1954 Türkiye genel seçimleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
1954 Türkiye genel seçimleri
Türkiye
← 1950 2 Mayıs 1954 (69 yıl önce) (1954-05-02) 1957 →
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 541 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 271 sandalye
  Birinci parti İkinci parti Üçüncü parti
 
Adnan Menderes VI. Yasama Dönemi.jpg
Inonu Ismet.jpg
Osman Bölükbaşı (cropped).jpg
Lider Adnan Menderes İsmet İnönü Osman Bölükbaşı
Parti Demokrat Parti (1946) Cumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyetçi Millet Partisi
Son seçim 408 sandalye, %55,2 69 sandalye, %39,6 1 sandalye, %4,6
(Millet Partisi olarak)
Sandalye 503 31 5
Değişim artış 87 azalış 38 Yeni parti
Aldığı oy 5.313.659 3.193.471 480.249
Oran %58,42 %35,11 %5,28
Değişim artış %3,22 azalış %4,49 Yeni parti
İllere göre kazanan partileri gösteren harita
Önceki Başbakan

Adnan Menderes
Demokrat Parti (1946)

Seçilen Başbakan

Adnan Menderes
Demokrat Parti (1946)

1954 Türkiye genel seçimleri, 2 Mayıs 1954 tarihinde TBMM'de görev yapacak 10. dönem milletvekilleri için yapılan seçimlerdir.[1]

1954 genel seçimleri, Türkiye’de çok partili demokratik yaşamın yeni filizlendiği bir evrede, Demokrat Parti’nin (DP) ilk iktidar deneyiminin ve buna karşın da tek parti geleneğinin temsilcisi olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) ilk muhalefet döneminin ardından gerçekleşen bir genel seçim olma özelliğine sahiptir.[2]

Liste usulü çoğunluk seçim sisteminin uygulandığı seçimlerde yaklaşık 9 milyon seçmen oy kullanmıştır. Demokrat Parti, oyların yüzde 58,4'ünü alarak 503 milletvekili, Cumhuriyet Halk Partisi %35,1'lik oranla 31 milletvekili, Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP) 5 milletvekili çıkarırken, 2 kişi de bağımsız olarak toplam 541 milletvekili seçilmiştir.[3]

Bu seçimde, DP'den 4 aday, iki seçim çevresinden seçilmiş, o tarihte uygulanan seçim yasası gereği, bu çevrelerden birinin milletvekilliğini tercih etmiştir. 9 milletvekili de DP listesinden bağımsız olarak seçilmiştir.

Seçim dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Mart 1954 tarihinde 10. Dönem milletvekili genel seçimleri için TBMM Genel Kurulu’nda seçimlerin 2 Mayıs 1954 tarihinde yenilenmesi kararı alındı.[4] Kanuna göre her seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı 1950 genel nüfus sayımı sonucuna göre belirlenecek ve 1950 sayımı verilerine göre, her 40.000 vatandaşa bir milletvekili hesabı ile 534 milletvekili seçilecekti. Ancak seçim kanununa konulan ek madde, 1954 seçimlerinde seçilecek milletvekili sayısının 1950 seçimlerinde her seçim çevresi için belirlenmiş olan milletvekili sayısından aşağı olamayacağını düzenlemekteydi. Bu hesaba göre 1954 seçimlerinde 64 ilde toplam 541 milletvekili seçildi.[5] 2 Mayıs 1954 pazar günü yapılan seçimlere beş parti katıldı; Demokrat Parti (DP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP), Türkiye Köylü Partisi (TKP) ve İşçi Partisi. DP ve CHP 64 vilayetin hepsinde, CMP 40 ilde, 16 Mayıs 1952'de kurulmuş olan ve ilk kez bir genel seçime katılan Türkiye Köylü Partisi (TKP) ise 19 ilde aday gösterdi.[6]

Sonuçlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Seçimlerde liste usulu çoğunluk sistemi kullanıldı. DP 1950 seçimlerine göre oylarını artırırken CHP ise oy kaybetti. Meclise giren siyasi partilerden DP oyların 58,4'sını, CHP 35,1'ünü, CMP ise 5,3'ünü aldı.[3][7] Uygulanan seçim sistemi nedeniyle DP oyların yüzde 58,4'sını almasına karşın Meclisin yüzde 92,98'sini kazandı. CHP ise oyların yüzde 35,1'ünü almasına rağmen Mecliste ancak yüzde 5,7 ile temsil edilebildi. Bu durum, 1950 seçimlerinde de uygulanmış olan liste usulü çoğunluk sisteminin eleştirilmesine yol açtı. Çünkü, 1954 seçimlerinde nisbi temsil esası uygulanmış olsaydı DP 281, CHP 211, CMP 32, Türkiye Köylü Partisi (TKP) 18 milletvekili kazanmış olacaktı.[8]

