Dilekdere, Hanak
| Dilekdere | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Dilekdere Dilekdere'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1826 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 188 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Dilekdere , Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Dilekdere köyünün eski adı Hoşureti'dir. Hoşureti (ხოშურეთი) Gürcüce bir yer adı olmakla birlikte anlamı konusunda kaynaklarda bilgi mevcut değildir. Bununla birlikte Gürcücede "çökelti" anlamındaki “haşuri” (ხაშური) kelimesinden türemiş Haşureti’den değişime uğramış olabilir.[4] Bu yer adı Türkçeye Hoşuret şeklinde girmiştir. Niteki. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Hoşuret (خوشوریت) olarak geçer. Bu defterde Çoğuret (چوغوریت) köyün diğer adı olarak verilmiştir.[5] Bu yer adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise Hoşret / Hoşrit (خوشریت) şeklinde geçer almıştır.[6]
Hoşureti köyü, Gürcü Hristiyanlığının erken dönem merkezlerinden biri olan Eruşeti'de yer alır. Bu yerleşimi ve bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılardan ele geçirmiştir. Köydeki Gürcü yapısı Hoşureti Kilisesi 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Söz konusu kilise de buranın eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[7][8]
Hoşureti köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defteri]]ne göre, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlıydı. Nitekim Hoşureti, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan cebe defterinde bu köyün adı geçmemektedir. Bununla birlikte köyün yeniden meskun hale geldiği, 1878 yılında burada 8 hanenin yaşıyor olmasından anlaşılmaktadır.[5][9]
Hoşureti köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması 'uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde Hoşuret (Хошуретъ) olarak kaydettiği köy, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Nakalakevi nahiyesinin 8 köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 69'u erkek ve 60'ı kadın olmak üzere, 17 hanede oturan 129 kişiden oluşuyordu. Üç hane hariç köyün nüfusu Türk olarak kaydedilmiştir. Üç hanede ise, 7'si erke ve 7'si kadın olan 14 Kürt yaşıyordu.[10] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 187, 1906'da 190 kişiye ulaşmıştır.[11]
Hoşureti köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Artvin sancağını Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Hoşureti köyünün de içinde yer aldığı Ardahan bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[12][13]
Hoşureti köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Hoşret / Hoşrit (خوشریت) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının Hanak nahiyesine bağlıydı.[14] 1940 genel nüfus sayımında "Hoşerit" şeklinde yazılmış olan köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 356 kişiden oluşuyordu.[15] Hoşureti veya Hoşerit Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Dilekdere olarak değiştirilmiştir.[16] 1965 genel nüfus sayımında Dilekdere köyünün nüfusu 638 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 135 kişi okuma yazma biliyordu.[17] 1992 yılında Ardahan il olunca, Dilekdere de bu ilin Hanak ilçesine bağlı bir köyü haline geldi.
Köy, 2007-2012 yılları arasında Ortakent Beldesi'nin bir mahallesi olarak kayıtlarda yer almıştır.[3]
Dilekdere'de bugün yıkık durumda olan Hoşureti Kilisesi tek nefli bir yapıdır. 10. yüzyılda köyün kilisesi olarak inşa edildiği bilinmektedir. Hoşureti Kalesi ise, harç kullanılmadan inşa edilmiştir. Görece büyük bir yapı olan kaleden (57x43 m) geriye sadece yıkıntıları kalmıştır.[7][18]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 43 km, Hanak ilçe merkezine 17 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 188[2] |
| 2021 | 202[2] |
| 2020 | 215[2] |
| 2019 | 220[2] |
| 2018 | 236[2] |
| 2017 | 210[2] |
| 2016 | 206[2] |
| 2015 | 217[2] |
| 2014 | 234[2] |
| 2013 | 278[2] |
| 2012 | 244[3] |
| 2011 | 263[3] |
| 2010 | 268[3] |
| 2009 | 267[3] |
| 2008 | 287[3] |
| 2007 | 298[3] |
| 2000 | 287[19] |
| 1990 | 547[20] |
| 1985 | 646[21] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Dilekdere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k "Ardahan Hanak Dilekdere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h "Ardahan Hanak Dilekdere Köy Nüfusu". tuik.gov.tr. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ "ხაშური" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 16 Kasım 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 538". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 25. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Fahriye Bayram ve Turgay Yazar, “Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırmaları – 2009”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 2011, 1. Cilt, s. 4. 15 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISSN: 10177663
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 301". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 771.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 348.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 679". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2023.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 359.
- ^ Tao-Klarceti? Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 388, ISBN 978-9941-478-17-8.
- ^ a b "Dilekdere Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.