İsviçre'deki Yahudilerin tarihi
İsviçre Yahudilerinin ülkede uzun ve çeşitli bir tarihi vardır. 2000 nüfus sayımına göre İsviçre'de 18,000 Yahudi bulunmasına rağmen yabancı uyruklu ve gayriresmî Yahudilerle birlikte bu nüfus 75,000'e yakındır. 2009 itibarıyla İsviçre'de 38 sinagog bulunmaktadır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
2001'de İsviçre'de Kaiseraugst belediyesindeki Augusta Raurica Roma arkeolojik kazı alanında bulunan menora betimlemeleri Germania Superior'da Yahudilerin yaşadığının kanıtıdır.[1] Encyclopaedia Judaica'ya göre bölgedeki Yahudilerin varlığıyla ilgili bilgiler 1214 yılında belgelenmiş dokümanlarda bulunmaktadır. Orta Çağ'da, Avrupa'nın diğer ülkelerinde olduğu gibi Yahudiler burada da zulüm gördü; örneğin 1294'te Bern'deki Yahudiler öldürülüp sağ kalanlar "Kan iftirası"yla kovulmuştur.
1620'lerde Yahudilerin İsviçre şehirlerine girmesi yasaklandı. 1776'da Yahudilerin Aargau kantonuna bağlı Lengnau ve Endingen köylerinde yaşamalarına izin verildi. 18. yüzyılın sonlarında 553 nüfuslu bu iki köy İsviçre'deki Yahudi nüfusunun hemen hemen hepsini temsil ediyordu. 18. yüzyılda İsviçre'deki Yahudilerin durumunu anlatan en önemli kaynak Johann Caspar Ulrich'in 1768'de yazdığı Sammlung Jüdischer Geschichten'dir.
İsviçre'nin 1848 tarihli anayasasında Yahudilere serbest yerleşim hakkı verilmemişken bu durum 1874'te değiştirildi.
Dil[değiştir | kaynağı değiştir]
Surb Valley (Surb Vadisi)'de yaşayan Yahudiler bir zamanlar Batı Yidiş lehçesini konuşurlardı ve bugün bu bölgede konuşulan dilde bu lehçeden izler bulunur. Batı Yidiş bir Yukarı Cermen lehçesi olup içinde İbranice, Aramice ve Slav kelimeler bulunduran Doğu Yidiş'in aksine Latin dillerinden kelimeler bulunur (bkz. Yidiş). Başta Polonya ve ABD'de konuşulan Doğu Yidiş'in aksine Batı Yidiş'in nesli tükenme riskiyle karşı karşıyadır. Surb Valley Yahudilerinden bu lehçeyi bilen az sayıda yaşlı kalmıştır ve Zürih Üniversitesi Ses Arşivlerinde bu son kalan lehçeyi kaydetmektedir.
Eşit haklar[değiştir | kaynağı değiştir]
1874'te anayasanın inanç özgürlüğüyle ilgili 49. maddesiyle tüm dini cemaatlere yasal olarak dini özgürlük verildi. Bu emansipasyonun ardından Yahudiler Surb Valley'den taşınıp daha büyük şehirlere yerleşti. 19. ve 20. yüzyılda bu Yahudilere Alsace, Almanya ve Doğu Avrupa'dan diğer Yahudiler de katıldı. 1920'de Yahudi nüfusu toplam nüfusun %0.5'i olan 21,000 kişilik nüfusuyla en yüksek rakamına ulaştı ve bu zamandan beri bu rakam hemen hemen sabit kaldı.
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
2000 yılındaki nüfus sayımına göre İsviçre'de toplam nüfusun %0.2'sini oluşturan 17,914 Yahudi bulunmaktadır. Yahudilerin nüfusu 1930'lardan beri sabit kalsa da ülke genelindeki nüfus artışı Yahudilerin yüzde oranını düşürdü. Nüfustaki durgunluğun sebebi olarak göç, yaşlanan nüfus ve karışık evlilikler gösterilir. İsviçre'deki kantonlardan sadece Zürih, Basel, Genève ve Vaud'da Yahudi nüfusu 1000'den fazladır. İsviçre'deki Yahudilerin üçte biri 6252 kişiyle Zürih kantonunda yaşamaktadır.
| Yıl | Yahudi nüfusu | % |
|---|---|---|
| 1850 | 3,145 | 0.1 |
| 1860 | 4,216 | 0.2 |
| 1870 | 6,996 | 0.3 |
| 1880 | 7,373 | 0.3 |
| 1888 | 8,069 | 0.3 |
| 1900 | 12,264 | 0.4 |
| 1910 | 18,462 | 0.5 |
| 1920 | 20,979 | 0.5 |
| 1930 | 17,973 | 0.4 |
| 1941 | 19,429 | 0.4 |
| 1950 | 19,048 | 0.4 |
| 1960 | 19,984 | 0.4 |
| 1970 | 20,744 | 0.3 |
| 1980 | 18,330 | 0.3 |
| 1990 | 17,577 | 0.2 |
| 2000 | 17,914 | 0.2 |
Ruth Dreifuss[değiştir | kaynağı değiştir]
İsviçre'nin Yahudi cemaatine bağlı Ruth Dreifuss 1993-2000 yılları arasında İsviçre Federal Konseyi'nde görev aldı.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Augusta Raurica 6 Mart 2009 tarihinde at Archive-It sitesinde arşivlendi (2005)
- http://switzerland.isyours.com/e/guide/religion/judaism.html 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Jewish Switzerland.org 11 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Chabad-Lubavitch centers in Switzerland5 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Muslims and Jews in Switzerland - Simon Erlanger19 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Institute for Global Jewish Affairs 11 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
