Şagaa
Şagaa (Tıva Türkçesi: Шагаа / Şagaa) — Tıva Türklerinde yılbaşı, nevruz.[1][2] Ay takvimine göre yeni yılı belirtir. 12 Hayvanlı Türk takvimi ve ay takvimine göre Şubat ayında olmaktadır. Tıva halkının önemli bir bayramı.
Yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Tıvalar Şagaa'yı 12 Hayvanlı Türk Takvimi gibi on iki yılın devri ile belirlemişlerdir. Bu on iki yılın adları şöyledir:
- küske çıl (sıçan yılı),
- inek çıl (sığır yılı),
- par çıl (Pars yılı),
- kodan çıl (Tavşan yılı),
- ulu çıl (ejder yılı),
- çılan çıl (yılan yılı),
- at çıl (at yılı),
- hoy çıl (koyun yılı),
- sarbaşkın çıl (maymun yılı),
- dagaа çıl (tavuk yılı),
- ıt çıl (it yılı),
- havan çıl (domuz yılı).
Şagaa'nın kesimleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Büdüü ayı (2014 yılında: Ocak 1-den Ocak 30-a kadarki vakit)
- Ergi çıldıñ söölgü hünü (2014: Ocak 30-da başlar)
- Düjüp turar çıldıñ bir dugaar hünü (2014: Ocak 31)
- Sañ salır yozulal
- Çolukşuur yozulal
- Şagaа ayı azı ak ay (2014: Ocak 31-den başlayıp sayılır, bir aydan aşık zamanı belirtir)
- Şagaа ayında kılır dagılgalar
- Şagaanıñ ak ayında hüreе-hiitke çüdüp teyleeri
- Suy belek söñnejir yozulal
Şagaa bayramını karşılamak[değiştir | kaynağı değiştir]
Şagaа günlerinde şamanlar ve lamalar davet edilir, hem dini hem kültürel bir bayram havası içinde geçer.
Üç gün boyunca Şagaa toyu yapılır. Türk halklarının milli evi olan keçeden yapılan çadır misali Ögler arasında, konuklara çaylar hazırlanır, çerez misali türlü atıştırmalık yiyecekler hazırda sunulur.
Farklı boyutları[değiştir | kaynağı değiştir]
Şagaa günü ataların ruhu ile yakınlaşma günüdür. Bu günde olumsuz davranışlar sergilenmez. Bu günde arak (içki) içilmesi doğru değildir. .
Türk Dünyasında[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk Dünyasında genel olarak Şagaa, nevruz adıyla bilinir ve Mart ayında kutlanmaktadır. Bunun sebebi Hicri takvimin kabulüyle ve İran halklarının yaşadığı coğrafyaya yakınlığı ile değişmiştir. Coğrafik olarak Türk Dünyası Coğrafyasında 2. ay yeni yıla daha uygun düşmektedir.[3] Kazakistanda Kuzey Kazakları ve Güneydoğu Kazakları tıpkı Tıva Türkleri gibi Şubat başında yeni yıl kutlarlar. Kazakistanda Farsça nevruz kelimesinin farklı telaffuzu olan Navrız sözü yeni yılı belirtir.[4]
Yılların karşılıkları[değiştir | kaynağı değiştir]
| Karşılığı | Yıl |
|---|---|
| Sıçan | 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960, 1948, 1936, 1924 |
| İnek | 2021, 2009, 1997, 1985, 1973, 1961, 1949, 1937, 1925, |
| Pars | 2022,2010, 1998, 1986, 1974, 1962, 1950, 1938, 1926, |
| Tavşan | 2023, 2011, 1999, 1987, 1975, 1963, 1951, 1939, 1927, |
| Ejderha | 2024, 2012, 2000, 1988, 1976, 1964, 1952, 1940, 1928, |
| Yılan | 2025, 2013, 2001, 1989, 1977, 1965, 1953, 1941, 1929, |
| At | 2026, 2014, 2002, 1990, 1978, 1966, 1954, 1942, 1930, |
| Koyun | 2027, 2015, 2003, 1991, 1979, 1967, 1955, 1943, 1931, |
| Maymun | 2028, 2016, 2004, 1992, 1980, 1968, 1956, 1944, 1932, |
| Tavuk | 2029, 2017, 2005, 1993, 1981, 1969, 1957, 1945, 1933, |
| İt | 2030, 2018, 2006, 1994, 1982, 1970, 1958, 1946, 1934, |
| Domuz | 2031, 2019, 2007, 1995, 1983, 1971, 1959, 1947, 1935, |
Kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ulyana Biçeldey. "Şagaagа beletkeniriniñ, Şagaanı bayırlaarınıñ yozu-çurumunga bolgaş sagıır çañçıldarınga hamaarıştır sümeler", solun "Şın", № 15 (18135), 2012 çıldıñ fevral 14.
- Bayarsayhan B. Moolduñ sengel tıvalarınıñ şagaа bayırlalın utkuurunuñ çurumu // Şagaа – istoki traditsii. Materialı kruglogo stola, posvyaşçennogo prazdniku Şagaа. 29 yanvarya 2015 g. – Kızıl, – s. 36-42.)
- Biçeldey U.P. "Şagaagа beletkeniriniñ, Şagaanı bayırlaarınıñ yozu-çurumunga bolgaş sagıır çañçıldarınga hamaarıştır sümeler", solun "Şın", № 15 (18135), 2012 çıldıñ fevral 14.
- Dongak S.Ç. Şagaanıñ çamdık töögülüg bolgaş çajıt biligleri // Şagaа – istoki traditsii. Materialı kruglogo stola, posvyaşçennogo prazdniku Şagaа. 29 yanvarya 2015 g. – Kızıl, – s. 6-12.)
- Kenin-Lopsan M.B. "Tıva çonnun burungu ujurları". – Kızıl. 1994 ç.
- Kongu А.А. Şagaanıñ yozu-çurumnug kıldınıgları // Şagaа – istoki traditsii. Materialı kruglogo stola, posvyaşçennogo prazdniku Şagaа. 29 yanvarya 2015 g. – Kızıl, – s. 20-28.)
- «Şın» solunu, №8, 2011 ç. yanvar 25, "Şagaanı kajandan beer alban-yezuzu-bile erttirip kelgenil?"
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014.
- ^ http://www.turksoy.org.tr/tr/haberler/2015/03/14/turksoy_nevruz_kutlamalari_nevruz_atesi_yurekleri_isitacak.html[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Abdulhaluk Çay Türk Ergenekon Bayramı Nevruz
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014.
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]