Aşağı Tananalar

Bağlantı ekle
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aşağı Tananalar
(Kokht’ana, Denak’a )
Tanana Irmağı (Tthʼituʼ) kıyısında Aşağı Tananalara ait ev, Chena (Chʼenoʼ) köyü, 1997
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Amerika Birleşik Devletleri Alaska400
Diller
Aşağı Tananaca, İngilizce
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları (Aşağı Tananaca Kokht’ana «ahali, mahâl sakinleri, meskûn olanlar», Denak’a; İngilizce: Lower Tanana, Lower Tanana Athabascans, Lower Tanana Indians, Lower-Middle Tanana Athabascans, Tanana, Tanana proper, Minto), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[1]

Diyalekt ve kabileler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağı Tananalar en üst yapı olarak 5-6 kabile (regional band) biçiminde yapılanır ve bunlar Aşağı Tananacanın 3 ayrı şivesini kullanırlar:

  • Minto-Nenana şivesi (İng. Minto Flats-Nenana River dialect). Minto (Menhti) ve Nenana (Nina Noʼ) yörelerinde konuşulur. Günümüzde konuşulmakta olan tek Aşağı Tananaca biçimidir ve o yüzden İngilizcede Minto adı dilin adı olarak da kullanılmaktadır.
    • Minto band (Minto Flats band) — Kuzeyde Guçinler, batıda Koyukonlarla komşudurlar. Güneybatısında Nenana-Toklat, güneydoğusunda Wood River, doğusunda Chena kabileleri yer alır.
    • Nenana-Toklat band — Batıda Koyukonlar, güneyde Denağinalarla komşudur. Kuzeyinde Minto, doğusunda Wood River kabileleri yer alır.
    • Wood River band — Güneyde Denağinalarla komşudur. Batısında Nenana-Toklat, kuzeyinde Minto, Chena (çok az sınırı vardır), doğusunda Salcha kabileleri yer alır.
  • Chena şivesi (İng. Chena River dialect). Chena Village (Chʼenoʼ) köyünde konuşulurken 1978 yılında tükenmiştir
    • Chena band — Kuzeyde Guçinlerle komşudur. Batısında Minto, kuzeybatısında az sınırla Wood River, güneyi ve doğusunda Salcha kabileleri yer alır. Fairbanks kenti bunların topraklarındadır.
  • Salcha-Goodpaster şivesi (İng. Salcha River dialect, Salcha-Goodpaster dialect). Salcha (Sol Chaget) yöresinde konuşulurken (1978 yılında yalnızca 3 konuşanı kalmıştı) son konuşanının 1993'te ölmesiyle tükenmiştir ve diğerlerinden oldukça farklı olduğu için kimi dilcilerce Orta Tananaca (İng. Middle Tanana) adı altında Tanana dillerinin dördüncüsü olarak kabul edilmekte[2] ve konuşanları Orta Tananalar adıyla dördüncü Tanana halkı olarak verilmektedir.[3]
    • Salcha-Goodpaster bands
      • Salcha band (Salchaket band) — Kuzeydoğuda Hanlarla, güneyde Ahtnalarla komşudur. Kuzeyinde Chena, batısında Wood River, doğusunda Delta-Goodpaster kabileleri yer alır. Salcha kabilesiyle karşılaşan ilk kişi, Salcha köyünü Salchakent adıyla 1898 yılında kaydeden ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) baş jeoloğu Alfred Hulse Brooks'tur.
      • Delta-Goodpaster band (Big Delta-Goodpaster band) — Kuzeydoğuda Hanlarla, güneyde Ahtnalarla komşudur. Kuzeyi ve batısında Salcha, doğusunda Tanakrosların Healy River-Joseph band kabilesi yer alır.

