Büyük Çekici
Büyük Çekici (İngilizce: Great Attractor), galaksilerarası uzayda yer alan bir kütle çekim bölgesi ve Samanyolu gökadası da dahil olmak üzere yaklaşık 100.000 gökadayı içeren Laniakea Süperkümesi'nin görünürdeki merkezi kütle çekim noktasıdır.
Gözlemlenen çekim, 1016 güneş kütlesi mertebesinde bölgesel bir kütle yoğunluğunu işaret etmektedir.[1] Bununla birlikte, Samanyolu'nun galaktik düzlemi tarafından gizlendiği ve kaçınma bölgesi (ZOA) arkasında bulunduğu için, Büyük Çekici'yi görünür ışık dalga boylarında doğrudan gözlemlemek zordur.[2]
Bu çekim, evrende yüz milyonlarca ışık yılı genişliğindeki bir bölgede, gökadaların ve onlarla ilişkili kümelerin hareketleri üzerindeki etkisiyle gözlemlenebilir. Bu gökadalar, kaçınma bölgesi'nin üstünde ve altında görülebilir ve hepsi Hubble akışına uygun olarak kırmızıya kaymıştır. Bu da Samanyolu'na ve birbirlerine göre uzaklaştıklarını gösterir, fakat kırmızıya kaymalarındaki değişimler Büyük Çekici'ye doğru hafifçe çekildiklerini ortaya koyacak kadar büyük ve düzenlidir. Kırmızıya kaymalardaki bu değişimlere kendine özgü hızlar (peculiar velocity) denir ve Büyük Çekici'ye doğru olan açısal sapmaya bağlı olarak yaklaşık +700 km/s ile -700 km/s arasında değişir.
Büyük Çekici'nin kendisi Shapley Süperkümesi'ne doğru hareket etmektedir.[2] Güney Afrikalı astrofizikçilerden oluşan bir ekip tarafından yapılan son astronomik çalışmalar, Büyük Çekici'nin teorik olarak bulunduğu yerde Yelken Süperkümesi olarak adlandırılan bir gökada süperkümesini ortaya çıkarmıştır.[3]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Büyük Çekici ismi, 1987 yılında Dressler tarafından, onlarca yıl süren ve büyük bir kırmızıya kayma değeri veri seti oluşturan kırmızıya kayma araştırmalarının ardından verildi.[4][5] Kırmızıya kayma değerleri ve kırmızıya kayma ölçümlerinden bağımsız mesafe ölçümleri daha sonra kendine özgü hız haritaları oluşturmak için birleştirildi.[5]:274
Astrofizikçiler bir dizi kendine özgü hız testi aracılığıyla, Samanyolu'nun yaklaşık 600 km/s hızla Erboğa takımyıldızı yönünde hareket ettiğini keşfettiler. Ardından kozmik mikrodalga arka plan (CMB) dipollerinin keşfi, Yerel Grup gökadalarının Büyük Çekici'ye doğru hareketini yansıtmak için kullanıldı.[6] 1980'ler, Büyük Çekici hakkında Samanyolu'nun etkilenen tek gökada olmadığı gerçeğini de ortaya çıkaran birçok keşfi beraberinde getirdi. Yaklaşık 400 eliptik gökada, Samanyolu gökadası ışığının neden olduğu Kaçınma Bölgesi'nin ötesinde Büyük Çekici'ye doğru hareket etmektedir.
1990'lı yılların sonlarında, Samanyolu tarafından gizlenmenin neden olduğu zorlukların üstesinden gelmek için yapılan yoğun çalışmalar sonucunda, Büyük Çekici bölgesinin merkezinde Cetvel Kümesi tespit edilmiştir.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Kraan‐Korteweg, Renée C. (22 Temmuz 2005). Röser, Siegfried (Ed.). Cosmological Structures behind the Milky Way (İngilizce). Wiley. ss. 48-75. doi:10.1002/3527608966.ch3. ISBN 978-3-527-40608-1.
- ^ a b "What is the Great Attractor?". Universe Today (İngilizce). 14 July 2014. Erişim tarihi: 24 June 2018.
- ^ Renée C. Kraan-Korteweg; Michelle E. Cluver; Maciej Bilicki; Thomas H. Jarrett; Matthew Colless; Ahmed Elagali; Hans Böhringer; Gayoung Chon (8 Kasım 2016), "Discovery of a supercluster in the Zone of Avoidance in Vela", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, 466 (1), arXiv:1611.04615 $2, Bibcode:2017MNRAS.466L..29K, doi:10.1093/MNRASL/SLW229, Wikidata Q55892376
- ^ Dressler, Alan (1987). "The Large-Scale Streaming of Galaxies". Scientific American. 257 (3): 46-55. ISSN 0036-8733.
- ^ a b Strauss, Michael A.; Willick, Jeffrey A. (1 Ekim 1995). "The density and peculiar velocity fields of nearby galaxies". Physics Reports. 261 (5): 271-431. arXiv:astro-ph/9502079 $2. doi:10.1016/0370-1573(95)00013-7. ISSN 0370-1573.
- ^ "Cosmic Microwave Background Dipole | COSMOS". astronomy.swin.edu.au. Erişim tarihi: 14 Mart 2022.
