Çubuk Bey
Çubuk Bey, Selçuklu komutanı ve Çubukoğulları Beyliği’nin kurucusudur.
Türkmen kökenli olan Çubuk Beyin hayatının ilk yılları hakkında bilgi bulunmamaktadır.[1] Kayıtlarda Artuk Bey’in hizmetinde görülmeye başlaması nedeniyle, 1071 yılı sonrasında Artuk Bey önderliğinde Kızılırmak'ın ilerisine geçerek akınlarda bulunan beyler arasında yer aldığı düşünülmektedir.[2]
1083’de Artuk Bey'in Sultan Melikşah'ın huzuruna gitmesi sonrasında, Musul Emiri Şerefüddindevle Müslim'in Harran'ı kuşatması esnasında Harranlılar yardıma gelmesi halinde şehri teslim edecekleri haberi yollaması üzerine harekete geçmiş ancak Cülap Suyu yakınlarında Müslim tarafından yenilgiye uğratılınca geri çekilmek zorunda kalmıştır.[3] 1084 yılında Artuk Beyle birlikte Amid kuşatmasına katıldı. Musul Emiri Şerefüddindevle Müslim himayesindeki şehrin güç durumda olmasına rağmen, Ağustos ayında Fahruddevle’nin Şerefüddindevle ile barış yapmaya çalışması nedeniyle ganimetten mahrum kalacak Türkmen atlılarının isyanı sonrası onlara liderlik ederek, Fahruddevle’nin barış görüşmelerine aykırı şekilde Amid surları önündeki Musul Emiri Şerefüddindevle Müslim’in ordusuna baskın düzenleyerek büyükçe ganimet elde etti. Artuk Bey'in Büyük Selçuklu Devletine hizmetten ayrılması sonrasında Fahruddevle ile birlikte Meyyâfârikīn kuşatmasına katıldı. Kuşatma devam ederken Artuk Bey'in Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı I. Süleyman Şahla mücadelesinde, Artuk Bey ile müttefik olan Şerefüddindevle Müslim'in yanında Antakya üzerine düzenlenen sefere katılan Çubuk Bey, 20 Haziran 1085'te Halep yakınlarında meydana gelen Kurzahil Muharebesinde Müslim’in yanından ayrılarak Süleyman Şah'ın tarafına geçmiştir.[4] Bu muharebenin akabinde yeniden Meyyâfârikīn kuşatmasına katılmış ve şehrin ele geçmesi akabinde de Ağustos 1085'te Meyyâfârikîn şahneliğine atanmıştır. Bir süre sonra da Harput civarı kendisine ikta edilerek buranın fethiyle görevlendirilmiştir.[1] Çubuk Bey 1086/87 gibi Harput’u ele geçirdikten sonra Eğin, Arapgir, Çemişgezek kaleleri ile Palu-Genç dolaylarına kadar olan bölgeleri hakimiyet altına olarak Harput merkezli beyliğinin temellerini atmıştır. İbnül'l Esir, Çubuk Bey’in Harput Kalesi'nin yakınlarındaki kalenin komutanı olan Efrenci'den (Normandiyalı Herve?) günümüzde neresi olduğu bilinmeyen kaleyi alması ve Efrenci'yi öldürterek onun eşkıyalıktan kazandığı büyük miktardaki servete sahip olmasından bahsetmiştir.[3]
1092 senesine gelindiğinde Bağdat'a giderek Melikşah tarafından Aden ve Yemen'in fethi için Sa‘düddevle Gevherâyin ile birlikte görevlendirildi. Mekke ve Medine'de Melikşah adına hutbe okutulmasının akabinde Yemen ve Aden'de Selçuklu otoritesinin sağlanmasında rol oynadı.[5] 12. yüzyıl tarihçisi İbnü'l Ezrak'ın kayıtlarında geçen, Tutuş'un daha önce Meyyâfârikīn işleriyle ilgilenmesi için görevlendirdiği ancak kendisine ihanet eden Ebû Tahir bin el-Anbarî üzerine harekete geçmesi üzerine Ebû Tahir'in 25 Kasım 1094’de şehirden kaçarak Harput'a sığındığı, o sırada Çubuk Bey'in Harput'ta olmaması nedeniyle Tutuş tarafından Çubuk Bey'in kız kardeşine Ebu Tahir'in teslim edilmemesi halinde Çubuk Bey'in idam edileceğini söylemesi hadisesinden yola çıkarak Çubuk Bey'in o sırada hayatta olduğu hatta Tutuş'un ordusunda yer aldığı düşünülmektedir. Çubuk Bey'in Tutuş'un ordusunda yer alması halinde de 26 Şubat 1095'te Rey yakınlarında Tutuş ile Berkyaruk arasında yaşanan muharebede ölmüş olabileceği değerlendirilmektedir.[1]
Çubuk ilçesinin adının kesin olmamakla birlikte Çubuk Bey’den geldiği, ilçenin eski isminin de Çubukabad olmasının da bu iddiayı desteklediği yönünde görüşler bulunmaktadır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c Öğün Bezer, Gülay (1997). "Harput'ta Bir Türkmen Beyliği Çubukoğulları". Belleten. LXI (230). Türk Tarih Kurumu. ss. 67-92. 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2021.
- ^ Çelik, Aydın; Yıldırım, Taner (2013). "İlk İslam Fetihlerinden Beylikler Dönemine Harput-Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu (Editör:Enver Çakar)" (PDF). Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi. Cilt 2. isamveri.org. s. 550. 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2021.
- ^ a b Yinanç, Mükrimin Halil (2013). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I. Cilt (Yayına Hazırlayan:Refet Yinanç). Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 93,101,102. ISBN 978-975-16-2533-5.
- ^ Sevim, Ali (2011). Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 66. ISBN 978-975-16-0248-0.
- ^ Özaydın, Abdülkerim (2004). "Melikşah". TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 29. islamansiklopedisi.org.tr. ss. 54-57. 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2021.