COVID-19: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Nanahuatl (mesaj | katkılar)
Devriyeler
539.209 değişiklik
Gerekçe: + vandalizm amaçlı değişiklik
Etiket: Elle geri alma
UluBaris (mesaj | katkılar)
1 değişiklik
Eksik bölümlerin büyük bir kısmı İngilizce vikipedi'den çevirilerek eklenmiştir. Bazı eskimiş bilgiler güncellenmiştir.
25. satır: 25. satır:
| ölüm =
| ölüm =
}}
}}
<!--Tanım ve semptomlar-->
'''COVID-19'''{{adn|{{yeniden heceleme|ko|VİT|on|do|kuz}}; [[İngilizce]]deki '''''Co'''rona'''vi'''rus '''d'''isease 20'''19''''' ifadesinden gelir.}} veya tam ismiyle '''Koronavirüs hastalığı 2019''', insanları etkileyen, [[şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2]]'nin (SARS-CoV-2) neden olduğu [[Bulaşıcı hastalık|bulaşıcı]] bir solunum yolu hastalığı.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it | başlık = Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it | erişimtarihi = 28 Şubat 2020 | arşivtarihi = 21 Mart 2020 | yayıncı = [[World Health Organization]] (WHO) | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200321115728/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it }}</ref> İlk olarak 2019 yılında Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde keşfedilmiş hastalık, keşfinden bu yana dünya çapında yayılarak [[COVID-19 pandemisi]]ne yol açmıştır.<ref name="Hui14Jan2020">{{Dergi kaynağı|başlık=The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|tarih=Şubat 2020|yazarlarıgöster=6|sayı=|sayfalar=264-66|dergi=Int J Infect Dis|cilt=91|vauthors=Hui DS, I Azhar E, Madani TA, Ntoumi F, Kock R, Dar O, Ippolito G, Mchugh TD, Memish ZA, Drosten C, Zumla A, Petersen E|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009}}</ref><ref name="WHOPandemic">{{basın açıklaması kaynağı|başlık=WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19|website=[[World Health Organization]] (WHO)|tarih=11 Mart 2020|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020|erişimtarihi=12 Mart 2020| ölüurl = hayır |name-list-format=vanc}}</ref> Hastalıkta görülen yaygın semptomlar arasında [[Ateş (tıp)|ateş]], [[öksürük]] ve [[nefes darlığı]] yer almaktadır. Kas ağrıları, [[balgam]] üretimi ve [[boğaz ağrısı]] ise daha az yaygın görülen belirtileri oluştururlar.<ref name="whoqa">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | başlık = Q&A on coronaviruses (COVID-19) | erişimtarihi = 11 Mart 2020 | yayıncı = [[World Health Organization]] (WHO) | ölüurl =hayır| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322175043/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | arşivtarihi = 22 Mart 2020 }}</ref><ref name="CDC2020Sym"><!--KEEP THIS NAMED REFERENCE-->{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html | başlık = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Symptoms | erişimtarihi = | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | tarih = 10 Şubat 2020 | website = [[Centers for Disease Control and Prevention]] | yer = United States | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322054623/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html }}</ref> [[İshal]] gibi gastrointestinal belirtiler rapor edilmiştir.<ref name=":11">{{Dergi kaynağı|url=https://doi.org/10.1053/j.gastro.2020.02.054|başlık=COVID-19: Gastrointestinal manifestations and potential fecal-oral transmission|tarih=27 Şubat 2020|sayfalar=|dergi=Gastroenterology|ile=|cilt=|soyadı=Gu|ad=Jinyang|soyadı2=Han|ad2=Bing|soyadı3=Wang|ad3=Jian|doi=10.1053/j.gastro.2020.02.054|issn=0016-5085}}</ref><ref name=":12">{{Dergi kaynağı|url=http://hepatmon.com/en/articles/102729.html|başlık=Panic of Buying Toilet Papers: A Historical Memory or a Horrible Truth? Systematic Review of Gastrointestinal Manifestations of COVID-19|tarih=16 Mart 2020|sayı=In Press|dergi=Hepatitis Monthly|cilt=In Press|soyadı=Miri|ad=Seyyed Mohammad|soyadı2=Roozbeh|ad2=Fatemeh|soyadı3=Omrani Rad|ad3=Ali|soyadı4=Alavian|ad4=Seyed Moayed|doi=10.5812/hepatmon.102729|issn=1735-143X}}</ref> Bazı çalışmalarda virüsün [[merkezi sinir sistemi]]ni de tuttuğu, koku duyusu kaybı ve solunum güçlüğü belirtilerinin bu sebepten ileri geldiği gösterilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32104915/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=24 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200324211818/https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32104915/ |arşivtarihi=24 Mart 2020 |ölüurl=evet}}</ref> Vakaların çoğu hafif semptomlara sahip olsa da<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2020/02/27/world/asia/coronavirus-treament-recovery.html|başlık=Most Coronavirus Cases Are Mild. That's Good and Bad News.|tarih=5 Mart 2020|eser=[[The New York Times]]|ad=Vivian|soyadı=Wang|name-list-format=vanc|erişimtarihi=22 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200318155616/https://www.nytimes.com/2020/02/27/world/asia/coronavirus-treament-recovery.html|arşivtarihi=18 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> bazı hastalarda şiddetli [[zatürre]] ve çoklu [[organ yetmezliği]] meydana gelebilir.<ref name="Hui14Jan2020" /><ref name="WHO-q-a">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | başlık = Q&A on coronaviruses | erişimtarihi = 27 Ocak 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | website = [[World Health Organization]] (WHO) | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322175043/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses }}</ref> Çin'deki 44.000'den fazla vaka üzerinde yapılan ilk büyük analize göre doğrulanmış vakalar arasında diyabet, yüksek tansiyon, kalp rahatsızlığı ya da solunum sorunları olan hastalar arasında ölümler en az beş kat daha yaygındır.<ref>{{Web kaynağı| url = https://www.bbc.com/news/health-51674743| başlık = Coronavirus death rate: What are the chances of dying?| erişimtarihi = 24 Mart 2020| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200324113720/https://www.bbc.com/news/health-51674743| arşivtarihi = 24 Mart 2020| ölüurl =hayır}}</ref> 3 Mart 2020 itibarıyla dünya çapında ölüm oranı %3,4 olup<ref name="worldometers.info">{{Web kaynağı | url = https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/ | başlık = Wuhan Coronavirus Death Rate | erişimtarihi = 2 Şubat 2020 | arşivtarihi = 20 Mart 2020 | website = www.worldometers.info | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200320195856/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/ }}</ref> {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|SON_ACIKLANMA_ZAMANI}} tarihi itibarıyla Dünya'da {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|VAKA_SAYISI_TOPLAM|N}} onaylanmış vaka, {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|VAKA_SAYISI_IYILESEN|N}} iyileşen varken virüs nedeniyle {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|VAKA_SAYISI_OLEN|N}} hasta öldü.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/#countries|başlık=Coronavirus Update (Live) - Worldometer|website=www.worldometers.info|erişimtarihi=16 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200322140128/https://www.worldometers.info/coronavirus/#countries|arşivtarihi=22 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref>


<!--Bulaş ve tanı-->
<!-- 1. Tanım ve epidemiyolojisi -->
'''Korona virüs hastalığı 2019''' ('''COVID-19''') [[SARS-CoV-2|şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsü 2]] (SARS-CoV-2)'nin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. İlk vaka ile [[Çin]]'in [[Vuhan]] eyaletinde Aralık 2019 tarihinde karşılaşılmıştır. O zamandan bu yana yayılmaya devam etmiş ve [[COVID-19 pandemisi|hala daha devam eden bir pandemiye]] neden olmuştur. 3 Mart 2020 itibarıyla dünya çapında ölüm oranı %3,4 olup<ref name="worldometers.info">{{Web kaynağı | url = https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/ | başlık = Wuhan Coronavirus Death Rate | erişimtarihi = 2 Şubat 2020 | arşivtarihi = 20 Mart 2020 | website = www.worldometers.info | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200320195856/https://www.worldometers.info/coronavirus/coronavirus-death-rate/ }}</ref> {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|SON_ACIKLANMA_ZAMANI}} tarihi itibarıyla Dünya'da {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|VAKA_SAYISI_TOPLAM|N}} onaylanmış vaka, {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|VAKA_SAYISI_IYILESEN|N}} iyileşen varken virüs nedeniyle {{COVID-19 pandemisi sayısal bilgileri|WORLD|VAKA_SAYISI_OLEN|N}} hasta öldü.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.worldometers.info/coronavirus/#countries|başlık=Coronavirus Update (Live) - Worldometer|website=www.worldometers.info|erişimtarihi=16 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200322140128/https://www.worldometers.info/coronavirus/#countries|arşivtarihi=22 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref>
Virüs genellikle öksürük sonucu oluşan damlacıklar vasıtası ile insandan insana [[bulaş]]ır.<ref name="WHO2020QA">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses | başlık = Q&A on coronaviruses | erişimtarihi = 24 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | tarih = 11 Şubat 2020 | website = [[World Health Organization]] (WHO) | alıntı = The disease can spread from person to person through small droplets from the nose or mouth which are spread when a person with COVID-19 coughs or exhales ... The main way the disease spreads is through respiratory droplets expelled by someone who is coughing. | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322175043/https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses }}</ref><ref name="CDC2020Spread">{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html | başlık = 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 18 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | tarih = 11 Şubat 2020 | website = Centers for Disease Control and Prevention | alıntı = The virus is thought to spread mainly from person-to-person ... through respiratory droplets produced when an infected person coughs or sneezes. | ölüurl =hayır| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322120740/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html }}</ref> [[Fomit|Kontamine olmuş yüzeylere]] dokunulmasının ardından kişinin kendi yüzüne dokunmasının da diğer bir yayılma yöntemi olabileceği düşünülmektedir.<ref name="WHO2020QA" /> Virüs enfekte kişilerin dışkısında da bulunduğundan [[Bulaş#Fekal-oral bulaş|fekal-oral yol]] ile bulaşma araştırılmaktadır.<ref name=":11" /><ref name=":12" /> Virüse maruz kalındıktan semptomların ortaya çıkmasına kadar geçen [[kuluçka süresi]] 2 ila 14 gün arasında olup, ortalama olarak 5 gün sürmektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html | başlık = Symptoms of Novel Coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 11 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | tarih = 10 Şubat 2020 | website = www.cdc.gov | ölüurl =hayır| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322054623/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html }}</ref><ref>{{Dergi kaynağı|başlık=The COVID-19 epidemic|tarih=Mart 2020|sayı=n/a|sayfalar=278-80|dergi=Tropical Medicine & International Health|cilt=n/a|vauthors=Velavan TP, Meyer CG|doi=10.1111/tmi.13383}}</ref> Standart tanı yöntemi, kişiden alınacak [[nazofarengeal sürüntü]] ile yapılacak gerçek zamanlı [[Ters transkriptaz|revers transkriptaz]] [[polimeraz zincir reaksiyonu]] (r[[RT-PCR]]) testleri olmaktadır.<ref name="20200130cdc" /> Enfeksiyona aynı zamanda semptomların, risk faktörlerinin ve zatürreye işaret eden göğüs [[Bilgisayarlı tomografi|BT taramalarının]] beraber değerlendirilmesi ile de tanı konabilir.<ref name=":32">{{Dergi kaynağı|başlık=A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)|tarih=Şubat 2020|yazarlarıgöster=6|sayı=1|sayfalar=4|dergi=Military Medical Research|cilt=7|vauthors=Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, Fang C, Huang D, Huang LQ, Huang Q, Han Y, Hu B, Hu F, Li BH, Li YR, Liang K, Lin LK, Luo LS, Ma J, Ma LL, Peng ZY, Pan YB, Pan ZY, Ren XQ, Sun HM, Wang Y, Wang YY, Weng H, Wei CJ, Wu DF, Xia J, Xiong Y, Xu HB, Yao XM, Yuan YF, Ye TS, Zhang XC, Zhang YW, Zhang YG, Zhang HM, Zhao Y, Zhao MJ, Zi H, Zeng XT, Wang YY, Wang XH|doi=10.1186/s40779-020-0233-6|pmc=7003341}}</ref><ref name=":4">{{Web kaynağı | url = https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm | başlık = CT provides best diagnosis for COVID-19 | erişimtarihi = 2 Mart 2020 | tarih = 26 Şubat 2020 | website = ScienceDaily | ölüurl =hayır| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318210532/https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm | arşivtarihi = 18 Mart 2020 }}</ref><!--Önleme ve yönetim-->


<!-- 2. Semptomlar -->Covid-19 semptomları genellikle değişkendir fakat ateş, öksürük, yorgunluk, nefes almakta zorluk, [[Anozmi|anozmi (koku alma duyusunda kayıp)]] ve tat alma duyusunda kayıp gibi semptomlar sıkça görülen semptomları arasındadır. Semptomlar [[Virüs|virüsle]] [[Kuluçka (epidemiyoloji)|temastan]] bir ile on dört gün içerisinde görülmektedir. Enfekte olan kişilerden yaklaşık olarak beş kişiden birinde herhangi bir belirti görülmemektedir.<ref>{{Cite web|title=Transmission of COVID-19|url=https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/latest-evidence/transmission|access-date=2020-12-06|website=European Centre for Disease Prevention and Control}}</ref> Çoğu insanda hafif semptomlar görülmesine karşın bazı insanlarda [[akut solunum sıkıntısı sendromu]] (ARDS)'nin görülmesine neden olabilmektedir. ARDS [[Sitokin fırtınası|sıtokin fırtınalarına]],<ref>{{cite journal |vauthors=Ye Q, Wang B, Mao J |title=The pathogenesis and treatment of the 'Cytokine Storm' in COVID-19 |journal=The Journal of Infection |volume=80 |issue=6 |pages=607–613 |date=June 2020 |pmid=32283152 |pmc=7194613 |doi=10.1016/j.jinf.2020.03.037}}</ref> çoklu organ yetmezliğine, [[Sepsis|sepsise]] ve [[Tromboz|tromboza]] neden olabilmektedir. (Özellikle akciğerler ve kalpte olmak üzere) Organlarda uzun vadeli hasarlar gözlemlenmiştir. Hastalığın akut evresini geçirmiş olmalarına rağmen çeşitli etkileri aylarca yaşamaya devam eden kayda değer sayıda hastanın bulunması endişelere neden olmaktadır. Bu durum ayrıca uzun Covid olarak da bilinmektedir. Bu etkiler arasında şiddetli yorgunluk, hafıza kaybı da dahil olmak üzere bilişsel problemler, düşük derecelerde ateş, kaslarda güçsüzlük ve nefes darlığı bulunmaktadır.<ref name="yelin">{{cite journal | vauthors = Yelin D, Wirtheim E, Vetter P, Kalil AC, Bruchfeld J, Runold M, Guaraldi G, Mussini C, Gudiol C, Pujol M, Bandera A, Scudeller L, Paul M, Kaiser L, Leibovici L | display-authors = 6 | title = Long-term consequences of COVID-19: research needs | journal = The Lancet. Infectious Diseases | date = September 2020 | volume = 20 | issue = 10 | pages = 1115–1117 | pmid = 32888409 | doi = 10.1016/S1473-3099(20)30701-5 | pmc = 7462626 }}</ref><ref name="hmri">{{cite web | title=What are the long-term symptoms of COVID-19? | website=HMRI | date=4 August 2020 | url=https://hmri.org.au/news-article/what-are-long-term-symptoms-covid-19 | access-date=8 September 2020}}</ref><ref name="mayo">{{cite web | title=COVID-19 (coronavirus): Long-term effects | website=Mayo Clinic | date=18 August 2020 | url=https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/coronavirus/in-depth/coronavirus-long-term-effects/art-20490351 | access-date=8 September 2020}}</ref><ref name="racgp">{{cite web | title=What are the long-term health risks following COVID-19? | website=NewsGP | date=24 June 2020|publisher=Royal Australian College of General Practitioners (RACGP) | url=https://www1.racgp.org.au/newsgp/clinical/what-are-the-long-term-health-risks-post-covid-19 | access-date=8 September 2020}}</ref>
Önerilen önlemler arasında sıkça [[el yıkama]], diğer kişiler ile fiziksel mesafeyi koruma ve elleri yüzden uzakta tutma yer alır.<ref name="Advice for public">{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | başlık = Advice for public | erişimtarihi = 25 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | website = [[World Health Organization]] (WHO) | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322164123/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public }}</ref> Maske kullanımı virüs şüphesine sahip kişiler ile yakınlarına önerilmekte olup, genel halka önerilmemiştir.<ref name="CDC2020IfSick">{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html | başlık = 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 15 Şubat 2020 | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319000754/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html | tarih = 11 Şubat 2020 | website = Centers for Disease Control and Prevention | soyadı = CDC | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc }}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public | başlık = Advice for public | erişimtarihi = 15 Şubat 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | website = [[World Health Organization]] (WHO) | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322164123/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public }}</ref> [[Aşı]]sı ve özel [[Antiviral ilaç|antiviral ilacı]] bulunmayan COVİD-19, [[semptomatik tedavi]], [[Karantina|izolasyon]] ve deneysel yöntemler ile yönetilir.<ref name="cdc21Jan20202">{{Web kaynağı | url = https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html | başlık = Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) | erişimtarihi = 20 Şubat 2020 | arşivtarihi = 21 Mart 2020 | tarih = 15 Şubat 2020 | yayıncı = [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200321051442/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention-treatment.html }}</ref> Araştırma ve deneysel tedaviler, aşı geliştirme, eski antiviral ilaçların kullanımı, [[Bağışıklama|pasif bağışıklama]] ve [[sitokin fırtınası]] önlemeyi içerir.<!--Epidemiyoloji ve tarihçe-->


<!-- 3. Yayılış ve tehşis -->COVID-19'a neden olan virüs çoğunlukla enfekte bir kişinin başka bir kişiyle yakın temasta bulunmasıyla bulaşmaktadır. <ref>{{Cite web|title=Coronavirus disease (COVID-19): How is it transmitted?|url=https://www.who.int/news-room/q-a-detail/coronavirus-disease-covid-19-how-is-it-transmitted|access-date=2020-12-06|website=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref><ref name=":2">{{Cite web|date=2020-02-11|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/faq.html|access-date=2020-12-06|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref> Virüsü içeren küçük damlacıklar ve [[aerosol|aerosoller]] enfekte kimsenin nefes alması, öksürmesi, hapşırması, şarkı söylemesi veya konuşması durumunda ağız ve burnundan yayılabilir. İnsanlar virüsün ağız, burun veya gözlere gelmesi durumunda enfekte olurlar. Virüs ayrıca [[Fomit|kontamine yüzeyler]] nedeniyle de bulaşabilmektedir, fakat hastalığın bulaşmasının ana yolunun bu olmadığı düşünülmektedir.<ref name=":2" /> Hastalığın aktarımının ne şekilde olduğu kesin olarak nadiren tespit edilebilir,<ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/transmission-of-sars-cov-2-implications-for-infection-prevention-precautions|title=Transmission of SARS-CoV-2: implications for infection prevention precautions|website=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref> ancak enfeksiyon çoğunlukla insanların belli bir süre boyunca birlikte bulunmaları durumunda gerçekleşmektedir. Enfekte kimse semptom göstermeye başlamadan iki gün önce bile başkalarına bu virüsü bulaştırabilir. Ayrıca Covd-19 [[Asemptomatik|semptom göstermeyen kimselerden]] de bulaşabilir. Normal vakalarda on güne kadar, ağır vakalarda ise iki hafta boyunca enfekte kalabilmek mümkündür. Hastalığın teşhisi için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Teşhis için en yaygın kulanılan yöntem nazofaringeal sürüntü yardımıyla uygulanan gerçek-zamanlı polimeraz zincir reaksiyonudur (rRT-PCR).
[[Dünya Sağlık Örgütü]], Mart 2020'de koronavirüs salgınını bir [[pandemi]] ilan etmiş,<ref name="WHOPandemic" /> durumun bir [[Uluslararası Kamu Sağlığı Acil Durumu]] (PHEIC) olduğunu açıklamıştır.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) | başlık = Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV) | erişimtarihi = 11 Şubat 2020 | arşivtarihi = 20 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200320111224/https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov) | website = [[World Health Organization]] (WHO) | ölüurl =hayır| name-list-format = vanc }}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html|başlık=Hundreds of evacuees to be held on bases in California; Hong Kong and Taiwan restrict travel from mainland China|erişimtarihi=11 Şubat 2020|arşivtarihi=7 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200207134650/https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-china-live-updates/2020/02/05/114ced8a-479c-11ea-bc78-8a18f7afcee7_story.html|tarih=6 Şubat 2020|eser=[[The Washington Post]]|vauthors=Mahtani S, Berger M, O'Grady S, Iati M|ölüurl=hayır}}</ref> Hastalığın DSÖ tarafından belirlenmiş dünyanın 6 bölgesinde de yerel olarak bulaştığına dair kanıtlar vardır.<ref name="whositrep47">{{Dergi kaynağı|başlık=Coronavirus disease 2019 (COVID-19): situation report, 47|tarih=Mart 2020|website=[[World Health Organization]] (WHO)|vauthors=((World Health Organization))|hdl=10665/331444|hdl-access=free}}</ref>


<!-- 4. Önlenmesi -->Önleyici tedbirler arasında fiziksel veya sosyal mesafe, karantina, kapalı alanların havalandırılması, öksürme ve hapşırma durumunda ağız ve burunun kapatılması, ellerin yıkanması ve yıkanmamış ellerin yüzden uzak tutulması yer alır. İletim riskini en aza indirmek için halka açık ortamlarda yüz maskeleri kullanılması tavsiye edilmiştir. Çeşitli aşılar geliştirilmiş ve çeşitli ülkeler toplu aşılama kampanyaları başlatmıştır.
==Belirti ve bulgular==
{| class="wikitable" style = "float:right; margin-left:1em; text-align:center"
|+ COVID-19 Semptomları<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|başlık=Interim Clinical Guidance for Management of Patients with Confirmed Coronavirus Disease (COVID-19)|soyadı=|tarih=6 Nisan 2020|website=[[CDC]]|erişimtarihi=19 Nisan 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200302201644/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-guidance-management-patients.html|arşivtarihi=2 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref>
|-
! scope="col" | Semptom
! scope="col" | %
|-
|Ateş
|83–99
|-
|Öksürük
|59–82
|-
|İştah kaybı
|40–84
|-
|Halsizlik
|44–70
|-
|Nefes darlığı
|31–40
|-
|Balgamlı öksürük
|28–33
|-
|Kas ve eklem ağrıları
|11–35
|-
|Koku duyusu kaybı
|15–30
|}


<!-- 5. Tedavisi ve kontrol altına alınımı -->Virüsü inhibe eden ilaçların geliştirilmesi için çalışmalar devam etse de, birincil tedavi şu an için semptomatiktir. Kontrol altına alma işlemleri; semptomların tedavisini, destekleyici bakımı, izolasyonu ve deneysel önlemleri içerir.
Semptomlar, vakaların %90'ında [[Ateş (tıp)|ateş]], %80'inde [[yorgunluk]] ve [[Öksürük|kuru öksürük]] ve %40'ında [[nefes darlığı]] şeklinde kendini göstermektedir. Göğüs röntgenlerinde her iki akciğerde de belirtiler gözlenmiştir. Hastaların hayati belirtileri hastaneye yatırılma kabulü sırasında genellikle kararlıdır. Kan testlerinde beyaz kan hücresi ([[Akyuvar]]) sayımının genellikle düşük olduğu gözlenmiştir.<ref name="Hui, David S. 2020">Hui, David S.; Azhar, Esam EI; Madani, Tariq A.; Ntoumi, Francine; Kock, Richard; Dar, Osman; Ippolito, Giuseppe; Mchugh, Timothy D.; Memish, Ziad A.; Drosten, Christian; Zumla, Alimuddin (14 January 2020). "The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China". International Journal of Infectious Diseases. 91: 264–266. doi:10.1016/j.ijid.2020.01.009. ISSN 1201-9712</ref><ref name="wmhc2020-01-11">{{Web kaynağı | url = http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011109036 | başlık = Experts explain the latest bulletin of unknown cause of viral pneumonia | tarih = 11 Ocak 2020 | website = Wuhan Municipal Health Commission | erişimtarihi = 11 Ocak 2020 | arşivtarihi = 18 Ocak 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200118113406/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2020011109036 | ölüurl =evet}}</ref><ref name="Schnirring, Lisa 2020">Schnirring, Lisa (14 January 2020). "Report: Thailand's coronavirus patient didn't visit outbreak market". CIDRAP. Archived from the original on 14 January 2020. Retrieved 15 January 2020.</ref>


{{TOC limit}}
==Bulaşma==
{{Ana|Şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsü 2}}2019-nCoV da diğer solunum yolu virüsleri gibi enfekte kişilerin [[öksürük]], [[hapşırık]], [[gülme]], konuşma sırasında çevreye saçılan [[virüs]] içeren solunum damlacıklarının hava yoluyla alınmasıyla bulaşmaktadır.


==Belirti ve Bulgular==
İnsandan insana bulaşması için 3 veya 4 adım mesafede bulunmak bile yeterlidir; aynı ortamda hava solumak da bulaşma riskini artıran önemli faktörlerden biridir. [[Asemptomatik hastalık|Asemptomatik]] yani virüsü taşıdığı hâlde hastalık belirtileri göstermeyen kişiler de hastalığın yayılmasına neden olabilirler.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.yeditepe.edu.tr/tr/duyuru/yeni-koronavirus-2019-ncov-nedir |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=22 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200322001825/https://www.yeditepe.edu.tr/tr/duyuru/yeni-koronavirus-2019-ncov-nedir |arşivtarihi=22 Mart 2020 |ölüurl=evet}}</ref>{{başlık genişlet}}
COVID-19'un semptomları, hafif semptomlardan ağır hastalığa kadar değişkenlik göstermektedir. Yaygın semptomları arasında baş ağrısı, koku ve tat kaybı, burun tıkanıklığı ve burun akıntısı, öksürük, kas ağrısı, boğaz ağrısı, ateş ve nefes alma güçlüğü yer alır. Aynı enfeksiyona sahip kişilerde farklı semptomlar görülebilmektedir ve bu semptomlar zamanla değişiklik gösterebilir. Daha önceden kulak, burun, boğaz rahatsızlığı olmayan kişilerde koku kaybı ile tat kaybının aynı anda görülmesi % 95 özgüllük oranıyla COVID-19 ile ilişkilendirilir.
Bazı koronavirüsler, hayvanlardan insanlara sıçrama yapan ([[Zoonoz]]) virüslerdendir.<ref>https://tvhb.org.tr/2020/03/10/koronavirus-2019-covid-19-hakkinda-soru-ve-cevaplar/ {{Ölü bağlantı}}</ref> Bu virüsün [[mutasyon]] yeteneği bulunmaktadır. Yetişkinlerde ve çocuklarda görülen [[nezle]] vakalarının bir kısmından koronavirüslerin sorumlu olduğu düşünülmektedir. Bu virüs grubu, ateş ve bademciklerin büyümesi gibi semptomlara neden olmakta ve en çok kış ve erken baharda nezleye yol açmaktadır. Bunlara ek olarak koronavirüsler [[zatürre]] ile [[bronşit]]e (viral veya ikincil bakteriyel) neden olabilirler. 22 Ocak 2020'de [[Pekin Üniversitesi]], Guangxi Geleneksel Çin Tıp Üniversitesi, Ningbo Üniversitesi ve Vuhan Biyoloji Mühendisliği Koleji'nden bilim insanları, "yeni tanımlanan koronavirüsün, yılandan insana türler arası geçişini artırabileceğini belirten bir makale yayınladılar."<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=Ji |ad1=Wei |soyadı2=Wang |ad2=Wei |soyadı3=Zhao |ad3=Xiaofang |soyadı4=Zai |ad4=Junjie |soyadı5=Li |ad5=Xingguang |başlık=Homologous recombination within the spike glycoprotein of the newly identified coronavirus may boost cross‐species transmission from snake to human |dergi=Journal of Medical Virology |tarih=22 Ocak 2020 |doi=10.1002/jmv.25682 |url=https://doi.org/10.1002/jmv.25682 |erişimtarihi=22 Ocak 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200712180656/https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/jmv.25682 |arşivtarihi=12 Temmuz 2020 |ölüurl=hayır}}</ref>

Çoğu hasta (%81) hafif ile orta şiddette semptomlar gösterirken (hafif derecede zatüreye kadar), bir kısmı (%14) ağır semptomlar göstermekte (nefes darlığı, hipoksi, %50'den fazla akciğer tutulumu gibi), az bir kısmı ise (%5) kritik semptomlar göstermektedir (solunum yetmezliği, şok, çoklu organ disfonksiyonu gibi). Enfekte kişilerden ortalama olarak beşte biri hiç bir semptom göstermemektedir. Asemptomik taşıyıcılar genellikle test olmamaktadır ve hastalığı bulaştırabilirler. Bazı enfekte kişiler daha sonradan semptom göstermeye başlayabilir veya çok hafif semptomlar gösterebilirler, bu kişilerde hastalığı bulaştırabilmektedir.

