Batı Hiung-nu
西匈奴 xī xiōng nú Batı Hun | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| M.Ö. 56-M.Ö. 36 | |||||||||
 Bayrak | |||||||||
| Yaygın dil(ler) | Hun Türkçesi | ||||||||
| Hükûmet | Konfederasyon | ||||||||
| Hakan | |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Kazakistan Kırgızistan | ||||||||
| Makale serilerinden |
 |
| Makale serilerinden |
 |
Batı Hun (Çince: 西匈奴 pinyin: xī xiōng nú; M.Ö. 56 - 36), Hun'nun tanhu sülalesinden Çi-çi Tanhu (郅支單于 zhìzhī dānyú ; taht M.Ö. 56 - 36)'nun batıya kayarak kurduğu yönetim.
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 58 yılında Çiçi Yabgu ve Ho-Han-ye kardeşler arasında Doğu ve Batı olmakla birlikte bölündü. Batı Hunlarını; Çiçi Yabgu, Doğu Hunlarını Ho-Han-Ye Kağan (Şenyu) yönetti.[1] Ho-Han-Ye'nin ölümünden sonra Doğu Hunları Panu veyeğeni Pi'nin taht kavgasına sahne oldu. H 48 yılında Doğu Hunları; Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrıldı. Kuzey Hunlarını Panu,[2] Güney Hunlarını Pi[3] yönetmiştir. Kuzey Hunları yani Panu'nun yönettiği bu ülke Türk Tarih literatürüne Batı Hun İmparatorluğu olarak geçmiştir. Kuzey Hunları bugünkü Moğolistan topraklarına hakimdi.[4]
Hun'ların başında bulunan Ho-han-ye Tanhu (呼韓邪單于 hūhánxié dānyú)'nin ekonomik sıkıntıları da neden göstererek Çin egemenliğine girmek istemesi kardeşi Çi-çi tarafından "atalarına saygısızlık" olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle Hun, M.Ö. 46 yılında Çiçi ve Ho-han-ye kardeşler arasında Doğu Hun ve Batı Hun olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Hun'u Çiçi, Doğu Hun'u Ho-han-ye yönetti.
Batı Hun'ların başında bulunan Çiçi'nin Çin'e karşı verdiği mücadelede kısa bir süre sonra başarısız olduğu görülmüştür. Zira Çiçi, Çin ile mücadelede eski Hiungnu savaş taktiklerini bırakarak bir şehir kurup burayı kale haline getirerek savunma savaşı yapmayı yeğlemiştir. Bu kendisinin birinci hatasıdır. Yenilgisinde etkili olan diğer hata ise emri altında bulunan askerlere çok sert davranmasıdır.
Ho-han-ye'nin ölümünden sonra M.S. 46 - 48 yıllarında Doğu Hun Panu ve yeğeni Pi'nin taht kavgasına sahne oldu.
Çiçi yönetimindeki Hun'lara daha sonra Kuzey Hun'ların dağılmasıyla batıya göç eden Kuzey Hun kabileleri de katılmıştır.
Çiçi'nin Çin kayıtlarındaki sözleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ho-han-ye'nin Çin egemenliğine girme politikasına karşı çıkan Çiçi, bağlı kabileleriyle birlikte Issık Gölü ve çevresine çekilmiştir.
Çiçi han MÖ 43 yılında Vatan atalarımızdan torunlarımıza verilmek üzere bize emanet edilmiş kutsal topraklardır. Onursuz bir yaşam uğruna terk edilemez. sözleriyle tarihe geçmiş bir imparatordur.
Literatürde meydana gelen karışıklık[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk tarih literatüründe üç tane "Batı Hun İmparatorluğu" ismine rastlanmaktadır.
- 1. 16 Büyük Türk devleti içerisinde sayılan "Batı Hun İmparatorluğu"; Panu tanhunun yönettiği Kuzey Hun Devleti'dir.
- 2. Asıl Batı Hun; Çiçi'nın yönettiği Batı Türkistan'ı kapsayan kısa ömürlü devlettir.
- 3. Avrupa'daki Hun İmparatorluğu da Batı Hun (Avrupa-Batı kastedilerek) olarak bazı kaynaklarda ifade edilmektedir.
Hun Soyağacı[değiştir | kaynağı değiştir]
| Hiung-nu'lar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Büyük Hun İmparatorluğu Hiung-nu (Toman, Motun) (MÖ220 - MÖ46) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Hiung-nu (Çi-Çi (Tangu)) (MÖ46-MÖ36) | Hiung-nu (Ho-han-ye) (MÖ46 - MS48) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kuzey Hiung-nu (Panu) (MS48 - 156) | Güney Hiung-nu (Pi) (MS48 - MS216) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hun İmparatorluğu (tartışmalı) | Ak Hun İmparatorluğu (tartışmalı) | Beş Hu On Altı Krallık (MS309 - MS439) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
Gan Gu, "Qian Han" Kibabı, C.94 "Hun" 64 班固, 前漢書 卷九十四 匈奴傳第六十四 (Vikikaynak)
- ^ GÜN, Tekin (15 Şubat 2023). Batı Hun İmparatorluğu dönemi. Türk Bilimi. ss. 1 2 3. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2023.