Celadet Ali Bedirhan
| Celadet Ali Bedirhan | |
|---|---|
.jpg) | |
| Doğumu | 1893 İstanbul |
| Ölümü | 15 Temmuz 1951 Şam, Suriye |
| Okulu | Kürt Edebiyatı |
| İlgi alanları | Dilbilim, Kürt edebiyatı |
| Önemli fikirleri | Hoybun |
Celadet Ali Bedirhan (Kürtçe: Mîr Celadet Alî Bedirxan) (1893, İstanbul - 15 Temmuz 1951, Şam),[1] Kürt milliyetçisi dilbilimci, yazar, diplomat ve siyasetçi. Öğrenimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde tamamlamıştır. Daha sonra Münih Ludwig Maximilian Üniversitesinde doktorasını tamamlamıştır. Kürt milliyetçi örgütü Hoybun'un ilk başkanıdır.[2]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Celadet Ali Bedirhan 1893 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Bedirhan Bey'in torunu Kürt aydınlarından Emir Ali Bedirhan'ın oğludur.[3][4] İlk ve ortaöğrenimini İstanbul'da tamamladı. I. Dünya Savaşı sırasında, subay olarak Osmanlı ordusuna alındı[5] ve Kafkasya Cephesi'nde bulundu. Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Kürt aşiretlerinin birliğini sağlamak için çaba gösterdi, fakat başarılı olmadı. 1922 yılında kardeşi Kâmuran Bedirhan'la birlikte Almanya'ya gitti. Almanya'da öğrenimini sürdüren Celadet Ali, 1925'te önce Kahire'ye geçti, bir süre sonra da Fransız mandası altındaki Suriye'ye yerleşti. Suriye'de Haco Ağa ve önde gelen diğer Kürt aydınlarıyla birlikte Hoybun'un kuruluşunda aktif rol oynadı.[1]
Kürtçe çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]
1930'lu yıllarla birlikte, siyasi çalışmalardan uzaklaşarak Kürtçe ile ilgili çalışmalarını yoğunlaştırdı. 15 Mayıs 1932 yılında Hawar dergisini çıkardı. Hawar dergisi ile birlikte Arap karakterli Kürt alfabesinin yanında Latin karakterli Kürt alfabesi de kullanılmaya başlandı. İlk 23 sayısı hem Latin harfleri hem de Arap harfleriyle yayınlanan Hawar, 24. sayıdan itibaren bütünüyle Latin harfleriyle yayımlandı. Günümüzde kullanılan Latin karakterli Kürt alfabesi ilk defa Hawar dergisinde uygulanan alfabedir. Hawar dergisinde çoğunlukla Kurmanci olmak üzere düzenli bir biçimde Sorani ve az sayıda da Zazaki yazılar yayınlandı. Osmanlı dönemi Kürt basınından ayrı olarak Hawar 'da Türkçe yazılara yer verilmemekle birlikte, dergide Fransızca bölümü vardı ve bazı Kürtçe yazılar Fransızcaya da tercüme ediliyordu. Suriye'nin Fransızların mandası altında olmasının bunda etkili olduğu düşünülmektedir. Hawar dergisi hem Kürtçenin standartlaştırılması hem de Kürtçe yazan kadronun yetişmesi anlamında bir okul işlevi gördü. Hawar'ın yazar kadrosu içinde Celadat Bedirhan dışında, kardeşi Kâmuran Bedirhan, Osman Sabri, Nureddin Zaza, Cegerxwin, Kadri Can gibi birçok kişi de düzenli olarak yazdı. Toplam 57 sayı yayımlanan Hawar 1943'te yayınına son verdi.[6][7]
1942'de Şam'da Hawar'ın yanı sıra Ronahi ismiyle resimli bir Kürtçe dergi çıkardı. Başta Hawar'ın bir eki olarak çıkan Ronahi, Hawar'ın yayınına son vermesinden sonra bir süre yayınına bağımsız olarak devam etti. Sadece Kürtçenin Kurmanci lehçesiyle yayın yapan Ronahi, Latin harfleriyle yayımlandı. Toplam 28 sayı yayınlanan Ronahi, 1945 yılında yayınını sona erdirdi. Ronahi'nin yazar kadrosu da çoğunlukla Hawar 'da yazan kişilerdi.[8]
Celadet Bedirhan, 15 Temmuz 1951'de Şam'da öldü. Mezarı Şam'dadır. Ölümünden sonra hayattayken yaptığı Kürtçe dil araştırmaları bir araya toplandı.
Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Elifba Kurdî (Kürtçe Alfabe)
- Rûpelên Elfabê
- Rêzimana Elifbaya kurdî
- Rêzimana Kurdî (Kürtçe Gramer) (Roger Lescot ile birlikte)
- Ferhenga Kurdî (Kürtçe Sözlük)
- Günlük Notlar
- De La Question Kurde / Kürt Sorunu Üzerine (Fransızca ve Türkçe)
- Were Dotmam (Hawar Dergisi'nde yer alan şiirler)
- Edirne Sükutunun İç Yüzü (Kamuran Bedirhan ile birlikte)
- Mustefa Kemal'e Mektup
- Dîbaca nimêjên îzêdiyan
- Hevind
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Celadet Ali Bedirxan, Hevind, Avesta, İstanbul, 2009, ISBN 9944382779, s. 4.
- ^ Hakan Özoglu, Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, ISBN 0791485560, s. 101.
- ^ Uğur Mumcu, Kürt-İslam Ayaklanması, 1919-1925, Tekin Yayınevi, 1991, s. 190.
- ^ Kemal Öke, İngiltere'nin Güneydoğu Anadolu siyaseti ve Binbaşı E.W.C. Noel'in faaliyetleri (1919), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988, ISBN 9754560064, s. 101.
- ^ Özoglu, a.g.e., s. 129.
- ^ Hawar, Cild 1, Hejmar 1-23, (1932-1933), Nûdem, Stockholm 1998
- ^ Hawar, Cild2, Hejmar 24 -57, (1934-1943), Nûdem, Stockholm 1998
- ^ Ronahî (1-28), Çapxana Jina Nû, Uppsala 1985, ISBN 91970747-05