Çoğu enfeksiyonda olduğu gibi enfekte olunduktan sonra ilk semptompların ortaya çıkması için kuluçka süresi olarak bilinen belirli bir sürenin geçmesi gerekir. Covid-19'un kuluçka süresi ortalama dört ila beş gündür. Çoğu semptomik kişi temastan iki ila yedi gün arasında semptom göstermeye başlar ve neredeyse semptomik hastaların tamamı on iki gün dolmadan bir veya birden fazla semptom gösterir.

==Sebebi==
COVID-19, şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2) virüs suşu enfeksiyonundan kaynaklanır.

===Bulaşma===
COVID-19 genellikle, solunum yoluyla bulaşmaktadır; enfekte kimsenin öksürmesi, hapşırması, konuşması, şarkı söylemesi veya nefes alması ile bulaşabilir. Enfeksiyona virüs içeren partiküllerin solunulması, virüs içeren solunum damlacıklarının veya aerosollerinin, enfekte olan hasta ile yakın temasta bulunan kişilerin ağız, burun veya gözlerine girmesi neden olur. Bulaşıcı olan ortalama 1000 SARS-CoV-2 viryonunun insandan insana geçebildiği ve enfeksiyona neden olduğu düşünülmektedir.

Temas süresi arttıkça ve bireyler arasındaki fiziksel mesafe azaldıkça COVID-19'un bulaşma riski artmaktadır. Yakın mesafeler yere düşen daha büyük damlacıkları ve aerosolleri içerebilirken, daha uzun mesafeler yalnızca aerosolleri içerir. Daha büyük damlacıklar da buharlaşarak aerosollere dönüşebilir. Kasım 2020 itibariyle, büyük damlacıklar ile aeresoller arasındaki önem farkı net değildir, ayrıca virüsün bir odadan uzak bir mesafedeki başka bir odaya hava kanalları gibi yollarla taşınabilme ihtimalinin olup olmadığı da bilinmemektedir. Hava yoluyla bulaşma özellikle; restoranlar, korolar, spor salonları, gece kulüpleri, ofisler ve ibadethaneler gibi yüksek risk içeren kapalı alanların az havalandırılmış ve kalabalık olması durumunda gerçekleşebilmektedir. Ayrıca, sağlık hizmeti ortamlarında da hava yoluyla bulaşma durumu COVID-19 hastalarına aerosol oluşturan tıbbi prosedürler uygulanması sonucunda yaşanabilmektedir.

Sosyal mesafe uygulaması ile kumaş yüz maskeleri, cerrahi maskeler, solunum maskeleri gibi yüz kaplamalarının takılması damlacık iletimini kontrol altına alma yöntemlerindendir. İyi bir hava sirkülasyonu sağlamak ve dışarıdaki havanın kullanımını arttırmak amacıyla, ısıtma ve havalandırma sistemlerinin bakımlarının yaptırılması kapalı alanlarda hastalığın bulaşma riskini azaltabilir.

Bir enfekte kişi tarafından enfekte edilen kişi sayısı genellikle değişkenlik göstermektedir; Eylül 2020 itibariyle enfekte bir kişinin ortalama olarak 2-3 kişiyi enfekte ettiği tahmin edilmektedir. Gripten daha bulaşıcı ancak kızamıktan daha az bulaşıcıdır. Sıklıkla kümeler halinde bulaşır, enfeksiyonların ini genellikle bir bölge veya belirli bir vakaya kadar sürülebilmektedir. Yayılmasında, bir kişinin birden fazla kişiye hastalığı bulaştırdığı "süper-yayılma olayları"nın etkisi büyüktür.

===Viroloji===
[[File:Coronavirus virion structure.svg|thumb|[[SARSr-CoV]] viriyonunun çizimi ]]

Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2), yeni bir şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsüdür. İlk olarak Vuhan'daki akut solunum yolu hastalığı vakaları kümesine bağlı zatürre geçiren üç kişiden tespit edildi. <ref name="ECDC risk assessment">{{cite web |url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/SARS-CoV-2-risk-assessment-14-feb-2020.pdf |title=Outbreak of severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): increased transmission beyond China&nbsp;– fourth update |publisher=European Centre for Disease Prevention and Control |date=14 February 2020 |access-date=8 March 2020}}</ref> Yeni SARS-CoV-2 virüsünün tüm özellikleri doğadaki ilintili koronavirüslerde de görülmektedir.<ref name="NM-20200317" />

Vücut dışarısında virüs koruyucu balonunu patlattığı için sabun ile yok edilebilmektedir.<ref name="NatGeoSoap">{{Cite web |url=https://www.nationalgeographic.com/science/2020/03/why-soap-preferable-bleach-fight-against-coronavirus/ |title=Why soap is preferable to bleach in the fight against coronavirus |date=18 March 2020 |website=[[National Geographic]] |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200402001042/https://www.nationalgeographic.com/science/2020/03/why-soap-preferable-bleach-fight-against-coronavirus/ |archive-date=2 April 2020 |access-date=2 April 2020 |vauthors=Gibbens S }}</ref>

SARS-CoV-2 orijinal [[SARS-CoV]] ile yakından bağlantılıdır.<ref name="Zhu24Jan2020">{{cite journal | vauthors = Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, Zhao X, Huang B, Shi W, Lu R, Niu P, Zhan F, Ma X, Wang D, Xu W, Wu G, Gao GF, Tan W | display-authors = 6 | title = A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019 | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 382 | issue = 8 | pages = 727–733 | date = February 2020 | pmid = 31978945 | pmc = 7092803 | doi = 10.1056/NEJMoa2001017 }}</ref> Hayvan kökenli olduğu düşünülmektedir ([[Zoonoz hastalıklar|zoonotik]]). Genetik analizler, koronavirüsün, yarasadan bulaşan iki suşla birlikte Sarbecovirus (B soyu) alt cinsinde Betacoronavirus cinsi ile genetik olarak kümelendiğini ortaya çıkarmıştır. Yarasa korona virüs örnekleriyle %96 genom seviyesinde benzerlik gösterir (BatCov RaTG13).<ref name="WHOReport24Feb2020">{{cite report |url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf |title=Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) |date=February 2020 |publisher=[[World Health Organization]] (WHO) |access-date=21 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200229221222/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf |archive-date=29 February 2020 |url-status=live |lay-url=https://www.who.int/publications/i/item/report-of-the-who-china-joint-mission-on-coronavirus-disease-2019-(covid-19) }}</ref><ref name="RathoreSingh">{{cite journal | vauthors = Rathore JS, Ghosh C | title = Severe acute respiratory syndrome coronavirus-2 (SARS-CoV-2), a newly emerged pathogen: an overview | journal = Pathogens and Disease | volume = 78 | issue = 6 | date = August 2020 | pmid = 32840560 | pmc = 7499575 | doi = 10.1093/femspd/ftaa042 | name-list-style = vanc | oclc = 823140442 | doi-access = free }}</ref> SARS-CoV-2'nin yapısal proteinleri arasında membran glikoproteini (M), zarf proteini (E), nükleokapsid proteini (N) ve başak proteini (S) bulunur. SARS-CoV-2'nin M proteini, yarasa SARS-CoV'nin M proteinine %98.6 benzerdir, pangolin SARS-CoV ile %98.2 homolojiyi korur ve SARS-CoV'nin M proteini ile %90 homolojiye sahiptir; ancak MERS-CoV'nin M proteini ile benzerliği yalnızca %38'dir.<ref>{{cite journal | vauthors = Thomas S | title = The Structure of the Membrane Protein of SARS-CoV-2 Resembles the Sugar Transporter SemiSWEET | journal = Pathogens & Immunity | volume = 5 | issue = 1 | pages = 342–363 | year = 2020 | pmid = 33154981 | pmc = 7608487 | doi = 10.20411/pai.v5i1.377 | name-list-style = vanc | s2cid = 226246581 | doi-access = free }}</ref>

SARS-CoV-2 binlerce farklı varyasyonu vardır.<ref>{{cite journal|author=Koyama, Takahiko Koyama; Platt, Daniela; Parida, Laxmi|date=June 2020|title=Variant analysis of SARS-CoV-2 genomes|url=https://www.who.int/bulletin/volumes/98/7/20-253591/en/|journal=[[Bulletin of the World Health Organization]]|volume=98|doi=10.2471/BLT.20.253591|quote=We detected in total 65776 variants with 5775 distinct variants.|pp=495–504}}</ref>

==Epidemiyoloji==
{{Ana|COVID-19 pandemisi|Ülke ve bölgelere göre COVID-19 pandemisi}}
İlk olarak Çin'in [[Vuhan]] bölgesinde 2019 yılında Covid-19 ortaya çıktı. Hızlı bir şekilde diğer bölgelere ve diğer ülkelere yayıldı. 2019 yılında ortaya çıkan ve salgın hâline gelen koronavirüsün daha fazla yayılmasına engel olmak amacıyla Çin hükûmeti şehri 23 Ocak 2020 tarihinden itibaren karantina altına aldı. Bunun yanı sıra şehre yapılan uluslararası uçuşlar da iptal edildi. Almanya, Türkiye, Fransa gibi pek çok ülke Çin Halk Cumhuriyetinden gelen tüm yolcuları termal dedektörlerle kontrol etmeye başladı. Şehire 1 hafta içinde hastaneler yapıldı ve şehir ekonomisi durma noktasına geldi. Çin hükûmeti halka ilaç ve maske dağıtımına başladı, ayrıca çoğu ülke karantina bölgesindeki vatandaşlarını bölgeden tahliye etti. Dünya Sağlık Örgütü bölgesel düzeyde tehlike düzeyini "çok yüksek" olarak belirledi. Salgının ülke düzeyinde yayılmasından sonra Vuhan'dan başka pek çok şehir daha karantinaya alındı. Birçok bölgeye sağlık ekipleri yönlendirildi ve toplu taşıma durduruldu.<gallery mode="packed" heights="210">
Dosya:Total-cases-covid-19-who.png|Zaman içinde toplam onaylanmış vaka grafiği
Dosya:Total-deaths-covid-19-who (1).png|Zaman içinde toplam ölüm grafiği
Dosya:Total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people.png|Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 vakası, 20 Mart 2020<ref>{{Web kaynağı | url = https://ourworldindata.org/grapher/total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people | başlık = Total confirmed cases of COVID-19 per million people | erişimtarihi = 20 March 2020 | website = Our World in Data | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318070709/https://ourworldindata.org/grapher/total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>
Dosya:Total-covid-deaths-per-million.png|Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 ölümü, 20 Mart 2020<ref>{{Web kaynağı | url = https://ourworldindata.org/grapher/total-covid-deaths-per-million | başlık = Total confirmed deaths due to COVID-19 per million people | erişimtarihi = 20 March 2020 | website = Our World in Data | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318070705/https://ourworldindata.org/grapher/total-covid-deaths-per-million | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>
</gallery>


==Tanı==
==Tanı==
89. satır: 92. satır:
</gallery>
</gallery>


=== Kodlandırılması ===
==Önlem==
2019'un sonlarına doğru, DSÖ [[ICD-10]] hastalık kodlarını oluşturdu. U07.1 kodu SARS-CoV-2 enfeksiyon nedeniyle gerçekleşmiş labratuvarlarca onaylanmış ölümleri, U07.2 ise SARS-CoV-2 enfeksiyonu kaynaklı labratuvarlar tarafından onaylanmamış ölümleri temsil etmektedir..<ref name="ICD10_2019_U07p2">{{cite web|year=2019|title=ICD-10 Version:2019|url=https://icd.who.int/browse10/2019/en#/U07.1|url-access=<!-- (subscription/registration/limited) default=free -->|url-status=live|archive-url=https://archive.today/20200331004754/https://icd.who.int/browse10/2019/en%23/U07.1|archive-date=31 March 2020|access-date=31 March 2020|website=[[World Health Organization]] (WHO)|quote=U07.2&nbsp;– COVID-19, virus not identified&nbsp;– COVID-19 NOS&nbsp;– Use this code when COVID-19 is diagnosed clinically or epidemiologically but laboratory testing is inconclusive or not available. Use additional code, if desired, to identify pneumonia or other manifestations}}</ref>


===Patoloji===
[[Dosya:Hand Washing.webmhd.webm|küçükresim|Yıkama]]
Otopsiler sırasında bulunmuş patolojik bilgiler şunlardır:<ref name="Cureus" />
[[Dosya:Hand disinfectant machine.jpg|küçükresim|Antiseptik]]
* Makroskopi: perikardit, akciğer konsolidasyonu ve pulmoner ödem
<!-- [[Dosya:Sneeze.JPG|küçükresim|Hapşırık]] -->
* Akciğer bulguları:
Çeşitli bilgilendirmelerde:
** minör seröz eksüdasyon, minör fibrin eksüdasyonu
*Mümkün olduğu kadar az dışarı çıkılması, etraftan izole olunması.
** pulmoner ödem, pnömosit hiperplazisi, büyük atipik pnömositler, lenfosit infiltrasyonlu interstisyel inflamasyon ve çok çekirdekli dev hücre oluşumu
*Ellerin su ve sabunla yıkanması veya alkol bazlı el temizleme sıvısı kullanımı.
** yaygın alveolar eksüdalar ile yaygın alveolar hasar (DAD). DAD, akut solunum sıkıntısı sendromuna (ARDS) ve şiddetli hipoksemiye neden olur.
*Öksürürken ve hapşırırken ağız ve burnun uygun şekilde kapatılması.
** alveolar boşluklarda ve pulmoner interstisyel fibrozda eksüda organizasyonu
*Toplu taşımada, birçok insanın temas ettiği, özellikle de metal yüzeylerde virüs uzun süre yaşayabildiği için temas ettikten sonra ellerin bir an önce temizlenmesi ve ağıza ve göze götürülmemesi önerilmekte ve temel bir yüz maskesinin dahi hastalığın yayılmasını engellemede fayda gösterdiği belirtilmektedir.<ref name="Sağlık Bakanlığı">{{Web kaynağı|url=https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasici-hastaliklar/2019-n-cov.html|başlık=COVID-19|arşivengelli=evet|yayımcı=[[Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı]]|erişimtarihi=22 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200221200704/https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasici-hastaliklar/2019-n-cov.html|arşivtarihi=21 Şubat 2020|ölüurl=evet}}</ref>
** bronkoalveolar lavajda plazmositoz <ref>{{cite journal |vauthors=Giani M, Seminati D, Lucchini A, Foti G, Pagni F |title=Exuberant Plasmocytosis in Bronchoalveolar Lavage Specimen of the First Patient Requiring Extracorporeal Membrane Oxygenation for SARS-CoV-2 in Europe |journal=Journal of Thoracic Oncology |volume=15 |issue=5 |pages=e65–e66 |date=May 2020 |pmid=32194247 |pmc=7118681 |doi=10.1016/j.jtho.2020.03.008}}</ref>
* Kanda: yaygın damar içi pıhtılaşma;<ref>{{cite journal |vauthors=Lillicrap D |title=Disseminated intravascular coagulation in patients with 2019-nCoV pneumonia |journal=Journal of Thrombosis and Haemostasis |volume=18 |issue=4 |pages=786–787 |date=April 2020 |pmid=32212240 |pmc=7166410 |doi=10.1111/jth.14781}}</ref> lökoeritroblastik reaksiyon<ref>{{cite journal |vauthors=Mitra A, Dwyre DM, Schivo M, Thompson GR, Cohen SH, Ku N, Graff JP |title=Leukoerythroblastic reaction in a patient with COVID-19 infection |journal=American Journal of Hematology |date=March 2020 |volume=95 |issue=8 |pages=999–1000 |pmid=32212392 |doi=10.1002/ajh.25793 |pmc=7228283 |doi-access=free}}</ref>
* Karaciğerde: mikroveziküler steatoz

==Önlenmesi==
[[File:Stop_the_Spread_of_Germs_updated_(English).pdf|thumb|upright=1.5|ABD [[Centers for Disease Control and Prevention|Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri]] (CDC) tarafından yayınlanmış hastalıkların yayılmasını önlemenin yöntemlerini anlatan bir inforgrafik.]]
<noinclude>
[[File:20200609 Effect of pandemic containment measures.gif|thumb|upright=1.5| Maske kullanımı, sosyal mesafe ve aşılar gibi pandemi kontrol yöntemleri uygulanmazsa hastalıklar katlanarak yayılır.<ref name=Science_20200515>{{cite journal |vauthors=Maier BF, Brockmann D |title=Effective containment explains subexponential growth in recent confirmed COVID-19 cases in China |journal=Science |volume=368 |issue=6492 |pages=742–746 |date=May 2020 |pmid=32269067 |pmc=7164388 |doi=10.1126/science.abb4557 |bibcode=2020Sci...368..742M |doi-access=free}} ("...initial exponential growth expected for an unconstrained outbreak.")</ref> Bu grafik, sınırlama önlemlerinin erkenden uygulanmaya başlanmasının, nüfusun geniş bir kesimini koruyacağını göstermektedir.]]
<!-- THE FOLLOWING TWO PARAGRAPHS ARE TRANSCLUDED INTO THE COVID-19 PANDEMIC ARTICLE -->
</noinclude>
Enfeksiyon olasılığını azaltmaya yönelik önleyici tedbirler arasında evde kalmak, halka açık yerlerde maske takmak, kalabalık yerlerden kaçınmak, insanlardan uzak durmak, kapalı alanları havalandırmak, elleri sık sık sabun ve suyla birlikte en az 20 saniye boyunca yıkamak, solunum sistemi hijyenine dikkat etmek; yıkanmamış ellerle yüz bölgesine dokunmaktan kaçınmak yer alır.<ref name="CDC042020">{{cite web|date=28 June 2020|title=Recommendation Regarding the Use of Cloth Face Coverings, Especially in Areas of Significant Community-Based Transmission|work=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/cloth-face-cover.html}}</ref><ref name="CDC-Prevention & Treatment">{{cite web |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html |vauthors=((Centers for Disease Control and Prevention)) |title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment |date=3 February 2020 |access-date=10 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191215193934/https://www.cdc.gov/coronavirus/about/prevention.html |archive-date=15 December 2019 |url-status=live |author-link=Centers for Disease Control and Prevention}}</ref><ref name="WHO Advice for Public">{{cite web |url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public |title=Advice for Public |vauthors=((World Health Organization)) |access-date=10 February 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200126025750/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public |archive-date=26 January 2020 |url-status=live |author-link=World Health Organization }}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/17/814221111/my-hand-washing-song-readers-offer-lyrics-for-a-20-second-scrub|title=My Hand-Washing Song: Readers Offer Lyrics For A 20-Second Scrub|website=NPR.org|access-date=20 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200320145553/https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/03/17/814221111/my-hand-washing-song-readers-offer-lyrics-for-a-20-second-scrub|archive-date=20 March 2020|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=Scientific Brief: SARS-CoV-2 and Potential Airborne Transmission |url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/more/scientific-brief-sars-cov-2.html |website=COVID-19 Published Science and Research |publisher=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) |access-date=30 October 2020}}</ref> Covid-19 tanısı konmuş kişilerin veya bu hastalığı geçirdiğinden şüphelenen kimselerin tıbbi yardım almak dışında evden ayrılmamaları, başka birisiyle aynı ortamda bulunuyorlarsa öksürme ve hapşırma durumlarında ağızlarını kapatmaları, kişisel ev eşyalarını paylaşmamaları ve bol bol ellerini yıkamaları önerilmektedir.<ref name="CDC2020IfSick">{{cite web|date=5 April 2020|title=What to Do if You Are Sick|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/if-you-are-sick/steps-when-sick.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200214153016/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html|archive-date=14 February 2020|access-date=24 April 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|vauthors=((Centers for Disease Control and Prevention))}}</ref><ref>{{cite web|date=10 March 2020|title=Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)&nbsp;– Prevention & Treatment|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200311163637/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/prevention.html|archive-date=11 March 2020|access-date=11 March 2020|work=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref>

Koruyucu önlemler, aşı veya daha iyi tedavi yöntemleri geliştirilene kadar hastanelerdeki yükün azaltılması amacıyla uygulanmaktadır. <ref name="Lancet2020Flatten">{{cite journal | vauthors = Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD | title = How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic? | journal = Lancet | volume = 395 | issue = 10228 | pages = 931–934 | date = March 2020 | pmid = 32164834 | pmc = 7158572 | doi = 10.1016/S0140-6736(20)30567-5 | quote = A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—e.g. minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies. | doi-access = free }}</ref> <ref name="Lancet2020Flatten" /><ref name="Wiles">{{cite web |last=Wiles |first=Siouxsie |name-list-style=vanc |title=After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'. Here's what that means |url=https://thespinoff.co.nz/society/14-03-2020/after-flatten-the-curve-we-must-now-stop-the-spread-heres-what-that-means/ |website=The Spinoff |access-date=13 March 2020 |date=14 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200326232315/https://thespinoff.co.nz/society/14-03-2020/after-flatten-the-curve-we-must-now-stop-the-spread-heres-what-that-means/ |archive-date=26 March 2020 |url-status=live}}</ref>

===Aşı===
{{Main|COVID-19 aşısı}}
'''COVID‑19 aşısı''', [[COVID-19]] hastalığına karşı [[Edinilmiş bağışıklık sistemi|kazanılmış bağışıklık]] sağlamayı amaçlayan bir [[biyoteknoloji]] ürünüdür. 231 [[Aşı (tıp)|aşı]] adayı hâlâ geliştirme aşamasındadır<ref name="london">{{Web kaynağı|url=https://vac-lshtm.shinyapps.io/ncov_vaccine_landscape/|başlık=COVID-19 vaccine development pipeline (Refresh URL to update)|erişimtarihi=21 Temmuz 2020|arşivtarihi=18 Mayıs 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200518150647/https://vac-lshtm.shinyapps.io/ncov_vaccine_landscape/|tarih=15 Temmuz 2020|yayıncı=Vaccine Centre, London School of Hygiene and Tropical Medicine|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="milken">{{Web kaynağı|url=https://airtable.com/shrSAi6t5WFwqo3GM/tblEzPQS5fnc0FHYR/viwDBH7b6FjmIBX5x?blocks=hide|başlık=COVID-19 vaccine tracker (Choose vaccines tab, apply filters to view select data)|erişimtarihi=20 Temmuz 2020|arşivtarihi=3 Haziran 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200603160523/https://airtable.com/shrSAi6t5WFwqo3GM/tblEzPQS5fnc0FHYR/viwDBH7b6FjmIBX5x?blocks=hide|tarih=23 Haziran 2020|diğerurl=https://milkeninstitute.org/covid-19-tracker|yayıncı=Milken Institute|ölüurl=evet}}</ref> ve hiçbir adayın güvenliğini ve etkinliğini kanıtlamak için klinik denemeleri henüz tamamlanmamıştır. Ağustos ayında en az 24 aşı adayı açıklandı veya klinik deneylere tabi tutuldu, altısı başlangıç aşaması olan aşama III'te ve 18'i aşama I-II'dedir.<ref name="who-tracker">{{Web kaynağı|url=https://www.who.int/who-documents-detail/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines|başlık=Draft landscape of COVID 19 candidate vaccines|erişimtarihi=21 Temmuz 2020|arşivtarihi=14 Mayıs 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200514154944/https://www.who.int/who-documents-detail/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines|tarih=21 Temmuz 2020|yayıncı=World Health Organization|ölüurl=hayır}}</ref>

Ağustos 2020'de, [[Gam-COVID-Vac]] adlı bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.vesti.ru/article/2439257|başlık="Гам-КОВИД-Вак": Россия первой в мире зарегистрировала вакцину от коронавируса|erişimtarihi=11 Ağustos 2020|arşivtarihi=11 Ağustos 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200811140726/https://www.vesti.ru/article/2439257|tarih=|ölüurl=hayır|dil=ru|çalışma=|yayıncı=}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://minzdrav.gov.ru/news/2020/08/11/14657-minzdrav-rossii-zaregistriroval-pervuyu-v-mire-vaktsinu-ot-covid-19|başlık=Минздрав России зарегистрировал первую в мире вакцину от COVID-19|erişimtarihi=11 Ağustos 2020|arşivtarihi=11 Ağustos 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200811124854/https://minzdrav.gov.ru/news/2020/08/11/14657-minzdrav-rossii-zaregistriroval-pervuyu-v-mire-vaktsinu-ot-covid-19|tarih=|ölüurl=evet|dil=ru|çalışma=|yayıncı=Ministry of Health of the Russian Federation}}</ref> Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi.<ref name="nature">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/d41586-020-02386-2|başlık=Russia's fast-track coronavirus vaccine draws outrage over safety|erişimtarihi=11 Ağustos 2020|tarih=11 Ağustos 2020|dil=İngilizce|dergi=Nature|yayıncı=|alıntı=This is a reckless and foolish decision. Mass vaccination with an improperly tested vaccine is unethical. Any problem with the Russian vaccination campaign would be disastrous both through its negative effects on health, but also because it would further set back the acceptance of vaccines in the population.|pmid=|doi=10.1038/d41586-020-02386-2|soyadı1=Callaway|ad1=Ewen}}</ref> Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna veya COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, ancak I. ve II. fazların sonuçları [[akran değerlendirmesi]] yapılarak yayımlanmamıştır.<ref name="lovelace">{{Haber kaynağı|url=https://www.cnbc.com/2020/08/11/scientists-worry-whether-russias-sputnik-v-coronavirus-vaccine-is-safe-and-effective.html|başlık=Scientists worry whether Russia's Sputnik V' coronavirus vaccine is safe and effective|erişimtarihi=11 Ağustos 2020|tarih=11 Ağustos 2020|dil=İngilizce|eser=CNBC|ad=Berkeley|soyadı=Lovelace Jr.}}</ref><ref name="reuters2">{{Haber kaynağı|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-vaccine-russia-exp/scientists-ask-without-trial-data-how-can-we-trust-russias-covid-vaccine-idUSKCN2571TL|başlık=Scientists ask: Without trial data, how can we trust Russia's COVID vaccine?|erişimtarihi=11 Ağustos 2020|tarih=11 Ağustos 2020|dil=İngilizce|eser=Reuters|yazar=Kate Kelland|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200811234557/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-vaccine-russia-exp/scientists-ask-without-trial-data-how-can-we-trust-russias-covid-vaccine-idUSKCN2571TL|arşivtarihi=11 Ağustos 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

Daha önce [[Şiddetli akut solunum yolu sendromu|SARS]] ve [[MERS]] hastalıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri sayesinde koronavirüslerin yapısı ve işlevi hakkında önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.<ref name="diamond">{{Akademik dergi kaynağı|url=|başlık=The challenges of vaccine development against a new virus during a pandemic|erişimtarihi=|yazarlar=Diamond|tarih=13 Mayıs 2020|sayı=5|sayfalar=699-703|çalışma=Cell Host and Microbe|yayıncı=|cilt=27|pmc=|pmid=|doi=10.1016/j.chom.2020.04.021}}</ref>

Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir süre içinde veya 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir.<ref name="thanh">{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/d41573-020-00073-5|başlık=The COVID-19 vaccine development landscape|erişimtarihi=11 Nisan 2020|arşivtarihi=10 Mayıs 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200510135439/https://www.nature.com/articles/d41573-020-00073-5|yazarlar=Thanh Le|tarih=9 Nisan 2020|ölüurl=hayır|sayı=5|sayfalar=305-06|çalışma=Nature Reviews Drug Discovery|yayıncı=|cilt=19|issn=1474-1776|pmid=|doi=10.1038/d41573-020-00073-5}}</ref> DSÖ, aşama II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için uluslararası bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.<ref name="who-accel">{{Web kaynağı|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/global-research-on-novel-coronavirus-2019-ncov/solidarity-trial-accelerating-a-safe-and-effective-covid-19-vaccine|başlık=Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine|erişimtarihi=2 Mayıs 2020|arşivtarihi=30 Nisan 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200430185550/https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/global-research-on-novel-coronavirus-2019-ncov/solidarity-trial-accelerating-a-safe-and-effective-covid-19-vaccine|tarih=27 Nisan 2020|yayıncı=World Health Organization|alıntı=It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale.|ölüurl=hayır}}</ref>
===Sosyal Mesafe===
Sosyal mesafe (ayrıca fiziki mesafe olarak da bilinir) bireyler arasındaki mesafeyi arttırarak hastalığın yayılmasını yavaşlatma amacı güden enfeksiyon kontrol hareketleridir. Karantina; yolculuklara kısıtlamalar getirilmesi; okulların, iş yerlerinin, stadyumların, tiyatroların veya alışveriş merkezlerinin kapatılması sosyal mesafe yöntemleri arasındadır. Bireyler evde kalarak, seyahatlerini sınırlandırarak, kalabalık alanlardan kaçınarak, temassız şekilde selamlaşarak ve fiziksel olarak başka insanlardan uzak durarak sosyal mesafe yöntemlerini uygulayabilirler.<ref name="Nussbaumer-Streit 2020">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Nussbaumer-Streit B, Mayr V, Dobrescu AI, Chapman A, Persad E, Klerings I, Wagner G, Siebert U, Christof C, Zachariah C, Gartlehner G|date=April 2020|title=Quarantine alone or in combination with other public health measures to control COVID-19: a rapid review|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|volume=4|pages=CD013574|doi=10.1002/14651858.CD013574|pmc=7141753|pmid=32267544}}</ref> Birçok hükümet şu anda salgından etkilenen bölgelerde sosyal mesafeyi zorunlu kılmakta veya tavsiye etmektedir. Bazı bölgelerde sosyal mesafeye uyulmaması salgının daha da yayılmasına neden olmuştur.<ref name="vox21240381">{{cite web|last1=Ward|first1=Alex|date=28 April 2020|title=Has Sweden found the best response to the coronavirus? Its death rate suggests it hasn't.|url=https://www.vox.com/2020/4/28/21240381/coronavirus-sweden-death-rate-cases-new-york|access-date=30 April 2020|website=Vox|name-list-style=vanc}}</ref> İlk tavsiyeler, aile üyeleri dışındaki diğer kişiler ile aradaki iki metrelik mesafenin korunmasını içeriyordu.

