Arşın Mal Alan
 1925'te Paris Femina Tiyatrosu Sahnelenmesinde "Tylda Passiani" Gülçehre rolünde] | |
| Müzik | Üzeyir Hacıbeyov |
|---|---|
| Libretto | Üzeyir Hacıbeyov |
| Gala | 25 Ekim,1883 |
| İlk gösterim yeri | "Hacı Zeynelabidin Tagiyev Teatr", Bakü, Azerbaycan |
| Oyuncular |
|
Arşın Mal Alan, Azerbaycanlı besteci Üzeyir Hacıbeyov tarafından bestelenmiş 4 perdelik bir operettir. Eserin librettosu da Üzeyir Hacıbeyov tarafından 1913'te Sankt-Peterburg′da yazılmıştır. Operetin prömiyeri Baküde "Hacı Zeynelabidin Tagiyev Teatr"'da 25 Ekim, 1913′te yapılmıştır.[1]
Hazırlanma[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu eserin librettosu ve bestelenmesi 1913'te Sankt Petersburg'da Azeri müzisyen Üzeyir Hacıbeyov tarafından hazırlanmıştır.
Bu operetin hazırlanışı Üzeyir Hacıbeyov ve ünlü Azeri sanatçı Rashid Behbutov ile bir Rus dergisi tarafından yapılan bir röportajda şöyle anlatmıştır:[2]
Büyük babam Macid-bey Beybutalı'nın çok güzel sesi vardı ve popüler olan şarkıların hepsini çok güzel hiç hatasız söylerdi. Ama ilk işi olarak "arşın malci" dediğimiz babasına yardım ederdi. Babası güzel kumaşları ipekten bir bohça içinde mahalle mahalle sokak sokak gezdirerek seyyar satıcılık yapmakta ve malların bakmalarını sağlamak için "arşın mal alan" diye çok gür ve güzel sesle müşteri çekmeye çalışmakta idi. Bu bohçacı esnafının bu hayali, çocukluğundan beri besteci Üzeyir Hacıbeyov'in aklında kalmıştı. Hazırladığı operette bu imajı canlandırmıştır.
Bu operette tek bir popüler şarkı bulunmakta olup diğer şarkılar Üzeyir Hüseyin tarafından özel olarak bu operet için hazırlanmıştır.
Bu operet için hazırlanan besteler ve şarkıların bir diğer niteliği ise Üzeyir Hüseyin'in bestelediği her müzik parçası için "Azeri" muğam müziğinin temelinde bulunan 7 "esas muğam" ve 3 "yan muğam" kurallarına uyarak ve her parçayı belirli bir "esas muğam" veya "yan muğam" kaidelerine göre bestelenmesidir. Örneğin Asker'in söylediği lirik arya "șuștar esas muğamı""; Cihan'ın şarkıları "șür esas muğamı" kaidelerine göre bestelenmiştir.
Roller[değiştir | kaynağı değiştir]
| Rol | Ses tipi |
|---|---|
| Asker- Genç bir zengin tüccar | Tenor |
| Gülçehre: Sultanbey'in kızı | Mezzo-soprano |
| Sultanbey: Fakirleşmiş bir bey | Bas |
| Cihan: Asker'in dul teyzesi | Mezzo-soprano |
| Süleyman: Asker'in arkadaşı | Bariton |
| Asya: Sultanbey'in yeğeni | Soprano |
| Telli: Sultanbey'in hizmetçisi | Soprano |
Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]
Zaman: 20. yüzyıl başları
Mekan: Şuşa, Azerbaycan
I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]
Asker bekar ama evlenme çağı gelmiş zengin bir tüccardır. Dul teyzesi Cihan'la birlikte oturmaktadır. Yaşadığı dönemde evlikliklerin görücü usulüyle yapılması gelenektir. Fakat Asker, seçimini kendisi yapıp beğendiği bir kızla evlenmek istemektedir. Dul teyze Cihan'a bu isteğini bildirince o yeğeninin bu düşünceleri karşısında şaşırıp kalır ve ona böyle bir şeyin imkânsız olduğu yanıtını verir. Asker'in yakın arkadaşı olan Süleyman akıllı, neşeli ve kurnaz bir kişidir. Arkadaşı Asker'in düşüncelerini ve teyzesinin buna aksi reaksiyonu öğrenince, ona endişelenmemesini ve başka uygun bir yol bulunabileceğini söyler. Süleyman arkadaşı Asker'e, seyyar kumaş satıcısı (Azerice: "arşın malcı" ve Türkçe eşiti:"bohçacı") kılığına girmesini; sokak sokak dolaşarak "Arşın mal satarım" diye bağırarak bu yolla kapı kapı dolaşarak evlenme yaşındaki kızları görmesini ve sonunda bunlardan beğendiği varsa onu seçip ailesinden istemesini tavsiye eder. Asker bu fikri çok güzel bularak hemen uygulamaya karar verir. Diğer taraftan Süleyman da daha bekardır. Verdiği fikirle önce arkadaşı Asker'i sonra da kendini evlendirmeyi düşünmektedir. Diğer taraftan Asker'in dul teyzesi Cihan'ın da yeniden evlenmisi uygun görülmektedir.