Komşuluk[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaska'da, kuzeyde ve kuzeybatıda Koyukonlarla, kuzeydoğuda Guçinlerle, doğuda Hanlarla ve Tanakroslarla, güneyde Ahtnalar komşudurlar.[4]

Yerleşimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağı Tananalar adını aldığı Tanana Nehri'nin (Tth’itu’) kıyılarında bir dizi yerleşim kurmuşlardır. Bu yerleşimler Yukon Nehri'ne yakın olandan başlayarak Minto ya da Old Minto (Menhti Xwghottthit), Nenana (Toghotili), Salcha (Sol Chaget) ve Goodpaster (Jiiz Cheeg) olarak sıralanır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanana Irmağı (Tthʼituʼ) kıyısında Aşağı Tananalara ait balık kampı, 1997. Nehirdeki tahta alet Batılılar tarafından tanıtılan balık çarkıdır

Avcılık ve toplayıcılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Ticaret[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızılderililerle ticaret: Aşağı Tananalarla ile Yukarı Yukon Koyukonları ticaret yaparlardı.[5]Nucha’la’woy’ya («where the two rivers meet») ya da Noochuloghoyet («the point of the big river peninsula»;[6] tarihi kaynaklarda: Nukluroyit, Nuclavyette, Nukluklayet, Nukiukahyet, Nuklukait,, Nuklaciyat, Nuklukyat, Noukelakayet, Tuklukyet) ): Tanana ve Yukon nehirlerinin birleştiği noktada olması dolayısıyla, Tanana noktası Avrupalıların 1863 yılında bölgeye gelmesinden önceleri Koyukonlar ile Aşağı Tananalar arasında geleneksel ticaret[7] ve toplantı yapılan bir yerdi.

Avrupalılarla ticaret: Merkantilist Avruplıların bölgeye ulaşmasından sonra onlarla en aktif ticaret başlamış oldu. Günümüzde ABD Ordusu'nun Fairbanks yakınlarındaki askeri tesisleri olan Fort Wainwright geçmişte ilk önce ticaret karakolu olarak kurulmuştu. Bu karakolun etki sahasındaki yerlilerin kabileleri (band) Salcha, Big Delta-Goodpaster, Wood River, Chena bands olarak Avrupalılarla ticaret yapma döneminde kaydedilmiştir.[8]

Şirketleşme[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus Amerikası döneminde ABD'nin Ruslarla birlikte idare ettiği Alaska'yı 1867 yılında Rus İmparatorluğundan satın almasından bu yana 100 yıldır çözülemeyen yerlilerinin (Eskimo ve Kızılderililerin) toprak taleplerini çözmek üzere ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde başkan Richard Nixon tarafından imzalanarak yürülüğe giren ve ABD tarihinin en büyük toprak talebini karşılayan yasa olan Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA) gereği kurulan Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden Doyon, Limited (DOYON) yerli bölge şirketine bağlı 2 köy şirketi Aşağı Tananalara aittir. Köy şirketleri topraklarının yüzey hakkına sahiptir, fakat bölge şirketleri hem köy şirketlerinin hakkına hem de toprakların yeraltı hakkına sahiptir.

Yerli Köy Şirketi Yerleşim
Seth-do-ya-ah Corporation Minto
Toghotthele Corporation Nenana

Tanana Chiefs Conference adlı kâr amacı gütmeyen konsorsiyumda temsil edilen Aşağı Tanana regional bandları:

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; refAnlcpop isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ Holton, Gary. 2010. Behind the Map: The reification of indigenous language boundaries in Alaska. Working Papers in Athabaskan Languages, ed. by S. Tuttle & J. Spence, 75-87. (Alaska Native Language Center Working Papers 8). Fairbanks: Alaska Native Language Fairbanks.
  3. ^ "Alaska Native Collections: Region Map". 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2013. 
  4. ^ "The Map of Indigeneous Peoples and Languages of Alaska". 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2013. 
  5. ^ Stephen Adolphe Wurm, Peter Mühlhäusler & Darrell T. Tyron (1996), Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas
  6. ^ Jones, E. 1986. Koyukon ethnography. Alaska Historical Commission studies in history, No. 17 1. Fairbanks: University of Alaska, Fairbanks, Alaska Native Language Center. 78 p.
  7. ^ "Exlore the Circumpolar North : The History of Tanana, Alaska". 21 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2013. 
  8. ^ "usarak.army.mil : Fort Wainwright" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2013. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Aşağı_Tananalar&oldid=30768637" sayfasından alınmıştır