Yaşlılar, diyabet hastaları, kalp hastalığı ve solunum hastalığı bulunanlar, hipertansiyon hastaları ve zayıf bağışıklık sistemi olanlar, hastalığı şiddetli geçirmekle ve komplikasyon riskinin artmasıyla karşı karşıyadırlar. Bu nedenle toplum içine çıkmamaları ve mümkün olduğunca evlerinde kalmaları önerilmektedir.

===İzolasyon===
Covid-19 Pozitif kişilerin veya hastalığı geçirmekte olduğundan şüphelenen kişilerin sosyal izolasyonda bulunması önerilmektedir. Sağlık kuruluşları izolasyonun nasıl doğru bir şekilde yapılacağını açıklamışlardır.

Bir çoğu hükümet halkın tamamına sosyal izolasyonu önermiş ya da zorunlu hale getirmiştir. En katı karantina kuralları yüksek risk grubundakiler için uygulanmaktadır.<ref name="lZR3i">{{Cite web|title=COVID-19 Informational Resources for High-Risk Groups {{!}} Keeping Education ACTIVE {{!}} Partnership to Fight Chronic Disease|url=https://www.fightchronicdisease.org/resources/covid-19-informational-resources-high-risk-groups|access-date=31 May 2020|website=fightchronicdisease.org}}</ref> Covid-19 hastası biriyle temasta bulunmuş olan veya hastalığın yaygın olduğu bölgelerden gelmiş olan kişilerin 14 gün boyunca karantina uygulamaları önerilmektedir.

===Yüz maskeleri ve solunum hijyeni===
DSÖ hastalığın bulaşma riskinin fazla olduğu ve sosyal mesafeyi korumanın zor olduğu bölgelerde yüz maskesi kullanımını öneriyor.<ref name="L9PGf">{{Cite news|date=5 June 2020|title=Wear masks in public says WHO, in update of COVID-19 advice|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-who-masks-idUSKBN23C27Y|access-date=3 July 2020}}</ref><ref name="CDC-Cloth">{{cite web|date=11 February 2020|title=Recommendation Regarding the Use of Cloth Face Coverings, Especially in Areas of Significant Community-Based Transmission|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/cloth-face-cover.html|access-date=17 April 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref> Bu öneri asemptomatik veya presemptomatik kimselerden kaynaklanan yayılmaları önlemeyi ve sosyal mesafe uygulamasını tamamlamayı amaçlıyor.<ref name="CDC-Cloth" /><ref name="ecdc.europa.eu 2020">{{cite web|date=8 April 2020|title=Using face masks in the community – Technical Report|url=https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/COVID-19-use-face-masks-community.pdf|website=ECDC}}</ref> Maskeler konuşma, nefes alma ve öksürme sırasında ortaya çıkan eksprituar damlacıkların taşınma mesafesini sınırlandırmaktadır.<ref name="CDC-Cloth" /><ref name="ecdc.europa.eu 2020" /> Ayrıca virüs içeren parçacıkları solunan havadan filtreleyerek kullanıcının enfekte olma olasılığını azaltır.<ref name="mQl7E">{{cite web|date=10 November 2020|title=Scientific Brief: Community Use of Cloth Masks to Control the Spread of SARS-CoV-2|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/more/masking-science-sars-cov2.html|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref> Bir çok ülkede maske kullanımı teşvik edilmektedir ya da zorunlu hale getirilmiştir.<ref name="NewshubMasks2">{{cite news|date=20 May 2020|title=Which countries have made wearing face masks compulsory?|publisher=Al Jazeera|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/04/countries-wearing-face-masks-compulsory-200423094510867.html}}</ref><ref name="jpD2k">{{cite journal|vauthors=Greenhalgh T, Schmid MB, Czypionka T, Bassler D, Gruer L|date=April 2020|title=Face masks for the public during the covid-19 crisis|url=https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1435.short|journal=BMJ|volume=369|pages=m1435|doi=10.1136/bmj.m1435|pmid=32273267|doi-access=free|s2cid=215516381}}</ref>

Özellikle hastaların ve hastaların bakımını üstlenmiş kişilerin yüz maskesi kullanması şiddetle tavsiye edilmektedir<ref name="OKFLj">{{Cite web|date=11 February 2020|title=Caring for Someone Sick at Home|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/if-you-are-sick/care-for-someone.html|access-date=3 July 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref> ABD Hastalık kontrol ve korunma merkezleri maskenin bulunmadığı durumlarda öksürürken veya hapşırırken peçete ile ağızın ve burnun örtülmesini eğer peçete de bulunmuyorsa dirseğin iç kısmı ile ağız ve burunun kapatılmasını öneriyor. Öksürük veya hapşırıktan sonra el temizliğine dikkat edilmesi de öneriler arasında bulunmaktadır. Doğrudan hastalarla ilgilenen sağlık çalışanlarının N95 veya eşdeğeri maskeler kullanması önerilmektedir.<ref name="LzAIN">{{Cite web|date=11 June 2020|title=Using Personal Protective Equipment (PPE)|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/using-ppe.html|access-date=4 July 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref>

===El yıkama ve hijyen===
DSÖ, özellikle de tuvaletten çıktıktan sonra veya yemekten önce ellerin en az 20 saniye boyunca sabun ve su ile yıkanmasını,<ref name=":14">{{Cite web|url=https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public|title=Advice for the public on COVID-19 – World Health Organization|access-date=18 August 2020|website=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref> ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri ise su ve sabuna erişim olmaması durumunda en az %60 alkol oranına sahip el dezenfektanlarının kullanılmasını öneriyor.<ref name=":12">{{Cite web|url=https://www.nhs.uk/conditions/coronavirus-covid-19/social-distancing/what-you-need-to-do/|title=Social distancing: what you need to do – Coronavirus (COVID-19)|access-date=18 August 2020|date=2 June 2020|website=nhs.uk}}</ref> Ayrıca DSÖ ticari el dezenfektanlarının bulunmadığı bölgelerde etanol veya izopropanol kullanılabileceğini bildirmektedir<ref>{{cite book |chapter-url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK144054/ |chapter=WHO-recommended handrub formulations |title=WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge Clean Care Is Safer Care |date=19 March 2009 |publisher=[[World Health Organization]] (WHO)|access-date=19 March 2020}}</ref>

===Yüzey Temizliği===
Corona virüsler yüzeylerde birkaç saat veya birkaç gün yaşayabilmektedir. Sıcak iklimlerde ve güneş ışığının doğrudan vurduğu yüzeylerde Corona virüslerin yaşam süresi daha kısadır.<ref>{{cite web | title=Reopening Guidance for Cleaning and Disinfecting Public Spaces, Workplaces, Businesses, Schools, and Homes | website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC) | url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/pdf/Reopening_America_Guidance.pdf | lay-url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/reopen-guidance.html }}</ref>

Yüzeyler çeşitli solüsyonlarla (%62–71 [[etanol]], %50–100 [[Izopropanol|izopropanol]], %0.1 [[sodyum hipoklorit]], %0.5 [[hidrojen peroksit]], ve %0.2–7.5 povidon-iyot içeren solusyonlar dahil olmak üzere) dekontamine edilebilir (paslanmaz çelik yüzeyler dezenfektena maruz kalmalarından sonra bir dakika içinde gerçekleşir). Benzalkonyum klorür ve klorheksidin glukonat gibi diğer solüsyonlar daha az etkilidir. Ultraviyole mikrop öldürücü ışınlama da kullanılabilir.<ref name="CDCasof07092020">{{cite web|date=9 July 2020|title=COVID-19 Employer Information for Office Buildings|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/office-buildings.html|access-date=9 July 2020|website=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|vauthors=((National Center for Immunization and Respiratory Diseases (NCIRD)))}}</ref> ABD Hastalık kontrol ve korunma merkezleri ofisler veya bakım evleri gibi tesislerde COVID-19 vakası bulunması durumunda vaka tarafından kullanılmış ofisler, banyolar gibi ortak kullanım alanlarının; tabletler, dokunmatik ekranlar, klavyeler, uzaktan kumandalar ve ATM makineleri gibi ortak kullanılan ekipmanların dezenfekte edilmesini önermektedir.<ref name="sxygw">{{cite web|date=11 February 2020|title=Interim Recommendations for US Community Facilities with Suspected/Confirmed Coronavirus Disease 2019|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/organizations/cleaning-disinfection.html|access-date=4 April 2020|publisher=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)}}</ref>

===Havalandırma ve hava filtrasyonu===
DSÖ ortak kullanılan alanlarda havalandırma ve hava filtrasyonu kullanılarak [[Aerosol|aerosollerin]] temizlenmesine yardımcı olunmasını önermektedir.<ref name="KoFZO">{{cite av media|url=https://www.youtube.com/watch?v=XJC1f7F4qtc|title=WHO's Science in 5 on COVID-19 - Ventilation|date=2020-10-29|last1=World Health Organization|access-date=2 November 2020|via=YouTube}}</ref><ref name="CDCasof07092020" /><ref name="Lancetdroplet05272020">{{cite journal | vauthors = Somsen GA, van Rijn C, Kooij S, Bem RA, Bonn D | title = Small droplet aerosols in poorly ventilated spaces and SARS-CoV-2 transmission | journal = The Lancet. Respiratory Medicine | volume = 8 | issue = 7 | pages = 658–659 | date = July 2020 | pmid = 32473123 | pmc = 7255254 | doi = 10.1016/S2213-2600(20)30245-9 | publisher = Elsesier | name-list-style = vanc }}</ref>

===Sağlıklı beslenme ve sağlıklı yaşam tarzı===
Harvard T.H. Chan Halk Sağlığı Okulu, COVID-19'un bağışıklık sisteminin korunmasını her zamankinden daha önemli hale getirdiğini söylüyor.<ref name="qUoTP" /> Bu nedenle sağlıklı beslenmeyi, fiziksel olarak aktif olmayı, psikolojik stresi yönetimini ve yeterince uyumayı tavsiye etmekteler.<ref name="qUoTP">{{cite web|date=29 May 2020|title=Food safety, nutrition, and wellness during COVID-19|url=https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/2020/03/25/food-safety-|access-date=8 November 2020|website=The Nutrition Source|publisher=Harvard T.H. Chan School of Public Health}}</ref> Koyu tenli insanların D Vitamini eksikliği çekme riski daha yüksektir. Bu da bağışıklık sistemini olumsuz yönde etkileyebilir.<ref name="UKipA">{{cite web|last=Villasanta|first=Arthur|date=15 September 2020|title=Dr. Fauci Reveals Immune System Boosters For COVID-19: Vitamins That Help Prevent Coronavirus|url=https://www.ibtimes.com/dr-fauci-reveals-immune-system-boosters-covid-19-vitamins-help-prevent-coronavirus-3046357|access-date=13 November 2020|website=International Business Times|quote=Vitamin D is important to the function of the immune system and vitamin D supplements have previously been shown to lower the risk of viral respiratory tract infections}}</ref>

==Tedavi==
Bilim insanları aşının üretilip insanlara 2021 yılı içerisinde verileceğini düşünmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.washingtonpost.com/health/2020/01/30/coronavirus-treatment-vaccine-cure/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200301032014/https://www.washingtonpost.com/health/2020/01/30/coronavirus-treatment-vaccine-cure/ |arşivtarihi=1 Mart 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> Tedavi bulmak için yapılan araştırmalar devam etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = COVID-19 Resource Centre | url = https://www.thelancet.com/coronavirus | yayıncı = The Lancet | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200223104640/https://www.thelancet.com/coronavirus | arşivtarihi = 23 Şubat 2020 | erişimtarihi = 23 Şubat 2020 | ölüurl =evet}}</ref>

=== İlaçlar ===
Hastalığı iyileştirecek ilaçlar bulunması için [[Bill & Melinda Gates Vakfı]], İngiliz sağlık araştırma kurumu Wellcome ve ödeme sistemi şirketi olan Mastercard ortak bir girişim kurdu. Bill & Melinda Gates Vakfı CEO'su Mark Suzman bu girişimi, COVID-19 tedavilerini tanımlama, değerlendirme, geliştirme ve ölçeklendirmek amacıyla teknolojileri üretmek amacıyla kurulduklarını duyurdu.<ref>{{web kaynağı |başlık=Bill Gates'ten 'corona virüs' adımı |url=https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/bill-gatesten-corona-virus-adimi,ORufGfpccE2FLgie7387Cg |website=NTV |erişimtarihi=11 Mart 2020 |arşivURL=https://archive.today/20200311202345/https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/bill-gatesten-corona-virus-adimi,ORufGfpccE2FLgie7387Cg |arşivtarihi=11 Mart 2020 |tarih=9 Mart 2020 |ölüurl=hayır}}</ref>

==== Antiviral ilaçlar ====
Çeşitli [[antiviral ilaç]]lar COVID-19'u tedavi etmesi için araştırılmakta, bazıları ise klinik araştırmalarda kullanılmaktadır.<ref name="LiDeClerq">{{Dergi kaynağı|başlık=Therapeutic options for the 2019 novel coronavirus (2019-nCoV)|tarih=Mart 2020|sayı=3|sayfalar=149-150|dergi=Nature Reviews. Drug Discovery|cilt=19|vauthors=Li G, De Clercq E|pmid=32127666|doi=10.1038/d41573-020-00016-0|doi-access=free}}</ref>

Mart 2020 itibarıyla [[remdesivir]]in etkinliğine dair belirsiz kanıtlar bulunmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Arguments in favor of remdesivir for treating SARS-CoV-2 infections|tarih=Mart 2020|sayfalar=105933|dergi=International Journal of Antimicrobial Agents|vauthors=Ko WC, Rolain JM, Lee NY, Chen PL, Huang CT, Lee PI, Hsueh PR|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105933}}</ref> Remdesivir, SARS-CoV-2'yi ''[[in vitro]]'' inhibe etmektedir.<ref name="pmid32020029">{{Dergi kaynağı|başlık=Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro|tarih=Şubat 2020|yazarlarıgöster=6|sayı=3|sayfalar=269-71|dergi=Cell Research|cilt=30|vauthors=Wang M, Cao R, Zhang L, Yang X, Liu J, Xu M, Shi Z, Hu Z, Zhong W, Xiao G|doi=10.1038/s41422-020-0282-0|name-list-format=vanc}}</ref> ABD, Çin ve İtalya'da [[Klinik araştırma|faz 3 klinik araştırmalar]] gerçekleştirilmektedir.<ref name="LiDeClerq" /><ref name=":1">{{Dergi kaynağı|url=https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168/pdf/3000168/COVID-19.pdf|başlık=BMJ Best Practices: COVID-19|dergi=BMJ|yıl=2020|soyadı=Beeching|ad=Nicholas J.|soyadı2=Fletcher|ad2=Tom E.|soyadı3=Fowler|ad3=Robert|name-list-format=vanc|ölüurl=evet|erişimtarihi=20 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200222170544/https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168/pdf/3000168/COVID-19.pdf|arşivtarihi=22 Şubat 2020}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://aifa.gov.it/-/aifa-e-gilead-annunciano-che-l-italia-e-tra-i-paesi-che-testeranno-l-antivirale-remdesivir-per-il-trattamento-del-covid-19 | başlık = AIFA e Gilead annunciano che l'Italia è tra i Paesi che testeranno l'antivirale remdesivir per il trattamento del COVID-19 | erişimtarihi = 19 Mart 2020 | dil = it-IT | website = aifa.gov.it | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319005459/https://www.aifa.gov.it/-/aifa-e-gilead-annunciano-che-l-italia-e-tra-i-paesi-che-testeranno-l-antivirale-remdesivir-per-il-trattamento-del-covid-19 | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =evet}}</ref>

[[Sıtma]] tedavisinde kullanılan [[klorokin]] Şubat 2020'de Çin'de tedavi için araştırılmış, öncül sonuçlar maddeyi etkin göstermiştir.<ref name="JianjunZhXu_chloroquine">{{Dergi kaynağı|başlık=Breakthrough: Chloroquine phosphate has shown apparent efficacy in treatment of COVID-19 associated pneumonia in clinical studies|tarih=Şubat 2020|sayı=1|sayfalar=72-73|dergi=Bioscience Trends|cilt=14|vauthors=Gao J, Tian Z, Yang X|doi=10.5582/bst.2020.01047|name-list-format=vanc}}</ref> Klorokin ve [[hidroksiklorokin]], ikinci madde daha güçlü ve güvenli olacak şekilde SARS-CoV-2'yi ''in vitro'' inhibe etmektedir.<ref name="antiviral-act">{{Dergi kaynağı|başlık=In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)|tarih=Mart 2020|yazarlarıgöster=6|dergi=Clinical Infectious Diseases|vauthors=Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D|doi=10.1093/cid/ciaa237|pmid=32150618}}</ref> Bir çalışmadan öncül sonuçlar, klorokinin COVID-2019 ile ilişkili pnömoni tedavisinde "akciğer filmi bulgularını iyileştirdiğini, negatif testleri teşvik ettiğini ve hastalık süresini kısalttığını" belirtmiştir.<ref name="JianjunZhXu_chloroquine" /> Ancak araştırmanın daha çok incelenmesi gerektiği düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Of chloroquine and COVID-19|tarih=Mart 2020|sayfalar=104762|dergi=Antiviral Research|cilt=177|vauthors=Touret F, de Lamballerie X|pmid=32147496|doi=10.1016/j.antiviral.2020.104762}}</ref>

[[Azitromisin]], hidroksiklorokin ile kombinasyon halinde potansiyel bir tedavi olarak incelenmiştir. Bir klinik çalışma, SARS-CoV-2'ye sahip olduğu [[Koronavirüs hastalığı 2019#Tanı|PCR testleri]] ile doğrulanmış olan 36 deneği değerlendirmiştir. Deneklerden 20'si ilaçlardan birini veya her ikisini, geri kalan 16'sı ise [[Plasebo etkisi|plasebo]] ilaçları almıştır. Altı gün sonra virolojik açıdan iyileşmenin ([[Polimeraz zincir reaksiyonu|PCR]] testlerine göre virüsün negatif çıkması), hem azitromisin hem de hidroksiklorokin ile tedavi edilmiş vakaların %100'ünde, sadece hidroksiklorokin almış hastaların %57,1'inde, kontrol grubunun ise %12,5'inde görüldüğü rapor edilmiştir.<ref name="GAUT2020">{{Web kaynağı | url = https://www.mediterranee-infection.com/wp-content/uploads/2020/03/Hydroxychloroquine_final_DOI_IJAA.pdf | başlık = Hydroxychloroquine and azithromycin as a treatment of COVID-19: results of an openlabel non-randomized clinical trial | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318182103/https://www.mediterranee-infection.com/wp-content/uploads/2020/03/Hydroxychloroquine_final_DOI_IJAA.pdf | erişimtarihi = 24 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>

[[Teicoplanin]], SARS-CoV-2'yi ve akrabası olduğu [[MERS]] koronavirüslerini inhibe etmekte olup, COVID-19 tedavisi için potansiyel bir ilaç olarak düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Teicoplanin: an alternative drug for the treatment of coronavirus COVID-19?|tarih=Mart 2020|sayfalar=105944|dergi=Int. J. Antimicrob. Agents|vauthors=Baron SA, Devaux C, Colson P, Raoult D, Rolain JM|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105944}}</ref>

2020 yılında ''[[New England Journal of Medicine]]'' dergisinde yayımlanmış bir [[randomize kontrollü çalışma]], kombine [[lopinavir/ritonavir]] tedavisinin COVID19'a karşı etkili olmadığını belirlemiş, bu ilaç kombinasyonlarının, tek başına standart hastane bakımı ile kıyaslandığında hastanede kalma süresinde kısalmaya veya daha iyi sonuçlara yol açmadığını açıklamıştır.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=A Trial of Lopinavir-Ritonavir in Adults Hospitalized with Severe Covid-19|tarih=Mart 2020|yazarlarıgöster=6|dergi=The New England Journal of Medicine|vauthors=Cao B, Wang Y, Wen D, Liu W, Wang J, Fan G, Ruan L, Song B, Cai Y, Wei M, Li X, Xia J, Chen N, Xiang J, Yu T, Bai T, Xie X, Zhang L, Li C, Yuan Y, Chen H, Li H, Huang H, Tu S, Gong F, Liu Y, Wei Y, Dong C, Zhou F, Gu X, Xu J, Liu Z, Zhang Y, Li H, Shang L, Wang K, Li K, Zhou X, Dong X, Qu Z, Lu S, Hu X, Ruan S, Luo S, Wu J, Peng L, Cheng F, Pan L, Zou J, Jia C, Wang J, Liu X, Wang S, Wu X, Ge Q, He J, Zhan H, Qiu F, Guo L, Huang C, Jaki T, Hayden FG, Horby PW, Zhang D, Wang C|pmid=32187464|doi=10.1056/NEJMoa2001282}}</ref>

Şubat 2020'de [[Favipiravir]], COVID-19 hastalığının deneysel tedavisi için incelenmektedir. 80 kişilik küçük bir araştırmanın sonuçlarına göre favipiravir, lopinavir/ritonavir kombinesine göre COVID-19 tedavisi için daha etkilidir. 17 Mart 2020 tarihli Çinli yetkililer tarafından yapılmış bir açıklamaya göre ilacın Vuhan ve Shenzhen'de meydana gelmiş vakaların tedavisinde etkili olduğu açıklanmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200317_48/ |başlık=NHK World News ‘China: Avigan effective in tackling coronavirus’ |erişimtarihi=20 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200318153606/https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200317_48/ |arşivtarihi=18 Mart 2020 |ölüurl=evet}}</ref><ref name="Guardian 2020">{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/18/japanese-flu-drug-clearly-effective-in-treating-coronavirus-says-china|başlık=Japanese flu drug 'clearly effective' in treating coronavirus, says China|erişimtarihi=18 Mart 2020|tarih=18 Mart 2020|eser=The Guardian|yazar=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200318200544/https://www.theguardian.com/world/2020/mar/18/japanese-flu-drug-clearly-effective-in-treating-coronavirus-says-china|arşivtarihi=18 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Kamostat]], [[TMPRSS2|transmembran proteaz, serin 2]] (TMPRSS2) enziminin bir inhibitörüdür. [[HeLa]] hücrelerinde TMPRSS2'nin inhibe edilmesi, [[Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsü|SARS-CoV]] ve [[insan koronavirüsü NL63]] enfeksiyonlarının kısmen bloke edilmesine yol açmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Simultaneous treatment of human bronchial epithelial cells with serine and cysteine protease inhibitors prevents severe acute respiratory syndrome coronavirus entry|tarih=Haziran 2012|sayı=12|sayfalar=6537-45|dergi=J. Virol.|cilt=86|vauthors=Kawase M, Shirato K, van der Hoek L, Taguchi F, Matsuyama S|pmid=22496216|pmc=3393535|doi=10.1128/JVI.00094-12}}</ref> Bir ''[[in vitro]]'' çalışma, Camostat'ın [[Calu-3]] akciğer hücrelerinin COVID-19'dan sorumlu virüs SARS-CoV-2 tarafından enfekte edilmesini önemli ölçüde azalttığını göstermektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(20)30229-4?rss=yes#%20 | başlık = SARS-CoV-2 Cell Entry Depends on ACE2 and TMPRSS2 and Is Blocked by a Clinically Proven Protease Inhibitor | erişimtarihi = 5 Mart 2020 | tarih = 5 Mart 2020 | website = Cell | soyadı = Hoffman | ad = Markus | ölüurl =hayır| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200314144122/https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(20)30229-4?rss=yes#%20 | arşivtarihi = 14 Mart 2020 }}</ref><ref name=":5">{{Dergi kaynağı|başlık=The novel coronavirus 2019 (2019-nCoV) uses the SARS-coronavirus receptor ACE2 and the cellular protease TMPRSS2 for entry into target cells|tarih=31 Ocak 2020|dergi=[[bioRxiv]]|tür=preprint|ad4=Marcel|soyadı2=Kleine-Weber|ad2=Hannah|soyadı3=Krüger|ad3=Nadine|soyadı4=Müller|ad5=Christian|soyadı5=Drosten|ad=Markus|ad6=Stefan|name-list-format=vanc|doi=10.1101/2020.01.31.929042|soyadı6=Pöhlmann|soyadı=Hoffmann|doi-access=free}}</ref>
<!---[[:en:Nitazoxanide|Nitazoxanide]] has been recommended for further ''[[:en:In_vivo|in vivo]]'' study after demonstrating low concentration inhibition of SARS-CoV-2.<ref name="pmid32020029" />-->

==== Sitokin fırtınası engelleyiciler ====
[[Sitokin fırtınası]], ileri evrelerdeki şiddetli COVID-19 vakalarında görülebilen ve aşırı [[sitokin]] üretimine bağlı ölümcül olabilen tıbbi bir komplikasyondur. [[Hidroksiklorokin]]in sitokin fırtınalarına karşı etki gösterdiğine dair kanıt bulunmaktadır.<ref name="pmid32150618">{{Dergi kaynağı|başlık=In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)|tarih=Mart 2020|sayı=|sayfalar=|dergi=Clin. Infect. Dis.|cilt=|vauthors=Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D|pmid=32150618|doi=10.1093/cid/ciaa237}}</ref>

