Çataldere, Ardahan
| Çataldere | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Çataldere Çataldere'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1905 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 279 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Çataldere, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Çataldere köyünün eski adı Kunzulut olarak bilinir. Gürcüce kaynaklarda Kunzuluti (კუნძულუტი) olarak geçer. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martveileli köyün adını Kundzuleti (კუნძულეთი) olarak kaydetmiş, bu yer adının Gürcüce "ada" anlamındaki "kundzuli"den (კუნძული) geldiğini belirtmiştir. Martvileli ayrıca köyün kurulu olduğu yerin bir adaya benzediğini yazmıştır.[3]
Kunzulut veya Kundzuleti, tarihsel Artaani bölgesinde yer alır. Bu yerleşimi Osmanlılar 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde köyün adı Kunzulud (كونزولود) biçiminde kaydedilmiştir. Köyün mezrası ise Zminda Marine (زمندە مارینە) adını taşıyordu. Gürcüce Tsminda Marine'den (წმინდა მარინე) değişime uğramış olan bu yer adı "Azize Marine" anlamına gelir. Bu tarihte köy, Gürcistan Vilayeti içinde Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 21 Hristiyan haneden (105 kişi) oluşuyordu. Köyde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[4]
Çataldere köyü uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 93 Harbi'nin ardından 1878'de imzalanan Berlin Antlaşması'yla Ruslara bırakıldı. Rus idaresinin Kunzulut (Кунзулут) olarak kaydettiği köy Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlıydı ve 1886 yılında nüfusu 135 kişiden oluşuyordu. 1595 tarihli mufassal defterde erkeklerin çoğu Gürcü adları taşımasına rağmen, bu tarihte nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmiştir.[5]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martveileli Kundzuleti köyü hakkında şunları yazmıştır: "Değirmenköy’den Kundzuleti (კუნძულეთი) köyüne vardım. Kundzuleti Gürcüce bir isim ve adadan (კუნძული) gelir. Kundzuleti köyünün kurulu olduğu yer gerçekten de adaya benziyor. Kundzuleti pek çok açıdan tarihte çok önemli bir yer. Ben kısaca söz edeceğim: Kundzuleti, burada yaşayan yaşlıların anlattığına göre, Gürcülerin tarihinde çok önemli bir role sahipmiş. Burada Gürcülerin şarap mahzenleri varmış. Burada bulunan kvevriler de bunu gösteriyor. Ayrıca köyün merkezinin dışındaki eski köy yerleşmelerin adları dikkat çekici: Melikure (მელიყურე), Kahçala (კახჭალა), Sağometi (საღომეთი), Kançoçi (კანჭოჭი), Sağvine (საღვინე) ve köylülerin hatırlayamadığı benzer başka pek çok isim. Burada üzüm bağı varmış. Bugün de elma, erik gibi başka meyve bahçeleri var. Burada toprakta izler var, toprağın yüzeyindeki yüksekçe yerler bugün de fark ediliyor. Taşlardan mı yoksa sonradan bu şekilde sağlamlaştırılmış, bilemiyorum. Bu izler bize burada üzüm bağı olduğunu gösteriyor. Burada üzüm bağı olmasaydı bu taşların yeri ne olabilir? Burada yüksekçe yerde dev taşlar var. Her biri tonlarca ağırlıkta olmalı. Harç kullanılmadan saraya benzer bir yapı inşa edilmiş. Duvarları bugün de duruyor. Sadece taştan çatı örtüsü çökmüş ve taşlar yapının içinde duruyor. Hemen yanında bir mezarlık var. Burada at ve başka hayvan biçimli taşlar duruyor. Bu taşlarda Gürcüce yazılar ve haçlar varmış ancak zaman içinde silinmiş, ama izleri kalmış. Etrafta çok fazla insan kemiği var. Mezarlık ile etrafında üç kilise varmış, geriye sadece taşlar kalmış."[3]
Kundzulwti köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Kundzuleti Türkiye'ye bırakıldı.[6]
Kundzuleti, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kunzulut (قونزولوت) adıyla Kars vilayetinin Ardahan kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. 1935 genel nüfus sayımında "Konzulut" olarak kaydedilmiş olan köyde 514 kişi yaşıyordu. Kunzulut veya Kundzuleti Türkçe olmadığı için adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Çataldere olarak değiştirilmiştir. Nitekim köyün adı 1955 genel nüfus sayımında "Kunzulut", 1960 genel nüfus sayımında "Çataldere" olarak geçer.[7][8] 1965 genel nüfus sayımında Çataldere'nin nüfusu 894 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 310 kişi okuma yazma biliyordu.[9]
Köyün yaklaşık 3 km doğusundaki tepe üzerinde, Ballıkaya (Kunzut) kalesine ait kalıntılar ile çevresinde yerleşime ait izler bulunmaktadır.[10]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 18 km uzaklıktadır.[11]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 279[2] |
| 2021 | 277[2] |
| 2020 | 269[2] |
| 2019 | 271[2] |
| 2018 | 297[2] |
| 2017 | 289[2] |
| 2016 | 293[2] |
| 2015 | 299[2] |
| 2014 | 295[2] |
| 2013 | 313[2] |
| 2012 | 311[2] |
| 2011 | 308[2] |
| 2010 | 319[2] |
| 2009 | 325[2] |
| 2008 | 357[2] |
| 2007 | 351[2] |
| 2000 | 416[11] |
| 1990 | 422[11] |
| 1985 | 806[11] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Cataldere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Çataldere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218". 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2021.
- ^ "Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941) s. 417-418; III. cilt (1958), s. 512". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021.
- ^ ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1961). "1955 Genel Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "1997 Yılı Artvin-Ardahan İlleri Yüzey Araştırması", Kemalettin Köroğlu[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c d "Çataldere Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.