Baltalı, Çıldır

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Baltalı
Köy
Harita
Ardahan'ın konumu
Ardahan'ın konumu
Ardahan üzerinde Baltalı
Baltalı
Baltalı
Baltalı'nın Ardahan'daki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArdahan
İlçeÇıldır
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
Rakım1830 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam93
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Posta kodu75110

Baltalı, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Baltalı köyünün eski adı Tataleti'dir. Tataleti (ტატალეთი), beyaz hindiba anlamındaki Megrelce "tatali" (ტატალი) kelimesinden türemiştir ve bu bitkinin bolca yetiştiği yeri ifade eder.[3] Bu yer adı Türkçeye Tatalet olarak girmiştir. Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Tatalet (تاتالیت / طاطالیت) olarak geçer.[4][5]

Tataleti köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Cavaheti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili'nin tanımladığı köyün merkezindeki Tataleti Kilisesi ile eski bir yerleşimdeki kilise bu dönemden kalmıştır.[6]

Tataleti köyü 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’na adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Ahalkalak livasının Niyaliskur nahiyesine bağlı bir köydü. Köyün nüfusu 7 Hristiyan haneden oluşuyordu. Köyde buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[7][8]

Tataleti köyü, uzun süre Osmanlı idaresinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Tatolet (Татолетъ) şeklinde kaydettiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Tzkarostavi nahiyesinin 13 köyünden biriydi. Tataleti'nin nüfusu, 121'i kadın ve 111'i erkek olmak üzere, 27 hanede yaşayan 232 kişiden oluşuyordu. Köyünün nüfusu Türk olarak kaydedilmiştir.[9] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896’da 315 kişiye, 1906’da da 385 kişiye ulaşmıştır.[10]

Rus idaresi sırasında 1902 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre, Ampuri kuzeyinde yer alan Tataleti, Tataleti Deresi kıyısında yer alan bir yerleşmedir. Eskiden Rus-Osmanlı sınırında yer alan köyde iki kilise vardı.[6]

Tataleti köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusların bölgeden çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin sancağını Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Tataleti köyünü de kapsayan Ardahan bölgesi Türkiye'ye bırakıldı.[11][12]

Tataleti köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Tatalet (طاطالیت) adıyla Kars vilayetinin Çıldır kazasının Kurt Kala nahiyesine bağlıydı.[5] 1940 genel nüfus sayımında köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 414 kişiden oluşuyordu.[13] Tataleti veya Tatalet Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Baltalı olarak değiştirilmiştir.[14] Baltalı köyünün nüfusu 1965 yılında 611 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 181 kişi okuma yazma biliyordu.[15]

Tataleti’de iki kilise ile bir kalenin varlığı bilinmektedir. Bu iki köy kilisesinden biri 14-15. yüzyılda inşa edilmiştir. Köyün kuzey kesiminde, Gürcistan-Türkiye sınırına yakın bir yerde bulunan bu tek nefli yapı günümüzde büyük ölçüde ayaktadır. Köyün merkezinde bulunan Tataleti Kilisesi de tek nefli bir yapıdır. Tarihi bilinmeyen bu kiliseden geriye sadece yıkıntılar kalmıştır. Gürcü mimarisi üzerine çalışmalarıyla tanınan Fahriye Bayram bu iki kiliseyi Ardahan’daki tek nefli kiliseler arasında sayar. Tataleti Kalesi ise, köyün merkezinin 600 metre güneydoğusunda bulunmaktadır. Yığma taş usulüyle inşa edilmiş olan dikdörtgen planlı (90 × 45 m) kale, güçlü surlara sahip olmasıyla dikkat çekicidir.[16][17]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Baltalı köyü, Ardahan il merkezine 92 km, Çıldır ilçe merkezine 50 km uzaklıktadır..[18]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2022 93[2]
2021 91[2]
2020 83[2]
2019 91[2]
2018 91[2]
2017 84[2]
2016 97[2]
2015 99[2]
2014 107[2]
2013 110[2]
2012 122[2]
2011 132[2]
2010 146[2]
2009 144[2]
2008 154[2]
2007 158[2]
2000 260[18]
1990 407[19]
1985 512[20]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Baltali, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Baltalı Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  3. ^ "Botanik Sözlüğü (Gürcüce)". 18 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  4. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 375". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  5. ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
  6. ^ a b Ekvtime Takaişvili, Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества : Выпуск XII veya Христианские памятники, Moskova, 1909, s. 62.
  7. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 256". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  8. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 375". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  9. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 437". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  10. ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 115, ISBN 9786052100271.
  11. ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  12. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  13. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1944, s. 351.
  14. ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 765". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  15. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
  16. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 220-221, 400, ISBN 9789941478178.
  17. ^ "Fahriye Bayram - Turgay Yazar, "Artvin, Erzurum, Ardahan İli ve İlçelerinde Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması - 2006", 25. Araştırma Toplantısı Sonuçları, 1. Cilt, 2008, s. 274" (PDF). 10 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Haziran 2023. 
  18. ^ a b "Baltalı Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  19. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  20. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Baltalı,_Çıldır&oldid=31790733" sayfasından alınmıştır