Küçük bir araştırmanın ardından Çin'deki yetkililer [[Tocilizumab]] adlı ilacı, hastalığın tedavisinde izlenecek adımlar içerisine almıştır.<ref name="tocil-1">{{Haber kaynağı|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-china-roche-hldg/china-approves-use-of-roche-arthritis-drug-for-coronavirus-patients-idUSKBN20R0LF|başlık=China approves use of Roche drug in battle against coronavirus complications|erişimtarihi=14 Mart 2020|tarih=3 Mart 2020|eser=[[Reuters]]|soyadı1=Liu|ad1=Roxanne|soyadı2=Miller|ad2=Josh|name-list-format=vanc|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200312204625/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-china-roche-hldg/china-approves-use-of-roche-arthritis-drug-for-coronavirus-patients-idUSKBN20R0LF|arşivtarihi=12 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="tocil-2">{{dergi kaynağı|url=http://chinaxiv.org/abs/202003.00026|başlık=Effective Treatment of Severe COVID-19 Patients with Tocilizumab|erişimtarihi=14 Mart 2020|tarih=5 Mart 2020|doikırıktarihi=2020-03-16|yayıncı=ChinaXiv.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200319022047/http://chinaxiv.org/abs/202003.00026|arşivtarihi=19 Mart 2020|ölüurl=evet}}</ref> Madde, ileri düzey hastalarda göstermiş olduğu olumlu sonuçlar neticesinde, İtalya'da ulusal düzeyde randomize olmayan 2. faz klinik araştırmadan geçmektedir.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = https://aifa.gov.it/-/azioni-intraprese-per-favorire-la-ricerca-e-l-accesso-ai-nuovi-farmaci-per-il-trattamento-del-covid-19 | başlık = Azioni intraprese per favorire la ricerca e l'accesso ai nuovi farmaci per il trattamento del COVID-19 | erişimtarihi = 18 Mart 2020 | dil = it-IT | website = aifa.gov.it | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200324131735/https://www.aifa.gov.it/-/azioni-intraprese-per-favorire-la-ricerca-e-l-accesso-ai-nuovi-farmaci-per-il-trattamento-del-covid-19 |arşivtarihi= 24 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="tocil-3">{{Web kaynağı | url = http://www.ansa.it/english/news/general_news/2020/03/13/3-patients-get-better-on-arthritis-drug_90d4764d-d93f-463e-ab07-168b34b084d0.html | başlık = 3 patients get better on arthritis drug | erişimtarihi = 14 Mart 2020 | tarih = 5 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319022045/http://www.ansa.it/english/news/general_news/2020/03/13/3-patients-get-better-on-arthritis-drug_90d4764d-d93f-463e-ab07-168b34b084d0.html | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="tocil-4">{{Haber kaynağı|url=https://www.ilmessaggero.it/italia/coronavirus_farmaco_artrite_ultime_notizie_news_napoli-5109045.html|başlık=Coronavirus, via libera dell'Aifa al farmaco anti-artrite efficace su 3 pazienti e a un antivirale: test in 5 centri|erişimtarihi=14 Mart 2020|dil=it|gazete=[[Il Messaggero]]|çeviribaşlık=Coronavirus, Aifa gives go-ahead to effective anti-arthritis drug on 3 patients and an antiviral: test in 5 centers|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200319022047/https://www.ilmessaggero.it/italia/coronavirus_farmaco_artrite_ultime_notizie_news_napoli-5109045.html|arşivtarihi=19 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> İlaç, sitokin fırtınalarını belirlemeye yarayan serum [[ferritin]] kan tahlilleri ile birlikte kullanılmaktadır.<ref name="tocil-8">{{Dergi kaynağı|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30628-0/fulltext|başlık=COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression|erişimtarihi=19 Mart 2020|tarih=16 Mart 2020|yazarlarıgöster=3|dergi=[[The Lancet]]|vauthors=Mehta P, McAuley DF, Brown M, Sanchez E, Tattersall RS, Manson JJ|doi=10.1016/S0140-6736(20)30628-0|pmid=32192578|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200322045751/https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30628-0/fulltext|arşivtarihi=22 Mart 2020|ölüurl=evet}}</ref><ref name="tocil-5">{{Web kaynağı | url = https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome | başlık = How doctors can potentially significantly reduce the number of deaths from Covid-19 | erişimtarihi = 14 Mart 2020 | tarih = 12 Mart 2020 | yayıncı = [[Vox (website)|Vox]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319155218/https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="tocil-6">{{Dergi kaynağı|başlık=Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China|tarih=Mart 2020|dergi=Intensive Care Medicine|vauthors=Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J|pmid=32125452|doi=10.1007/s00134-020-05991-x}}</ref> [[İnterlökin 6]] [[Antagonist (farmakoloji)|reseptör antagonisti]] olan Tocilizumab, 2017 yılında başka bir sitokin komplikasyonu olan kimerik antijen reseptör-T hücre tedavisinin ([[CAR-T tedavisi]]) yol açtığı [[sitokin salınım sendromu]]nun tedavisi için [[FDA]] tarafından onaylanmıştı.<ref name="tocil-7">{{Web kaynağı | url = https://www.fiercepharma.com/pharma-asia/china-turns-roche-arthritis-drug-actemra-against-covid-19-new-treatment-guidelines | başlık = China turns Roche arthritis drug Actemra against COVID-19 in new treatment guidelines | erişimtarihi = 14 Mart 2020 | yayıncı = FiercePharma | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319022042/https://www.fiercepharma.com/pharma-asia/china-turns-roche-arthritis-drug-actemra-against-covid-19-new-treatment-guidelines | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =evet}}</ref>

==== Pasif bağışıklama ====
COVID-19'u atlatmış kişilerden alınan [[Kan bağışı|kan bağışlarının]] hastalık tedavisinde kullanımı araştırılan bir konu olmaktadır.<ref name="pmid-32167489">{{Dergi kaynağı|başlık=The convalescent sera option for containing COVID-19|tarih=Mart 2020|dergi=The Journal of Clinical Investigation|vauthors=Casadevall A, Pirofski LA|pmid=32167489|doi=10.1172/JCI138003}}</ref> [[Şiddetli akut solunum yolu sendromu|SARS]] için de denenmiş bu yöntem,<ref name="pmid-32167489" /> hastalıktan iyileşmiş kişilerin bağışıklık sistemleri tarafından üretilmiş [[antikor]]ların ihtiyacı olan hastalara dağıtılmasını içermektedir. Aşısız bir [[immünizasyon]] (bağışıklama) yöntemi olan pasif antikor tedavisinin dışında, üretilmiş [[monoklonal antikor]] kullanımı da araştırılan bir pasif bağışıklama yöntemidir.<ref name="pmid-32167489" />

=== Solunum desteği ===
COVID-19'un çoğu vakası [[solunum cihazı]]yla gerçekleştirilebilecek [[mekanik ventilasyon]] (makine yoluyla solunum desteği) gerektirmese de vakaların belli bir yüzdesinde bu gerekmektedir.<ref name="murthy">{{Dergi kaynağı | vauthors = Murthy S, Gomersall CD, Fowler RA | başlık = Care for Critically Ill Patients With COVID-19 | dergi = JAMA | tarih = 11 Mart 2020 | pmid = 32159735 |doi= 10.1001/jama.2020.3633 | url = https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 | erişimtarihi = 18 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318203852/https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı|yazar=World Health Organization|tarih=28 Ocak 2020|başlık=Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|dergi=|cilt=|sayfalar=|ile=|erişimtarihi=18 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200226041620/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|arşivtarihi=26 Şubat 2020|ölüurl=hayır}}</ref> [[Solunum yetmezliği]] yaşayan hastalara en doğru desteğin nasıl verilebileceği hâlen araştırılmaktadır. [[Entübasyon]]un yanı sıra yüksek akımlı [[nazal kanül]] ve [[pozitif havayolu basıncı]] yöntemleri de kullanılabilir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=Wang |ad1=Ke |soyadı2=Zhao |ad2=Wei |soyadı3=Li |ad3=Ji |soyadı4=Shu |ad4=Weiwei |soyadı5=Duan |ad5=Jun |başlık=The experience of high-flow nasal cannula in hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in two hospitals of Chongqing, China |dergi=Annals of Intensive Care |tarih=30 Mart 2020 |cilt=10 |sayı=1 |sayfalar=37|doi=10.1186/s13613-020-00653-z|pmid=32232685 |pmc=7104710 }}</ref> Hastalığın kritik aşamasında olan insanlarda bu diğer iki yöntemin entübasyonla aynı yararı sağladığı kesin değildir. Bununla birlikte bu yöntemler hastanın solunum yollarından virüs taşıyan daha fazla küçük parçacığın havaya dağılmasına yol açmaktadır.<ref name="murthy"/><ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=McEnery |ad1=Tom |soyadı2=Gough |ad2=Ciara |soyadı3=Costello |ad3=Richard W |başlık=COVID-19: Respiratory support outside the intensive care unit |dergi=The Lancet Respiratory Medicine |tarih=Nisan 2020 |doi=10.1016/S2213-2600(20)30176-4|pmid=32278367 |pmc=7146718 }}</ref>


==Prognoz==
==Prognoz==
161. satır: 251. satır:
|}
|}


==Ölümcüllüğü==
==Epidemiyoloji==
Ölümcüllüğü ölçmek için yaygın kullanılan çeşitli yöntemler vardır.<ref>{{cite book|vauthors=((Centers for Disease Control and Prevention)) |chapter-url=https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|title=Principles of Epidemiology in Public Health Practice |edition=Third |chapter=Lesson 3: Measures of Risk Section 3: Mortality Frequency Measures |date=May 2012|publisher=U.S. [[Centers for Disease Control and Prevention]] (CDC)|access-date=28 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200228150607/https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson3/section3.html|archive-date=28 February 2020|url-status=live |id=No. SS1978}}</ref> Oranlar bölgeye ve zamana göre değişiklik gösterir. Test hacmi, sağlık sistemi kalitesi, tedavi seçenekleri, ilk salgından bu yana geçen süre, yaş, cinsiyet ve genel sağlık oranları etkileyen etmenlerdir.<ref>{{cite web |url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |title=What do we know about the risk of dying from COVID-19? |last1=Ritchie |first1=Hannah |last2=Roser |first2=Max |name-list-style=vanc |date=25 March 2020 |editor-last=Chivers |editor-first=Tom |website=[[Our World in Data]] |url-status=live |access-date=28 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200328192730/https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |archive-date=28 March 2020}}</ref> Ölüm oranı, belirli bir demografik grup içindeki ölümlerin sayısının o demografik grubun nüfusuna bölünmesini yansıtır. Kısacası, ölüm oranı, bis hastalığın belirli bir popülasyondaki yaygınlığını ve ciddiyetini yansıtır. Ölüm oranları, yaş ile büyük oranda bağlantılıdır. Genç yaştaki insanlarda nispeten düşük oranlar ile karşılaşılırken yaşlı insanlarda nispeten daha yüksek oranlar ile karşılaşılır.<ref name="JAMAPedsCOVID19">{{cite journal | vauthors = Castagnoli R, Votto M, Licari A, Brambilla I, Bruno R, Perlini S, Rovida F, Baldanti F, Marseglia GL | display-authors = 6 | title = Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) Infection in Children and Adolescents: A Systematic Review | journal = JAMA Pediatrics | date = April 2020 | volume = 174 | issue = 9 | pages = 882–889 | pmid = 32320004 | doi = 10.1001/jamapediatrics.2020.1467 | url = https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2765169 | doi-access = free }}</ref><ref name="Lu Zhang Du Zhang p.">{{cite journal | vauthors = Lu X, Zhang L, Du H, Zhang J, Li YY, Qu J, Zhang W, Wang Y, Bao S, Li Y, Wu C, Liu H, Liu D, Shao J, Peng X, Yang Y, Liu Z, Xiang Y, Zhang F, Silva RM, Pinkerton KE, Shen K, Xiao H, Xu S, Wong GW | display-authors = 6 | title = SARS-CoV-2 Infection in Children | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 382 | issue = 17 | pages = 1663–1665 | date = April 2020 | pmid = 32187458 | pmc = 7121177 | doi = 10.1056/nejmc2005073 | publisher = Massachusetts Medical Society }}</ref><ref name="pediatrics_tong">{{cite journal | vauthors = Dong Y, Mo X, Hu Y, Qi X, Jiang F, Jiang Z, Tong S | title = Epidemiology of COVID-19 Among Children in China | journal = Pediatrics | volume = 145 | issue = 6 | pages = e20200702 | date = June 2020 | pmid = 32179660 | doi = 10.1542/peds.2020-0702 | s2cid = 219118986 | doi-access = free }}</ref>
{{Ana|COVID-19 pandemisi|Ülke ve bölgelere göre COVID-19 pandemisi}}
İlk olarak Çin'in [[Vuhan]] bölgesinde 2019 yılında Covid-19 ortaya çıktı. Hızlı bir şekilde diğer bölgelere ve diğer ülkelere yayıldı. 2019 yılında ortaya çıkan ve salgın hâline gelen koronavirüsün daha fazla yayılmasına engel olmak amacıyla Çin hükûmeti şehri 23 Ocak 2020 tarihinden itibaren karantina altına aldı. Bunun yanı sıra şehre yapılan uluslararası uçuşlar da iptal edildi. Almanya, Türkiye, Fransa gibi pek çok ülke Çin Halk Cumhuriyetinden gelen tüm yolcuları termal dedektörlerle kontrol etmeye başladı. Şehire 1 hafta içinde hastaneler yapıldı ve şehir ekonomisi durma noktasına geldi. Çin hükûmeti halka ilaç ve maske dağıtımına başladı, ayrıca çoğu ülke karantina bölgesindeki vatandaşlarını bölgeden tahliye etti. Dünya Sağlık Örgütü bölgesel düzeyde tehlike düzeyini "çok yüksek" olarak belirledi. Salgının ülke düzeyinde yayılmasından sonra Vuhan'dan başka pek çok şehir daha karantinaya alındı. Birçok bölgeye sağlık ekipleri yönlendirildi ve toplu taşıma durduruldu.<gallery mode="packed" heights="210">
Dosya:Total-cases-covid-19-who.png|Zaman içinde toplam onaylanmış vaka grafiği
Dosya:Total-deaths-covid-19-who (1).png|Zaman içinde toplam ölüm grafiği
Dosya:Total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people.png|Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 vakası, 20 Mart 2020<ref>{{Web kaynağı | url = https://ourworldindata.org/grapher/total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people | başlık = Total confirmed cases of COVID-19 per million people | erişimtarihi = 20 March 2020 | website = Our World in Data | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318070709/https://ourworldindata.org/grapher/total-confirmed-cases-of-covid-19-per-million-people | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>
Dosya:Total-covid-deaths-per-million.png|Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 ölümü, 20 Mart 2020<ref>{{Web kaynağı | url = https://ourworldindata.org/grapher/total-covid-deaths-per-million | başlık = Total confirmed deaths due to COVID-19 per million people | erişimtarihi = 20 March 2020 | website = Our World in Data | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318070705/https://ourworldindata.org/grapher/total-covid-deaths-per-million | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>
</gallery>


Vaka ölüm oranı, ölüm sayısının belirli bir zaman aralığı içinde teşhis edilen vaka sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bu oran bölgeden bölgeye değişiklik gösterir.<ref>{{cite journal |vauthors=Lazzerini M, Putoto G |title=COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties |journal=The Lancet. Global Health |volume=8 |issue=5 |pages=e641–e642 |date=May 2020 |pmid=32199072 |pmc=7104294 |doi=10.1016/S2214-109X(20)30110-8 |url=https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(20)30110-8/abstract}}</ref><ref>{{cite web |url=https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |title=What do we know about the risk of dying from COVID-19? |website=Our World in Data |access-date=28 March 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200328192730/https://ourworldindata.org/covid-mortality-risk |archive-date=28 March 2020 |url-status=live}}</ref> Bazı enfekte kişiler hastalığı asemptomatik olarak veya hafif semptomlar ile geçirebilirler ve bu tip vakalar fark edilmedikleri için resmi vaka raporlarına dahil edilmeyebilirler bu nedenle vaka ölüm oranları hastalığın gerçek ciddiyetini yansıtmayabilir. Ayrıca vaka ölüm oranları, o zaman dilimdeki ve bölgedeki virüs testlerinin mevcudiyetine göre de değişiklik göstermektedir.
==Tedavi==
Hastalığı önlemek için henüz bir aşı bulunmamıştır. Bilim insanları aşının üretilip insanlara 2021 yılı içerisinde verileceğini düşünmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.washingtonpost.com/health/2020/01/30/coronavirus-treatment-vaccine-cure/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=29 Şubat 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200301032014/https://www.washingtonpost.com/health/2020/01/30/coronavirus-treatment-vaccine-cure/ |arşivtarihi=1 Mart 2020 |ölüurl=hayır}}</ref> Tedavi bulmak için yapılan araştırmalar devam etmektedir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = COVID-19 Resource Centre | url = https://www.thelancet.com/coronavirus | yayıncı = The Lancet | dil = İngilizce | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200223104640/https://www.thelancet.com/coronavirus | arşivtarihi = 23 Şubat 2020 | erişimtarihi = 23 Şubat 2020 | ölüurl =evet}}</ref>


=== İlaçlar ===
==Adlandırma==
[[Dünya Sağlık Örgütü]] hastalığın resmî adını ilk olarak koronavirüs hastalığı 2019 olarak belirledi. Resmi kısaltma olan COVID-19, hastalığın [[İngilizce]] ismi olan {{Em|corona}} (''CO''), {{Em|virus}} (''VI'') ve {{Em|disease}} (''D'') kelimelerinin kısaltılması ile hastalığın keşif yılı olan 2019'a (''-19'') atfen oluşturuldu. İsim, DSÖ tarafından spesifik bir coğrafi konuma (örneğin Çin), hayvan türüne veya bir insan grubuna atıfta bulunmayacak şekilde, [[stigma]]laşmayı önlemek adına uluslararası öneriler çerçevesinde kondu.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.todayonline.com/world/wuhan-novel-coronavirus-named-covid-19-who|başlık=Novel coronavirus named 'Covid-19': WHO|erişimtarihi=11 Şubat 2020|yayıncı=TODAYonline|name-list-format=vanc|arşivurl=https://archive.today/20200321085608/https://www.todayonline.com/world/wuhan-novel-coronavirus-named-covid-19-who|arşivtarihi=21 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="veconomist">{{Haber kaynağı|url=https://www.economist.com/china/2020/02/17/the-coronavirus-spreads-racism-against-and-among-ethnic-chinese|başlık=The coronavirus spreads racism against—and among—ethnic Chinese|erişimtarihi=17 Şubat 2020|arşivtarihi=17 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200217223902/https://www.economist.com/china/2020/02/17/the-coronavirus-spreads-racism-against-and-among-ethnic-chinese|tarih=17 Şubat 2020|eser=[[The Economist]]|yazar=|ölüurl=hayır|name-list-format=vanc}}</ref> Zaman içerisinde hastalığın kısaltması Türkçe yaygın medyada COVID-19 olarak da yer edindi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.aksam.com.tr/dunya/new-yorkun-en-buyuk-fuar-alani-kovid-19-hastanesi-oldu/haber-1056072 | başlık = New York'un en büyük fuar alanı Kovid-19 hastanesi oldu | erişimtarihi = 24 Mart 2020 | dil = Türkçe | website = aksam.com.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200324065446/https://www.aksam.com.tr/dunya/new-yorkun-en-buyuk-fuar-alani-kovid-19-hastanesi-oldu/haber-1056072 | arşivtarihi = 24 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>
Hastalığı iyileştirecek ilaçlar bulunması için [[Bill & Melinda Gates Vakfı]], İngiliz sağlık araştırma kurumu Wellcome ve ödeme sistemi şirketi olan Mastercard ortak bir girişim kurdu. Bill & Melinda Gates Vakfı CEO'su Mark Suzman bu girişimi, COVID-19 tedavilerini tanımlama, değerlendirme, geliştirme ve ölçeklendirmek amacıyla teknolojileri üretmek amacıyla kurulduklarını duyurdu.<ref>{{web kaynağı |başlık=Bill Gates'ten 'corona virüs' adımı |url=https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/bill-gatesten-corona-virus-adimi,ORufGfpccE2FLgie7387Cg |website=NTV |erişimtarihi=11 Mart 2020 |arşivURL=https://archive.today/20200311202345/https://www.ntv.com.tr/galeri/teknoloji/bill-gatesten-corona-virus-adimi,ORufGfpccE2FLgie7387Cg |arşivtarihi=11 Mart 2020 |tarih=9 Mart 2020 |ölüurl=hayır}}</ref>


DSÖ'nün belirlediği resmî isminin yanı sıra, özellikle de salgının erken dönemlerinde, ''Vuhan zatürresi'' ismi de çeşitli medya kuruluşları tarafından kullanıldı.<ref name="FPinfo">{{Web kaynağı | url = https://foreignpolicy.com/2020/01/14/china-response-wuhan-pneumonia-better-sars/ | başlık = China Deserves Some Credit for Its Handling of the Wuhan Pneumonia | erişimtarihi = 13 Mart 2020 | tarih = 14 Ocak 2020 | eser = [[Foreign Policy]] | ad1 = Daniel | soyadı1 = Lucey | ad2 = Annie | soyadı2 = Sparrow | name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200115042408/https://foreignpolicy.com/2020/01/14/china-response-wuhan-pneumonia-better-sars/ | arşivtarihi = 15 Ocak 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="TIMEinfo">{{Web kaynağı | url = https://time.com/5768230/wuhan-pneumonia-flu-crisis-china-government/ | başlık = The Wuhan Pneumonia Crisis Highlights the Danger in China's Opaque Way of Doing Things | erişimtarihi = 13 Mart 2020 | tarih = 20 Ocak 2020 | eser = [[Time (dergi)|Time]] | ad = Charlie | soyadı = Campbell | name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200120110014/https://time.com/5768230/wuhan-pneumonia-flu-crisis-china-government/ | arşivtarihi = 20 Ocak 2020 | ölüurl =hayır}}</ref> Buna ek olarak, COVID-19 medyada sıklıkla sadece koronavirüs veya koronavirüs hastalığı olarak da bahsedildi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.milliyet.com.tr/gundem/corona-virusu-asisi-bulundu-mu-hangi-tarihte-ne-zaman-uygulanacak-korona-virusu-tedavisi-nasil-yapiliyor-iste-son-durum-6171405 | başlık = Corona Virüsü aşısı bulundu mu, hangi tarihte ne zaman uygulanacak? Korona Virüsü tedavisi nasıl yapılıyor? İşte son durum | erişimtarihi = 24 Mart 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322164657/https://www.milliyet.com.tr/gundem/corona-virusu-asisi-bulundu-mu-hangi-tarihte-ne-zaman-uygulanacak-korona-virusu-tedavisi-nasil-yapiliyor-iste-son-durum-6171405 | tarih = | dil = Türkçe | website = Milliyet | ölüurl = hayır }}</ref>
==== Antiviral ilaçlar ====
Çeşitli [[antiviral ilaç]]lar COVID-19'u tedavi etmesi için araştırılmakta, bazıları ise klinik araştırmalarda kullanılmaktadır.<ref name="LiDeClerq">{{Dergi kaynağı|başlık=Therapeutic options for the 2019 novel coronavirus (2019-nCoV)|tarih=Mart 2020|sayı=3|sayfalar=149-150|dergi=Nature Reviews. Drug Discovery|cilt=19|vauthors=Li G, De Clercq E|pmid=32127666|doi=10.1038/d41573-020-00016-0|doi-access=free}}</ref>


==Tarihi==
Mart 2020 itibarıyla [[remdesivir]]in etkinliğine dair belirsiz kanıtlar bulunmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Arguments in favor of remdesivir for treating SARS-CoV-2 infections|tarih=Mart 2020|sayfalar=105933|dergi=International Journal of Antimicrobial Agents|vauthors=Ko WC, Rolain JM, Lee NY, Chen PL, Huang CT, Lee PI, Hsueh PR|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105933}}</ref> Remdesivir, SARS-CoV-2'yi ''[[in vitro]]'' inhibe etmektedir.<ref name="pmid32020029">{{Dergi kaynağı|başlık=Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro|tarih=Şubat 2020|yazarlarıgöster=6|sayı=3|sayfalar=269-71|dergi=Cell Research|cilt=30|vauthors=Wang M, Cao R, Zhang L, Yang X, Liu J, Xu M, Shi Z, Hu Z, Zhong W, Xiao G|doi=10.1038/s41422-020-0282-0|name-list-format=vanc}}</ref> ABD, Çin ve İtalya'da [[Klinik araştırma|faz 3 klinik araştırmalar]] gerçekleştirilmektedir.<ref name="LiDeClerq" /><ref name=":1">{{Dergi kaynağı|url=https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168/pdf/3000168/COVID-19.pdf|başlık=BMJ Best Practices: COVID-19|dergi=BMJ|yıl=2020|soyadı=Beeching|ad=Nicholas J.|soyadı2=Fletcher|ad2=Tom E.|soyadı3=Fowler|ad3=Robert|name-list-format=vanc|ölüurl=evet|erişimtarihi=20 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200222170544/https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168/pdf/3000168/COVID-19.pdf|arşivtarihi=22 Şubat 2020}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://aifa.gov.it/-/aifa-e-gilead-annunciano-che-l-italia-e-tra-i-paesi-che-testeranno-l-antivirale-remdesivir-per-il-trattamento-del-covid-19 | başlık = AIFA e Gilead annunciano che l'Italia è tra i Paesi che testeranno l'antivirale remdesivir per il trattamento del COVID-19 | erişimtarihi = 19 Mart 2020 | dil = it-IT | website = aifa.gov.it | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319005459/https://www.aifa.gov.it/-/aifa-e-gilead-annunciano-che-l-italia-e-tra-i-paesi-che-testeranno-l-antivirale-remdesivir-per-il-trattamento-del-covid-19 | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =evet}}</ref>
Virüsün doğal olduğu ve hayvan kaynaklı olduğu,<ref name="NM-20200317">{{cite journal |vauthors=Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF |title=The proximal origin of SARS-CoV-2 |journal=Nature Medicine |volume=26 |issue=4 |pages=450–452 |date=April 2020 |pmid=32284615 |pmc=7095063 |doi=10.1038/s41591-020-0820-9}}</ref> [[spillover enfeksiyon]] yoluyla bulaştığı düşünülüyor.<ref>{{cite web|url=https://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming|title=The Man Who Saw the Pandemic Coming|last=Berger|first=Kevin|name-list-style=vanc|date=12 March 2020|website=Nautilus|access-date=16 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200315180124/http://nautil.us/issue/83/intelligence/the-man-who-saw-the-pandemic-coming|archive-date=15 March 2020|url-status=live}}</ref> Bilinen ilk insan vakalar [[Wuhan|Vuhan]], Hubei, Çin'de görülmüştür. Ocak 2020'de The Lancet'te yayınlanmış, doğrulanan ilk 41 vaka üzerinde yapılmış olan araştırmaya göre semptomların ilk başlangıç tarihi 1 Aralık 2019 olarak bildirilmiştir.<ref name="WuMarch2020">{{cite journal|vauthors=Wu YC, Chen CS, Chan YJ|date=March 2020|title=The outbreak of COVID-19: An overview|journal=Journal of the Chinese Medical Association|volume=83|issue=3|pages=217–220|doi=10.1097/JCMA.0000000000000270|pmc=7153464|pmid=32134861}}</ref><ref name="Wang24Jan2020">{{cite journal|vauthors=Wang C, Horby PW, Hayden FG, Gao GF|date=February 2020|title=A novel coronavirus outbreak of global health concern|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30185-9/abstract|journal=Lancet|volume=395|issue=10223|pages=470–473|doi=10.1016/S0140-6736(20)30185-9|pmc=7135038|pmid=31986257|doi-access=free}}</ref><ref name="AutoDW-67">{{cite journal|last=Cohen|first=Jon|date=January 2020|title=Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally|url=https://www.sciencemag.org/news/2020/01/wuhan-seafood-market-may-not-be-source-novel-virus-spreading-globally|journal=[[Science (journal)|Science]]|doi=10.1126/science.abb0611|doi-access=free |name-list-style=vanc}}</ref> DSÖ tarafından yapılan resmi yayınlara göre semptomların ilk başlangıç tarihi 8 Aralık 2019 olarak bildirildi.<ref>{{cite web|date=12 January 2020|title=Novel Coronavirus&nbsp;– China|url=https://www.who.int/csr/don/12-january-2020-novel-coronavirus-china/en/|website=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref> İnsandan insana bulaşma, DSÖ ve Çinli yetkililer tarafından 20 Ocak 2020'ye kadar doğrulandı.<ref>{{cite news|last1=Kessler|first1=Glenn|date=17 April 2020|title=Trump's false claim that the WHO said the coronavirus was 'not communicable'|work=[[The Washington Post]]|url=https://www.washingtonpost.com/politics/2020/04/17/trumps-false-claim-that-who-said-coronavirus-was-not-communicable/|url-status=live|access-date=17 April 2020|archive-url=https://archive.today/20200417193804/https://www.washingtonpost.com/politics/2020/04/17/trumps-false-claim-that-who-said-coronavirus-was-not-communicable/|archive-date=17 April 2020|name-list-style=vanc}}</ref><ref>{{cite news|last1=Kuo|first1=Lily|date=21 January 2020|title=China confirms human-to-human transmission of coronavirus|work=[[The Guardian]]|url=https://www.theguardian.com/world/2020/jan/20/coronavirus-spreads-to-beijing-as-china-confirms-new-cases|access-date=18 April 2020|name-list-style=vanc}}</ref> Resmi Çin kaynaklarına göre, virüs çoğunlukla, canlı hayvan satımının da gerçekleştiği Huanan Deniz Ürünleri Toptancı Pazarı ile bağlantılıydı.<ref name="characteristicsZH">{{cite journal|author1=Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|date=February 2020|title=[The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China]|journal=Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi|language=zh|volume=41|issue=2|pages=145–151|doi=10.3760/cma.j.issn.0254-6450.2020.02.003|pmid=32064853|s2cid=211133882}}</ref> Mayıs 2020'de, Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi direktörü George Gao, deniz ürünleri pazarından toplanan hayvan örneklerine uygulanan testlerin negatif sonuç verdiğini ve pazarın ilk salgın yeri olmadığını, yalnızca erken yaşanmış bir süper yayılma olayı bölgesi olduğunu açıkladı.<ref>{{cite news|last=Areddy|first=James T.|date=26 May 2020|title=China Rules Out Animal Market and Lab as Coronavirus Origin|work=[[The Wall Street Journal]]|url=https://www.wsj.com/articles/china-rules-out-animal-market-and-lab-as-coronavirus-origin-11590517508|access-date=29 May 2020|url-access=subscription}}</ref> 18 Aralık 2019'da İtalya'nın Milano ve Torino kentlerinden toplanan atık sularda virüsün izlerine ulaşıldı.<ref>{{cite news|last=Kelland|first=Kate|date=19 June 2020|title=Italy sewage study suggests COVID-19 was there in December 2019|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-italy-sewage/italy-sewage-study-suggests-covid-19-was-there-in-december-2019-idUSKBN23Q1J9|access-date=23 June 2020}}</ref>


