Anhedoni
Anhedoni, bireysel motivasyon ve haz alabilme seviyesi/kabiliyeti başta olmak üzere, bireyin hedonik fonksiyonlarında çeşitli gerilemeleri/eksiklikleri ifade eden bir tanımlamadır.[1] Terimin, günümüzden önceki dönemlere ait tanımlamalarında 'haz/zevk/keyif alamama hali' daha çok vurgulanırken, anhedoni günümüzde ilgili araştırmacılar tarafından motivasyon azalması, haz beklentisinin azalması (istek), tüketim hazzının azalması (ilgi/beğeni) ve pekiştirmeli öğrenme yetisinin gerilemesi ile ilişkilendirilmektedir.[2][3][4] DSM-V tanımına göre anhedoni, depresif bozuklukların, madde kullanım bozukluklarının, psikotik bozuklukların ve kişilik bozukluklarının bir bileşenidir; ve bunların içinde haz alma kabiliyetinin azalması ya da daha önce keyif veren aktivitelere yönelik ilginin azalması olarak tanımlanır.[5][6] ICD-10, anhedoni üzerine açık bir tanım barındırmasa da, anhedoniye eşlenik depresif semptom açıklamasında, DSM-V içeriğine benzer olarak, ilgi veya haz kaybı olarak bir tanımlama yapılmıştır.[3]
Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoni, ilk olarak 1896'da Théodule-Armand Ribot tarafından haz/keyif deneyimini yaşayabilme yetisinin azalması olarak tanımlanmış olsa da, bu terim, bireyin ödül mekanizmalarının çeşitli bileşenlerindeki eksiklikler olarak da tanımlanagelmiştir. Bu süreçte, anhedoninin yeniden kavramsallaştırılması, 'istemek' ve 'beğenmek' kavramlarının farklılıklarını ön plana taşımıştır. 'İstemek', ödül kazanma motivasyonu ve beklentisiyle ilişkili pozitif hissiyatları bağdaştıran, beklentisel ve pozitif bir unsurdur. 'Beğenmek' ise kazanılan/ulaşılan bir ödülün tüketilme süreçlerinde duyumlanan haz ile ilişkilidir.[1][2]
Sebepler[değiştir | kaynağı değiştir]
Klinik ve sağlıklı birey popülasyonlarından ve hayvan modellemelerinden elde edilen sonuçlar, bazı nörolojik substratların (bir enzimin etkisiyle reaksiyona giren maddeler) anhedonide etkin olduğunu önermektedir. Anhedoni ile ilişkilendirilen beyin bölgeleri içinde ise prefrontal korteksin tümü, özellikle orbitofrontal korteks, striatum, amigdala, anterior cingulate korteks, hipotalamus ve ön tavan bölgesinin yer aldığı düşünülmektedir.[3][5]
Hastalıklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Majör depresif bozukluk[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoni majör depresif bozukluk geçiren hasta bireylerin yaklaşık %70'inde tecrübe edilmektedir.[2] Anhedoni, majör depresif bozukluğun ana semptomlarından biridir; bu yüzden, bu semptomu tecrübe eden bireylere, düşük/depresif duygudurumu yaşamıyor olsalar dahi, depresyon tanısı konulabilmektedir.[7] DSM (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) anhedoniyi "ilgi ya da haz yoksunluğu" olarak tarif etmektedir, fakat bu duygudurumlarını tanılamanın, bireylerin kendilerine haz vermeyen unsurlara karşı ilgi yitimine doğal olarak yatkın olmalarından ötürü, ayırdı zor olabilmektedir. Bu tarif, herhangi bir non-psikotik semptomu ya da depresyon belirtisini betimleyebilir.[8]
Şizofreni[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoni şizofreninin negatif semptomlarından biridir.[2]
Madde-bağımlılığı bozuklukları[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoni, bir veya birden fazla maddeye, örneğin alkol, opioid ve nikotin, bağımlı bireylerde yaygındır. Bu bozukluklarda anhedoninin şiddeti zamanla düşse de, kimi akademisyenlerce relaps ihtimalinin önemli bir göstergesi olduğu düşünülmektedir.[9]
Parkinson hastalığı[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoninin Parkinson hastalarında %7 ila %45 arası oranında gerçekleştiği rapor edilmiştir. Fakat, anhedoninin Parkinson hastalarındaki depresyon tanılarının yüksek olması ile bağlantılı olup olmadığı bilinmemektedir.[10]
Bipolar bozukluk[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoni, bipolar bozukluk teşhisi konmuş bireylerde de gözlemlendiği rapor edilmiştir.[11]
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB)[değiştir | kaynağı değiştir]
Anhedoni, DEHB ile ilintilendirilebilir: DEHB teşhisi konulmuş hastaların beyinlerindeki dopaminerjik ve serotonerjik fonksiyon bozuklukları, ödül süreçlerinde düzensizliğe neden olarak anhedoniye yol açabilir.[12]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Assessing anhedonia in depression: Potentials and pitfalls". Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 65: 21-35. June 2016. doi:10.1016/j.neubiorev.2016.03.004. PMC 4856554 $2. PMID 26959336.
