İli (il)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(İli Kazak Özerk İli sayfasından yönlendirildi)
İli Kazak Özerk İli
ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست , 伊犁哈萨克自治州
İli Nehri
İli Kazak Özerk Vilayeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu
İli Kazak Özerk Vilayeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu
ÜlkeÇin Çin
Özerk bölgeSincan Uygur Özerk Bölgesi
Yüzölçümü
 • Toplam273.200 km²
Nüfus
 (2004)
 • Toplam4,110,000
 • Metropol
269,692
Posta kodu
835000[1]
Alan kodu0999
İli nehri vadisindeki bir Yurt (çadır)
Sayram Gölü
İli Nehri Vusunların yaşadığı bölge

İli Kazak Özerk İli (Kazakça: ىله قازاق اۆتونومىيالى وبلىسى; Uygurca: ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست, İli Kazak Aptonom Oblasti, ئىلى قازاق ئاپتونوم ۋىلايىتى, Ili Qazaq aptonom wilayiti, Ili Ķazaķ aptonom vilayiti, Çince: 伊犁哈萨克自治州 veya 伊犁哈薩克自治州; Pinyin: Yīlí hāsàkè Zìzhìzhōu), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzey ve kuzeydoğusunda, Özerk bir ildir. İsmini İli Nehrinden almıştır. Gulca (Yining) başşehridir.

Konumu[değiştir | kaynağı değiştir]

İli Kazak Özerk İli Moğolistan'nın batısında, Rusya'nın güneyinde ve Kazakistan'nın doğusundadır.

İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Özerk il iki yönetim bölgesi Tarbagatay İli (塔城地区 Tǎchéng Dìqū ) ve Altay İli (阿勒泰地区 Ālètài Dìqū ) ile üç şehirden, on beldeden ve bir Özerk bölgeden (察布查尔锡伯自治县 Chábùchá'ěr xībó Zìzhìxiàn) oluşur.

Etnik yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

İli Kazak Özerk İlinde yaşayan 2000 yılı sayımına göre etnik gruplar;

Etnik grup Nüfus Oran (%)
Han 1.697.827 %44,42
Kazak 979.343 %25,62
Uygur 614.981 %16,09
Hui 339.570 %8,88
Moğol 62.671 %1,64
Dongxiang 48.667 %1,27
Xibe 28.960 %0,76
Kırgız 16.678 %0,44
Özbek 5.491 %0,14
Daur 4.940 0,13%
Rus 4.482 %0,12
Mançu 4.045 %0,11
Salar 3.097 %0,08
Tatar 2.584 %0,07
diğerleri 8.604 %0,23

Kazakların çoğunluğu 1,110,800 Kazak, kuzey Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Qing[değiştir | kaynağı değiştir]

Qin Hanedanından önce İli, Türkçe konuşan göçebe bir ulus olan ve Hiung-nu'lara bağlı Vusun'lar (乌孙/烏孫; Wūsūn)[2][3] tarafından işgal altındaydı.

Vusunlar milattan sonra 6. yüzyılda Hiung-nu (匈奴; Xiōngnú) tarafından sürülmüş, yerini 552 yılında kurulmuş Göktürk Kağanlığına bırakmıştır.

Uygurlar, ve 12. yüzyılda Karahıtaylar, bu bölgeyi tekrar geri ele geçirmişlerdir. 13. ile 15. yüzyılları arasında bu bölgede Almalık diye de tanınan Çağatay Hanlığı hüküm sürmüştür.

Qing Hanedanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Qing hanedanı Qianlong 1747 – 1749 ve tekrar 1771 – 1776 yılları arasında; kuzeybatı Doğu Türkistan'da Oyratlara karşı iki savaş, 1755 – 1757 yılları arasında; Doğu Türkistan'nın güneyindeki ayaklanan Türkmenlere karşı zaferinden sonra, Çin Türkistanı (Doğu Türkistan) Çin'e katılmış ve yeni Xinjiang adı vermiş, o sırada batı İli'yi de ele geçirmiş ve burada bir askeri birlik kurmuştur.

Qing Hanedanı zamanında İli Havzasında dokuz tane yeni şehir kurulmuştur bunlar;

Asıl Çince adı Çince karakterler Türkçe (Uygurca) adı[4] Şimdiki ismi[5] Notlar
Huiyuan (Huìyuǎn zhèn) 惠远城 Kürä Shahr Huiyuan şehri (惠远镇) 1866 yılına kadar İli yöneticisi Generalin burada konaklar, ve ayrıca o zamanlar Yeni Gulca, Mançu Gulca, veya İli biliniyordu.
Ningyuan Cheng 宁远城 Gulca (Ghulja) Gulca(伊宁) Ayrıca Eski Gulca veya Tarançi Gulca bilinirdi.
Huining Cheng 惠宁城 Bayandai Bayandai nahiyesi (巴彦岱镇) Yining şehri içinde, ortalama 10[6] ile 18 [7] kilometre Yining şehir merkezinin batısında
Taleqi Cheng 塔勒奇城 Tarchi Korgas İlçesi(霍城县) içinde
Zhande Cheng 瞻德城 Chaghan Usu Qingshuihe şehri (清水河镇) Korgas İlçesi içinde, ortalama 60 – 70 km Yining kuzeybatısında
Guangren Cheng 广仁城 Ukurborosuk Lucaogou şehri (芦草沟镇) Korgas İlçesi içinde, Qingshuihe'nin kuzeydoğusunda
Gongchen Cheng 拱宸城 Korgas Korgas İlçesi; 1966 yılına kadar bulunduğu yer
Xichun Cheng 熙春城 Khara Bulaq Alan çoğunlukla Chengpanzi (城盘子) adı verilmiş, Hanbin köyü içinde (汉宾乡) Yining şehri kapsamında, birkaç kilometre şehir merkezinin batısında
Suiding Cheng 绥定城 Ukharliq 1966 den beri Korgas İlçesi bulunduğu yerde, ortalama 40 km Yining kuzeybatısında. 1965 yılında Shuiding şehri (水定镇) ismi değiştirildi 1883-1912 arasında Yöneticiler otururdu, o zamanlar Yeni/Mançu/Cin Gulca bilinirdi.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