1954 genel seçimlerinin sonuçları:[9]

Toplam Sandık 43.174
Toplam Seçmen 10.262.063
Toplam Kullanılan Oy 9.095.617
Katılım Oranı (%) 88,63
Milletvekili Sayısı 541

Partilere göre oy dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Demokrat Parti Adnan Menderes 5.313.659 58,4 artış 3,2 503* artış 87
Cumhuriyet Halk Partisi İsmet İnönü 3.193.471 35,1 azalış 4,5 31 azalış 38
Cumhuriyetçi Millet Partisi Osman Bölükbaşı 480.249 5,3 Yok 5 Yok
Bağımsızlar 56.393 0,6 Sabit 2 artış 1
Türkiye Köylü Partisi Tahsin Demiray 50.935 0,5 Yok 0 Yok
Demokrat İşçi Partisi[10][11] Orhan Arsal[11] 910[10] 0,01 Yok 0 Yok
Toplam 9.095.617 100,00 541* artış 54
Cumhuriyet Halk Partisi'nin il bazında oy oranlarını gösteren harita
Demokrat Parti'nin il bazında oy oranlarını gösteren harita

(*) Celal Bayar (DP) hem Bursa'dan hem İstanbul'dan aday olup İstanbul'dan, Adnan Menderes (DP) hem Aydın hem İstanbul'dan aday olup İstanbul'dan, Fuad Köprülü (DP) hem Zonguldak'tan hem de İstanbul'dan aday olup İstanbul'dan, Refik Koraltan (DP) hem Kayseri'den hem de İçel'den aday olup İçel'den milletvekilliği seçildikleri için DP'nin kazandığı milletvekilliği sayısı 499, TBMM 10. dönem milletvekili sayısı 537 olmuştur.

İllere göre oy dağılımı[12][değiştir | kaynağı değiştir]