İlk vakanın (patient-zero diye de bilinir) nereden olduğuna dair bazı teoriler bulunmaktadır.<ref name="patientZero">{{cite news|last1=Duarte|first1=Fernando|date=24 February 2020|title=As the cases of coronavirus increase in China and around the world, the hunt is on to identify "patient zero".|work=BBC News Online|url=https://www.bbc.com/future/article/20200221-coronavirus-the-harmful-hunt-for-covid-19s-patient-zero|access-date=22 March 2020|name-list-style=vanc}}</ref> Filogenetik bilimi, SARS-CoV-2'nin Ekim veya Kasım 2019'da ortaya çıktığını tahmin ediyor.<ref name="evolutionary">{{cite journal|last1=Li|first1=Xingguang|last2=Zai|first2=Junjie|last3=Zhao|first3=Qiang|last4=Nie|first4=Qing|last5=Li|first5=Yi|last6=Foley|first6=Brian T.|last7=Chaillon|first7=Antoine|date=11 March 2020|title=Evolutionary history, potential intermediate animal host, and cross‐species analyses of SARS‐CoV‐2|journal=Journal of Medical Virology|doi=10.1002/jmv.25731|pmc=7228310|pmid=32104911}}</ref><ref name="zoonotic">{{cite journal|last1=Andersen|first1=Kristian G.|last2=Rambaut|first2=Andrew|last3=Lipkin|first3=W. Ian|last4=Holmes|first4=Edward C.|last5=Garry|first5=Robert F.|date=17 March 2020|title=The proximal origin of SARS-CoV-2|journal=Nature Medicine|volume=26|issue=4|pages=450–452|doi=10.1038/s41591-020-0820-9|pmc=7095063|pmid=32284615|doi-access=free}}</ref><ref name="dorp_evo">{{cite journal|last1=van Dorp|first1=Lucy|last2=Acman|first2=Mislav|last3=Richard|first3=Damien|last4=Shaw|first4=Liam P.|last5=Ford|first5=Charlotte E.|last6=Ormond|first6=Louise|last7=Owen|first7=Christopher J.|last8=Pang|first8=Juanita|last9=Tan|first9=Cedric C.S.|last10=Boshier|first10=Florencia A.T.|last11=Ortiz|first11=Arturo Torres|date=September 2020|title=Emergence of genomic diversity and recurrent mutations in SARS-CoV-2|journal=Infection, Genetics and Evolution|volume=83|pages=104351|doi=10.1016/j.meegid.2020.104351|pmc=7199730|pmid=32387564|last12=Balloux|first12=François}}</ref> Bulgular, yarasaları enfekte eden bir koronavirüs türünün başka bir yabani hayvan aracılığıyla insanlara geçmiş olabileceğini gösteriyor. <ref>{{Cite news|last=Shield|first=Charli|date=26 March 2020|title=Coronavirus: From bats to pangolins, how do viruses reach us?|work=[[Deutsche Welle]]|url=https://www.dw.com/en/coronavirus-from-bats-to-pangolins-how-do-viruses-reach-us/a-52291570|url-status=live|access-date=1 December 2020}}</ref> Aralık 2019'dan itibaren enfeksiyonun yayılması neredeyse tamamen insandan insana bulaşma yoluyla gerçekleşti.<ref name="Epidemiology2020Feb17">{{cite journal|vauthors=Yanping Z, et al.|collaboration=The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|title=The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19)&nbsp;– China, 2020|url=http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|journal=China CDC Weekly|volume=2|issue=8|pages=113–122|date=February 2020|publisher=[[Chinese Center for Disease Control and Prevention]]|doi=10.46234/ccdcw2020.032|access-date=18 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200219142101/http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|archive-date=19 February 2020|url-status=live|doi-access=free}}</ref><ref name="Heymann Shindo 2020 pp. 542–45">{{cite journal |vauthors=Heymann DL, Shindo N |title=COVID-19: what is next for public health? |journal=Lancet |volume=395 |issue=10224 |pages=542–545 |date=February 2020 |pmid=32061313 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30374-3 |doi-access=free}}</ref> Hubei'deki koronavirüs vaka sayısı kademeli olarak artarak 20 Aralık'ta 60'a,<ref>{{Cite web|last=March 2020|first=Jeanna Bryner-Live Science Editor-in-Chief 14|title=1st known case of coronavirus traced back to November in China|url=https://www.livescience.com/first-case-coronavirus-found.html|access-date=31 May 2020|website=livescience.com}}</ref> 31 Aralık'ta ise en az 266'ya ulaştı.<ref>{{Cite web|last=Politics|first=Canadian|date=8 April 2020|title=The birth of a pandemic: How COVID-19 went from Wuhan to Toronto {{!}} National Post|url=https://nationalpost.com/news/politics/the-birth-of-a-pandemic-how-covid-19-went-from-wuhan-to-toronto|access-date=31 May 2020}}</ref> 24 Aralık'ta Wuhan Merkez Hastanesi, çözülememiş bir klinik vakadan alınan bronkoalveolar lavaj sıvısı numunesini Vision Medicals Şirketi'ne gönderdi. 27 ve 28 Aralık'ta Vision Medicals, Vuhan Merkez Hastanesine ve Çin 'in Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi'ne test sonuçlarının yeni bir coronavirus gösterdiğini bildirdi.<ref name="caixintrace">{{Cite news|author=高昱|date=26 February 2020|title=独家 {{!}} 新冠病毒基因测序溯源：警报是何时拉响的|language=zh|trans-title=Exclusive {{!}} Tracing the New Coronavirus gene sequencing: when did the alarm sound|work=[[Caixin]]|url=http://china.caixin.com/2020-02-26/101520972.html|url-status=dead|access-date=1 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200227094018/http://china.caixin.com/2020-02-26/101520972.html|archive-date=27 February 2020}}</ref> 26 Aralık'ta nedeni bilinmeyen bir zatürre kümesi gözlemlendi ve tedavisi Hubei Eyalet Hastanesi'nde Zhang Jixian adlı doktor tarafından yapıldı. Zhang Jixian bu vakayı 27 Aralık'ta Wuhan, Jianghan'daki Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi'ne bildirdi..<ref>{{Cite web|author1=路子康|title=最早上报疫情的她，怎样发现这种不一样的肺炎|url=https://news.china.com/zw/news/13000776/20200209/37780703.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20200302165302/https://news.china.com/zw/news/13000776/20200209/37780703.html|archive-date=2 March 2020|access-date=11 February 2020|website=中国网新闻|location=北京|language=zh-cn}}</ref>
[[Sıtma]] tedavisinde kullanılan [[klorokin]] Şubat 2020'de Çin'de tedavi için araştırılmış, öncül sonuçlar maddeyi etkin göstermiştir.<ref name="JianjunZhXu_chloroquine">{{Dergi kaynağı|başlık=Breakthrough: Chloroquine phosphate has shown apparent efficacy in treatment of COVID-19 associated pneumonia in clinical studies|tarih=Şubat 2020|sayı=1|sayfalar=72-73|dergi=Bioscience Trends|cilt=14|vauthors=Gao J, Tian Z, Yang X|doi=10.5582/bst.2020.01047|name-list-format=vanc}}</ref> Klorokin ve [[hidroksiklorokin]], ikinci madde daha güçlü ve güvenli olacak şekilde SARS-CoV-2'yi ''in vitro'' inhibe etmektedir.<ref name="antiviral-act">{{Dergi kaynağı|başlık=In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)|tarih=Mart 2020|yazarlarıgöster=6|dergi=Clinical Infectious Diseases|vauthors=Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D|doi=10.1093/cid/ciaa237|pmid=32150618}}</ref> Bir çalışmadan öncül sonuçlar, klorokinin COVID-2019 ile ilişkili pnömoni tedavisinde "akciğer filmi bulgularını iyileştirdiğini, negatif testleri teşvik ettiğini ve hastalık süresini kısalttığını" belirtmiştir.<ref name="JianjunZhXu_chloroquine" /> Ancak araştırmanın daha çok incelenmesi gerektiği düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Of chloroquine and COVID-19|tarih=Mart 2020|sayfalar=104762|dergi=Antiviral Research|cilt=177|vauthors=Touret F, de Lamballerie X|pmid=32147496|doi=10.1016/j.antiviral.2020.104762}}</ref>


Vuhan Belediyesi Sağlık Komisyonu, ilk olarak 31 Aralık'ta kamuoyuna nedeni bilinmeyen 27 doğrulanmış vakaya sahip bir pnömoni salgını yaşandığını duyurdu.<ref name="AutoDW-69">{{cite web|title=Novel Coronavirus|url=https://www.who.int/westernpacific/emergencies/novel-coronavirus|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200202151307/https://www.who.int/westernpacific/emergencies/novel-coronavirus|archive-date=2 February 2020|access-date=6 February 2020|work=[[World Health Organization]] (WHO)}}</ref><ref>{{cite news|date=31 December 2019|title=武汉现不明原因肺炎 官方确认属实：已经做好隔离|publisher=Xinhua Net 新華網|url=https://news.163.com/19/1231/10/F1NGTJNJ00019K82.html|access-date=31 March 2020}}</ref><ref name="AutoDW-68">{{cite web|date=31 December 2019|title=Archived copy|script-title=zh:武汉市卫健委关于当前我市肺炎疫情的情况通报|url=http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2019123108989|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20200109215413/http://wjw.wuhan.gov.cn/front/web/showDetail/2019123108989|archive-date=9 January 2020|access-date=8 February 2020|work=WJW.Wuhan.gov.cn|publisher=Wuhan Municipal Health Commission|language=zh}}</ref><ref name="bbc50984025">{{Cite news|date=3 January 2020|title=Mystery pneumonia virus probed in China|work=[[BBC News Online]]|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-china-50984025|url-status=live|access-date=29 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200105051949/https://www.bbc.com/news/world-asia-china-50984025|archive-date=5 January 2020}}</ref>
[[Azitromisin]], hidroksiklorokin ile kombinasyon halinde potansiyel bir tedavi olarak incelenmiştir. Bir klinik çalışma, SARS-CoV-2'ye sahip olduğu [[Koronavirüs hastalığı 2019#Tanı|PCR testleri]] ile doğrulanmış olan 36 deneği değerlendirmiştir. Deneklerden 20'si ilaçlardan birini veya her ikisini, geri kalan 16'sı ise [[Plasebo etkisi|plasebo]] ilaçları almıştır. Altı gün sonra virolojik açıdan iyileşmenin ([[Polimeraz zincir reaksiyonu|PCR]] testlerine göre virüsün negatif çıkması), hem azitromisin hem de hidroksiklorokin ile tedavi edilmiş vakaların %100'ünde, sadece hidroksiklorokin almış hastaların %57,1'inde, kontrol grubunun ise %12,5'inde görüldüğü rapor edilmiştir.<ref name="GAUT2020">{{Web kaynağı | url = https://www.mediterranee-infection.com/wp-content/uploads/2020/03/Hydroxychloroquine_final_DOI_IJAA.pdf | başlık = Hydroxychloroquine and azithromycin as a treatment of COVID-19: results of an openlabel non-randomized clinical trial | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318182103/https://www.mediterranee-infection.com/wp-content/uploads/2020/03/Hydroxychloroquine_final_DOI_IJAA.pdf | erişimtarihi = 24 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>


Salgının ilk aşamalarında, vaka sayısı yaklaşık olarak her yedi buçuk günde bir ikiye katlandı.<ref name="Qun29Jan2020">{{cite journal|display-authors=6|vauthors=Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, Ren R, Leung KS, Lau EH, Wong JY, Xing X, Xiang N, Wu Y, Li C, Chen Q, Li D, Liu T, Zhao J, Liu M, Tu W, Chen C, Jin L, Yang R, Wang Q, Zhou S, Wang R, Liu H, Luo Y, Liu Y, Shao G, Li H, Tao Z, Yang Y, Deng Z, Liu B, Ma Z, Zhang Y, Shi G, Lam TT, Wu JT, Gao GF, Cowling BJ, Yang B, Leung GM, Feng Z|date=March 2020|title=Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-Infected Pneumonia|journal=New England Journal of Medicine|volume=382|issue=13|pages=1199–1207|doi=10.1056/NEJMoa2001316|pmc=7121484|pmid=31995857|doi-access=free}}</ref> Virüs, 2020 Ocak ayında Çin Yeni Yılı göçü nedeniyle ve Vuhan'ın büyük bir demiryolu kavşağına sahip bir ulaşım merkezi olmasından ötürü diğer Çin eyaletlerine de yayıldı.<ref name="WHOReport24Feb2020" /> 20 Ocak'ta, Çin bir gün içerisinde 140'a yakın yeni vaka bildirdi.<ref name="france2420200120">{{Cite news|date=20 January 2020|title=China confirms sharp rise in cases of SARS-like virus across the country|url=https://www.france24.com/en/20200120-china-confirms-sharp-rise-in-cases-of-sars-like-virus-across-the-country|url-status=live|access-date=20 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120055618/https://www.france24.com/en/20200120-china-confirms-sharp-rise-in-cases-of-sars-like-virus-across-the-country|archive-date=20 January 2020}}</ref> Daha sonraki resmi veriler bu tarihten önce semptom geliştirmiş 6.174 kişinin bulunduğunu,<ref name="Epidemiology17Feb2020">{{Cite journal|author=The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team|date=February 2020|title=The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19)&nbsp;– China, 2020|url=http://weekly.chinacdc.cn/en/article/id/e53946e2-c6c4-41e9-9a9b-fea8db1a8f51|journal=China CDC Weekly|volume=2|issue=8|pages=113–122|doi=10.46234/ccdcw2020.032|access-date=18 March 2020|doi-access=free}}</ref> ve bu sayıdan daha fazla kişinin enfekte olma ihtimali olduğunu göstermiştir.<ref name="flattery">{{cite news|date=25 April 2020|title=Flattery and foot dragging: China's influence over the WHO under scrutiny|work=[[The Globe and Mail]]|url=https://www.theglobeandmail.com/world/article-flattery-and-foot-dragging-chinas-influence-over-the-who-under/}}</ref> ''[[The Lancet]]'' dergisi 24 Ocak'ta hastalığın insandan insana bulaşabildiğini belirtti ve ayrıca "pandemi potansiyeli" taşıdığı için sağlık çalışanlarına koruyucu önlemler almalarını ve bu hastalığa karşı testler uygulamalarını önerdi.<ref name="Huang24Jan2020">{{cite journal |vauthors=Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, Zhang L, Fan G, Xu J, Gu X, Cheng Z, Yu T, Xia J, Wei Y, Wu W, Xie X, Yin W, Li H, Liu M, Xiao Y, Gao H, Guo L, Xie J, Wang G, Jiang R, Gao Z, Jin Q, Wang J, Cao B |display-authors=6 |date=January 2020 |title=Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China |url=https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2820%2930183-5 |journal=Lancet |volume=395 |issue=10223 |pages=497–506 |doi=10.1016/S0140-6736(20)30183-5 |doi-access=free |pmc=7159299 |pmid=31986264}}</ref><ref name="Horton 18 March">{{cite web|last1=Horton|first1=Richard|author-link=Richard Horton (editor)|date=18 March 2020|title=Scientists have been sounding the alarm on coronavirus for months. Why did Britain fail to act?|url=http://www.theguardian.com/commentisfree/2020/mar/18/coronavirus-uk-expert-advice-wrong|access-date=23 April 2020|website=The Guardian | name-list-style=vanc}}</ref> 30 Ocak'ta DSÖ, koronavirüsü Uluslararası Öneme Sahip Halk Sağlığı Acil Durumu ilan etti.<ref name="flattery" /> Bu zamana kadar salgın 100 ile 200 kat ararsı bir artış göstermiştir.<ref>{{Cite web|date=2 June 2020|title=China delayed releasing coronavirus info, frustrating WHO|url=https://apnews.com/3c061794970661042b18d5aeaaed9fae|access-date=3 June 2020|website=AP NEWS}}</ref>
[[Teicoplanin]], SARS-CoV-2'yi ve akrabası olduğu [[MERS]] koronavirüslerini inhibe etmekte olup, COVID-19 tedavisi için potansiyel bir ilaç olarak düşünülmektedir.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Teicoplanin: an alternative drug for the treatment of coronavirus COVID-19?|tarih=Mart 2020|sayfalar=105944|dergi=Int. J. Antimicrob. Agents|vauthors=Baron SA, Devaux C, Colson P, Raoult D, Rolain JM|doi=10.1016/j.ijantimicag.2020.105944}}</ref>


31 Ocak 2020'de İtalya, ilk iki vakasını onayladı, bu vakalar Çin'den gelen turistlerdi.<ref name="Corriere_20Jan">{{cite web|date=31 January 2020|title=Coronavirus: Primi due casi in Italia|trans-title=Coronavirus: First two cases in Italy|url=https://www.corriere.it/cronache/20_gennaio_30/coronavirus-italia-corona-9d6dc436-4343-11ea-bdc8-faf1f56f19b7.shtml|access-date=31 January 2020|work=Corriere della sera|language=it}}</ref> Dünya Sağlık Örgütü tarafından 13 Mart 2020'de Avrupa'nın artık koronavirüs krizinin merkez üssü hâline geldiği bildirildi.<ref name="nypost20200313">{{cite news|last1=Fredericks|first1=Bob|date=13 March 2020|title=WHO says Europe is new epicenter of coronavirus pandemic|work=[[New York Post]]|url=https://nypost.com/2020/03/13/who-says-europe-is-new-epicenter-of-coronavirus-pandemic/|access-date=9 May 2020|name-list-style=vanc}}</ref> 19 Mart 2020'de İtalya, en çok ölümün yaşandığı ülke olarak Çin'i geride bıraktı.<ref name="sky11960412">{{cite web|title=Coronavirus: Number of COVID-19 deaths in Italy surpasses China as total reaches 3,405|url=https://news.sky.com/story/coronavirus-number-of-covid-19-deaths-in-italy-surpasses-china-as-total-reaches-3-405-11960412|access-date=7 May 2020|publisher=Sky News}}</ref> 26 Mart'ta Amerika Birleşik Devletleri, dünyada en çok onaylanmış vakaya sahip olarak Çin ve İtalya'yı geçti .<ref name="NYT-20200326">{{cite news|last1=McNeil Jr.|first1=Donald G.|author-link=Donald McNeil Jr.|date=26 March 2020|title=The U.S. Now Leads the World in Confirmed Coronavirus Cases|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2020/03/26/health/usa-coronavirus-cases.html|access-date=27 March 2020|name-list-style=vanc}}</ref> Koronavirüs genomları üzerine yapılan araştırmalar, New York'taki COVID-19 vakalarının çoğunun, Çin ve diğer Asya ülkelerinin aksine Avrupa ülkelerinden gelen turistlerden kaynaklandığını gösteriyor.<ref name="20200408nytimes">{{cite news|date=8 April 2020|title=Studies Show N.Y. Outbreak Originated in Europe|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2020/04/08/us/coronavirus-live-updates.html}}</ref>
2020 yılında ''[[New England Journal of Medicine]]'' dergisinde yayımlanmış bir [[randomize kontrollü çalışma]], kombine [[lopinavir/ritonavir]] tedavisinin COVID19'a karşı etkili olmadığını belirlemiş, bu ilaç kombinasyonlarının, tek başına standart hastane bakımı ile kıyaslandığında hastanede kalma süresinde kısalmaya veya daha iyi sonuçlara yol açmadığını açıklamıştır.<ref>{{Dergi kaynağı|başlık=A Trial of Lopinavir-Ritonavir in Adults Hospitalized with Severe Covid-19|tarih=Mart 2020|yazarlarıgöster=6|dergi=The New England Journal of Medicine|vauthors=Cao B, Wang Y, Wen D, Liu W, Wang J, Fan G, Ruan L, Song B, Cai Y, Wei M, Li X, Xia J, Chen N, Xiang J, Yu T, Bai T, Xie X, Zhang L, Li C, Yuan Y, Chen H, Li H, Huang H, Tu S, Gong F, Liu Y, Wei Y, Dong C, Zhou F, Gu X, Xu J, Liu Z, Zhang Y, Li H, Shang L, Wang K, Li K, Zhou X, Dong X, Qu Z, Lu S, Hu X, Ruan S, Luo S, Wu J, Peng L, Cheng F, Pan L, Zou J, Jia C, Wang J, Liu X, Wang S, Wu X, Ge Q, He J, Zhan H, Qiu F, Guo L, Huang C, Jaki T, Hayden FG, Horby PW, Zhang D, Wang C|pmid=32187464|doi=10.1056/NEJMoa2001282}}</ref>


11 Haziran 2020'de 55 günlük bir aradan sonra Beijing'de ikinci dalga başlamıştır,<ref name=":42">{{Cite web|date=16 June 2020|title=Beijing Covid-19 outbreak puts food markets back in infection focus|url=https://www.scmp.com/news/china/society/article/3089161/beijing-covid-19-outbreak-puts-food-markets-back-infection-focus|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200616040222/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3089161/beijing-covid-19-outbreak-puts-food-markets-back-infection-focus|archive-date=16 June 2020|access-date=17 June 2020|website=South China Morning Post}}</ref> Ayrıca bu vakaların büyük çoğunluğunun [[Xinfadi Market|Xinfadi Toptan Satış Pazarı]]'na gittiği belirtildi.<ref name=":42" /><ref>{{Cite web|title=Beijing logs record 36 COVID-19 cases, linked to market cluster|url=https://www.channelnewsasia.com/news/asia/covid-19-cases-china-beijing-market-cluster-12833874|access-date=17 June 2020|website=CNA}}</ref>
Şubat 2020'de [[Favipiravir]], COVID-19 hastalığının deneysel tedavisi için incelenmektedir. 80 kişilik küçük bir araştırmanın sonuçlarına göre favipiravir, lopinavir/ritonavir kombinesine göre COVID-19 tedavisi için daha etkilidir. 17 Mart 2020 tarihli Çinli yetkililer tarafından yapılmış bir açıklamaya göre ilacın Vuhan ve Shenzhen'de meydana gelmiş vakaların tedavisinde etkili olduğu açıklanmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200317_48/ |başlık=NHK World News ‘China: Avigan effective in tackling coronavirus’ |erişimtarihi=20 Mart 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200318153606/https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200317_48/ |arşivtarihi=18 Mart 2020 |ölüurl=evet}}</ref><ref name="Guardian 2020">{{Haber kaynağı|url=https://www.theguardian.com/world/2020/mar/18/japanese-flu-drug-clearly-effective-in-treating-coronavirus-says-china|başlık=Japanese flu drug 'clearly effective' in treating coronavirus, says China|erişimtarihi=18 Mart 2020|tarih=18 Mart 2020|eser=The Guardian|yazar=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200318200544/https://www.theguardian.com/world/2020/mar/18/japanese-flu-drug-clearly-effective-in-treating-coronavirus-says-china|arşivtarihi=18 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref>


==Diğer hayvanlar==
[[Kamostat]], [[TMPRSS2|transmembran proteaz, serin 2]] (TMPRSS2) enziminin bir inhibitörüdür. [[HeLa]] hücrelerinde TMPRSS2'nin inhibe edilmesi, [[Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsü|SARS-CoV]] ve [[insan koronavirüsü NL63]] enfeksiyonlarının kısmen bloke edilmesine yol açmaktadır.<ref>{{Dergi kaynağı|url=|başlık=Simultaneous treatment of human bronchial epithelial cells with serine and cysteine protease inhibitors prevents severe acute respiratory syndrome coronavirus entry|tarih=Haziran 2012|sayı=12|sayfalar=6537-45|dergi=J. Virol.|cilt=86|vauthors=Kawase M, Shirato K, van der Hoek L, Taguchi F, Matsuyama S|pmid=22496216|pmc=3393535|doi=10.1128/JVI.00094-12}}</ref> Bir ''[[in vitro]]'' çalışma, Camostat'ın [[Calu-3]] akciğer hücrelerinin COVID-19'dan sorumlu virüs SARS-CoV-2 tarafından enfekte edilmesini önemli ölçüde azalttığını göstermektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(20)30229-4?rss=yes#%20 | başlık = SARS-CoV-2 Cell Entry Depends on ACE2 and TMPRSS2 and Is Blocked by a Clinically Proven Protease Inhibitor | erişimtarihi = 5 Mart 2020 | tarih = 5 Mart 2020 | website = Cell | soyadı = Hoffman | ad = Markus | ölüurl =hayır| arşivurl = https://web.archive.org/web/20200314144122/https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(20)30229-4?rss=yes#%20 | arşivtarihi = 14 Mart 2020 }}</ref><ref name=":5">{{Dergi kaynağı|başlık=The novel coronavirus 2019 (2019-nCoV) uses the SARS-coronavirus receptor ACE2 and the cellular protease TMPRSS2 for entry into target cells|tarih=31 Ocak 2020|dergi=[[bioRxiv]]|tür=preprint|ad4=Marcel|soyadı2=Kleine-Weber|ad2=Hannah|soyadı3=Krüger|ad3=Nadine|soyadı4=Müller|ad5=Christian|soyadı5=Drosten|ad=Markus|ad6=Stefan|name-list-format=vanc|doi=10.1101/2020.01.31.929042|soyadı6=Pöhlmann|soyadı=Hoffmann|doi-access=free}}</ref>
İnsanların diğer hayvanlara bu hastalığı bulaştırabildiği gözlemlenmiştir, bu durumlara zooantroponoz denir. [[Liège]], Belçika'daki bir kedinin COVID-19 hastası sahibinden bir hafta sonra semptomları (ishal, istifra, nefes almakta zorluk) göstermesi üzerine kediye test yapılmış ve kedinin de COVID-19 hastası olduğu ortaya çıkmıştır.<ref>{{cite web|url=https://www.brusselstimes.com/all-news/belgium-all-news/103003/coronavirus-belgian-woman-infected-her-cat/ |title=Coronavirus: Belgian cat infected by owner |publisher=Brusselstimes.com |date=27 March 2020 |access-date=12 April 2020}}</ref> New York'taki Bronx Hayvanat Bahçesi'ndeki kaplan ve aslanların test sonuçlarının pozitif olduğu; kuru öksürük ve iştahsızlık gibi semptomları gösterdikleri görülmüştür.<ref>{{cite news |last=Goldstein |first=Joseph |name-list-style=vanc |title=Bronx Zoo Tiger Is Sick With the Coronavirus |url=https://www.nytimes.com/2020/04/06/nyregion/bronx-zoo-tiger-coronavirus.html |website=[[The New York Times]] |date=6 April 2020 |access-date=9 April 2020}}</ref> Hollanda'daki bir çiftlikte iki [[vizon]]<nowiki/>un test sonuçları pozitif çıkmıştır.<ref>{{cite web|url=https://www.foxnews.com/world/mink-netherlands-coronavirus-farm |title=Coronavirus hits Netherlands farm animals as minks test positive for virus |publisher=Fox News |date=26 April 2020|access-date=27 April 2020}}</ref> 31, Ekim, 2020 tarihi ihtibariyle Danimarka'daki 175 vizon çiftliğinde enfeksiyonlara rastlanmıştır, ayrıca ABD, Finlandiya, İsveç ve İspanya'da da enfekte vizonlar bulunmaktadır.<ref>{{cite web|url=https://ing.dk/artikel/myndigheder-vildrede-175-minkfarme-smittet-ingen-forstaar-hvorfor-240149 |title=Professor: I værste fald kan Danmark med verdens største coronaudbrud i mink blive et nyt Wuhan |publisher=Berlingske Tidende |date=31 October 2020|access-date=31 October 2020}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.sciencemag.org/news/2020/08/covid-19-hits-us-mink-farms-after-ripping-through-europe |title=COVID-19 hits U.S. mink farms after ripping through Europe |publisher=ScienceMag.org |date=18 August 2020|access-date=31 October 2020}}</ref>
<!---[[:en:Nitazoxanide|Nitazoxanide]] has been recommended for further ''[[:en:In_vivo|in vivo]]'' study after demonstrating low concentration inhibition of SARS-CoV-2.<ref name="pmid32020029" />-->


