümüne ve aile geçmişine rağmen, Çiçekli Suriye'deki Arap çoğunluğun isteklerini kabul etti ve buna göre bir pan-Arabizm politikası benimsedi. Cebel el-Dürzi sıradağlarında bağımsız fikirli Dürzi azınlıkla sık sık çatıştı ve onları Ürdün'den gelen fonları kullanarak rejimini devirmek istemekle suçladı. 1954'te egemenliğine karşı direnişi bastırmak için Dürzi kalelerini bombalamaya başvurdu.

Hem İngiltere hem de ABD ile ilişkileri karışıktı. İngiltere, Suriye'nin İngiliz liderliğindeki Orta Doğu Savunma Örgütü planlarına katılması umuduyla, yönetiminin ilk döneminde Çiçekli'ye kur yaptı. ABD, Filistinli mültecileri Suriye'ye yerleştirmek ve onları Suriyelilere dönüştürmek için Çiçekli'ye hatırı sayılır miktarda para teklif etti. Çiçekli, Batı'nın bu silah ve para tekliflerinden etkilenmesine rağmen, kabul etmedi. Filistin'in durumu, Suriye'nin Batı'ya bakışını bozmuştu. Suriye; yenilgiyi kabul etmek, Suriye'nin Batı ile yıpranan ilişkilerini onarmak ve İsrail ile barışmak yerine intikam almak istiyordu.[2]

Çöküş[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: 1954 Suriye Darbesi

Çiçekli ayrıca, önde gelen bir Baasçı olan genç Adnan el-Maliki de dahil olmak üzere Suriye Ordusunda birçok aktif subayı tutuklamıştı. En büyük Çiçekli karşıtı konferans, Etâsî'nin Humus'taki evinde yapıldı. Çiçekli karşıtı hareketin başında eski Devlet Başkanı Etâsî ve kıdemli Dürzi lider Sultan el-Etraş vardı. Çiçekli, Etâsî ve Etraş'ın oğulları Adnan ve Mansur'u (her ikisi de Suriye'de üst düzey politikacılardı) tutuklayarak karşılık vermişti.

Artan hoşnutsuzluk sonunda Şubat 1954'te Çiçekli'nın devrildiği başka bir darbeye yol açtı. Darbeciler arasında Suriye Komünist Partisi üyeleri, Dürzi subaylar ve Baas Partisi üyeleri de vardı. Darbe, Irak desteği almış olabilir.

İsyan zirveye ulaştığında Çiçekli, Suriye'yi iç savaşa sürüklemeyi reddederek geri adım attı. Lübnan'a kaçtı, ancak Dürzi lideri Kamal Canbolat onu öldürmekle tehdit edince Brezilya'ya kaçtı. Suriye ve Mısır'ın 1958'deki birleşmesinden önce Çiçekli, Irak'ın sağladığı fonları kullanarak bir darbe başlatmak için Suriye'ye dönme fikriyle ilgileniyordu. Darbe, Suriye istihbaratı tarafından engellendi ve Çiçekli gıyaben ölüme mahkum edildi.

27 Eylül 1964'te Çiçekli, Cebel el-Dürzi'nin bombardımanı sırasında kendisini yetim bırakarak ölen ebeveynlerinin intikamını almak isteyen Suriyeli bir Dürzi olan Nevaf Gazali tarafından Ceres, Brezilya'da öldürüldü.[3]

Torunlarından Edib İhsan Çiçekli, Suriye muhalefetinin bir üyesi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Middle East Perspectives: Personal Recollections. New York Bloomington: iUniverse. 16 Nisan 2010. s. 28. ISBN 978-1-4502-1118-5. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2021. 
  2. ^ US Policy towards Palestine Refugees 17 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Joshua Landis
  3. ^ Understanding the Volatile and Dangerous Middle East: A Comprehensive Analysis. 25 Ağustos 2015. ISBN 9781491766583. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Önce gelen:
Fevzi Selu (askerî yönetim) 		Suriye Devlet Başkanı
1953-1954 		Sonra gelen:
Haşim el-Etâsî
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Edib_Çiçekli&oldid=32227414" sayfasından alınmıştır