II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultanbey'in kızı Gülçehre evinde amca kızı Asya ile oturmakta bir yandan nakış işlemekte diğer yandan da yarenlik etmektedirler. İki genç bekar kızın konuştukları bir konu evlenme hakkındadır. Gülçehre evleneceği erkeği görmeden evlenmeyeceğini belirtir. Asya bunun mümkün olmadığını ve bunda diretirse evde kalacağını bildirir. Gülçehre kendiyle evlilik yapmak isteyen adayı kesinlikle görmek istemektedir ve bunu yapamazsa evde kalmayı tercih edeceğini açıklar. Sohbete evin hizmetçisi Telli de katılır.
Sert otoriter bir kişiliği olan Sultanbey evinde öğle uykusundan yeni kalkmıştır. Şehre ineceğini, evi kızlara emanet ettiğini söyleyerek evden ayrılır.
Asker kumaş satıcısı kılığı ile üç gündür sokak sokak kapı kapı dolaşmıştır ve beğendiği bir kızı hala görememıştır. Sultanbey'in evine gelir. Sattığı kumaşlara ilgi gösteren kızlara mallarını gösterir. Bu arada Gülçehre'yi görmüş, beğenmiştir. Gülçehre de Asker'i beğenmiştir. Asker, Gülçehre'ye onunla evlenmek istediğini söyler. Ama Gülçehre babası Sultanbey'in Asker'i seyyar kumaş satıcısı olması dolayısıyla kızına uygun görmeyeceğinden çekinmektedir.
Asker, dul teyzesi Cihan'a beğendiği kızı göstermek ister ve onu Sultanbey'in evine getirir. Sultanbey ve Cihan karşılaşırlar. Sultanbey de tekrar evlenmek istemektedir ve Cihan'ı beğenmiştir. Asker'e teyzesiyle evlenmek istediğini söyler. Fırsattan yararlanan Asker, Gülçehre'ye talip olduğunu açıklar. Asker'in seyyar kumaş satıcısı olduğunu sanan Sultanbey onu bir damat olarak kızına uygun kişi olarak görmez ve bu isteğe sinirlenir.
III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]
Gülçehre üzgündür. Asya onu teselli etmeye çalışır.
Bu olaylar yaşanırken Asker'in uşağı Veli, Sultanbey'in hizmetçisi Telli'yi görmüş ve Veli ile Telli birbirlerinden çok hoşlanmışlardır.
Asker'in arkadaşı Süleyman, Gülçehre'yi Asker'e istemeye gelir. Sultanbey'i zengin bir tüccar olan arkadaşını kızına almaya ikna eder. Sultanbey Gülçehre'ye talibinin çıktığını, onu zengin bir tüccarla evlendirmek istediğini söyler. Fakat Gülçehre Asker'i beğenmiştir; başka bir tüccarla evlenmek istemediğini bildirir. Bu Sultanbey'i çok öfkelendirir; çünkü kızını evlendirirse, dul Cihan'a talip çıkıp onunla evlenmeyi düşünmektedir.
Kızına mutlaka bu yeni zengin tüccar talip ile evlenmesi gerektiğini söyler.
Süleyman Sultanbey'in evine geldiğinde Asya'yı görür. Onu arkadaşının beğendiği kız sanir. Fakat Asya'dan çok hoşlanmıştır. Asya da Süleyman'ı beğenmiştir.
IV. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]
Sultanbey, Gülçehre'yi razı edemeyeceğini anlayınca, kızını hemen isteyen kişiyle zorla o gece evlendirmeye karar verir. Gülçehre bundan hiç memnun kalmamıştır ama babasına karşı gelmeyi düşünemez.
Bu sırada Asker onların evine gelir. Baba kız ona tüm olanları anlatırlar. Bunun üzerine Asker de sevdiği kıza her şeyi açıklar.
Sultanbey de bundan sonra Cihan'la evlenmeye hazırdır. Süleyman da Asya'yı Sultanbey'den ister. Veli de Telli´ye talip olur. Dört çiftin düğünü bir arada yapılacaktır.
Bazı film uyarmaları[değiştir | kaynağı değiştir]
- 1917: Arşın mal alan (film, 1917): Sessiz film. Yonetmen: Boris Svetlov. Başrollerde: Hüseyinkulu Sarabski (Asker), Ahməd Ağdamski (Gülçehre), Elekber Hüseyinzadə (Sultanbəy). Yapımı: Filma Sahnedar Cəmiyəti, Baku
- 1945: Arşın mal alan (film, 1945): Yönetmen:Riza Təhmasib ve Nikolay Leşşenko. Başrollerde: Rəşid Behbudov (Askər), Leyla Bədirbəyli (Gülçehre), Eləkbər Hüseyinzadə (Sultanbey). Yapımı: Baku Kinostudyosu
- 1965: Arşın mal alan (film, 1965) Yönetmen:. Başrollerde: Hasan Memmedov (Asker), Leyla Şıhlinskaya (Gülçehrə), Ağadadaş Kurbanov (Sultanbəy). Yapımı: "Azərbaycanfilm" K Kinostudyosu
Dipnotları[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Bazı kaynaklar prömiyerin 25 Ekim 1913'te Sankt-Peterburg'da yapıldığıni bildirirler.[1] 3 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Rashide Behbutova raportajı[ölü/kırık bağlantı] (Rusça)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Dışsal kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- [2] 24 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Fransizca Wikipedia Archin_mal_alan maddesi] (Fransızca) (Erisim:12.9.2012)
- Uvarova, I. (ed) (Teknik editor: G. Alexandro) (1962) Les livrets d’opéras", Moskova, s.572-573. ((Rusca))
- You-Tube'da 1965 cekimli "Arsin Mal Alan" filmi Azərbaycan dilinde 19 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.