Evcil hayvanlar üzerine yapılan bir araştırmada kedilerin ve [[ferret|feretlerin]] COVID-19'a karşı oldukça duyarlı oldukları ortaya çıkmış, bu araştırma köpeklerin düşük viral repleksiyon göstererek kedi ve feretlere oranla COVID-19'a karşı daha dirençli olduklarını göstermiştir. Bu araştırmada domuzlara, ördeklere ve tavuklara COVID-19 bulaşabildiğine dair herhangi bir kanıt bulunamamıştır.<ref>{{cite journal |vauthors=Shi J, Wen Z, Zhong G, Yang H, Wang C, Huang B, Liu R, He X, Shuai L, Sun Z, Zhao Y, Liu P, Liang L, Cui P, Wang J, Zhang X, Guan Y, Tan W, Wu G, Chen H, Bu Z |display-authors=6 |title=Susceptibility of ferrets, cats, dogs, and other domesticated animals to SARS-coronavirus 2 |journal=Science |pages=1016–1020 |date=April 2020 |volume=368 |issue=6494 |pmid=32269068 |pmc=7164390 |doi=10.1126/science.abb7015 |doi-access=free}}</ref> Büyük insansı maymunların COVID-19 enfeksiyonu kapıp kapamadıkları ile ilgili herhangi bir bilgi yoktur, ancak hayvan barınaklarının bir çoğu diğer solunum hastalıkları gibi COVID-19'un da insanlardan insansı maymunlara bulaşabileceğini düşünmektedirler..<ref>{{cite journal|doi=10.1146/knowable-120220-3|title=Protecting great apes from the unknown effects of Covid-19|year=2020|last1=Rocheleau|first1=Jackie|journal=Knowable Magazine}}</ref>
==== Sitokin fırtınası engelleyiciler ====
[[Sitokin fırtınası]], ileri evrelerdeki şiddetli COVID-19 vakalarında görülebilen ve aşırı [[sitokin]] üretimine bağlı ölümcül olabilen tıbbi bir komplikasyondur. [[Hidroksiklorokin]]in sitokin fırtınalarına karşı etki gösterdiğine dair kanıt bulunmaktadır.<ref name="pmid32150618">{{Dergi kaynağı|başlık=In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)|tarih=Mart 2020|sayı=|sayfalar=|dergi=Clin. Infect. Dis.|cilt=|vauthors=Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D|pmid=32150618|doi=10.1093/cid/ciaa237}}</ref>


2020 Ağustos itibariyle, onlarca kedi ve köpeğin COVID-19 pozitif olduğu bilinmektedir, ancak ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'ne göre kedi ve köpeklerden insanlara hastalığın bulaşabileceğini gösteren herhangi bir kanıt yoktur.<ref name="shortwave_pets">{{Cite web|url=https://www.npr.org/2020/08/10/900804849/the-first-dog-with-covid-19-has-died-and-theres-a-lot-we-still-don-t-know|title=1st U.S. Dog With COVID-19 Has Died, And There's A Lot We Still Don't Know : Short Wave|website=NPR.org}}</ref> ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri potansiyel hastaların evcil hayvanları ile yakın temasta bulunmamalarını önermektedir.<ref name="shortwave_pets" />
Küçük bir araştırmanın ardından Çin'deki yetkililer [[Tocilizumab]] adlı ilacı, hastalığın tedavisinde izlenecek adımlar içerisine almıştır.<ref name="tocil-1">{{Haber kaynağı|url=https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-china-roche-hldg/china-approves-use-of-roche-arthritis-drug-for-coronavirus-patients-idUSKBN20R0LF|başlık=China approves use of Roche drug in battle against coronavirus complications|erişimtarihi=14 Mart 2020|tarih=3 Mart 2020|eser=[[Reuters]]|soyadı1=Liu|ad1=Roxanne|soyadı2=Miller|ad2=Josh|name-list-format=vanc|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200312204625/https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-china-roche-hldg/china-approves-use-of-roche-arthritis-drug-for-coronavirus-patients-idUSKBN20R0LF|arşivtarihi=12 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="tocil-2">{{dergi kaynağı|url=http://chinaxiv.org/abs/202003.00026|başlık=Effective Treatment of Severe COVID-19 Patients with Tocilizumab|erişimtarihi=14 Mart 2020|tarih=5 Mart 2020|doikırıktarihi=2020-03-16|yayıncı=ChinaXiv.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200319022047/http://chinaxiv.org/abs/202003.00026|arşivtarihi=19 Mart 2020|ölüurl=evet}}</ref> Madde, ileri düzey hastalarda göstermiş olduğu olumlu sonuçlar neticesinde, İtalya'da ulusal düzeyde randomize olmayan 2. faz klinik araştırmadan geçmektedir.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = https://aifa.gov.it/-/azioni-intraprese-per-favorire-la-ricerca-e-l-accesso-ai-nuovi-farmaci-per-il-trattamento-del-covid-19 | başlık = Azioni intraprese per favorire la ricerca e l'accesso ai nuovi farmaci per il trattamento del COVID-19 | erişimtarihi = 18 Mart 2020 | dil = it-IT | website = aifa.gov.it | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200324131735/https://www.aifa.gov.it/-/azioni-intraprese-per-favorire-la-ricerca-e-l-accesso-ai-nuovi-farmaci-per-il-trattamento-del-covid-19 |arşivtarihi= 24 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="tocil-3">{{Web kaynağı | url = http://www.ansa.it/english/news/general_news/2020/03/13/3-patients-get-better-on-arthritis-drug_90d4764d-d93f-463e-ab07-168b34b084d0.html | başlık = 3 patients get better on arthritis drug | erişimtarihi = 14 Mart 2020 | tarih = 5 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319022045/http://www.ansa.it/english/news/general_news/2020/03/13/3-patients-get-better-on-arthritis-drug_90d4764d-d93f-463e-ab07-168b34b084d0.html | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="tocil-4">{{Haber kaynağı|url=https://www.ilmessaggero.it/italia/coronavirus_farmaco_artrite_ultime_notizie_news_napoli-5109045.html|başlık=Coronavirus, via libera dell'Aifa al farmaco anti-artrite efficace su 3 pazienti e a un antivirale: test in 5 centri|erişimtarihi=14 Mart 2020|dil=it|gazete=[[Il Messaggero]]|çeviribaşlık=Coronavirus, Aifa gives go-ahead to effective anti-arthritis drug on 3 patients and an antiviral: test in 5 centers|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200319022047/https://www.ilmessaggero.it/italia/coronavirus_farmaco_artrite_ultime_notizie_news_napoli-5109045.html|arşivtarihi=19 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref> İlaç, sitokin fırtınalarını belirlemeye yarayan serum [[ferritin]] kan tahlilleri ile birlikte kullanılmaktadır.<ref name="tocil-8">{{Dergi kaynağı|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30628-0/fulltext|başlık=COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression|erişimtarihi=19 Mart 2020|tarih=16 Mart 2020|yazarlarıgöster=3|dergi=[[The Lancet]]|vauthors=Mehta P, McAuley DF, Brown M, Sanchez E, Tattersall RS, Manson JJ|doi=10.1016/S0140-6736(20)30628-0|pmid=32192578|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200322045751/https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30628-0/fulltext|arşivtarihi=22 Mart 2020|ölüurl=evet}}</ref><ref name="tocil-5">{{Web kaynağı | url = https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome | başlık = How doctors can potentially significantly reduce the number of deaths from Covid-19 | erişimtarihi = 14 Mart 2020 | tarih = 12 Mart 2020 | yayıncı = [[Vox (website)|Vox]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319155218/https://www.vox.com/2020/3/12/21176783/coronavirus-covid-19-deaths-china-treatment-cytokine-storm-syndrome | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="tocil-6">{{Dergi kaynağı|başlık=Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China|tarih=Mart 2020|dergi=Intensive Care Medicine|vauthors=Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J|pmid=32125452|doi=10.1007/s00134-020-05991-x}}</ref> [[İnterlökin 6]] [[Antagonist (farmakoloji)|reseptör antagonisti]] olan Tocilizumab, 2017 yılında başka bir sitokin komplikasyonu olan kimerik antijen reseptör-T hücre tedavisinin ([[CAR-T tedavisi]]) yol açtığı [[sitokin salınım sendromu]]nun tedavisi için [[FDA]] tarafından onaylanmıştı.<ref name="tocil-7">{{Web kaynağı | url = https://www.fiercepharma.com/pharma-asia/china-turns-roche-arthritis-drug-actemra-against-covid-19-new-treatment-guidelines | başlık = China turns Roche arthritis drug Actemra against COVID-19 in new treatment guidelines | erişimtarihi = 14 Mart 2020 | yayıncı = FiercePharma | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200319022042/https://www.fiercepharma.com/pharma-asia/china-turns-roche-arthritis-drug-actemra-against-covid-19-new-treatment-guidelines | arşivtarihi = 19 Mart 2020 | ölüurl =evet}}</ref>


4 Kasım 2020'de, Danimarka Başbakanı [[Mette Frederiksen]] [[Cluster 5|mutasyona uğramış bir korona virüsün]] vizonlardan insanlara bulaştığını belirtmiştir.<ref>{{Cite news|last=Gorman|first=James|date=2020-11-04|title=Denmark Will Kill All Farmed Mink, Citing Coronavirus Infections|work=The New York Times|url=https://www.nytimes.com/2020/11/04/health/covid-mink-mutation.html|access-date=2020-11-06|issn=0362-4331}}</ref>
==== Pasif bağışıklama ====
COVID-19'u atlatmış kişilerden alınan [[Kan bağışı|kan bağışlarının]] hastalık tedavisinde kullanımı araştırılan bir konu olmaktadır.<ref name="pmid-32167489">{{Dergi kaynağı|başlık=The convalescent sera option for containing COVID-19|tarih=Mart 2020|dergi=The Journal of Clinical Investigation|vauthors=Casadevall A, Pirofski LA|pmid=32167489|doi=10.1172/JCI138003}}</ref> [[Şiddetli akut solunum yolu sendromu|SARS]] için de denenmiş bu yöntem,<ref name="pmid-32167489" /> hastalıktan iyileşmiş kişilerin bağışıklık sistemleri tarafından üretilmiş [[antikor]]ların ihtiyacı olan hastalara dağıtılmasını içermektedir. Aşısız bir [[immünizasyon]] (bağışıklama) yöntemi olan pasif antikor tedavisinin dışında, üretilmiş [[monoklonal antikor]] kullanımı da araştırılan bir pasif bağışıklama yöntemidir.<ref name="pmid-32167489" />


==Araştırmalar==
=== Solunum desteği ===
COVID-19 aşıları ve ilaçlarıyla ilgili uluslararası araştırmalar devlet kuruluşları, akademik gruplar ve endüstri araştırmacıları tarafından yürütülmektedir.<ref name="dhama">{{cite journal |vauthors=Dhama K, Sharun K, Tiwari R, Dadar M, Malik YS, Singh KP, Chaicumpa W |title=COVID-19, an emerging coronavirus infection: advances and prospects in designing and developing vaccines, immunotherapeutics, and therapeutics |journal=Human Vaccines & Immunotherapeutics |pages=1232–1238 |date=March 2020 |volume=16 |issue=6 |pmid=32186952 |pmc=7103671 |doi=10.1080/21645515.2020.1735227 |doi-access=free}}</ref><ref name="zhang2020">{{cite journal |vauthors=Zhang L, Liu Y |title=Potential interventions for novel coronavirus in China: A systematic review |journal=Journal of Medical Virology |volume=92 |issue=5 |pages=479–490 |date=May 2020 |pmid=32052466 |pmc=7166986 |doi=10.1002/jmv.25707}}</ref> Küresel talebi karşılamak amacıyla hızlandırılmış araştırma süreçlerini de içeren çok sayıda COVID-19 araştırması yapılmıştır.<ref name="Aristovnik et al. 2020">{{cite journal|vauthors=Aristovnik A, Ravšelj D, Umek L|date=November 2020|title=A Bibliometric Analysis of COVID-19 across Science and Social Science Research Landscape|journal=Sustainability|volume=12|issue=21|pages=9132|doi=10.3390/su12219132|doi-access=free}}</ref>
COVID-19'un çoğu vakası [[solunum cihazı]]yla gerçekleştirilebilecek [[mekanik ventilasyon]] (makine yoluyla solunum desteği) gerektirmese de vakaların belli bir yüzdesinde bu gerekmektedir.<ref name="murthy">{{Dergi kaynağı | vauthors = Murthy S, Gomersall CD, Fowler RA | başlık = Care for Critically Ill Patients With COVID-19 | dergi = JAMA | tarih = 11 Mart 2020 | pmid = 32159735 |doi= 10.1001/jama.2020.3633 | url = https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 | erişimtarihi = 18 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200318203852/https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2762996 | arşivtarihi = 18 Mart 2020 | ölüurl = hayır }}</ref><ref>{{Web kaynağı|yazar=World Health Organization|tarih=28 Ocak 2020|başlık=Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected|url=https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|dergi=|cilt=|sayfalar=|ile=|erişimtarihi=18 Mart 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200226041620/https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf|arşivtarihi=26 Şubat 2020|ölüurl=hayır}}</ref> [[Solunum yetmezliği]] yaşayan hastalara en doğru desteğin nasıl verilebileceği hâlen araştırılmaktadır. [[Entübasyon]]un yanı sıra yüksek akımlı [[nazal kanül]] ve [[pozitif havayolu basıncı]] yöntemleri de kullanılabilir.<ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=Wang |ad1=Ke |soyadı2=Zhao |ad2=Wei |soyadı3=Li |ad3=Ji |soyadı4=Shu |ad4=Weiwei |soyadı5=Duan |ad5=Jun |başlık=The experience of high-flow nasal cannula in hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in two hospitals of Chongqing, China |dergi=Annals of Intensive Care |tarih=30 Mart 2020 |cilt=10 |sayı=1 |sayfalar=37|doi=10.1186/s13613-020-00653-z|pmid=32232685 |pmc=7104710 }}</ref> Hastalığın kritik aşamasında olan insanlarda bu diğer iki yöntemin entübasyonla aynı yararı sağladığı kesin değildir. Bununla birlikte bu yöntemler hastanın solunum yollarından virüs taşıyan daha fazla küçük parçacığın havaya dağılmasına yol açmaktadır.<ref name="murthy"/><ref>{{Dergi kaynağı |soyadı1=McEnery |ad1=Tom |soyadı2=Gough |ad2=Ciara |soyadı3=Costello |ad3=Richard W |başlık=COVID-19: Respiratory support outside the intensive care unit |dergi=The Lancet Respiratory Medicine |tarih=Nisan 2020 |doi=10.1016/S2213-2600(20)30176-4|pmid=32278367 |pmc=7146718 }}</ref>


{{As of|2020|December}}, Antartkika hariç bütün kıtalarda yüzlerce kliniksel araştırma yapılmıştır.<ref>{{Cite web|last=Kupferschmidt|first=Kai|date=2020-12-03|title=First-of-its-kind African trial tests common drugs to prevent severe COVID-19|url=https://www.sciencemag.org/news/2020/12/first-its-kind-african-trial-tests-common-drugs-prevent-severe-covid-19|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-12-10|website=[[Science (journal)|Science]]}}</ref> {{As of|2020|November}}, insanlar için 200'den fazla tedavi yöntemi denenmiştir.<ref>{{Cite web|last=Reardon|first=Sara|date=13 November 2020|title=For COVID Drugs, Months of Frantic Development Lead to Few Outright Successes|url=https://www.scientificamerican.com/article/for-covid-drugs-months-of-frantic-development-lead-to-few-outright-successes/|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2020-12-10|website=Scientific American}}</ref>
==Adlandırma==
[[Dünya Sağlık Örgütü]] hastalığın resmî adını ilk olarak koronavirüs hastalığı 2019 olarak belirledi. Resmi kısaltma olan COVID-19, hastalığın [[İngilizce]] ismi olan {{Em|corona}} (''CO''), {{Em|virus}} (''VI'') ve {{Em|disease}} (''D'') kelimelerinin kısaltılması ile hastalığın keşif yılı olan 2019'a (''-19'') atfen oluşturuldu. İsim, DSÖ tarafından spesifik bir coğrafi konuma (örneğin Çin), hayvan türüne veya bir insan grubuna atıfta bulunmayacak şekilde, [[stigma]]laşmayı önlemek adına uluslararası öneriler çerçevesinde kondu.<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.todayonline.com/world/wuhan-novel-coronavirus-named-covid-19-who|başlık=Novel coronavirus named 'Covid-19': WHO|erişimtarihi=11 Şubat 2020|yayıncı=TODAYonline|name-list-format=vanc|arşivurl=https://archive.today/20200321085608/https://www.todayonline.com/world/wuhan-novel-coronavirus-named-covid-19-who|arşivtarihi=21 Mart 2020|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="veconomist">{{Haber kaynağı|url=https://www.economist.com/china/2020/02/17/the-coronavirus-spreads-racism-against-and-among-ethnic-chinese|başlık=The coronavirus spreads racism against—and among—ethnic Chinese|erişimtarihi=17 Şubat 2020|arşivtarihi=17 Şubat 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200217223902/https://www.economist.com/china/2020/02/17/the-coronavirus-spreads-racism-against-and-among-ethnic-chinese|tarih=17 Şubat 2020|eser=[[The Economist]]|yazar=|ölüurl=hayır|name-list-format=vanc}}</ref> Zaman içerisinde hastalığın kısaltması Türkçe yaygın medyada COVID-19 olarak da yer edindi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.aksam.com.tr/dunya/new-yorkun-en-buyuk-fuar-alani-kovid-19-hastanesi-oldu/haber-1056072 | başlık = New York'un en büyük fuar alanı Kovid-19 hastanesi oldu | erişimtarihi = 24 Mart 2020 | dil = Türkçe | website = aksam.com.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200324065446/https://www.aksam.com.tr/dunya/new-yorkun-en-buyuk-fuar-alani-kovid-19-hastanesi-oldu/haber-1056072 | arşivtarihi = 24 Mart 2020 | ölüurl =hayır}}</ref>

DSÖ'nün belirlediği resmî isminin yanı sıra, özellikle de salgının erken dönemlerinde, ''Vuhan zatürresi'' ismi de çeşitli medya kuruluşları tarafından kullanıldı.<ref name="FPinfo">{{Web kaynağı | url = https://foreignpolicy.com/2020/01/14/china-response-wuhan-pneumonia-better-sars/ | başlık = China Deserves Some Credit for Its Handling of the Wuhan Pneumonia | erişimtarihi = 13 Mart 2020 | tarih = 14 Ocak 2020 | eser = [[Foreign Policy]] | ad1 = Daniel | soyadı1 = Lucey | ad2 = Annie | soyadı2 = Sparrow | name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200115042408/https://foreignpolicy.com/2020/01/14/china-response-wuhan-pneumonia-better-sars/ | arşivtarihi = 15 Ocak 2020 | ölüurl =hayır}}</ref><ref name="TIMEinfo">{{Web kaynağı | url = https://time.com/5768230/wuhan-pneumonia-flu-crisis-china-government/ | başlık = The Wuhan Pneumonia Crisis Highlights the Danger in China's Opaque Way of Doing Things | erişimtarihi = 13 Mart 2020 | tarih = 20 Ocak 2020 | eser = [[Time (dergi)|Time]] | ad = Charlie | soyadı = Campbell | name-list-format = vanc | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200120110014/https://time.com/5768230/wuhan-pneumonia-flu-crisis-china-government/ | arşivtarihi = 20 Ocak 2020 | ölüurl =hayır}}</ref> Buna ek olarak, COVID-19 medyada sıklıkla sadece koronavirüs veya koronavirüs hastalığı olarak da bahsedildi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.milliyet.com.tr/gundem/corona-virusu-asisi-bulundu-mu-hangi-tarihte-ne-zaman-uygulanacak-korona-virusu-tedavisi-nasil-yapiliyor-iste-son-durum-6171405 | başlık = Corona Virüsü aşısı bulundu mu, hangi tarihte ne zaman uygulanacak? Korona Virüsü tedavisi nasıl yapılıyor? İşte son durum | erişimtarihi = 24 Mart 2020 | arşivtarihi = 22 Mart 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200322164657/https://www.milliyet.com.tr/gundem/corona-virusu-asisi-bulundu-mu-hangi-tarihte-ne-zaman-uygulanacak-korona-virusu-tedavisi-nasil-yapiliyor-iste-son-durum-6171405 | tarih = | dil = Türkçe | website = Milliyet | ölüurl = hayır }}</ref>

==Diğer hayvanlar==
İnsandan hayvana geçtiği doğrulanmış<ref name="sputnik">{{haber kaynağı |başlık=Hong Kong'da koronavirüs insandan hayvana bulaştı |url=https://tr.sputniknews.com/asya/202003041041534077-hong-kongda-koronavirus-insandan-hayvana-bulasti/ |erişimtarihi=15 Mart 2020 |yayıncı=Sputnik News |tarih=3 Mart 2020}}</ref> ancak hayvanların taşıyıcı veya hasta olduğuyla ilgili henüz kesin bir bilgi yoktur.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Koronavirus 2019 (2019 n-CoV) Hakkında Soru ve Cevaplar | url = https://tvhb.org.tr/2020/01/29/koronavirus-2019-2019-n-cov-hakkinda-soru-ve-cevaplar/ | yayıncı = [[Türk Veteriner Hekimleri Birliği]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200219175319/https://tvhb.org.tr/2020/01/29/koronavirus-2019-2019-n-cov-hakkinda-soru-ve-cevaplar/ | arşivtarihi = 19 Şubat 2020 | erişimtarihi = 23 Şubat 2020 | ölüurl =evet}}</ref>


==Ayrıca bakınız==
==Ayrıca bakınız==
218. satır: 293. satır:
*[[SARS]]
*[[SARS]]
*[[Koronavirüs]]
*[[Koronavirüs]]

==Kaynakça==
==Kaynakça==
{{reflist|30em}}
;Notlar
*
{{not listesi}}
;Alıntılar
{{kaynak listesi|30em}}


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==

Sayfanın 22.34, 3 Ocak 2021 tarihindeki hâli

Bu madde hastalık hakkındadır. Salgını için COVID-19 pandemisi sayfasına bakınız. Virüs için SARS-CoV-2 sayfasına bakınız.
COVID-19
(Koronavirüs hastalığı 2019)
Diğer adlar
  • Koronavirüs
  • Yeni Koronavirüs hastalığı
COVID-19'un yol açtığı semptomlar
Olağan başlangıcıBulaşmadan sonra 2 ila 14 gün (genellikle 5 gün)
UzmanlıkEnfeksiyon hastalıkları, Göğüs hastalıkları, viroloji, epidemiyoloji, Acil tıp Bunu Vikiveri'de düzenleyin
BelirtilerAteş, öksürük, tat ve koku duyusu kaybı, nefes darlığı
KomplikasyonZatürre
Kuluçka süresiBulaşmadan sonra 7 ila 14 gün (tipik olarak 5 gün)
SüreBirkaç hafta
NedenleriVirüs, aspirasyon pnömonisi
Risk faktörüKistik fibrozis, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, astım, diyabet, kalp yetmezliği, sigara bağımlılığı, yaşlılık
TanıBelirtilerin gözlenmesi, göğüs filmi, tomografi
Ayırıcı tanıKOAH, astım, pulmoner ödem, akciğer embolisi
TedaviAntikoagülan (Heparin, Varfarin, direkt etki gösteren oral antikoagülanlar)

Korona virüs hastalığı 2019 (COVID-19) şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsü 2 (SARS-CoV-2)'nin neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. İlk vaka ile Çin'in Vuhan eyaletinde Aralık 2019 tarihinde karşılaşılmıştır. O zamandan bu yana yayılmaya devam etmiş ve hala daha devam eden bir pandemiye neden olmuştur. 3 Mart 2020 itibarıyla dünya çapında ölüm oranı %3,4 olup[1] 8 Nisan 2023 tarihi itibarıyla Dünya'da 684.906.699 onaylanmış vaka, 657.635.742 iyileşen varken virüs nedeniyle 6.837.598 hasta öldü.[2]

Covid-19 semptomları genellikle değişkendir fakat ateş, öksürük, yorgunluk, nefes almakta zorluk, anozmi (koku alma duyusunda kayıp) ve tat alma duyusunda kayıp gibi semptomlar sıkça görülen semptomları arasındadır. Semptomlar virüsle temastan bir ile on dört gün içerisinde görülmektedir. Enfekte olan kişilerden yaklaşık olarak beş kişiden birinde herhangi bir belirti görülmemektedir.[3] Çoğu insanda hafif semptomlar görülmesine karşın bazı insanlarda akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS)'nin görülmesine neden olabilmektedir. ARDS sıtokin fırtınalarına,[4] çoklu organ yetmezliğine, sepsise ve tromboza neden olabilmektedir. (Özellikle akciğerler ve kalpte olmak üzere) Organlarda uzun vadeli hasarlar gözlemlenmiştir. Hastalığın akut evresini geçirmiş olmalarına rağmen çeşitli etkileri aylarca yaşamaya devam eden kayda değer sayıda hastanın bulunması endişelere neden olmaktadır. Bu durum ayrıca uzun Covid olarak da bilinmektedir. Bu etkiler arasında şiddetli yorgunluk, hafıza kaybı da dahil olmak üzere bilişsel problemler, düşük derecelerde ateş, kaslarda güçsüzlük ve nefes darlığı bulunmaktadır.[5][6][7][8]

COVID-19'a neden olan virüs çoğunlukla enfekte bir kişinin başka bir kişiyle yakın temasta bulunmasıyla bulaşmaktadır. [9][10] Virüsü içeren küçük damlacıklar ve aerosoller enfekte kimsenin nefes alması, öksürmesi, hapşırması, şarkı söylemesi veya konuşması durumunda ağız ve burnundan yayılabilir. İnsanlar virüsün ağız, burun veya gözlere gelmesi durumunda enfekte olurlar. Virüs ayrıca kontamine yüzeyler nedeniyle de bulaşabilmektedir, fakat hastalığın bulaşmasının ana yolunun bu olmadığı düşünülmektedir.[10] Hastalığın aktarımının ne şekilde olduğu kesin olarak nadiren tespit edilebilir,[11] ancak enfeksiyon çoğunlukla insanların belli bir süre boyunca birlikte bulunmaları durumunda gerçekleşmektedir. Enfekte kimse semptom göstermeye başlamadan iki gün önce bile başkalarına bu virüsü bulaştırabilir. Ayrıca Covd-19 semptom göstermeyen kimselerden de bulaşabilir. Normal vakalarda on güne kadar, ağır vakalarda ise iki hafta boyunca enfekte kalabilmek mümkündür. Hastalığın teşhisi için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Teşhis için en yaygın kulanılan yöntem nazofaringeal sürüntü yardımıyla uygulanan gerçek-zamanlı polimeraz zincir reaksiyonudur (rRT-PCR).

Önleyici tedbirler arasında fiziksel veya sosyal mesafe, karantina, kapalı alanların havalandırılması, öksürme ve hapşırma durumunda ağız ve burunun kapatılması, ellerin yıkanması ve yıkanmamış ellerin yüzden uzak tutulması yer alır. İletim riskini en aza indirmek için halka açık ortamlarda yüz maskeleri kullanılması tavsiye edilmiştir. Çeşitli aşılar geliştirilmiş ve çeşitli ülkeler toplu aşılama kampanyaları başlatmıştır.

Virüsü inhibe eden ilaçların geliştirilmesi için çalışmalar devam etse de, birincil tedavi şu an için semptomatiktir. Kontrol altına alma işlemleri; semptomların tedavisini, destekleyici bakımı, izolasyonu ve deneysel önlemleri içerir.

Belirti ve Bulgular

COVID-19'un semptomları, hafif semptomlardan ağır hastalığa kadar değişkenlik göstermektedir. Yaygın semptomları arasında baş ağrısı, koku ve tat kaybı, burun tıkanıklığı ve burun akıntısı, öksürük, kas ağrısı, boğaz ağrısı, ateş ve nefes alma güçlüğü yer alır. Aynı enfeksiyona sahip kişilerde farklı semptomlar görülebilmektedir ve bu semptomlar zamanla değişiklik gösterebilir. Daha önceden kulak, burun, boğaz rahatsızlığı olmayan kişilerde koku kaybı ile tat kaybının aynı anda görülmesi % 95 özgüllük oranıyla COVID-19 ile ilişkilendirilir.

Çoğu hasta (%81) hafif ile orta şiddette semptomlar gösterirken (hafif derecede zatüreye kadar), bir kısmı (%14) ağır semptomlar göstermekte (nefes darlığı, hipoksi, %50'den fazla akciğer tutulumu gibi), az bir kısmı ise (%5) kritik semptomlar göstermektedir (solunum yetmezliği, şok, çoklu organ disfonksiyonu gibi). Enfekte kişilerden ortalama olarak beşte biri hiç bir semptom göstermemektedir. Asemptomik taşıyıcılar genellikle test olmamaktadır ve hastalığı bulaştırabilirler. Bazı enfekte kişiler daha sonradan semptom göstermeye başlayabilir veya çok hafif semptomlar gösterebilirler, bu kişilerde hastalığı bulaştırabilmektedir.

Çoğu enfeksiyonda olduğu gibi enfekte olunduktan sonra ilk semptompların ortaya çıkması için kuluçka süresi olarak bilinen belirli bir sürenin geçmesi gerekir. Covid-19'un kuluçka süresi ortalama dört ila beş gündür. Çoğu semptomik kişi temastan iki ila yedi gün arasında semptom göstermeye başlar ve neredeyse semptomik hastaların tamamı on iki gün dolmadan bir veya birden fazla semptom gösterir.

Sebebi

COVID-19, şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2) virüs suşu enfeksiyonundan kaynaklanır.

