Çiçekli dişbudak
| Çiçekli dişbudak | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Fraxinus ornus L., Sp. Pl.: 1057 (1753).
| |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Dağılım haritası (yeşil) | |||||||||||||||||
Çiçekli dişbudak (Fraxinus ornus), zeytingiller (Oleaceae) familyasından 8–10 m ye kadar boylanabilen küçük bir dişbudak türü.
Genel özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Fraxinus ornus, yayılan ovalden yuvarlağa düzensiz bir taça sahiptir. Olgun örnekler 15 m yüksekliğe ulaşabilir, ancak genellikle yaklaşık 10 m'den fazla büyümezler. Gri kabuğu pürüzsüz. Tek teleksi (pinnate) yaprak mavi yeşilden mat yeşile, 20–25 cm olur ve ince testere dişli kenarlara sahip 7 yaprakçıktan oluşur. Fraxinus excelsior'un aksine F. ornus kahverengi ila morumsu, kadifemsi gri yaprak tomurcuklarına sahiptir. Çiçeklenme, göze çarpan, dik ve terminal salkımlarda beyaz ila kremsi beyaz çok kokulu çiçekler gösterir. Bunlar Mayıs/Haziran aylarında yapraktan sonra ortaya çıkar. F. ornus, kümeler halinde görünen yaklaşık 3 cm'lik kanatlı fındıklar oluşturur. Ağaç park ağacı olarak kullanılabilir ve sanayi siteleri için uygundur. Daha kuru, kireçli toprakları tolere eder. Rüzgara karşı oldukça dayanıklıdır.[1]
Alt türler[değiştir | kaynağı değiştir]
2 alt türü bilinmektedir.[2]
- Fraxinus ornus subsp. cilicica. Yaprakçıklar her iki tarafta tüysüz, uzun saplı (sapı 6–16 mm), uzun sipsivri. Türkiye'de bulunur.[3]
- Fraxinus ornus subsp. ornus. Yaprakçıklar orta damar boyunca kahverengimsi-tüylü, kısa saplı (sapı 2–6 mm), aniden ve kısa sipsivri.[3]
IUCN Kırmızı listesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Fraxinus ornus güney Avrupa, Türkiye, Suriye ve Lübnan'da geniş bir yayılış gösteren bir ağaçtır. Son derece geniş bir oluşum kapsamına (EOO) sahip olduğundan ve türler için ciddi bir tehdit belgelenmediğinden En Az Endişe olarak sınıflandırılmaktadır.[4]
Coğrafi dağılım bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Fraxinus ornus güney Avrupa, Türkiye, Suriye ve Lübnan'da görülür.[5] Deniz seviyesinden 1.500 m'ye kadar oluşur.[6] Tahmini EOO son derece büyüktür (>3.000.000 km2). Arnavutluk, Avusturya, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Çekya, Fransa (Korsika), Yunanistan, Macaristan, İtalya, Sardegna, Sicilya, Lübnan, Karadağ, Kuzey Makedonya, Romanya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsviçre, Suriye Arap Cumhuriyeti, Türkiye (Avrupa'da ve Asya'da).[2]
Nüfus bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Nüfus bol ve istikrarlıdır.[4]
Habitat ve Ekoloji bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaprak döken bir ağaçtır ve nispeten kısa ömürlüdür, tipik olarak 100 yıldan daha az bir süre hayatta kalır. Fraxinus ornus, böceklerle tozlaşan büyük, kokulu çiçek salkımları üretir. Meyveler (samaralar) rüzgar ve su ile (nehirler boyunca) dağılır. Türler tipik olarak Akdeniz'in ılıman tepelerinde ve dağ karışık geniş yapraklı ormanlarda bulunur. Kuraklık direnci iyidir ve fakir topraklarda büyür. Hızlı erken büyüme sergiler ve yeni, açık habitatları kolonize edebilir.[6]
Tehdit bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Fraxinus ornus için hiçbir ciddi tehdit belgelenmemiştir. Hymenoscyphus pseudoalbidus (Chalara fraxinea) mantarına karşı hassastır. Ancak, bu mantar diğer Avrupa dişbudak türleri için ciddi bir tehdit oluştururken, F. ornus patojenin doğal bir konakçısı gibi görünmektedir. Geyik yoğunluğunun yüksek olduğu bölgelerde, geyiklerin kış aylarında türün kabuğunda beslenmesi, ağaçlara önemli zararlar verebilir.[6]
Kullanım ve Ticaret bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Fraxinus ornus kerestesi, kaliteli olmasına rağmen, gövdeleri genellikle dar olduğundan ve düz büyümediğinden sınırlı ekonomik potansiyele sahiptir. Fraxinus ornus ormanları yakacak odun için baltalık olarak yönetilir ve güney Akdeniz bölgesinde bu tür ayrıca çiftlik hayvanları için yem üretmek üzere budanır. Türün açık habitatları kolonize etme yeteneği, genellikle ağaçlandırma projeleri için kullanıldığı ve çiçekleri ve sonbahar yaprakları için süs ağaçları olarak çeşitli çeşitler dikildiği anlamına gelir. Geçmişte F. ornus özü için yetiştiriliyordu. Sapın bir özü olan mannitol, ticari olarak bir tatlandırıcı olarak ve ilaç üretmek için kullanıldı. Bugün mannitol sentetik olarak üretilebilir ve geleneksel man üretimi, Sicilya'nın sadece birkaç kırsal bölgesinde devam ederek azaldı. Kuzey Avrupa'da süs ağacı olarak kullanılmaktadır.[6] Fraxinus ornus odunu, Lübnan'da odun kömürü üretimi ve yakacak odun için değerlidir.[4]
Koruma işlemleri bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağaç 163 ex situ koleksiyonda tutulmaktadır.[7] İsviçre'de En Az Endişe[8] ve Macaristan'da Tehlike Altında[9] olarak listelenmiştir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Fraxinus ornus". www.vdberk.com.tr. 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2021.
- ^ a b "Fraxinus ornus". Plants of the World Online (İngilizce). 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2021.
- ^ a b "Fraxinus ornus". vanherbaryum.yyu.edu.tr. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2021.
- ^ a b c Rivers, M.C., Harvey-Brown, Y. & Barstow, M. 2017. Fraxinus ornus. The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T61918784A112585867. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T61918784A112585867.en
- ^ Euro+Med. 2015. Euro+Med PlantBase. Berlin-Dahlem. Available at: http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/query.asp 9 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b c d Caudullo, G. and de Rigo, D. 2016. Fraxinus ornus in Europe: distribution, habitat, usage and threats. European Atlas of Forest Tree Species, Publ. Off. EU.
- ^ BGCI. 2016. PlantSearch. London: Botanic Gardens Conservation International Available at: www.bgci.org/plant_search.php.
- ^ Moser, D., Gygax, A., Bäumler, B., Wyler, N. and Palese, R. 2002. Red List of the Threatened Ferns and Flowering Plants of Switzerland (Rote Liste der gefährdeten Farn- und Blütenpflanzen der Schweiz). Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft, Bern; Zentrum des Datenverbundnetzes der Schweizer Flora, Chambésy; Conservatoire et Jardin botaniques de la Ville de Genève, Chambésy.
- ^ Király, G. (ed.). 2007. Vörös Lista: A magyarországi edényes flóra veszélyeztetett fajai [Red List of the Vascular Flora of Hungary]. pp. 73. Saját kiadás, Sopron.