Muhammed Hiyabani
 | Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Ağustos 2009) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Şubat 2013) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Şeyh Muhammed Hiyabani (Fars: شیخ محمد خیابانی, Azerbaycan: Şeyx Məhəmməd Xiyabani; 1879, Hamene - 1920, Tebriz), Azeri asıllı İranlı ilahiyatçı ve politikacı.
Tebriz civarında bulunan Hamene'de doğdu. Fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih ve astronomi eğitimini aldıktan sonra Osmanlı Devleti'nin Tebriz Kuşatmasına karşı çıktığı için Kars'ta hapse atıldı. Hiyabani İran Meşrutiyet Deviriminde aktif rol oynadı ve devrim gerçekleştikten sonra daha 30 yaşındayken ikinci mecliste Tebriz'den mebus seçildi. İkinci meclisin kapatılmasının ardından tutuklanmamak için Horasan'a kaçtı ve ticarete başladı. Ahmet Kaçar'ın tahta oturmasından sonra yeniden siyasete döndü ve Birleşik Krallık ve Rus İmparatorluğu'nun İran'a müdahale etmelerine karşı siyasi baskı oluşturmaya çalıştı ve yapılan ticari antlaşmaların iptali için çaba gösterdi. Merkezi hükûmetin zayıf ve dış güçlere bağımlı olduğunu gördüğü için yapmaya çalıştığı eylemlerin sonuç vermeyeceğini anladı ve Tebriz'e geri dönüp ünlü ayaklanmasını başlattı. Bu ayaklanma başarısızlıkla sonuçlandı ve Hiyabani öldürüldü.
Hiyabani Ayaklanması[değiştir | kaynağı değiştir]
Ticari antlaşmaları onaylatabilmek için İran'ın başbakanı olan Vüsukü'd-Devle'nin pürüzsüz bir meclise ihtiyacı vardı, ama Hiyabani Azerbaycan Demokrat Partisinin altı milletvekilini meclise göndermeyi başardı. Vüsukü'd-Devle bu sorundan kurtulmak için Azerbaycan Demokrat Partisini yasadışı ilan etti ve böylece Hiyabani'nin ayaklanma başlatmaktan başka bir yolu kalmadı.
Ayaklanma 6 Nisan 1920'de başladı ve iki gün içinde tüm devlet dairelerinin kontrolü Hiyabani'ye geçti. Temmuz ayında Hiyabani, Azadistan adlı bağımsız devleti kurdu. Müşîrü'd-Devle İran'ın yeni başbakanı Muhbirü's-Saltane'yi Tebriz'e vali olarak atadı. Muhbir ül-Saltane de Hiyabani gibi yapılan ticari antlaşmalara karşı bir siyasetçiydi. Bu yüzden Hiyabani askeri bir karşılık beklemiyordu. Ancak Muhbirü's-Saltane orduya ayaklanmayı tamamen yok etmesini emretti. Hiyabani'nin kurduğu devlet 13 Eylül 1920 yılında 3 saat içerisinde yıkıldı. Hiyabani Tebriz'de bir arkadaşının evinde intihar etti veya öldürüldü.
