Bereketli Topraklar Üzerinde (film)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bereketli Topraklar Üzerinde
Filmin 2008 yılında gösterime girdiği dönemdeki afişi.
YönetmenErden Kıral
YapımcıTuncel Kurtiz
Nuri Sezer
SenaristTuncel Kurtiz
Nuri Sezer
Erden Kıral
Mahmut Tali Öngören
Hikâye (eser)Orhan Kemal
OyuncularTuncel Kurtiz
Erkan Yücel
Nur Sürer
Osman Alyanak
Yaman Okay
Özcan Özgür
Bülent Kayabaş
Menderes Samancılar
Erol Demiröz
MüzikYavuz Top
Sarper Özsan
StüdyoPolar Film
CinsiSinema filmi
TürüDram
RenkRenkli, 35 mm
Yapım yılı02 Mayıs 2008
Süre115 dakika
ÜlkeTürkiye
DilTürkçe

Bereketli Topraklar Üzerinde, Erden Kıral'ın yönettiği 1979 yapımı dram filmi. Orhan Kemal'in aynı adlı romanından uyarlanan filmin senaryosunu en başta Mahmut Tali Öngören yazmış, ancak Erden Kıral'ın senaryoyu beğenmemesi üzerine oyuncu Tuncel Kurtiz senaryoyu yeniden kaleme almıştır.[1] Hikâyede Çukurova'ya gelip ağır şartlar altında çalışan Köse Hasan, Pehlivan Ali ve Yusuf adlı üç arkadaşın başından geçenler anlatılmaktadır.

1979 yılında çekimleri tamamlanan film, sıkıyönetim tarafından yasaklandı, daha sonra ise kimliği belirsiz kişi veya kişilerce çalındı.[2] Negatiflerin bulunmasından hemen sonra film, Türkiye'de 28 yıl sonra gösterime girdi.[3] Bereketli Topraklar Üzerinde, 1981 yılında Strazburg'da yapılan oylama sonucu "Avrupa'nın En İyi Filmi" seçildi. Ancak yurtdışı yasağı nedeniyle Erden Kıral'ın ödülü alması engellendi. Darbe günlerinde Kıral negatiflerin izini kaybetti. Yapımcılardan Nurettin Sezer negatifleri korumak için İsveç'e götürdü. Filmin negatiflerinin bulunmasının ardından 12 dakika kısaltılarak 2 Mayıs 2008 tarihinde tekrar gösterime sokuldu.

Konu[değiştir | kaynağı değiştir]

Sivas'ın bir köyünden Köse Hasan, Pehlivan Ali ve Yusuf adlı üç arkadaş hemşehrilerine ait olan bir fabrika olduğunu duyarlar ve bir tren yolculuğunun ardından Çukurova'ya çalışmaya gelirler. Şehre gittiklerinde birbirlerinden hiç ayrılmamalarını kararlaştırırlar. Şehri gördüklerinde çok şaşırırlar. Binalardan ve otomobillerden etkilenirler. Hemşehrileri onlara çırçır fabrikasında iş verir. Fabrikada çok zor şartlar altında çalışırlar. Akşamları kiraladıkları ahırda buluşurlar. Şehir insanının davranışlarına alışamazlar. Para biriktirme amacıyla işlerine devam ederler. Sulu kozada çalışan Köse Hasan hastalanır ve işe gidemeyecek kadar kötü bir duruma gelir. Ali ve Yusuf ona bir süre baksa da bir süre sonra hasta arkadaşlarını bırakıp daha fazla ücret alabilecekleri yeni bir işe girer. İnşaat işçiliği yaparlar. Bir süre sonra Hasan'ın öldüğü haberini duyarlar. Pehlivan Ali, Fatma adlı kıza aşık olur ve onunla kaçar. Pehlivan Ali sürekli pavyona giderken, karısı da onun işvereni ile birlikte olmaya başlar. Buğday tarlasında çalışmaya başlayan Pehlivan Ali çok zor şartlarda işine devam eder. Patronlar çalışanlarına çok kötü davranmaktadır. Duruma isyan eden ustalar işten çıkarılır.

Makine kullanmayı öğrenen Pehlivan Ali ustalarından övgü alır ve daha da hırslanır. Ancak bir gün dengesini kaybeder ve kolunu makineye kaptırır. Durumdan haberdar olan ağa, arabasının kirlenmesinden korktuğu için Ali'yi hastaneye götürmez. Ali de bu yüzden kan kaybından ölür. Daha önce işten çıkarılan işçiler haksızlığa isyan edip her şeyi ateşe verirler. Duvar ustası olan Yusuf köyüne dönmeye karar verir. Kendisine, karısına ve çocuklarına elbise alır. Tren garına gider. Pehlivan Ali'nin bir işçi arkadaşı ile karşılaşır. Onun öldüğünü öğrenince çok üzülür. Trene binip köyüne döner. Yusuf'u gören ailesi çok sevinir. Köse Hasan'ın karısı ve Pehlivan Ali'nin annesi onların neden gelmediklerini sorduğunda Yusuf'un duyduğu sevinç üzüntüye dönüşür.

