1973 Türkiye genel seçimleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
1973 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
← 1969 14 Ekim 1973 (50 yıl önce) (1973-10-14) 1977 →

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 226 sandalye
Katılım%66,8
  Birinci parti İkinci parti
 
Bülent Ecevit Cropped.jpg
Demirel 1976 cropped.jpg
Lider Bülent Ecevit Süleyman Demirel
Parti Cumhuriyet Halk Partisi Adalet Partisi
Liderlik tarihi 14 Mayıs 1972 28 Kasım 1964
Liderin bölgesi Zonguldak Isparta
Son seçim 143 sandalye, %27,4 256 sandalye, %46,6
Sandalye 185 149
Değişim artış 42 azalış 107
Aldığı oy 3.570.583 3.197.897
Oran %33,30 %29,82
Değişim artış %5,93 azalış %16,73

  Üçüncü parti Dördüncü parti
 
Ferruh Bozbeyli.png
Süleyman Arif Emre.png
Lider Ferruh Bozbeyli Süleyman Arif Emre
Parti Demokratik Parti Millî Selamet Partisi
Liderlik tarihi 18 Aralık 1970 11 Ekim 1972
Liderin bölgesi İstanbul İstanbul
Son seçim Yeni parti Yeni parti
Sandalye 45 48
Değişim Yeni parti Yeni parti
Aldığı oy 1.275.502 1.265.771
Oran %11,89 %11,80
Değişim Yeni parti Yeni parti

İl ve ilçelere göre kazanan partileri gösteren harita

Önceki Başbakan

Naim Talu
Bağımsız

Seçilen Başbakan

Bülent Ecevit
Cumhuriyet Halk Partisi

1973 Türkiye genel seçimleri, 14 Ekim 1973 tarihinde TBMM 15. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir.

Seçim öncesi gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

1969 seçimlerinde tek başına iktidara gelen Süleyman Demirel liderliğindeki Adalet Partisi (AP) hükûmeti 12 Mart Muhtırası'na kadar görevde kaldı. 12 Mart 1971'de Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç ve kuvvet komutanları, daha sonra "12 Mart Muhtırası" olarak anılacak olan muhtırayla Demirel Hükûmetinin istifasını istedi, bu muhtıra üzerine Demirel aynı gün istifa etti.[1] Böylece ordunun etkisinin hemen her alanda hissedildiği, partilerüstü hükûmetlerin[Not 1] birbirini izlediği, 1961 Anayasası'nın temel hak ve özgürlüklere ilişkin maddelerinde önemli kısıtlamalara gidildiği olağanüstü bir dönem başladı. Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkartma yetkisi verilmesi, TRT'nin özerkliğinin kaldırılması, üniversitelerin özerkliğinin azaltılması, memurlara sendika hakkının kaldırılması bu değişikliklerden bazılarıydı.[2]

12 Mart Muhtırası'na daha ilk günden karşı çıkan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) genel sekreteri Bülent Ecevit'le, kurulan partilerüstü hükûmetlere katılmayı savunan Genel Başkan İsmet İnönü arasında derin bir anlaşmazlık doğdu. Bu çatışma giderek genişledi ve sonunda 5 Mayıs 1972'de bu gruplaşmayı çözmek amacıyla CHP olağanüstü kurultaya gitti. Kurultayın, İnönü'nün istifa uyarısına karşın Ecevit'e destek vermesi üzerine İsmet İnönü CHP genel başkanlığından ayrıldı. 14 Mayıs'ta yeniden toplanan kurultay Bülent Ecevit'i CHP'nin üçüncü genel başkanı seçti.[3]