1953 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC, Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen dördüncü tarımsal bölümü kurulmuştur ve Gulca'dan yönetilir. Ayrıca 1959 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu onuncu tarımsal bölümü burada kurulmuş ve Beitun'dan yönetilir.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
  2. ^ Jila, N., "Myths and traditional beliefs about the wolf and the crow in Central Asia: examples from the Turkic Wu-Sun and the Mongols", Asian Folklore Studies, V65, i2, p161, 2006.
  3. ^ Denis Sinor The legendary Origin of the Türks, in Egle Victoria Zygas, Peter Voorheis Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas, Indiana 1982, sayfa 240 verweist auf den Nachweis von O. Franke Beiträge aus chinesischen Quellen zur Kenntnis der Türkvölker und Skythen Zentralasiens, Berlin 1904, sayfa 17-19
  4. ^ As per Kim (2004), sayfa 54, 229
  5. ^ Info from Chinese wiki and Yining County Historical Development 6 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Dosdoğru çağdaş haritalarda uzaklık
  7. ^ Yol uzaklığı Lansdell (1885), sayfa 190

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi yönetim birimleri Başkent: Urumçi
İl düzeyi şehir, İl, Özerk il İlçe düzeyi şehir, İlçe, Özerk ilçe, Bucak
Urumçi Tanrı Dağı Bucağı | Saybağ Bucağı | Yenişehir Bucağı | Şuymogu Bucağı | Tudun Haba Bucağı | Tapançeng Bucağı | Mitung Bucağı | Urumçi İlçesi
Karamay Karamay Bucağı | Maydağ Bucağı | Cerenbulak Bucağı | Orku Bucağı
Turfan İli Turfan | Toksun İlçesi | Piçan İlçesi
Kumul İli Kumul (şehir) | Ara Türük İlçesi | Barköl Kazak Özerk İlçesi
Hotan İli Hotan (şehir) | Hotan İlçesi | Lop İlçesi | Niya İlçesi | Guma İlçesi | Çira İlçesi | Keriye İlçesi | Karakaş İlçesi
Aksu İli Aksu (şehir) | Onsu İlçesi | Şayar İlçesi | Bay İlçesi | Avat İlçesi | Kuçar İlçesi | Kelpin İlçesi | Toksu İlçesi | Uçturfan İlçesi
Kaşgar İli Kaşgar | Maralbeşi İlçesi | Poskam İlçesi | Feyzivat İlçesi | Kağılık İlçesi | Yopurğa İlçesi | Kaşgar Yenişehir İlçesi | Mekit İlçesi | Yengisar İlçesi | Yarkent İlçesi | Kaşgar Kuna Şehir İlçesi | Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi
Kızılsu Kırgız Özerk İli Atuş İlçesi | Akto İlçesi | Uluğçat İlçesi | Akçi İlçesi
Bayangolin Moğol Özerk İli Korla (şehir) | Hoçing İlçesi | Lopnur İlçesi | Hoşut İlçesi | Çerçen İlçesi | Bağraş İlçesi | Bügür İlçesi | Çakılık İlçesi | Yençi Hui Özerk İlçesi
Sanci Hui Özerk İli Sanci (şehir) | Fukang (şehir) | Guçung İlçesi | Manas İlçesi | Jimisar İlçesi | Hutubi İlçesi | Mori Kazak Özerk İlçesi
Bortala Moğol Özerk İli Bortala | Çing İlçesi | Arişang İlçesi
Özerk bölgesine doğrudan bağlı ilçe düzeyi şehir Shihezi | Aral | Tomşuk | Vujyaçü

İli Kazak Özerk İli

İli Kazak Özerk İli Alt-eyalet düzeyi özerk ili olup Tarbagatay ve Altay'ı yönetmektedir.)
Doğrudan bağlı Gulca | Kuytun | Gulca İlçesi | Tekes İlçesi | Nilka İlçesi | Moğolküre İlçesi | Künes İlçesi | Korgas İlçesi | Dokuztara İlçesi | Çapçal Şibe Özerk İlçesi
Tarbagatay İli Çöçek (şehir) | Usu (şehir) | Dörbiljin İlçesi | Çağantogay İlçesi | Saven İlçesi | Toli İlçesi | Kobuksar Moğol Özerk İlçesi
Altay İli Altay (şehir) | Çinggil İlçesi | Jeminay İlçesi | Koktokay İlçesi | Burçin İlçesi | Burultokay İlçesi | Kaba İlçesi

(Hotan, Aksay Çin'nin hakimiyeti üzerine Çin ile Hindistan arasında anlaşmazlık mevcuttur. Şu an fiilen Çin Halk Cumhuriyeti yönetmektedir.