Oyuncular[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapım[değiştir | kaynağı değiştir]

Orhan Kemal'in 1930'lu yıllarda Adana'da çırçır fabrikasında çalışırken edindiği tecrübelerden yola çıkarak yazdığı Bereketli Topraklar Üzerinde, modernleşmeye çalışan bir ülkenin Çukurova özelinde bir panoramasını çiziyordu. Kemal kitapta üretim ilişkilerini ve emeğiyle işgücünü sırtlayan işçi ve ırgatların çalışma koşullarını ve mücadelelerini anlatıyordu.[1] Erden Kıral kitabı 1979 senesinde sinemaya uyarlamak istemişti. Kıral'ın kitabı uyarlamaya çalıştığı günlerde Türkiye'de 19 il sıkıyönetim altındaydı. Kıral daha sonra "O zamanlar idealisttik. Dünyayı filmlerle değiştireceğimize inanıyorduk" dedi. Bu inanç Erden Kıral'ı Kemal'in kitabını uyarlaması için hırslandırdı. Romanın telif haklarını satın aldı ve ardından romanı senaryolaştırması için Mahmut Tali Öngören'e verdi.[1] O zamanlar Kıral'ın arkadaşı olan Vehbi Koç, fikri beğendi ve yapımcı olarak film ekibine katıldı. Aynı günlerde Tuncel Kurtiz de Orhan Kemal'in Baba Evi ve Avare Yıllar adlı eserlerini filme çekmeyi düşünüyordu. Arkadaşı Tezer Özlü'nün sayesinde Erden Kıral ile tanıştı. Projesinden Kurtiz'e bahseden Kıral, ona filmde oynamasını ve yapımcı olarak ortak olmasını söyledi. Oyunculuk teklifini kabul eden Kurtiz, finansal işlerle pek ilgilenmediği için yapımcılık görevini arkadaşı Nurettin Sezer'e devretti.[1]

Kıral'ın düşüncesi senaryonun hazır olmasının ardından hemen çekimlere başlamaktı. Ancak Mahmut Tali Öngören'den gelen senaryo Kıral'ın hoşuna gitmedi. Çünkü Kıral kitabı trajik-komik bir şekilde uyarlamak istiyordu. Senaryo tekrar yazılmaya başlandı. Senaryoyu Kıral ile birlikte çalışarak Kurtiz yazdı.[1] Kemal'in kitabında diyaloglar ağırlıktaydı. Kıral, sadeleştirme yapılmaması takdirde filmin 5-6 saatten kısa olmayacağını düşündü. Bu yüzden bir formül bulundu; Diyaloglu yerin anafikri ortaya çıkarılacak ve diyaloglar da buna göre baştan yazılacaktı.[4]

Erden Kıral'ın Bereketli Topraklar Üzeri'nde filmini çektiği haberi Ankara Sanat Tiyatrosu'nda bulunan oyuncuların çok heyecanlanmasına sebep oldu. Oyuncular zamanla projeye dahil oldu.[4] Filmde Yaman Okay'ın canlandırdığı Pehlivan Ali karakteri için en başta Tarık Akan düşünüldü. Kıral'ın ilk sinema filmi Kanal'da oynayan Akan, aynı zamanda Kurtiz'in arkadaşlarından da biriydi. Kurtiz yıllar sonra ön çalışma sırasında Kıral ile tartışan Tarık Akan'ın projeden ayrıldığını söyledi. Ama Kıral, daha önce Kanal ve Sürü filmlerinde Kurtiz ile oynaması yüzünden Tarık Akan ile çalışmak istemediğini açıkladı. Kıral, Tarık Akan ile çalışmadığı için pişman olduğunu da belirtti.[4]

Ağırlıklı olarak Kurtiz'in seçimiyle Ankara Sanat Tiyatrosu ekibi ve o zamanlarda toplumcu gerçekçi filmlerinde oynayan oyunculardan oluşan bir kadro kuruldu. 1979 yılının yaz aylarında Çukurova'ya gidildi. Filmin çekimlerinin gerçekleştirileceği yerlere karar verildi. Oyuncu Erkan Yücel, çevrede çalışan işçilerle tanıştı, sohbet etti ve davranış biçimlerini gözlemledi. Yücel, hikâyeyi biraz yumuşatmak için Charlie Chaplin'den ilham aldı.[4] Bölgede gerçekleştirilen çekimlerde bazı problemler çıktı. Çekimlerin başladığı ilk haftanın sonunda Kurtiz ve Vehbi Koç tartışma yaşadı. Kurtiz, Koç'un işine son verdi ve ardından da Koç filme yatırdığı parayı geri istedi. Bu olay yüzünden finansal sorunlar başladı. Kıral bazı oyuncularından yardım istedi. Ankara'ya giden Erol Demiröz anne ve ablasının bileziklerini satıp bankada biriktirdiği parayı getirdi. Belli bir miktar para toplandı.[4][5]