1972 yılının ikinci yarısına girildiğinde, bir yandan 12 Mart müdahalesini sürdüren ve istedikleri değişikliklerin mutlaka gerçekleşmesini bekleyen ordu ile askerî müdahalenin bir an önce bitmesini isteyen Demirel ve Ecevit arasındaki saflaşma netleşmeye başladı. Sonunda, komutanlarla TBMM'deki parti grupları arasında Nisan 1973'te büyük bir güç gösterisi yaşandı. Görev süresi dolan Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın yerine bu göreve seçilmek isteyen ve genelkurmay başkanlığı görevinden ayrılarak kontenjan senatörlüğüne getirilen Faruk Gürler, bütün baskı ve çabalara karşın TBMM'de seçilmek için gerekli desteği sağlayamadı. İki büyük parti CHP ve AP'nin adaylığı üzerinde anlaşma sağladığı kontenjan senatörü emekli Oramiral Fahri Korutürk 6 Nisan 1973'te Türkiye Cumhuriyeti'nin altıncı cumhurbaşkanı seçildi. Bu seçim, askerî müdahaleyi gerçekleştiren güçlerin ağırlığının azaldığını gösteriyordu. 14 Ekim 1973 genel seçimlerine de bu havayla gidildi.

Seçim süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Mart askerî müdahalesinin ardından Anayasa'ya geçici 12. Madde eklenmişti. Maddeye göre 12 Mart koşulları nedeniyle 10 Ekim 1971 tarihinde yapılması gereken Cumhuriyet Senatosu üçte bir yenileme seçimleri ve milletvekilliği ara seçimleri ertelenmişti. Ertelenen bu seçimlerin 12 Ekim 1973'te milletvekilleri genel seçimleriyle birlikte yapılması, 12. maddeyle bir hüküm haline getirilmişti. Anayasa'da seçimlerin yapılması için öngörülen tarih olan 12 Ekim, 'pazar' gününe değil, 'cuma' gününe denk düşüyordu. Oysa Seçim Kanunu gereği, seçimlerin 14 Ekim'de yapılması gerekiyordu. Anayasa değişikliği için yeterli zaman olmaması nedeniyle devreye giren Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) 10 Mart 1973 tarih ve 24 sayılı düzeltme kararı gazetelerde yayımlandı. Karara göre seçim tarihinin belirlenmesinde 'maddi bir hata' olduğu kabul edildi ve seçimlerin 12 Ekim Cuma günü değil, 14 Ekim 1973 Pazar günü yapılması gerektiği belirtildi.[4]

Adalet Partisi seçimlere Demirel liderliğinde girerken CHP ise yeni lideri Ecevit’e umudunu bağlamıştı. Alparslan Türkeş liderliğindeki Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve Milli Görüş siyasetinin lideri Necmettin Erbakan'ın kurduğu Milli Selamet Partisi ile AP'den ayrılanların kurduğu Demokratik Parti de siyaset sahnesindeydi. Daha çok AP ve CHP’nin mücadelesi gibi geçen seçimlerde, geniş çaplı "düzen değişikliği" ve siyasi özgürlük talebini dile getiren Bülent Ecevit mavi gömleği ve mitinglerde uçurduğu ak güvercinlerle özgürlük kahramanı gibi algılanırken, Celal Bayar Demokratik Partinin kampanyalarına katıldı.

Genel seçimle birlikte aynı gün Cumhuriyet Senatosu C Grubu üyeleri için de seçim yapıldı. İlk defa bu seçimlerde "tercihli oy" kullanıldı. Seçmenler birleşik oy pusulasında seçim çevresi için belirtilen sayıda aday için tercih de bulunabildi. Barajsız d'Hondt sisteminin uygulandığı 1973 seçimlerinde katılım oranı Türkiye seçim tarihinin yüzde 64,3 ile en düşük katılımlı genel seçimi olan 1969 seçimlerini 2,5 puan geçerek % 66,8'de kaldı. Sekiz partinin katıldığı seçimlerde yedi parti milletvekilliği kazandı.

Seçimin sonucu, bazı çevrelerce beklenmedik bir gelişme şeklinde karşılandı. Beklenen, Süleyman Demirel liderliğindeki AP zaferi iken; seçimin birinci partisi, 1965 yılı sonrasında geliştirdiği merkez sol açılım ve 1972’de yenilediği parti önderliği ile CHP oldu. % 33 oy oranı ile 185 milletvekilliği kazanan Cumhuriyet Halk Partisi, 1961 seçimleri sayılmazsa, çok partili döneme geçildiğinden beri ilk kez birinci oldu.

