Öncül, Çıldır

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Öncül
Köy
Harita
Ardahan'ın konumu
Ardahan'ın konumu
Ardahan üzerinde Öncül
Öncül
Öncül
Öncül'ün Ardahan'daki konumu
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlArdahan
İlçeÇıldır
Coğrafi bölgeDoğu Anadolu Bölgesi
Rakım1793 m
Nüfus
 (2022)
 • Toplam298
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu0478
İl plaka kodu75
Posta kodu75110

Öncül, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Öncül köyünün eski adı Tzkarostavi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Tzkarostavi (წყაროსთავი), iki kelimeden (წყარო: “pınar” ve თავი: “baş”) oluşur ve “pınar başı” anlamına gelir. Nitekim Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1902 yılında, Tzkarostavi Kilisesi'nin aşağısında gür bir pınarın olduğunu, vadi boyunca akarak Kura Nehri'ne katıldığını yazmıştır.[3] Bu yer adı Türkçe kaynaklara Zğarostav (زغارستاو)[4][5] ve Zikaristav (زيقارستاو)[6] gibi değişik yazılış biçimleriyle geçer.

Tzkarostavi köyü, tarihsel Cavaheti bölgesinin Tao-Klarceti içinde kalan kesiminde yer alır. Gürcü Kilisesi'nin piskoposluk kiliselerinden biri olan Tzkarostavi Kilisesi'nin 6. yüzyılda, Gürcü Krallığı döneminde inşa edilmiş olması, buranın en geç bu yüzyıldan itibaren bir yerleşme olduğunu göstermektedir.[3] Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir.

Tzkarostavi köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adli Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının Çıldır nahiyesinde yer alıyordu. Nüfusu, tamamı Hristiyan olan 40 haneden oluşuyordu. Köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu ve yonca tarımı ile araçlık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu. Köyün mezrası Gürcüce Moğobili (მოღობილი) adını taşıyordu. Köyün ve mezrasının adının Gürcüce olmasına karşın, köyün nüfusu Ermenilerden oluşuyordu.[7][8][9]

Tzkarostavi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. 1886 nüfus tespitinde Rus idaresinin Tshorostav (Цхоростав) şeklinde kaydettiği köy, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Tshorostav nahiyesinin 13 köyünden biriydi. Bu nahiyenin idari merkezi Kanarbel köyüydü. Tzkarostavi köyünün nüfusu, 162'si erkek ve 155'i kadın olmak üzere, 37 hanede yaşayan 317 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[10]

Tzkarostavi köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından bağımsız Gürcistan sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya Ardahan sancağının bir bölümünü ve köyü Gürcistan’ın bir parçası olarak tanıdı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında köy Ankara Hükümeti tarafından fiilen yeniden Türkiye’ye katıldı. 16 Mart 1921’de, Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Anlatşması’yla Tzkarostavi köyünün de içinde yer aldığı Ardahan bölgesi Türkiye’ye bırakıldı.[11][12]

Binbaşak köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Çıldır kazasına bağlı Kurtkala nahiyesinin köylerinden biriydi.[6] 1940 genel nüfus sayımında "Ziğaristav" biçiminde yazılmış olan köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 630 kişiden oluşuyordu.[13] Tzkarostavi veya Ziğaristav Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Öncül olarak değiştirilmiştir.[14] 1965 genel nüfus sayımına göre Öncül köyünde 961 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 230 kişi okuma yazma biliyordu.[15]

Öncül köyünde, eski Gürcü piskoposluk merkezi olan Tzkarostavi Kilisesi dışında, tek nefli bir köy kilisesinin yıkıntısı bulunmaktadır. Köyün merkezinin 1,7 km güneyinde, bir tepenin eteğinde bulunan kale (43 × 40 m) ise, tamamen yıkılmıştır.[16]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Öncül köyü, Ardahan il merkezine 64 km, Çıldır ilçe merkezine 22 km uzaklıktadır.[17]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2022 298[2]
2021 289[2]
2020 306[2]
2019 309[2]
2018 315[2]
2017 284[2]
2016 284[2]
2015 244[2]
2014 240[2]
2013 235[2]
2012 257[2]
2011 264[2]
2010 276[2]
2009 280[2]
2008 292[2]
2007 304[2]
2000 302[17]
1990 525[18]
1985 675[19]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Oncul, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Çıldır Öncül Köy Nüfusu". Nufusune.com. 3 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020. 
  3. ^ a b Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 45-51.
  4. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3. cilt; III. Cilt, s. 414". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  5. ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 363.
  6. ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 764.
  7. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3. cilt; II. Cilt, s. 281". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  8. ^ "Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3. cilt; III. Cilt, s. 414". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  9. ^ 1 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20230401172845/https://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCrcistan_Vilayeti#/media/Dosya:Map_of_Gurjistan_vilayet_in_1595_(georgian_version).png arşivlendi. "Gürcistan Vilayeti'nin etnik haritası]
  10. ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 439". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  11. ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  12. ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  13. ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.
  14. ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 788". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  15. ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
  16. ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 224, 401, ISBN 9789941478178.
  17. ^ a b "Öncül Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020. 
  18. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  19. ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Öncül,_Çıldır&oldid=32237194" sayfasından alınmıştır