Bulaşma

COVID-19 genellikle, solunum yoluyla bulaşmaktadır; enfekte kimsenin öksürmesi, hapşırması, konuşması, şarkı söylemesi veya nefes alması ile bulaşabilir. Enfeksiyona virüs içeren partiküllerin solunulması, virüs içeren solunum damlacıklarının veya aerosollerinin, enfekte olan hasta ile yakın temasta bulunan kişilerin ağız, burun veya gözlerine girmesi neden olur. Bulaşıcı olan ortalama 1000 SARS-CoV-2 viryonunun insandan insana geçebildiği ve enfeksiyona neden olduğu düşünülmektedir.

Temas süresi arttıkça ve bireyler arasındaki fiziksel mesafe azaldıkça COVID-19'un bulaşma riski artmaktadır. Yakın mesafeler yere düşen daha büyük damlacıkları ve aerosolleri içerebilirken, daha uzun mesafeler yalnızca aerosolleri içerir. Daha büyük damlacıklar da buharlaşarak aerosollere dönüşebilir. Kasım 2020 itibariyle, büyük damlacıklar ile aeresoller arasındaki önem farkı net değildir, ayrıca virüsün bir odadan uzak bir mesafedeki başka bir odaya hava kanalları gibi yollarla taşınabilme ihtimalinin olup olmadığı da bilinmemektedir. Hava yoluyla bulaşma özellikle; restoranlar, korolar, spor salonları, gece kulüpleri, ofisler ve ibadethaneler gibi yüksek risk içeren kapalı alanların az havalandırılmış ve kalabalık olması durumunda gerçekleşebilmektedir. Ayrıca, sağlık hizmeti ortamlarında da hava yoluyla bulaşma durumu COVID-19 hastalarına aerosol oluşturan tıbbi prosedürler uygulanması sonucunda yaşanabilmektedir.

Sosyal mesafe uygulaması ile kumaş yüz maskeleri, cerrahi maskeler, solunum maskeleri gibi yüz kaplamalarının takılması damlacık iletimini kontrol altına alma yöntemlerindendir. İyi bir hava sirkülasyonu sağlamak ve dışarıdaki havanın kullanımını arttırmak amacıyla, ısıtma ve havalandırma sistemlerinin bakımlarının yaptırılması kapalı alanlarda hastalığın bulaşma riskini azaltabilir.

Bir enfekte kişi tarafından enfekte edilen kişi sayısı genellikle değişkenlik göstermektedir; Eylül 2020 itibariyle enfekte bir kişinin ortalama olarak 2-3 kişiyi enfekte ettiği tahmin edilmektedir. Gripten daha bulaşıcı ancak kızamıktan daha az bulaşıcıdır. Sıklıkla kümeler halinde bulaşır, enfeksiyonların ini genellikle bir bölge veya belirli bir vakaya kadar sürülebilmektedir. Yayılmasında, bir kişinin birden fazla kişiye hastalığı bulaştırdığı "süper-yayılma olayları"nın etkisi büyüktür.

Viroloji

SARSr-CoV viriyonunun çizimi

Şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2 (SARS-CoV-2), yeni bir şiddetli akut solunum sendromu koronavirüsüdür. İlk olarak Vuhan'daki akut solunum yolu hastalığı vakaları kümesine bağlı zatürre geçiren üç kişiden tespit edildi. [12] Yeni SARS-CoV-2 virüsünün tüm özellikleri doğadaki ilintili koronavirüslerde de görülmektedir.[13]

Vücut dışarısında virüs koruyucu balonunu patlattığı için sabun ile yok edilebilmektedir.[14]

SARS-CoV-2 orijinal SARS-CoV ile yakından bağlantılıdır.[15] Hayvan kökenli olduğu düşünülmektedir (zoonotik). Genetik analizler, koronavirüsün, yarasadan bulaşan iki suşla birlikte Sarbecovirus (B soyu) alt cinsinde Betacoronavirus cinsi ile genetik olarak kümelendiğini ortaya çıkarmıştır. Yarasa korona virüs örnekleriyle %96 genom seviyesinde benzerlik gösterir (BatCov RaTG13).[16][17] SARS-CoV-2'nin yapısal proteinleri arasında membran glikoproteini (M), zarf proteini (E), nükleokapsid proteini (N) ve başak proteini (S) bulunur. SARS-CoV-2'nin M proteini, yarasa SARS-CoV'nin M proteinine %98.6 benzerdir, pangolin SARS-CoV ile %98.2 homolojiyi korur ve SARS-CoV'nin M proteini ile %90 homolojiye sahiptir; ancak MERS-CoV'nin M proteini ile benzerliği yalnızca %38'dir.[18]

SARS-CoV-2 binlerce farklı varyasyonu vardır.[19]

Epidemiyoloji

Ana maddeler: COVID-19 pandemisi ve Ülke ve bölgelere göre COVID-19 pandemisi

İlk olarak Çin'in Vuhan bölgesinde 2019 yılında Covid-19 ortaya çıktı. Hızlı bir şekilde diğer bölgelere ve diğer ülkelere yayıldı. 2019 yılında ortaya çıkan ve salgın hâline gelen koronavirüsün daha fazla yayılmasına engel olmak amacıyla Çin hükûmeti şehri 23 Ocak 2020 tarihinden itibaren karantina altına aldı. Bunun yanı sıra şehre yapılan uluslararası uçuşlar da iptal edildi. Almanya, Türkiye, Fransa gibi pek çok ülke Çin Halk Cumhuriyetinden gelen tüm yolcuları termal dedektörlerle kontrol etmeye başladı. Şehire 1 hafta içinde hastaneler yapıldı ve şehir ekonomisi durma noktasına geldi. Çin hükûmeti halka ilaç ve maske dağıtımına başladı, ayrıca çoğu ülke karantina bölgesindeki vatandaşlarını bölgeden tahliye etti. Dünya Sağlık Örgütü bölgesel düzeyde tehlike düzeyini "çok yüksek" olarak belirledi. Salgının ülke düzeyinde yayılmasından sonra Vuhan'dan başka pek çok şehir daha karantinaya alındı. Birçok bölgeye sağlık ekipleri yönlendirildi ve toplu taşıma durduruldu.

  • Zaman içinde toplam onaylanmış vaka grafiği
    Zaman içinde toplam onaylanmış vaka grafiği
  • Zaman içinde toplam ölüm grafiği
    Zaman içinde toplam ölüm grafiği
  • Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 vakası, 20 Mart 2020[20]
    Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 vakası, 20 Mart 2020[20]
  • Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 ölümü, 20 Mart 2020[21]
    Bir milyon kişi başına toplam onaylanmış COVID-19 ölümü, 20 Mart 2020[21]

Tanı

Ayrıca bakınız: COVID-19 testi
Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'nin COVID-19 için rRT-PCR test kitleri.[22]

Dünya Sağlık Örgütü, hastalığın tanısı için çeşitli test protokolleri açıklamıştır.[23] Standart test yöntemi, gerçek zamanlı revers transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (rRT-PCR) olmaktadır.[24] Bu test, kişiden alınacak nazofarengeal sürüntü veya balgam gibi solunum yollarından alınmış örnekler ile gerçekleştirilebilmektedir.[25] Test sonuçları genellikle birkaç saat ile 2 gün arasında değişebilen sürelerde çıkmaktadır.[26][27] Bilim insanları, hastalığa neden olan virüs soyunu izole etmiş ve genetik sekansını yayımlayarak dünya çapında laboratuvarların enfeksiyonu teşhis etmeleri için PCR testleri geliştirmesine olanak tanımıştır.[28][29]

PCR testleri, doğruluk oranının (sensitivite) yüksekliği nedeniyle altın standart olsa da, test sonucu almanın yavaş olması (en az 4 ila 6 saat), deneyimli personel ihtiyacı ve lojistik olarak merkezî bir konumda yapılması gereksinimi dolayısıyla, daha çabuk sonuç verecek olan antikor testlerinin (immunoassay) üzerinde çalışılmıştır. Antikor testlerinde nazofarengeal sürüntü veya kan testi yapılması mümkün olabilir. 23 Mart 2020 itibarıyla, SARS-CoV-2'ye karşı üretilen IgM ve IgG antikorlarını tespit edebilen, 15 dakikada sonuç veren testler üretilmiş, Çin'de onaylanmasının yanı sıra Avrupa'da CE işareti almıştır. Bu testlerin doğruluk oranı PCR'a göre daha düşüktür, örneğin testlerden biri için %13'lük bir yanlış negatif (hastalığa sahip olmakla beraber negatif sonuç) oranı verilmektedir. Yüksek duyarlılığa sahip, yani doğruluk oranı çok yüksek olan CRISPR temelli ve PCR'a kıyasla daha hızlı sonuç veren testler üzerinde çalışmalar devam etmektedir.[30]

Vuhan Üniversitesi Zhongnan Hastanesi'nin yayımlamış olduğu yönerge, enfeksiyonların belirlenmesi için klinik özellikler ile epidemiyolojik riskin kullanılmasını önermektedir. Bu yönteme göre, aralarında ateş, zatürre, normal veya düşük beyaz kan hücresi seviyesi ve düşük lenfosit seviyesi bulgularından herhangi ikisine sahip kişiler, Vuhan'a seyahatleri ve hasta kişilerle etkileşimleriyle beraber incelenerek değerlendirilmektedir.[31] Tongji Hastanesi'nin yayımlamış olduğu 26 Şubat tarihli bir araştırmaya göre göğüsün bilgisayarlı tomografi ile çekilmiş resimlerinin değerlendirilmesi (%98), PCR testleri ile karşılaştırıldığında (%71) daha yüksek bir duyarlılık göstermektedir. Yanlış negatif sonuçlarının, PCR testlerinden veya testi gerçekleştiren kişi veya örneklerin hatalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yanlış pozitif sonuçları nadir görülmektedir.[32]

Çin'de 1099 hasta üzerinde yürütülmüş bir çalışma, hastaların %56'sında buzlu cam opasitelerinin var olduğunu ortaya koymuş, ancak vakaların %18'inde herhangi bir radyolojik bulguya rastlanmadığı da rapor edilmiştir.[33] Bilateral ve periferal buzlu cam opasiteleri en tipik BT bulgularını oluşturmakta olmalarına rağmen, hastalık için spesifik değillerdir.[34] Buzlu cam opasiteleri çocuk hastalarda da c. %33 oranında görülen bir bulgu olmaktadır.[35] Akciğerlerde bir yoğunluk artışı türü olan konsolidasyon, lineer opasiteler ve ters halo işareti vakalardaki diğer radyolojik bulgulardır.[34] Hastalık başlangıcında lezyonlar sadece bir akciğeri etkilerken, semptomların ortaya çıkmasından 6-12 gün sonrasını kapsayan ilerleyen evrelerde hastaların %88'inde iki akciğerin de etkilendiği gözlemlenmiştir.[34]

  • Tipik BT taraması sonuçları
    Tipik BT taraması sonuçları
  • Hızlı ilerleme evresinden BT görüntüleri
    Hızlı ilerleme evresinden BT görüntüleri

Kodlandırılması

2019'un sonlarına doğru, DSÖ ICD-10 hastalık kodlarını oluşturdu. U07.1 kodu SARS-CoV-2 enfeksiyon nedeniyle gerçekleşmiş labratuvarlarca onaylanmış ölümleri, U07.2 ise SARS-CoV-2 enfeksiyonu kaynaklı labratuvarlar tarafından onaylanmamış ölümleri temsil etmektedir..[36]

Patoloji

Otopsiler sırasında bulunmuş patolojik bilgiler şunlardır:[37]

  • Makroskopi: perikardit, akciğer konsolidasyonu ve pulmoner ödem
  • Akciğer bulguları:
    • minör seröz eksüdasyon, minör fibrin eksüdasyonu
    • pulmoner ödem, pnömosit hiperplazisi, büyük atipik pnömositler, lenfosit infiltrasyonlu interstisyel inflamasyon ve çok çekirdekli dev hücre oluşumu
    • yaygın alveolar eksüdalar ile yaygın alveolar hasar (DAD). DAD, akut solunum sıkıntısı sendromuna (ARDS) ve şiddetli hipoksemiye neden olur.
    • alveolar boşluklarda ve pulmoner interstisyel fibrozda eksüda organizasyonu
    • bronkoalveolar lavajda plazmositoz [38]
  • Kanda: yaygın damar içi pıhtılaşma;[39] lökoeritroblastik reaksiyon[40]
  • Karaciğerde: mikroveziküler steatoz

Önlenmesi

ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafından yayınlanmış hastalıkların yayılmasını önlemenin yöntemlerini anlatan bir inforgrafik.
Maske kullanımı, sosyal mesafe ve aşılar gibi pandemi kontrol yöntemleri uygulanmazsa hastalıklar katlanarak yayılır.[41] Bu grafik, sınırlama önlemlerinin erkenden uygulanmaya başlanmasının, nüfusun geniş bir kesimini koruyacağını göstermektedir.

Enfeksiyon olasılığını azaltmaya yönelik önleyici tedbirler arasında evde kalmak, halka açık yerlerde maske takmak, kalabalık yerlerden kaçınmak, insanlardan uzak durmak, kapalı alanları havalandırmak, elleri sık sık sabun ve suyla birlikte en az 20 saniye boyunca yıkamak, solunum sistemi hijyenine dikkat etmek; yıkanmamış ellerle yüz bölgesine dokunmaktan kaçınmak yer alır.[42][43][44][45][46] Covid-19 tanısı konmuş kişilerin veya bu hastalığı geçirdiğinden şüphelenen kimselerin tıbbi yardım almak dışında evden ayrılmamaları, başka birisiyle aynı ortamda bulunuyorlarsa öksürme ve hapşırma durumlarında ağızlarını kapatmaları, kişisel ev eşyalarını paylaşmamaları ve bol bol ellerini yıkamaları önerilmektedir.[47][48]

Koruyucu önlemler, aşı veya daha iyi tedavi yöntemleri geliştirilene kadar hastanelerdeki yükün azaltılması amacıyla uygulanmaktadır. [49] [49][50]

Aşı

Ana madde: COVID-19 aşısı

COVID‑19 aşısı, COVID-19 hastalığına karşı kazanılmış bağışıklık sağlamayı amaçlayan bir biyoteknoloji ürünüdür. 231 aşı adayı hâlâ geliştirme aşamasındadır[51][52] ve hiçbir adayın güvenliğini ve etkinliğini kanıtlamak için klinik denemeleri henüz tamamlanmamıştır. Ağustos ayında en az 24 aşı adayı açıklandı veya klinik deneylere tabi tutuldu, altısı başlangıç aşaması olan aşama III'te ve 18'i aşama I-II'dedir.[53]

Ağustos 2020'de, Gam-COVID-Vac adlı bir Rus aşısı Rusya'da tescil edildi.[54][55] Uluslararası bilim çevreleri, Gam-COVID-Vac aşısına dair klinik testlerin yayımlanmamış olmasından ötürü aşının Rusya'da tescillenmesine tepki gösterdi.[56] Aşının güvenilirliğine, efektif dozuna veya COVID-19 enfeksiyonlarına karşı işe yarar olup olmadığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Aşının 2020'de Faz III araştırmalarının başlanacağı duyurulmuştur, ancak I. ve II. fazların sonuçları akran değerlendirmesi yapılarak yayımlanmamıştır.[57][58]

Daha önce SARS ve MERS hastalıklarına karşı bir aşı geliştirme girişimleri sayesinde koronavirüslerin yapısı ve işlevi hakkında önemli bilgiler sağlanmıştır. Ancak önceki tüm koronavirüs aşı adayları erken aşamadaki klinik denemelerde başarısız oldu ve hiçbiri ruhsatlandırma aşamasına gelmedi.[59]

Nisan ayında, bir aşının acil kullanım protokolleri kapsamında 12 aydan daha kısa bir süre içinde veya 2021'in başlarında mevcut olabileceği belirtilmiştir.[60] DSÖ, aşama II – III klinik denemelerine ulaşan birkaç aşı adayının eş zamanlı değerlendirilmesi için uluslararası bir "Dayanışma denemesi"nin konuşlandırıldığını da duyurdu.[61]

Sosyal Mesafe

Sosyal mesafe (ayrıca fiziki mesafe olarak da bilinir) bireyler arasındaki mesafeyi arttırarak hastalığın yayılmasını yavaşlatma amacı güden enfeksiyon kontrol hareketleridir. Karantina; yolculuklara kısıtlamalar getirilmesi; okulların, iş yerlerinin, stadyumların, tiyatroların veya alışveriş merkezlerinin kapatılması sosyal mesafe yöntemleri arasındadır. Bireyler evde kalarak, seyahatlerini sınırlandırarak, kalabalık alanlardan kaçınarak, temassız şekilde selamlaşarak ve fiziksel olarak başka insanlardan uzak durarak sosyal mesafe yöntemlerini uygulayabilirler.[62] Birçok hükümet şu anda salgından etkilenen bölgelerde sosyal mesafeyi zorunlu kılmakta veya tavsiye etmektedir. Bazı bölgelerde sosyal mesafeye uyulmaması salgının daha da yayılmasına neden olmuştur.[63] İlk tavsiyeler, aile üyeleri dışındaki diğer kişiler ile aradaki iki metrelik mesafenin korunmasını içeriyordu.

Yaşlılar, diyabet hastaları, kalp hastalığı ve solunum hastalığı bulunanlar, hipertansiyon hastaları ve zayıf bağışıklık sistemi olanlar, hastalığı şiddetli geçirmekle ve komplikasyon riskinin artmasıyla karşı karşıyadırlar. Bu nedenle toplum içine çıkmamaları ve mümkün olduğunca evlerinde kalmaları önerilmektedir.

İzolasyon

Covid-19 Pozitif kişilerin veya hastalığı geçirmekte olduğundan şüphelenen kişilerin sosyal izolasyonda bulunması önerilmektedir. Sağlık kuruluşları izolasyonun nasıl doğru bir şekilde yapılacağını açıklamışlardır.

Bir çoğu hükümet halkın tamamına sosyal izolasyonu önermiş ya da zorunlu hale getirmiştir. En katı karantina kuralları yüksek risk grubundakiler için uygulanmaktadır.[64] Covid-19 hastası biriyle temasta bulunmuş olan veya hastalığın yaygın olduğu bölgelerden gelmiş olan kişilerin 14 gün boyunca karantina uygulamaları önerilmektedir.

Yüz maskeleri ve solunum hijyeni

DSÖ hastalığın bulaşma riskinin fazla olduğu ve sosyal mesafeyi korumanın zor olduğu bölgelerde yüz maskesi kullanımını öneriyor.[65][66] Bu öneri asemptomatik veya presemptomatik kimselerden kaynaklanan yayılmaları önlemeyi ve sosyal mesafe uygulamasını tamamlamayı amaçlıyor.[66][67] Maskeler konuşma, nefes alma ve öksürme sırasında ortaya çıkan eksprituar damlacıkların taşınma mesafesini sınırlandırmaktadır.[66][67] Ayrıca virüs içeren parçacıkları solunan havadan filtreleyerek kullanıcının enfekte olma olasılığını azaltır.[68] Bir çok ülkede maske kullanımı teşvik edilmektedir ya da zorunlu hale getirilmiştir.[69][70]

Özellikle hastaların ve hastaların bakımını üstlenmiş kişilerin yüz maskesi kullanması şiddetle tavsiye edilmektedir[71] ABD Hastalık kontrol ve korunma merkezleri maskenin bulunmadığı durumlarda öksürürken veya hapşırırken peçete ile ağızın ve burnun örtülmesini eğer peçete de bulunmuyorsa dirseğin iç kısmı ile ağız ve burunun kapatılmasını öneriyor. Öksürük veya hapşırıktan sonra el temizliğine dikkat edilmesi de öneriler arasında bulunmaktadır. Doğrudan hastalarla ilgilenen sağlık çalışanlarının N95 veya eşdeğeri maskeler kullanması önerilmektedir.[72]

El yıkama ve hijyen

DSÖ, özellikle de tuvaletten çıktıktan sonra veya yemekten önce ellerin en az 20 saniye boyunca sabun ve su ile yıkanmasını,[73] ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri ise su ve sabuna erişim olmaması durumunda en az %60 alkol oranına sahip el dezenfektanlarının kullanılmasını öneriyor.[74] Ayrıca DSÖ ticari el dezenfektanlarının bulunmadığı bölgelerde etanol veya izopropanol kullanılabileceğini bildirmektedir[75]

Yüzey Temizliği

Corona virüsler yüzeylerde birkaç saat veya birkaç gün yaşayabilmektedir. Sıcak iklimlerde ve güneş ışığının doğrudan vurduğu yüzeylerde Corona virüslerin yaşam süresi daha kısadır.[76]

Yüzeyler çeşitli solüsyonlarla (%62–71 etanol, %50–100 izopropanol, %0.1 sodyum hipoklorit, %0.5 hidrojen peroksit, ve %0.2–7.5 povidon-iyot içeren solusyonlar dahil olmak üzere) dekontamine edilebilir (paslanmaz çelik yüzeyler dezenfektena maruz kalmalarından sonra bir dakika içinde gerçekleşir). Benzalkonyum klorür ve klorheksidin glukonat gibi diğer solüsyonlar daha az etkilidir. Ultraviyole mikrop öldürücü ışınlama da kullanılabilir.[77] ABD Hastalık kontrol ve korunma merkezleri ofisler veya bakım evleri gibi tesislerde COVID-19 vakası bulunması durumunda vaka tarafından kullanılmış ofisler, banyolar gibi ortak kullanım alanlarının; tabletler, dokunmatik ekranlar, klavyeler, uzaktan kumandalar ve ATM makineleri gibi ortak kullanılan ekipmanların dezenfekte edilmesini önermektedir.[78]

Havalandırma ve hava filtrasyonu

DSÖ ortak kullanılan alanlarda havalandırma ve hava filtrasyonu kullanılarak aerosollerin temizlenmesine yardımcı olunmasını önermektedir.[79][77][80]

Sağlıklı beslenme ve sağlıklı yaşam tarzı

Harvard T.H. Chan Halk Sağlığı Okulu, COVID-19'un bağışıklık sisteminin korunmasını her zamankinden daha önemli hale getirdiğini söylüyor.[81] Bu nedenle sağlıklı beslenmeyi, fiziksel olarak aktif olmayı, psikolojik stresi yönetimini ve yeterince uyumayı tavsiye etmekteler.[81] Koyu tenli insanların D Vitamini eksikliği çekme riski daha yüksektir. Bu da bağışıklık sistemini olumsuz yönde etkileyebilir.[82]

Tedavi

Bilim insanları aşının üretilip insanlara 2021 yılı içerisinde verileceğini düşünmektedir.[83] Tedavi bulmak için yapılan araştırmalar devam etmektedir.[84]

İlaçlar

Hastalığı iyileştirecek ilaçlar bulunması için Bill & Melinda Gates Vakfı, İngiliz sağlık araştırma kurumu Wellcome ve ödeme sistemi şirketi olan Mastercard ortak bir girişim kurdu. Bill & Melinda Gates Vakfı CEO'su Mark Suzman bu girişimi, COVID-19 tedavilerini tanımlama, değerlendirme, geliştirme ve ölçeklendirmek amacıyla teknolojileri üretmek amacıyla kurulduklarını duyurdu.[85]

Antiviral ilaçlar

Çeşitli antiviral ilaçlar COVID-19'u tedavi etmesi için araştırılmakta, bazıları ise klinik araştırmalarda kullanılmaktadır.[86]

Mart 2020 itibarıyla remdesivirin etkinliğine dair belirsiz kanıtlar bulunmaktadır.[87] Remdesivir, SARS-CoV-2'yi in vitro inhibe etmektedir.[88] ABD, Çin ve İtalya'da faz 3 klinik araştırmalar gerçekleştirilmektedir.[86][89][90]

Sıtma tedavisinde kullanılan klorokin Şubat 2020'de Çin'de tedavi için araştırılmış, öncül sonuçlar maddeyi etkin göstermiştir.[91] Klorokin ve hidroksiklorokin, ikinci madde daha güçlü ve güvenli olacak şekilde SARS-CoV-2'yi in vitro inhibe etmektedir.[92] Bir çalışmadan öncül sonuçlar, klorokinin COVID-2019 ile ilişkili pnömoni tedavisinde "akciğer filmi bulgularını iyileştirdiğini, negatif testleri teşvik ettiğini ve hastalık süresini kısalttığını" belirtmiştir.[91] Ancak araştırmanın daha çok incelenmesi gerektiği düşünülmektedir.[93]

Azitromisin, hidroksiklorokin ile kombinasyon halinde potansiyel bir tedavi olarak incelenmiştir. Bir klinik çalışma, SARS-CoV-2'ye sahip olduğu PCR testleri ile doğrulanmış olan 36 deneği değerlendirmiştir. Deneklerden 20'si ilaçlardan birini veya her ikisini, geri kalan 16'sı ise plasebo ilaçları almıştır. Altı gün sonra virolojik açıdan iyileşmenin (PCR testlerine göre virüsün negatif çıkması), hem azitromisin hem de hidroksiklorokin ile tedavi edilmiş vakaların %100'ünde, sadece hidroksiklorokin almış hastaların %57,1'inde, kontrol grubunun ise %12,5'inde görüldüğü rapor edilmiştir.[94]

Teicoplanin, SARS-CoV-2'yi ve akrabası olduğu MERS koronavirüslerini inhibe etmekte olup, COVID-19 tedavisi için potansiyel bir ilaç olarak düşünülmektedir.[95]

2020 yılında New England Journal of Medicine dergisinde yayımlanmış bir randomize kontrollü çalışma, kombine lopinavir/ritonavir tedavisinin COVID19'a karşı etkili olmadığını belirlemiş, bu ilaç kombinasyonlarının, tek başına standart hastane bakımı ile kıyaslandığında hastanede kalma süresinde kısalmaya veya daha iyi sonuçlara yol açmadığını açıklamıştır.[96]

Şubat 2020'de Favipiravir, COVID-19 hastalığının deneysel tedavisi için incelenmektedir. 80 kişilik küçük bir araştırmanın sonuçlarına göre favipiravir, lopinavir/ritonavir kombinesine göre COVID-19 tedavisi için daha etkilidir. 17 Mart 2020 tarihli Çinli yetkililer tarafından yapılmış bir açıklamaya göre ilacın Vuhan ve Shenzhen'de meydana gelmiş vakaların tedavisinde etkili olduğu açıklanmıştır.[97][98]

Kamostat, transmembran proteaz, serin 2 (TMPRSS2) enziminin bir inhibitörüdür. HeLa hücrelerinde TMPRSS2'nin inhibe edilmesi, SARS-CoV ve insan koronavirüsü NL63 enfeksiyonlarının kısmen bloke edilmesine yol açmaktadır.[99] Bir in vitro çalışma, Camostat'ın Calu-3 akciğer hücrelerinin COVID-19'dan sorumlu virüs SARS-CoV-2 tarafından enfekte edilmesini önemli ölçüde azalttığını göstermektedir.[100][101]

Sitokin fırtınası engelleyiciler

Sitokin fırtınası, ileri evrelerdeki şiddetli COVID-19 vakalarında görülebilen ve aşırı sitokin üretimine bağlı ölümcül olabilen tıbbi bir komplikasyondur. Hidroksiklorokinin sitokin fırtınalarına karşı etki gösterdiğine dair kanıt bulunmaktadır.[102]

Küçük bir araştırmanın ardından Çin'deki yetkililer Tocilizumab adlı ilacı, hastalığın tedavisinde izlenecek adımlar içerisine almıştır.[103][104] Madde, ileri düzey hastalarda göstermiş olduğu olumlu sonuçlar neticesinde, İtalya'da ulusal düzeyde randomize olmayan 2. faz klinik araştırmadan geçmektedir.[105][106][107] İlaç, sitokin fırtınalarını belirlemeye yarayan serum ferritin kan tahlilleri ile birlikte kullanılmaktadır.[108][109][110] İnterlökin 6 reseptör antagonisti olan Tocilizumab, 2017 yılında başka bir sitokin komplikasyonu olan kimerik antijen reseptör-T hücre tedavisinin (CAR-T tedavisi) yol açtığı sitokin salınım sendromunun tedavisi için FDA tarafından onaylanmıştı.[111]

Pasif bağışıklama

COVID-19'u atlatmış kişilerden alınan kan bağışlarının hastalık tedavisinde kullanımı araştırılan bir konu olmaktadır.[112] SARS için de denenmiş bu yöntem,[112] hastalıktan iyileşmiş kişilerin bağışıklık sistemleri tarafından üretilmiş antikorların ihtiyacı olan hastalara dağıtılmasını içermektedir. Aşısız bir immünizasyon (bağışıklama) yöntemi olan pasif antikor tedavisinin dışında, üretilmiş monoklonal antikor kullanımı da araştırılan bir pasif bağışıklama yöntemidir.[112]