Sağ oyları hemen her seçimde yanında bulan, 1965 ve 1969 seçimlerinden tek başına iktidar olarak çıkan AP, bu kez büyük oy yitirdi. Milli Selamet Partisi (yüzde 11 oy ile 48 milletvekilliği) ve Demokratik Parti (% 11 oy oranıyla 45 milletvekilliği) sağ oyları bölerek AP’nin 1965’ten beri sürdürdüğü tek başına iktidarı yitirmesine neden oldu.[5] Diğer partilerden Cumhuriyetçi Güven Partisi % 5 ile 13, Milliyetçi Hareket Partisi % 3 ile 3 ve Türkiye Birlik Partisi % 1 ile 1 milletvekili çıkardı. Milli Selamet Partisi İslamcı görüşleri savunarak milletvekili kazanan ilk parti oldu.

Seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet Halk Partisi'nin il ve ilçe bazında oy oranlarını gösteren harita

1973 genel seçimlerinin sonuçları:[6]

Toplam Sandık
Toplam Seçmen 16.798.164
Toplam Kullanılan Oy 11.223.843
Toplam Geçersiz Oy 500.185
Toplam Geçerli Oy 10.723.658
Katılım Oranı (%) 66,8
Milletvekili Sayısı 450
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Cumhuriyet Halk Partisi Bülent Ecevit 3.570.583 33,30 artış 5,93 185 artış 42
Adalet Partisi Süleyman Demirel 3.197.897 29,82 azalış 16,73 149 azalış 107
Demokratik Parti Ferruh Bozbeyli 1.275.502 11,89 Yok 45 Yok
Millî Selamet Partisi Süleyman Arif Emre 1.265.771 11,80 Yok 48 Yok
Cumhuriyetçi Güven Partisi Turhan Feyzioğlu 564.343 5,26 azalış 1,32 13 azalış 2
Milliyetçi Hareket Partisi Alparslan Türkeş 362.208 3,38 artış 0,36 3 artış 2
Bağımsızlar 303.218 2,75 azalış 2,87 6 azalış 7
Türkiye Birlik Partisi Mustafa Timisi 121.759 1,10 azalış 1,70 1 azalış 7
Millet Partisi Cemal Tural 62.377 0,70 azalış 2,53 0 azalış 6
Toplam 10.723.658 100 450

İllere göre seçim sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

İllere göre 14 Ekim 1973 genel seçim sonuçları;[7]

