Derindere, Ardahan
| Derindere | |
|---|---|
 | |
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Derindere Derindere'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 1894 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 69 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Derindere, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Köyün eski adı, Heva'dır. Gürcüce bir yer adı olan Heva (ხევა), "vadi" ya da "dere" anlamına gelen "hevi" (ხევი) kelimesinden türemiştir. Nitekim Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, bir derenin başında bulunduğu için köye bu adın verilmiş olduğunu yazar.[3] Bu yer adı, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine de Heva (خوا) olarak girmiştir. Günümüzde Posof ilçesinde Aşıküzeyir ile Göle ilçesinde Sürügüden köylerinin eski adı da bu defterde Heva (خوا) olarak geçer.[4]
Heva, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan Mesheti bölgesinin yerleşim yerlerinden biriydi. Osmanlılar köyü, birleşik Gürcistan Krallığı'ın ardından bu bölgeye hakim olan Samtshe Atabeyliği'nden 16. yüzyılın ortasında ele geçirdi. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte köyde 17 hane yaşıyordu. Her hane, Osmanlı Devleti'nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Hane reislerinin çoğu İvane, İason, Maharebel, Gabriel, Adarnase, Saba, Papuna, Manase gibi Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Heva'da bir adet değirmen bulunuyordu. Köyün nüfusu 1878'de 4 hane olarak tespit edilmiştir.[5]
Heva, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Rusya İmparatorluğu’nun eline geçti. Rus idaresi tarafından da Heva (Хева) olarak kaydedilmiş olan köy, Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. Bu kaza içinde Değirmenköy nahiyesinin köylerinden biriydi. 1886 yılında köyün nüfusu 27 kişiden oluşuyordu. Rus idaresinde Heva köyünün nüfusu, 1896’da 37 kişiye, 1906’da da 54 kişiye yükselmişti. Bu tespitlerde nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[6][7] Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli ise, Heva'da 1917 yılında 6 hanede 77 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[3]
Heva, Rus hakimiyetinin sona ermesinden sonra, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında, Ankara Hükümeti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcüler Ardahan ve Artvin bölgelerinden çekildi. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Heva köyü Türkiye'ye bırakıldı.[8]
Heva, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Hive" (خیوە) adıyla, Kars vilayetinin Ardahan kazasının Yalnızçam nahiyesine bağlıydı.[9] 1935 genel nüfus sayımıda aynı idari konuma sahipti ve köyde 83 kişi yaşıyordu.[10] Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmış olan Heva adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Derindere olarak değiştirilmiştir.[11] Bununla birlikte köyün eski adı yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda "Derindere (Hive)" biçiminde bir süre daha kullanılmıştır.[12]
Derindere köyünün 2 km kuzeyinde, Arsiani Dağları'nın doğu tarafında megalit bir kalenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Kaba yonu taşlarla inşa edilmiş olan kalenin giriş kapısı doğu tarafta bulunmaktadır. Yıkık durumdaki kaleden geriye kalmış duvarların kalınlığı 3,5 metreyi bulmaktadır. Kalenin bulunduğu yerde başka yapıların izlerine de rastlanmaktadır. Bu megalit kale, Heva köyünün çok eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[13]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Derindere köyü, Ardahan il merkezine 19 km uzaklıktadır.[14]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 69[2] |
| 2021 | 73[2] |
| 2020 | 77[15] |
| 2019 | 73[2] |
| 2018 | 63[2] |
| 2017 | 59[2] |
| 2016 | 66[2] |
| 2015 | 70[2] |
| 2014 | 60[2] |
| 2013 | 66[2] |
| 2012 | 59[2] |
| 2011 | 61[2] |
| 2010 | 64[2] |
| 2009 | 61[2] |
| 2008 | 52[2] |
| 2007 | 47[2] |
| 2000 | 65[14] |
| 1990 | 112[14] |
| 1985 | 177[14] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Derindere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Ardahan Merkez Derindere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 462, 516, 555". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 440; II. cilt (1941), s. 430; III. cilt (1958), s. 516". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ ""Ardahan kazası 1886 Yılı" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 175" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 677". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ "1980 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1981" (PDF). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 96 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ a b c d "Derindere Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ "DERİNDERE KÖYÜ NÜFUSU, ARDAHAN MERKEZ". www.nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.