Ancak para bittiğinde set işçileri ücretlerini alamadıklarını söylerek projeden ayrıldı.[6][7] Oyuncular bundan sonra hem kamera arkası hem de önünde çalışmaya başladı. Bir diğer problem de böceklerdi, ama kısa süre sonra bu sorun giderildi.[5][7][8] Çevrede yaşayan sağcı gruplar, film çalışanlarını solcu sandıkları için burada çekim yapmalarından rahatsız oldu. Oyuncular bu yüzden geceleri nöbet tuttu. Tüm olumsuzluklara rağmen çekimler bitirildi.[4] Yapılan ilk kurguda filmin uzunluğu 3,5 saati buldu. Filmi yeniden izleyen Kıral çıkan işten memnun kalmadı ve film Sezer Duru, Orhan Duru, Tezer Özlü ve Demir Özlü tarafından yeniden kurgulandı. Süre 2 saat 10 dakika oldu. Filmi gören Kıral "Epik filmimi Amerikan filmi yaptılar" diye tepki gösterdi. Kurtiz daha sonra Kıral'ı ikna etti.[9]

Gösterim[değiştir | kaynağı değiştir]

Soldan sağa: Nuri Sezer, Erkan Yücel ve Yaman Okay

Filmin ilk kez 13 Eylül 1980'de başlayacak olan Antalya Film Festivali'nde gösterilmesi planlanıyordu.[9] Ama festivalin başlama tarihinden bir gün önce 12 Eylül Darbesi oldu. Darbenin akâbinde Bereketli Topraklar Üzerinde gösterime girdi. Ne kadar gösterimde kaldığı bilinmiyor. Filmin oyuncuları sürenin bir hafta olduğunu söyledi. Erol Demiröz bu konu hakkında "Ben her filmimi birkaç kere izlerim. Ama bu filmi bir kere izleyebildim" dedi. Adana Sıkıyönetim Komutanlığı filmi uygunsuz buldu ve gösterimini yasakladı.[10] Samancılar bunun nedenini filmin bir başkaldırış hikâyesi olmasından kaynaklandığını söyledi.[9] Darbeden 1 yıl sonra film Antalya Film Festivali'nde yeniden gösterildi. Yarışmada Bereketli Topraklar Üzerinde öne çıktı. Kültür Bakanı Sinema Daire Başkanı, jüri üyesi Burçak Evren'den En İyi Film ödülünü kendilerine bırakmasını istedi. Evren bu teklife çok şaşırdı. Bereketli Topraklar Üzerinde filminin alacağı olası bir En İyi Film ödülünü engellenmeye çalışıldığının farkına vardı. Jüri toplantısında Evren ödülün Bereketli Topraklar Üzerinde'ye verilmesini istedi. Bakanlık üyeleri bunu onaylamadı.[9] O yıl hiçbir filme En İyi Film dalında ödül verilmedi.[11][12] Kıral, En İyi Yönetmen ödülünü, Yaman Okay da En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu ödülünü kazandı. Jüride tartışmalar yaşandığını öğrenen Kıral, kendisine verilen ödülü kabul etmedi.[6][9][13]

Sinema Yazarları Derneği, yılın en iyi filmi olarak Bereketli Topraklar Üzerinde'yi seçti. Avrupa'da üretilen en iyi filmin seçilmesi için Strasbourg'da oylama yapıldı. Film en başta ilk beşe kaldı. Verilen karar ile Bereketli Topraklar Üzerinde 1981 yılının En İyi Avrupa Filmi seçildi.[3][9][14] Ödülü almak için Paris'e çağrılan Erden Kıral yurtdışı yasağı nedeniyle gidemedi. Bu yüzden kurum yetkilileri ödülü vermek için İstanbul'a geldi.[6] Ancak birkaç kişi Kıral'ı engelledi ve yetkililerden uzaklaştırdı. Kıral beş yıl sonra Paris'e ödülü almaya gitti.[1][13]