İl Mv Sayısı CHP % AP % DP % MSP % Diğerleri % Toplam
Adana 13 128.076 39,8 74.264 23,1 40.627 12,6 26.270 8,2 52.185 16,3 321.422
Adıyaman 4 28.856 32,7 24.009 28,1 3.448 3,9 19.504 22,1 11.109 12,6 88.210
Afyon 7 26.939 19,1 50.948 36,2 19.757 14,0 23.061 16,4 20.176 14,2 140.881
Ağrı 4 12.638 15,5 12.620 15,5 7.107 8,7 12.063 14,8 37.228 45,6 81.656
Amasya 4 26.079 28,1 23.892 25,8 5.246 5,7 16.523 17,8 20.941 22,6 92.681
Ankara 26 269.007 41,9 178.515 27,8 60.563 9,4 59.837 9,3 73.959 11,6 641.881
Antalya 7 48.019 29,5 63.736 39,2 27.653 17,0 9.098 5,6 14.235 8,7 162.741
Artvin 3 27.587 43,7 21.635 34,3 3.982 6,3 4.974 7,9 4.963 7,8 63.141
Aydın 7 54.185 30,1 62.547 34,7 51.911 28,8 5.479 3,0 6.133 3,4 180.255
Balıkesir 9 77.341 32,1 113.402 47,1 14.241 5,9 20.669 8,6 15.032 6,3 240.685
Bilecik 2 13.626 31,7 18.886 44,0 1.630 3,8 6.199 14,4 2.577 6,0 42.918
Bingöl 2 12.285 23,3 10.870 20,6 5.546 10,5 13.424 25,5 10.561 20,0 52.686
Bitlis 2 8.094 15,5 21.185 40,6 590 1,1 5.917 11,3 16.430 31,4 52.216
Bolu 5 20.487 15,0 56.480 41,3 6.601 4,8 23.597 17,3 29.089 21,3 136.254
Burdur 3 17.944 30,8 14.949 25,6 8.314 14,3 5.427 9,3 11.672 20,0 58.306
Bursa 11 84.257 28,0 152.367 50,7 23.078 7,7 28.395 9,4 12.596 4,2 300.693
Çanakkale 5 44.003 35,6 54.563 44,2 11.991 9,7 6.776 5,5 6.106 5,0 123.439
Çankırı 3 10.717 14,5 28.663 38,7 12.715 17,1 12.065 16,3 9.969 13,4 74.129
Çorum 7 47.276 30,7 29.282 19,0 27.575 17,9 33.450 21,7 16.358 10,6 153.941
Denizli 6 49.698 33,5 50.279 33,9 33.827 22,8 7.903 5,3 6.624 4,5 148.331
Diyarbakır 7 45.264 30,4 30.822 19,9 18.176 12,2 27.566 18,5 26.849 19,0 148.677
Edirne 4 44.247 44,2 41.668 41,6 6.420 6,4 2.230 2,2 5.512 5,5 100.077
Elazığ 5 29.790 29,5 25.811 25,5 7.819 7,7 28.153 27,8 9.532 9,4 101.105
Erzincan 3 33.924 45,3 19.131 25,6 2.075 2,8 12.074 16,1 7.668 10,2 74.872
Erzurum 9 37.848 19,7 43.919 22,9 20.611 10,7 56.513 29,5 32.961 17,1 191.852
Eskişehir 6 47.488 31,9 60.452 40,6 12.134 8,1 13.650 9,2 15.194 10,2 148.918
Gaziantep 8 61.213 37,0 29.332 17,7 25.742 15,5 19.162 11,6 30.130 18,1 165.579
Giresun 6 39.899 31,7 34.422 27,3 25.429 20,2 10.909 8,6 15.366 12,2 126.025
Gümüşhane 4 15.230 19,5 28.481 36,5 1.890 2,4 19.427 24,9 13.051 16,7 78.079
Hakkâri 1 11.373 35,4 10.612 33,0 8.252 25,7 687 2,1 1.237 3,8 32.161
Hatay 7 56.382 37,5 35.117 23,3 22.621 15,0 9.680 6,4 26.698 17,7 150.498
Isparta 4 12.093 14,4 52.297 62,0 9.702 11,5 6.002 7,1 4.172 5,0 84.266
İçel 7 75.229 39,2 56.327 29,4 30.028 15,7 5.436 2,8 24.812 12,9 191.832
İstanbul 38 499.225 48,9 290.763 28,5 72.775 7,1 85.454 8,4 72.099 7,0 1.020.316
İzmir 18 224.332 44,0 199.971 39,3 40.271 7,9 21.333 4,2 23.328 4,6 509.235
Kahramanmaraş 7 51.043 32,9 27.774 17,9 16.776 10,8 41.454 26,7 18.059 11,7 155.106
Kars 8 79.510 45,5 26.262 15,1 23.406 13,4 13.536 7,7 32.045 18,3 174.759
Kastamonu 6 28.922 21,4 52.540 39,0 14.101 10,5 8.101 6,0 31.171 23,1 134.835
Kayseri 8 38.731 23,3 45.373 27,3 8.578 5,1 27.383 16,5 46.238 27,9 166.303
Kırklareli 3 36.594 43,7 35.141 42,0 6.432 7,7 2.179 2,6 3.331 3,9 83.677