İl Mv Sayısı DP % CHP % CMP % TKP % Bağ % Toplam
Afyonkarahisar 9 89.969 58,3 40.872 26,5 23.379 15,1 - - 298 0,1 154.518
Ağrı 4 42.222 70,3 17.209 28,7 - - - - 1.236 1,0 60.667
Amasya 5 49.015 55,0 35.825 40,2 4.322 4,9 - - 163 0,0 89.325
Ankara 21 181.789 50,4 142.161 39,4 35.676 9,9 2.966 0,4 210 0,1 362.802
Antalya 8 82.337 63,2 46.824 35,9 - - - - 4.751 0,9 133.912
Aydın 9 105.569 64,8 53.677 33,0 3.641 2,2 - - 238 0,0 163.125
Balıkesir 14 163.152 62,6 91.329 35,0 7.282 2,4 - - 1.162 0,0 262.925
Bilecik 4 35.346 54,6 25.678 39,7 1.686 2,6 - - 2.659 3,1 65.369
Bingöl 3 10.025 31,7 8.255 26,1 4.529 14,3 - - 8.801 28,0 31,610
Bitlis 2 20.707 67,2 6.904 22,4 - - - - 3.201 10,4 30.812
Bolu 8 85.819 69,9 31.390 25,6 5.511 4,5 - - 484 0,4 123.204
Burdur 4 36.743 58,1 25.510 40,3 - - 2.029 1,6 - - 64.282
Bursa 14 158.361 63,2 76.363 30,5 15.724 6,3 - - 1.336 0,0 251.784
Çanakkale 8 80.416 61,9 41.727 32,1 3.062 2,4 4.135 2,8 2.721 0,8 132.061
Çankırı 6 42.998 50,8 23.712 28,0 10.503 12,4 6.097 7,2 1.416 1,7 84.726
Çoruh 5 39.662 61,7 23.871 37,2 - - - - 3.604 1,1 67.137
Çorum 9 92.332 61,3 51.246 34,0 - - - - 9.232 4,8 152.810
Denizli 9 85.341 57,6 62.950 42,5 - - - - 88 0,0 148.379
Diyarbakır 8 72.907 61,4 42.333 35,7 - - 3.389 2,9 673 0,1 119.302
Edirne 6 62.916 61,4 35.624 34,8 3.821 3,7 - - 346 0,1 102.707
Elazığ 5 48.992 58,0 32.133 38,0 1.399 1,7 1.784 2,1 985 1,2 85.293
Erzincan 5 35.719 51,5 33.321 48,1 - - - - 517 0,5 69.557
Erzurum 12 99.304 58,8 47.013 28,1 20.065 12,0 - - 149 0,6 166.531
Eskişehir 7 80.598 64,1 34.294 27,3 8.767 6,8 1.679 1,3 2.436 1,9 127.774
Gaziantep 8 83.026 58,5 58.834 41,4 - - - - 925 0,1 142.785
Giresun 8 73.445 61,9 38.364 32,3 7.816 5,8 - - 97 0,0 119.722
Gümüşhane 6 38.863 50,2 32.778 41,7 - - - - 6.263 8,1 77.904
Hakkâri 1 9.801 54,4 4.289 23,8 - - - - 3.929 21,8 18.019
Hatay 8 76.136 60,0 48.746 38,4 2.034 1,6 - - 8 0,0 126.924
Isparta 5 52.051 62,7 30.893 37,2 - - - - 571 0,1 83.515
İçel 8 73.792 53,5 50.037 36,3 1.338 0,6 2.166 1,6 11.485 8,3 138.818
İstanbul 29 338.010 63,8 143.705 27,8 43.420 8,0 4.215 0,8 10.076 1,8 539.426
İzmir 20 230.522 61,2 145.871 38,8 - - 374 0,0 - - 376.767
Kars 10 61.573 38,6 79.426 49,8 18.400 11,5 - - 2.335 0,2 161.734
Kastamonu 10 92.135 59,1 45.591 29,2 16.044 10,3 2.200 1,4 18 0,0 155.988
Kayseri 10 104.862 61,9 57.329 33,8 7.257 4,3 - - 528 0,0 169.976
Kırklareli 5 56.105 62,4 31.926 35,5 1.845 2,1 - - 214 0,1 90.090
Kırşehir 5 24.354 30,8 18.633 23,6 34.374 43,5 114 0,2 3.717 1,9 81.192
Kocaeli 12 127.578 63,2 60.860 30,2 12.008 6,0 798 0,3 1.184 0,3 202.428
Konya 19 164.002 53,8 106.497 34,9 30.376 10,0 4.397 1,3 715 0,1 305.987
Kütahya 8 87.140 64,5 35.144 26,0 12.658 9,4 - - 752 0,1 135.694
Malatya 12 88.235 44,5 107.643 54,3 557 0,1 2.171 1,1 492 0,2 199.098
Manisa 12 151.569 64,5 76.069 32,4 7.195 3,1 - - - - 234.833
Maraş 7 65.777 55,3 43.501 36,6 3.781 3,2 5.498 4,6 1.210 0,3 119.767
Mardin 7 60.614 47,0 44.650 35,0 - - - - 21.646 17,0 126.910
Muğla 6 64.467 60,7 41.755 39,3 - - - - 119 0,0 106.341
Muş 3 12.807 43,3 8.485 28,7 - - - - 12.413 28,0 33.705
Niğde 8 76.613 57,5 42.347 31,8 8.673 6,5 3.518 2,0 8.115 2,3 139.266
Ordu 9 77.361 55,2 62.785 44,8 - - - - - - 140.146
Rize 6 52.952 68,7 19.264 25,0 4.000 5,2 - - - - 76.216
Samsun 12 121.098 60,3 75.329 37,5 4.357 2,2 - - - - 200.784
Seyhan 13 107.447 49,2 99.741 45,7 2.618 1,2 8.178 3,7 316 0,1 218.300
Siirt 4 33.097 59,5 14.583 26,2 - - - - 2.653 14,3 50.333
Sinop 6 30.920 34,7 36.987 41,5 21.270 23,9 - - - - 89.177
Sivas 14 117.204 52,7 98.996 44,5 7.071 2,8 - - - - 223.271
Tekirdağ 6 64.901 63,3 35.145 34,3 2.551 2,5 - - 115 0,0 102.712
Tokat 9 80.537 55,1 65.380 44,7 - - - - - - 145.917
Trabzon 12 94.121 56,8 53.957 32,6 4.225 2,6 - - - - 152.303
Tunceli 3 17.024 42,5 19.567 48,8 - - - - - - 36.591
Urfa 8 65.070 49,8 51.127 39,1 - - 803 0,2 14.591 10,6 131.591
Uşak 4 29.973 42,7 28.042 39,9 11.650 16,5 - - - - 69.665
Van 4 33.637 64,1 18.507 35,3 - - - - - - 52.144
Yozgat 8 79.733 57,3 45.653 32,8 7.862 5,7 - - 4.250 4,2 137.498
Zonguldak 11 130.759 66,8 53.539 27,4 11.338 5,8 - - 119 0,1 195.755