- ^ a b c d "The Different Facets of Anhedonia and Their Associations with Different Psychopathologies". Anhedonia : a comprehensive handbook. Dordrecht: Springer Netherlands. 2014. s. 3. ISBN 978-94-017-8590-7.
However, there are two components to the positive affect experienced in rewarding situations - anticipatory positive affect (APA) and cunsummatory positive affect (CPA)...Berridge and Robinson [2] describe these constructs as 'wanting' and 'liking', respectively.
- ^ a b c "The neurobiology of anhedonia and other reward-related deficits". Trends in Neurosciences. 35 (1): 68-77. January 2012. doi:10.1016/j.tins.2011.11.005. PMC 3253139 $2. PMID 22177980.
- ^ "Reconsidering anhedonia in depression: lessons from translational neuroscience". Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 35 (3): 537-55. January 2011. doi:10.1016/j.neubiorev.2010.06.006. PMC 3005986 $2. PMID 20603146.
- ^ a b "Reconceptualizing anhedonia: novel perspectives on balancing the pleasure networks in the human brain". Frontiers in Behavioral Neuroscience. 9: 49. 2015. doi:10.3389/fnbeh.2015.00049. PMC 4356228 $2. PMID 25814941.
- ^ Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. 5th. Washington, D.C.: American Psychiatric Association. 2013. ss. 126, 202, 259, 350, 569, 582, 598, 603, 793, 800, 806, 842. ISBN 978-0-89042-554-1.
- ^ American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-5. Washington, D.C: American Psychiatric Association.
- ^ Tomb, David A. (2007). Psychiatry. Lippincott Williams & Wilkins. s. 44. ISBN 978-0-7817-7452-9. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2021.
- ^ Garfield JB, Lubman DI, Yücel M (January 2014). "Anhedonia in substance use disorders: a systematic review of its nature, course and clinical correlates". The Australian and New Zealand Journal of Psychiatry. 48 (1): 36-51. doi:10.1177/0004867413508455. PMID 24270310.
- ^ Loas G, Krystkowiak P, Godefroy O (2012). "Anhedonia in Parkinson's disease: an overview". The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences. 24 (4): 444-51. doi:10.1176/appi.neuropsych.11110332. PMID 23224450.
- ^ Gałuszko-Węgielnik, Maria; Wiglusz, Mariusz Stanisław; Słupski, Jakub; Szałach, Łukasz; Włodarczk, Adam; Górska, Natalia; Szarmach, Joanna; Jakuszkowiak-Wojten, Katarzyna; Wilkowska, Alina; Cubała, Wiesław Jerzy (2019). "Efficacy of Ketamine in bipolar depression: focus on anhedonia". Psychiatria Danubina. 31 (Suppl 3): 554-560. PMID 31488790. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2021.
- ^ Sternat, Tia; Fotinos, Kathryn; Fine, Alexa; Epstein, Irvin; Katzman, Martin A. (17 Eylül 2018). "Low hedonic tone and attention-deficit hyperactivity disorder: risk factors for treatment resistance in depressed adults". Neuropsychiatric Disease and Treatment. 14: 2379-2387. doi:10.2147/NDT.S170645. PMC 6149933 $2. PMID 30271154.