Kırşehir 3 17.757 31,0 8.055 14,1 7.249 12,7 7.907 13,8 16.205 28,4 57.173
Kocaeli 5 43.128 33,6 41.474 32,3 12.166 9,5 23.247 18,1 8.218 6,6 128.233
Konya 16 74.869 20,9 48.249 13,5 121.470 33,9 59.242 16,5 54.229 15,2 358.059
Kütahya 5 21.734 17,4 53.824 43,0 18.234 14,6 17.874 14,3 13.436 10,7 125.102
Malatya 6 64.422 44,1 20.224 13,8 6.644 4,5 29.138 19,9 25.803 17,5 146.231
Manisa 10 81.966 31,4 110.351 42,3 28.332 10,9 24.140 9,3 15.970 6,0 260.759
Mardin 6 24.417 17,7 25.853 18,7 24.213 17,6 16.694 12,1 46.676 33,9 137.853
Muğla 5 44.489 35,2 45.725 36,2 23.212 18,4 4.594 3,6 8.237 6,5 126.257
Muş 3 12.208 17,3 6.609 9,4 4.260 6,0 10.383 14,7 36.955 52,4 70.415
Nevşehir 3 15.723 26,0 21.424 35,4 3.165 5,2 11.161 18,4 9.099 15,0 60.572
Niğde 5 24.259 22,4 27.411 25,3 26.164 24,1 12.337 11,4 18.229 16,8 108.400
Ordu 8 50.188 29,9 26.474 15,8 35.981 21,4 12.183 7,3 43.109 25,6 167.935
Rize 4 30.613 31,1 29.303 29,7 12.164 12,3 21.614 21,9 4.852 5,0 98.546
Sakarya 6 33.705 24,7 39.928 29,3 28.441 20,8 24.792 18,2 9.589 7,0 136.455
Samsun 10 75.296 30,7 93.822 38,3 25.161 10,3 32.872 13,4 17.852 7,2 245.003
Siirt 4 12.576 14,2 14.515 16,4 9.715 11,0 8.349 9,5 43.179 48,9 88.334
Sinop 3 22.129 30,8 17.739 24,7 9.672 13,4 5.504 7,7 16.821 23,4 71.865
Sivas 9 63.259 32,9 32.437 16,9 12.845 6,7 49.532 25,7 34.304 17,8 192.377
Tekirdağ 4 31.558 34,4 36.861 40,2 7.717 8,4 3.008 3,3 12.663 13,7 91.807
Tokat 7 49.308 29,8 32.058 19,3 21.762 13,1 30.082 18,2 32.474 19,6 165.684
Trabzon 8 61.679 35,0 44.193 25,1 27.853 15,8 26.565 15,1 15.837 9,0 176.127
Tunceli 2 33.003 70,0 6.767 14,3 430 0,9 1.219 2,6 5.757 12,2 47.176
Urfa 7 36.615 28,9 42.365 33,5 21.609 17,1 22.198 17,6 3.687 2,9 126.474
Uşak 3 23.724 39,0 20.058 33,0 8.266 13,6 4.096 6,7 4.619 7,6 60.763
Van 4 10.027 10,3 21.750 22,3 1.344 1,4 6.779 7,0 57.403 59,0 97.303
Yozgat 6 34.801 27,0 22.596 17,5 20.204 15,7 27.767 21,5 23.616 18,3 128.984
Zonguldak 9 101.319 39,8 97.241 38,2 17.599 6,9 20.889 8,2 17.690 6,9 254.738
Türkiye 450 3.570.583 33,3 3.197.897 29,8 1.275.502 11,9 1.265.771 11,8 1.413.905 13,2 10.723.658

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ 33, 34, 35 ve 36. hükûmetler

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Bir Darbe Bir Arasında 1961 Seçimleri ve 1973 Seçimleri". academia.edu. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020. 
  2. ^ "'2. Cumhuriyet'in anayasası'nın oylandığı 1961 referandumu". bbc.com. 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020. 
  3. ^ "CHP Kurultaylar- BELGEnet". web.archive.org. 10 Şubat 2012. 10 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2023. 
  4. ^ "Koalisyonlu yıllar başlıyor: 1973 genel seçimleri". yenisafak.com. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020. 
  5. ^ "12 MART'TAN 12 EYLÜL'E TÜRKİYE'DE SEÇİMLER VE SONUÇLARI" (PDF). hacettepe.edu.tr. 27 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020. 
  6. ^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 17 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr
  7. ^ "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2020.