Seçim sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyetçi Millet Partisi'nin meclisteki 5 milletvekilinin tamamını çıkardığı Osman Bölükbaşı'nın memleketi olan Kırşehir ili, 30 Haziran 1954 tarihinde DP'li milletvekillerinin oylarıyla kabul edilen özel bir kanunla ilçe hâline getirildi. Kırşehir vilayetinin kaldırılması ve Nevşehir kazasında Nevşehir adıyla yeni bir vilayetin kurulması hakkındaki 7 Temmuz 1954 tarihli ve 8748 sayılı Resmî Gazete'de yayınlanan kanunla Kırşehir eski kazaları Avanos, Kozaklı, Mucur ve Hacıbektaş'la birlikte yeni kurulan Nevşehir iline bağlandı. Kırşehir'in eski kazalarından Kaman, Ankara'ya; Çiçekdağı ise Yozgat'a bağlandı.[13] Daha sonraları Yassıada Yargılamaları'nda Adnan Menderes ve DP'nin diğer önde gelen yöneticileri Kırşehir'in ilçe yapılması davasından yargılanıp mahkûm oldular. "Kırşehir'in siyasi sebeplerle kaza hâline getirilmesi" DP yöneticilerinin yargılandığı anayasayı ihlal davasında yer alan yedi suçtan biri olarak yer aldı.[14]

Benzer şekilde, 14 Haziran 1954'te CHP'nin birinci olduğu Malatya ili de 6418 sayılı Kanun uyarınca ikiye bölünerek Adıyaman ili oluşturuldu.[15][16]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ [1] 30 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 11954 Gen.Seçimleri 13 Mart 2012 'da erişilmiştir.
  2. ^ Kaya, Yakup (2018). "Türk Siyasal Yaşamında 1954 Genel Seçimleri". İNSAN VE TOPLUM BİLİMLERİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ. 7 (3). s. 2288. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 
  3. ^ a b "1950-1977 Yılları Arası Milletvekili Genel Seçimleri". 10 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2018. 
  4. ^ Hamza Gökhan, Eryılmaz. "Türkiye'de 1954-57 Dönemi İktidar-Muhalefet İlişkileri". dergipark.org.tr. 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 
  5. ^ Atayakul, Fatma Alev (2007). Türkiye'de Demokrat Parti Döneminde Genel Seçimler (1950-1954-1957). İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişikiler Anabilim Dalı. s. 299. 
  6. ^ İsmet İnönü, Defterler (1919-1973), Haz. Ahmet Demirel, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, Ankara, 2001, ISBN 978-975-363-951-1, s. 604.
  7. ^ Erol Tuncer, Osmanlıdan Günümüze Seçimler (1877-2002), 2. Baskı, Toplumsal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı Yayınları, Ankara, 2003, ISBN 9759693585, s. 233-239.
  8. ^ Metin Toker, İsmet Paşayla On Yıl (1954-1957), Birinci Cilt, 2. Baskı, Akis Yayınları, Ankara, 1966, s. 10.
  9. ^ 1950 - 1977 Yılları Arası Seçim Çevresine Göre Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları 2 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ysk.gov.tr. Erişim tarihi:27 Ocak 2020
  10. ^ a b Türkiye İstatistik Kurumu, Milletvekili Genel Seçimi Sonuçları Veri Tabanı, 1954 İşçi Partisi oyları[ölü/kırık bağlantı]
  11. ^ a b "Aziz Çelik, 1950'lerin Unutulan (Demokrat) İşçi Partisi ve Onun Üç Sisyphus'u, Çalışma ve Toplum, 2014/2, s. 31" (PDF). 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2018. 
  12. ^ [2] 5 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1954 TBMM Gen.Seçimleri 13 Mart 2012'de erişilmiştir.
  13. ^ Deniz Bölükbaşı, Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası - Osman Bölükbaşı, 1. Baskı, Doğan Kitap, İstanbul, 2005, ISBN 9789759917036, s. 190.
  14. ^ Bölükbaşı, s. 192
  15. ^ Ergün Ataoğlu, Adnan Menderes - Bir Başbakanın Trajik Sonu, 1. Baskı, Nokta Yayınları, İstanbul, 2008, ISBN 9944174688, s. 141.
  16. ^ Alkan, Mehmet Ö. Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1954_Türkiye_genel_seçimleri&oldid=32472797" sayfasından alınmıştır