Bu sırada filmin negatifleri ortadan kayboldu. Erden Kıral yıllarca filmin negatiflerini aradı. Ailesine bile kendisinin ölmesi takdirinde negatifleri bulmalarını vasiyet bıraktı. Yıllar sonra Kıral negatiflerin izini buldu. Yapımcılardan Nurettin Sezer onları korumak için İsveç'e götürmüştü. Ancak Tuncel Kurtiz negatiflerin kaybolmadığını savunuyor. Kurtiz'e göre filmin yapımcılarından biri negatifleri İsveç'e götürdü. Elinde iki film daha vardı; Gül Hasan ve Kardeşim Benim. Filmleri satamadıktan sonra iflas etti ve Berlin'e yerleşti.[9]

Kıral negatifleri aldıktan sonra Bereketli Topraklar Üzerinde, Medyavizyon Film tarafından dağıtıldı ve Polar Film - Irmak Film tarafından da 2 Mayıs 2008 tarihinde gösterime verildi.[15] Filmin afişini, Shrek 3 ve Son Umut gibi filmlerin de afişini hazırlayan Ali Doğramacı, Nüvit Bingöl ve Ali Vatansever tasarladı.[16] Sinema eleştirmeni Atilla Dorsay film hakkında "Orhan Kemal'in Çukurova'daki mevsimlik işçileri konu alan romanı, yazarımızın belki en güzel eseridir. Erden Kıral'ın 12 Eylül eşiğindeki kaynayan bir Türkiye'de bu romandan çıkardığı filmse bir başyapıttır. Bu çok kişili, zengin kadrolu film, bize Adanalı Kemal'in bizzat gözlemlediği bir yaşam kesitinden gelen unutulmaz sahneler sunar. Sinemamızı izleyenler için bir büyük şölen" diye yazdı.[17] Beyazperde.com sitesi yazarı Zafer İlbars "İyi bir edebiyat uyarlaması olan Bereketli Topraklar Üzerinde, kendisine kaynaklık eden romana sadık kalarak aktarılmış. Aç ve hasta insanların yokluk içindeki yaşantıları, kişisel menfaatler için nelerin ayaklar altına alındığı etkileyici bir şekilde anlatılıyor. Bu tür filmler günümüzde artık yapılmıyor" dedi.[18]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f Olkan Özyurt (2008). "Gölge Topraklarda". Empire. s. 91. 
  2. ^ "Bereketli Topraklar Üzerinde". TimeOut.com. Erişim tarihi: 25 Nisan 2009. [ölü/kırık bağlantı]
  3. ^ a b "28 sonra bulunan "Bereketli Topraklar Üzerinde" vizyona giriyor". sinema.turk.net. 19 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2009. 
  4. ^ a b c d e f Olkan Özyurt (2008). "Gölge Topraklarda". Empire. s. 92. 
  5. ^ a b "Bereketli Topraklar Üzerinde". Bahçecik Devekuşu.com. 12 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2009. 
  6. ^ a b c "Bereketli Topraklar Üzerinde". Sadibey.com. 14 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2009. 
  7. ^ a b ""Bereketli Topraklar Üzerinde", yeni kopyasıyla vizyona giriyor!". Sinema.com. 30 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2009. 
  8. ^ "Bereketli Topraklar Üzerinde Yapım Bilgileri". moviegrande.com sitesi. 29 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2009. 
  9. ^ a b c d e f g Olkan Özyurt (2008). "Gölge Topraklarda". Empire. s. 93. 
  10. ^ "'Bereketli Topraklar Üzerinde' adlı yasaklı film 28 yıl sonra gösterime giriyor". cafrande.org sitesi. 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2009. 
  11. ^ "Antalya Golden Orange Film Festival: 1981". IMDb. 20 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009. 
  12. ^ "18. ALTIN PORTAKAL ULUSAL UZUN METRAJ FİLM YARIŞMASI (25 EYLÜL - 4 EKİM)". Antalya Altın Portakal Film Festivali. 19 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009. 
  13. ^ a b "Bereketi Yerinde!". Beyazperde.com. Mynet. 10 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2009. 
  14. ^ "ERDEN KIRAL". Kameraarkasi.com sitesi. 6 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009. 
  15. ^ Ali Murat Güven. "Erden Kıral'ın kayıp filmi, 28 yıl sonra gösterimde!". Yeni Şafak. 8 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2009. 
  16. ^ "'Bereketli Topraklar Üzerinde' için Hollywood usulü afiş". Sabah. Ciner Grubu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2009. 
  17. ^ Atilla Dorsay (2 Mayıs 2008). "Kayıp başyapıt ülkesine döndü". Sabah. Ciner Grubu. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2009. 
  18. ^ Zafer İlbars (2 Mayıs 2008). "Bereketli Topraklar Üzerinde". Beyazperde.com. Mynet. 11 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2009. 

İlgili kitap[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bereketli_Topraklar_Üzerinde_(film)&oldid=32340540" sayfasından alınmıştır