Solunum desteği

COVID-19'un çoğu vakası solunum cihazıyla gerçekleştirilebilecek mekanik ventilasyon (makine yoluyla solunum desteği) gerektirmese de vakaların belli bir yüzdesinde bu gerekmektedir.[113][114] Solunum yetmezliği yaşayan hastalara en doğru desteğin nasıl verilebileceği hâlen araştırılmaktadır. Entübasyonun yanı sıra yüksek akımlı nazal kanül ve pozitif havayolu basıncı yöntemleri de kullanılabilir.[115] Hastalığın kritik aşamasında olan insanlarda bu diğer iki yöntemin entübasyonla aynı yararı sağladığı kesin değildir. Bununla birlikte bu yöntemler hastanın solunum yollarından virüs taşıyan daha fazla küçük parçacığın havaya dağılmasına yol açmaktadır.[113][116]

Prognoz

COVID-19'un şiddet seviyesi değişkendir. Hastalık az veya hiç semptomun görülmeyeceği, nezle gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarına benzer şekilde düşük şiddetli geçebilir. Az şiddetli vakalar genellikle 2 hafta içerisinde iyileşme göstermektedir, hastalığı çok şiddetli geçiren vakalarda ise iyileşme süresi 3 ile 6 hafta arasında değişebilir. Hastalıktan hayatını kaybetmiş kişilerde semptomların başlamasından ölüme kadar olan zaman 2 ile 8 hafta arasında sürmüştür.[117]

Her yaştan çocuk COVID-19'u kapabilir, ancak yetişkinlere kıyasla hafif semptomlarla atlatmaları ve hastalığın şiddetli geçmemesi olasıdır. 50 yaşında küçük kişilerde ölüm oranı %0,5 iken bu oran 70 yaş ve üzeri için %8'in üzerindedir.[118][119] Hamile kadınlar şiddetli enfeksiyonlara karşı özellikle risk altındadır.[120][121]

Bazı kişilerde COVID-19 akciğerleri etkileyerek zatürreye neden olabilir. Hastalığı en ciddi geçiren vakalarda solunum yetmezliği, septik şok veya çoklu organ yetmezliğine yol açacak akut solunum sıkıntısı sendromu gelişebilir.[122][123] COVID-19 ile ilişkili komplikasyonlar arasında sepsis, anormal pıhtılaşma ve kalp, böbrek ve karaciğer hasarı yer alır. Anormal pıhtılaşma, spesifik olarak protrombin zamanında artış, hastalık yüzünden hastaneye yatırılmış vakaların %6'sında rapor edilmiş, böbrek işlevlerinde anormallik %4'ünde gözlemlenmiştir.[124] Kan tahlilleri ile ölçülebilen karaciğer hasarı da ciddi vakalarda sıkça görülen bir komplikasyondur.[125]

COVID-19'dan hayatını kaybeden kişilerin pek çoğunun, hipertansiyon, diyabet ve kardiyovasküler hastalıklar gibi önceden mevcut hastalıkları bulunmaktadır.[126] İtalyan sağlık kuruluşu Istituto Superiore di Sanità'nın raporuna göre, ülkede gerçekleşmiş y. 2000 ölümün %99.8'inde öncül bir hastalık bulunmaktaydı ve ölen kişilerin ortalama eşlik eden hastalık sayısı 2.7'ydi.[127][128] Aynı rapora göre semptom başlangıcından ölüme kadar geçen medyan süre 8 gündü ve bunun yarısı hastanede geçmekteydi. Yoğun bakım ünitesine nakledilen hastalarda ise hastaneye getirilmeden ölüme kadar geçen süre 5 gün olmaktaydı.[127] Salgının erken dönemlerde yürütülmüş bir çalışmaya göre semptom görülmesinden ölüme kadar olan zaman aralığı 6 ila 41 gün arasında sürmüş, medyan süre 14 gün olmuştur.[129] Çin Ulusal Sağlık Komisyonu'nun yürüttüğü bir çalışma, vaka başına hastalıktan ölüm oranının kadınlarda %1,7; erkeklerde %2,8 olduğunu ortaya koymuştur.[130] Hayatını kaybetmiş hastaların akciğerlerinden alınmış histopatoloji örneklerinde, her iki akciğerde olma suretiyle diffüz alveolar hasar ile beraber hücresel fibromiksoid eksüda saptanmıştır. Pnömositlerde viral sitopatik değişiklikler gözlemlenebilir.[131] Çin'de rapor edilmiş ölümlerin %11.8'inde, kalp krizi veya yüksek troponin seviyeleri ile birlikte kalp hasarı kaydedilmiştir.[132]

Hastalığın geçirileceği bölgenin sosyoekonomik durumu ile tıbbi kaynakların varlığı, vaka başına ölüm oranını etkileyen faktörlerdir.[133] Vaka başına ölüm oranı hesaplamasındaki farklılıklarda, bu bölgesel faktörlerin yanı sıra çeşitli metodolojik problemler de etkilidir.[134] Hafif veya semptomsuz geçen COVID-19 vakalarının vaka olarak tespit edilmemesi veya kaydedilmemesi ölüm oranlarının gerçek değerinden daha yüksek çıkmasına neden olabilir.[135] Buna rağmen, enfeksiyon ile ölüm arasında yer alan intikal süresi, ölümlerin gerçek değerinden daha düşük çıkmasına da sebep olabilir.[136][137]

Hastalığı atlatmış kişilerde uzun süreli ve işlevsel bir bağışıklığın oluşup oluşmadığı belirsizdir.[138] Diğer koronaviral hastalıklar incelendiğinde SARS-CoV-2'ye karşı bağışıklığın oluşması yüksek ihtimalle olasıdır,[139] ancak hastalığı atlatmış bazı kişilerde daha sonraki tarihlerde yapılan testlerin pozitif çıktığı rapor edilmiştir.[140][141] Bu pozitif testlerin yeniden enfeksiyon, relaps veya test hatası olup olmadığı belli değildir.[kaynak belirtilmeli]

COVID-19'un uzun dönem sekeli hakkında endişeler vardır. Hong Kong'da yetkililer, hastalığı atlatmış kişilerin akciğer kapasitelerinin %20 ile %30 arasında azaldığını ve akciğer taramalarının organ hasarına işaret ettiğini bulmuştur.[142]

Yaş ve ülkeye göre vaka ölüm oranları (%)
Ülke/Yaş 80+ 70–79 60–69 50–59 40–49 30–39 20–29 10–19 0–9
Çin (11 Şubat)[143] 14,8 8,0 3,6 1,3 0,4 0,2 0,2 0,2 0,0
İtalya (19 Mart)[144] 23,6 15,3 4,9 1,2 0,6 0,4 0,0 0,0 0,0
Güney Kore (22 Mart)[145] 10,5 6,2 1,5 0,4 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0

Ölümcüllüğü

Ölümcüllüğü ölçmek için yaygın kullanılan çeşitli yöntemler vardır.[146] Oranlar bölgeye ve zamana göre değişiklik gösterir. Test hacmi, sağlık sistemi kalitesi, tedavi seçenekleri, ilk salgından bu yana geçen süre, yaş, cinsiyet ve genel sağlık oranları etkileyen etmenlerdir.[147] Ölüm oranı, belirli bir demografik grup içindeki ölümlerin sayısının o demografik grubun nüfusuna bölünmesini yansıtır. Kısacası, ölüm oranı, bis hastalığın belirli bir popülasyondaki yaygınlığını ve ciddiyetini yansıtır. Ölüm oranları, yaş ile büyük oranda bağlantılıdır. Genç yaştaki insanlarda nispeten düşük oranlar ile karşılaşılırken yaşlı insanlarda nispeten daha yüksek oranlar ile karşılaşılır.[148][35][118]

Vaka ölüm oranı, ölüm sayısının belirli bir zaman aralığı içinde teşhis edilen vaka sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bu oran bölgeden bölgeye değişiklik gösterir.[149][150] Bazı enfekte kişiler hastalığı asemptomatik olarak veya hafif semptomlar ile geçirebilirler ve bu tip vakalar fark edilmedikleri için resmi vaka raporlarına dahil edilmeyebilirler bu nedenle vaka ölüm oranları hastalığın gerçek ciddiyetini yansıtmayabilir. Ayrıca vaka ölüm oranları, o zaman dilimdeki ve bölgedeki virüs testlerinin mevcudiyetine göre de değişiklik göstermektedir.

Adlandırma

Dünya Sağlık Örgütü hastalığın resmî adını ilk olarak koronavirüs hastalığı 2019 olarak belirledi. Resmi kısaltma olan COVID-19, hastalığın İngilizce ismi olan corona (CO), virus (VI) ve disease (D) kelimelerinin kısaltılması ile hastalığın keşif yılı olan 2019'a (-19) atfen oluşturuldu. İsim, DSÖ tarafından spesifik bir coğrafi konuma (örneğin Çin), hayvan türüne veya bir insan grubuna atıfta bulunmayacak şekilde, stigmalaşmayı önlemek adına uluslararası öneriler çerçevesinde kondu.[151][152] Zaman içerisinde hastalığın kısaltması Türkçe yaygın medyada COVID-19 olarak da yer edindi.[153]

DSÖ'nün belirlediği resmî isminin yanı sıra, özellikle de salgının erken dönemlerinde, Vuhan zatürresi ismi de çeşitli medya kuruluşları tarafından kullanıldı.[154][155] Buna ek olarak, COVID-19 medyada sıklıkla sadece koronavirüs veya koronavirüs hastalığı olarak da bahsedildi.[156]

Tarihi

Virüsün doğal olduğu ve hayvan kaynaklı olduğu,[13] spillover enfeksiyon yoluyla bulaştığı düşünülüyor.[157] Bilinen ilk insan vakalar Vuhan, Hubei, Çin'de görülmüştür. Ocak 2020'de The Lancet'te yayınlanmış, doğrulanan ilk 41 vaka üzerinde yapılmış olan araştırmaya göre semptomların ilk başlangıç tarihi 1 Aralık 2019 olarak bildirilmiştir.[158][159][160] DSÖ tarafından yapılan resmi yayınlara göre semptomların ilk başlangıç tarihi 8 Aralık 2019 olarak bildirildi.[161] İnsandan insana bulaşma, DSÖ ve Çinli yetkililer tarafından 20 Ocak 2020'ye kadar doğrulandı.[162][163] Resmi Çin kaynaklarına göre, virüs çoğunlukla, canlı hayvan satımının da gerçekleştiği Huanan Deniz Ürünleri Toptancı Pazarı ile bağlantılıydı.[164] Mayıs 2020'de, Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi direktörü George Gao, deniz ürünleri pazarından toplanan hayvan örneklerine uygulanan testlerin negatif sonuç verdiğini ve pazarın ilk salgın yeri olmadığını, yalnızca erken yaşanmış bir süper yayılma olayı bölgesi olduğunu açıkladı.[165] 18 Aralık 2019'da İtalya'nın Milano ve Torino kentlerinden toplanan atık sularda virüsün izlerine ulaşıldı.[166]

İlk vakanın (patient-zero diye de bilinir) nereden olduğuna dair bazı teoriler bulunmaktadır.[167] Filogenetik bilimi, SARS-CoV-2'nin Ekim veya Kasım 2019'da ortaya çıktığını tahmin ediyor.[168][169][170] Bulgular, yarasaları enfekte eden bir koronavirüs türünün başka bir yabani hayvan aracılığıyla insanlara geçmiş olabileceğini gösteriyor. [171] Aralık 2019'dan itibaren enfeksiyonun yayılması neredeyse tamamen insandan insana bulaşma yoluyla gerçekleşti.[143][172] Hubei'deki koronavirüs vaka sayısı kademeli olarak artarak 20 Aralık'ta 60'a,[173] 31 Aralık'ta ise en az 266'ya ulaştı.[174] 24 Aralık'ta Wuhan Merkez Hastanesi, çözülememiş bir klinik vakadan alınan bronkoalveolar lavaj sıvısı numunesini Vision Medicals Şirketi'ne gönderdi. 27 ve 28 Aralık'ta Vision Medicals, Vuhan Merkez Hastanesine ve Çin 'in Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi'ne test sonuçlarının yeni bir coronavirus gösterdiğini bildirdi.[175] 26 Aralık'ta nedeni bilinmeyen bir zatürre kümesi gözlemlendi ve tedavisi Hubei Eyalet Hastanesi'nde Zhang Jixian adlı doktor tarafından yapıldı. Zhang Jixian bu vakayı 27 Aralık'ta Wuhan, Jianghan'daki Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi'ne bildirdi..[176]

Vuhan Belediyesi Sağlık Komisyonu, ilk olarak 31 Aralık'ta kamuoyuna nedeni bilinmeyen 27 doğrulanmış vakaya sahip bir pnömoni salgını yaşandığını duyurdu.[177][178][179][180]

Salgının ilk aşamalarında, vaka sayısı yaklaşık olarak her yedi buçuk günde bir ikiye katlandı.[181] Virüs, 2020 Ocak ayında Çin Yeni Yılı göçü nedeniyle ve Vuhan'ın büyük bir demiryolu kavşağına sahip bir ulaşım merkezi olmasından ötürü diğer Çin eyaletlerine de yayıldı.[16] 20 Ocak'ta, Çin bir gün içerisinde 140'a yakın yeni vaka bildirdi.[182] Daha sonraki resmi veriler bu tarihten önce semptom geliştirmiş 6.174 kişinin bulunduğunu,[183] ve bu sayıdan daha fazla kişinin enfekte olma ihtimali olduğunu göstermiştir.[184] The Lancet dergisi 24 Ocak'ta hastalığın insandan insana bulaşabildiğini belirtti ve ayrıca "pandemi potansiyeli" taşıdığı için sağlık çalışanlarına koruyucu önlemler almalarını ve bu hastalığa karşı testler uygulamalarını önerdi.[185][186] 30 Ocak'ta DSÖ, koronavirüsü Uluslararası Öneme Sahip Halk Sağlığı Acil Durumu ilan etti.[184] Bu zamana kadar salgın 100 ile 200 kat ararsı bir artış göstermiştir.[187]

31 Ocak 2020'de İtalya, ilk iki vakasını onayladı, bu vakalar Çin'den gelen turistlerdi.[188] Dünya Sağlık Örgütü tarafından 13 Mart 2020'de Avrupa'nın artık koronavirüs krizinin merkez üssü hâline geldiği bildirildi.[189] 19 Mart 2020'de İtalya, en çok ölümün yaşandığı ülke olarak Çin'i geride bıraktı.[190] 26 Mart'ta Amerika Birleşik Devletleri, dünyada en çok onaylanmış vakaya sahip olarak Çin ve İtalya'yı geçti .[191] Koronavirüs genomları üzerine yapılan araştırmalar, New York'taki COVID-19 vakalarının çoğunun, Çin ve diğer Asya ülkelerinin aksine Avrupa ülkelerinden gelen turistlerden kaynaklandığını gösteriyor.[192]

11 Haziran 2020'de 55 günlük bir aradan sonra Beijing'de ikinci dalga başlamıştır,[193] Ayrıca bu vakaların büyük çoğunluğunun Xinfadi Toptan Satış Pazarı'na gittiği belirtildi.[193][194]

Diğer hayvanlar

İnsanların diğer hayvanlara bu hastalığı bulaştırabildiği gözlemlenmiştir, bu durumlara zooantroponoz denir. Liège, Belçika'daki bir kedinin COVID-19 hastası sahibinden bir hafta sonra semptomları (ishal, istifra, nefes almakta zorluk) göstermesi üzerine kediye test yapılmış ve kedinin de COVID-19 hastası olduğu ortaya çıkmıştır.[195] New York'taki Bronx Hayvanat Bahçesi'ndeki kaplan ve aslanların test sonuçlarının pozitif olduğu; kuru öksürük ve iştahsızlık gibi semptomları gösterdikleri görülmüştür.[196] Hollanda'daki bir çiftlikte iki vizonun test sonuçları pozitif çıkmıştır.[197] 31, Ekim, 2020 tarihi ihtibariyle Danimarka'daki 175 vizon çiftliğinde enfeksiyonlara rastlanmıştır, ayrıca ABD, Finlandiya, İsveç ve İspanya'da da enfekte vizonlar bulunmaktadır.[198][199]

Evcil hayvanlar üzerine yapılan bir araştırmada kedilerin ve feretlerin COVID-19'a karşı oldukça duyarlı oldukları ortaya çıkmış, bu araştırma köpeklerin düşük viral repleksiyon göstererek kedi ve feretlere oranla COVID-19'a karşı daha dirençli olduklarını göstermiştir. Bu araştırmada domuzlara, ördeklere ve tavuklara COVID-19 bulaşabildiğine dair herhangi bir kanıt bulunamamıştır.[200] Büyük insansı maymunların COVID-19 enfeksiyonu kapıp kapamadıkları ile ilgili herhangi bir bilgi yoktur, ancak hayvan barınaklarının bir çoğu diğer solunum hastalıkları gibi COVID-19'un da insanlardan insansı maymunlara bulaşabileceğini düşünmektedirler..[201]

2020 Ağustos itibariyle, onlarca kedi ve köpeğin COVID-19 pozitif olduğu bilinmektedir, ancak ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'ne göre kedi ve köpeklerden insanlara hastalığın bulaşabileceğini gösteren herhangi bir kanıt yoktur.[202] ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri potansiyel hastaların evcil hayvanları ile yakın temasta bulunmamalarını önermektedir.[202]

4 Kasım 2020'de, Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen mutasyona uğramış bir korona virüsün vizonlardan insanlara bulaştığını belirtmiştir.[203]

Araştırmalar

COVID-19 aşıları ve ilaçlarıyla ilgili uluslararası araştırmalar devlet kuruluşları, akademik gruplar ve endüstri araştırmacıları tarafından yürütülmektedir.[204][205] Küresel talebi karşılamak amacıyla hızlandırılmış araştırma süreçlerini de içeren çok sayıda COVID-19 araştırması yapılmıştır.[206]

(2020 (2020-December) itibarıyla), Antartkika hariç bütün kıtalarda yüzlerce kliniksel araştırma yapılmıştır.[207] (2020 (2020-November) itibarıyla), insanlar için 200'den fazla tedavi yöntemi denenmiştir.[208]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Wuhan Coronavirus Death Rate". www.worldometers.info. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2020. 
  2. ^ "Coronavirus Update (Live) - Worldometer". www.worldometers.info. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2020. 
  3. ^ "Transmission of COVID-19". European Centre for Disease Prevention and Control. Erişim tarihi: 2020-12-06. 
  4. ^ Ye Q, Wang B, Mao J (June 2020). "The pathogenesis and treatment of the 'Cytokine Storm' in COVID-19". The Journal of Infection. 80 (6): 607–613. doi:10.1016/j.jinf.2020.03.037. PMC 7194613 $2. PMID 32283152. 
  5. ^ Yelin D, Wirtheim E, Vetter P, Kalil AC, Bruchfeld J, Runold M, ve diğerleri. (September 2020). "Long-term consequences of COVID-19: research needs". The Lancet. Infectious Diseases. 20 (10): 1115–1117. doi:10.1016/S1473-3099(20)30701-5. PMC 7462626 $2. PMID 32888409. 
  6. ^ "What are the long-term symptoms of COVID-19?". HMRI. 4 August 2020. Erişim tarihi: 8 September 2020. 
  7. ^ "COVID-19 (coronavirus): Long-term effects". Mayo Clinic. 18 August 2020. Erişim tarihi: 8 September 2020. 
  8. ^ "What are the long-term health risks following COVID-19?". NewsGP. Royal Australian College of General Practitioners (RACGP). 24 June 2020. Erişim tarihi: 8 September 2020. 
  9. ^ "Coronavirus disease (COVID-19): How is it transmitted?". World Health Organization (WHO). Erişim tarihi: 2020-12-06. 
  10. ^ a b "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 2020-02-11. Erişim tarihi: 2020-12-06. 
  11. ^ "Transmission of SARS-CoV-2: implications for infection prevention precautions". World Health Organization (WHO). 
  12. ^ "Outbreak of severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2): increased transmission beyond China – fourth update" (PDF). European Centre for Disease Prevention and Control. 14 February 2020. Erişim tarihi: 8 March 2020. 
  13. ^ a b Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF (April 2020). "The proximal origin of SARS-CoV-2". Nature Medicine. 26 (4): 450–452. doi:10.1038/s41591-020-0820-9. PMC 7095063 $2. PMID 32284615. 
  14. ^ Gibbens S (18 March 2020). "Why soap is preferable to bleach in the fight against coronavirus". National Geographic. 2 April 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 April 2020. 
  15. ^ Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, ve diğerleri. (February 2020). "A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019". The New England Journal of Medicine. 382 (8): 727–733. doi:10.1056/NEJMoa2001017. PMC 7092803 $2. PMID 31978945. 
  16. ^ a b Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (PDF). World Health Organization (WHO). February 2020. 29 February 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 March 2020. Diğer özet. 
  17. ^ Rathore JS, Ghosh C (August 2020). "Severe acute respiratory syndrome coronavirus-2 (SARS-CoV-2), a newly emerged pathogen: an overview". Pathogens and Disease. 78 (6). doi:10.1093/femspd/ftaa042. OCLC 823140442. PMC 7499575 $2. PMID 32840560.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  18. ^ Thomas S (2020). "The Structure of the Membrane Protein of SARS-CoV-2 Resembles the Sugar Transporter SemiSWEET". Pathogens & Immunity. 5 (1): 342–363. doi:10.20411/pai.v5i1.377. PMC 7608487 $2. PMID 33154981.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  19. ^ Koyama, Takahiko Koyama; Platt, Daniela; Parida, Laxmi (June 2020). "Variant analysis of SARS-CoV-2 genomes". Bulletin of the World Health Organization. 98: 495–504. doi:10.2471/BLT.20.253591. We detected in total 65776 variants with 5775 distinct variants. 
  20. ^ "Total confirmed cases of COVID-19 per million people". Our World in Data. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 March 2020. 
  21. ^ "Total confirmed deaths due to COVID-19 per million people". Our World in Data. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 March 2020. 
  22. ^ CDC. "CDC Tests for 2019-nCoV". 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020. 
  23. ^ "Laboratory testing for 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in suspected human cases". World Health Organization (WHO). 17 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2020. 
  24. ^ "2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) Situation Summary". Centers for Disease Control and Prevention. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  25. ^ "Real-Time RT-PCR Panel for Detection 2019-nCoV". Centers for Disease Control and Prevention. 29 Ocak 2020. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  26. ^ "Curetis Group Company Ares Genetics and BGI Group Collaborate to Offer Next-Generation Sequencing and PCR-based Coronavirus (2019-nCoV) Testing in Europe". GlobeNewswire News Room. 30 Ocak 2020. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  27. ^ Brueck H (30 Ocak 2020). "There's only one way to know if you have the coronavirus, and it involves machines full of spit and mucus". Business Insider. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2020. 
  28. ^ "Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 data hub". NCBI. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2020. 
  29. ^ Cohen J, Normile D (Ocak 2020). "New SARS-like virus in China triggers alarm" (PDF). Science. 367 (6475). ss. 234-35. Bibcode:2020Sci...367..234C. doi:10.1126/science.367.6475.234. 11 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2020. 
  30. ^ "Fast, portable tests come online to curb coronavirus pandemic". Nature. 23 Mart 2020. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020. 
  31. ^ Jin YH, Cai L, Cheng ZS, Cheng H, Deng T, Fan YP, Fang C, Huang D, Huang LQ, Huang Q, Han Y, Hu B, Hu F, Li BH, Li YR, Liang K, Lin LK, Luo LS, Ma J, Ma LL, Peng ZY, Pan YB, Pan ZY, Ren XQ, Sun HM, Wang Y, Wang YY, Weng H, Wei CJ, Wu DF, Xia J, Xiong Y, Xu HB, Yao XM, Yuan YF, Ye TS, Zhang XC, Zhang YW, Zhang YG, Zhang HM, Zhao Y, Zhao MJ, Zi H, Zeng XT, Wang YY, Wang XH (Şubat 2020). "A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected pneumonia (standard version)". Military Medical Research. 7 (1). s. 4. doi:10.1186/s40779-020-0233-6.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  32. ^ Bai Y, Yao L, Wei T, Tian F, Jin DY, Chen L, Wang M (Şubat 2020). "Presumed Asymptomatic Carrier Transmission of COVID-19". JAMA. doi:10.1001/jama.2020.2565.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  33. ^ Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, Liu L, Shan H, Lei CL, Hui DS, Du B, Li LJ, Zeng G, Yuen KY, Chen RC, Tang CL, Wang T, Chen PY, Xiang J, Li SY, Wang JL, Liang ZJ, Peng YX, Wei L, Liu Y, Hu YH, Peng P, Wang JM, Liu JY, Chen Z, Li G, Zheng ZJ, Qiu SQ, Luo J, Ye CJ, Zhu SY, Zhong NS (Şubat 2020). "Clinical Characteristics of Coronavirus Disease 2019 in China". The New England Journal of Medicine. Massachusetts Medical Society. doi:10.1056/nejmoa2002032.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  34. ^ a b c Bernheim A, Mei X, Huang M, Yang Y, Fayad ZA, Zhang N, Diao K, Lin B, Zhu X, Li K, Li S, Shan H, Jacobi A, Chung M (Şubat 2020). "Chest CT Findings in Coronavirus Disease-19 (COVID-19): Relationship to Duration of Infection". Radiology. s. 200463. doi:10.1148/radiol.2020200463. 
  35. ^ a b Lu X, Zhang L, Du H, Zhang J, Li YY, Qu J, Zhang W, Wang Y, Bao S, Li Y, Wu C, Liu H, Liu D, Shao J, Peng X, Yang Y, Liu Z, Xiang Y, Zhang F, Silva RM, Pinkerton KE, Shen K, Xiao H, Xu S, Wong GW (18 Mart 2020). "SARS-CoV-2 Infection in Children". New England Journal of Medicine. Massachusetts Medical Society. doi:10.1056/nejmc2005073. ISSN 0028-4793.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Lu Zhang Du Zhang p." adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  36. ^ "ICD-10 Version:2019". World Health Organization (WHO). 2019. 31 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 March 2020. U07.2 – COVID-19, virus not identified – COVID-19 NOS – Use this code when COVID-19 is diagnosed clinically or epidemiologically but laboratory testing is inconclusive or not available. Use additional code, if desired, to identify pneumonia or other manifestations 
  37. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Cureus isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  38. ^ Giani M, Seminati D, Lucchini A, Foti G, Pagni F (May 2020). "Exuberant Plasmocytosis in Bronchoalveolar Lavage Specimen of the First Patient Requiring Extracorporeal Membrane Oxygenation for SARS-CoV-2 in Europe". Journal of Thoracic Oncology. 15 (5): e65–e66. doi:10.1016/j.jtho.2020.03.008. PMC 7118681 $2. PMID 32194247. 
  39. ^ Lillicrap D (April 2020). "Disseminated intravascular coagulation in patients with 2019-nCoV pneumonia". Journal of Thrombosis and Haemostasis. 18 (4): 786–787. doi:10.1111/jth.14781. PMC 7166410 $2. PMID 32212240. 
  40. ^ Mitra A, Dwyre DM, Schivo M, Thompson GR, Cohen SH, Ku N, Graff JP (March 2020). "Leukoerythroblastic reaction in a patient with COVID-19 infection". American Journal of Hematology. 95 (8): 999–1000. doi:10.1002/ajh.25793. PMC 7228283 $2. PMID 32212392.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  41. ^ Maier BF, Brockmann D (May 2020). "Effective containment explains subexponential growth in recent confirmed COVID-19 cases in China". Science. 368 (6492): 742–746. Bibcode:2020Sci...368..742M. doi:10.1126/science.abb4557. PMC 7164388 $2. PMID 32269067.  Geçersiz |doi-access=free (yardım) ("...initial exponential growth expected for an unconstrained outbreak.")
  42. ^ "Recommendation Regarding the Use of Cloth Face Coverings, Especially in Areas of Significant Community-Based Transmission". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 28 June 2020. 
  43. ^ Centers for Disease Control and Prevention (3 February 2020). "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Prevention & Treatment". 15 December 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 February 2020. 
  44. ^ World Health Organization. "Advice for Public". 26 January 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 February 2020. 
  45. ^ "My Hand-Washing Song: Readers Offer Lyrics For A 20-Second Scrub". NPR.org. 20 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 March 2020. 
  46. ^ "Scientific Brief: SARS-CoV-2 and Potential Airborne Transmission". COVID-19 Published Science and Research. U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Erişim tarihi: 30 October 2020. 
  47. ^ Centers for Disease Control and Prevention (5 April 2020). "What to Do if You Are Sick". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 14 February 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 April 2020. 
  48. ^ "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Prevention & Treatment". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 10 March 2020. 11 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 March 2020. 
  49. ^ a b Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD (March 2020). "How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic?". Lancet. 395 (10228): 931–934. doi:10.1016/S0140-6736(20)30567-5. PMC 7158572 $2. PMID 32164834. A key issue for epidemiologists is helping policy makers decide the main objectives of mitigation—e.g. minimising morbidity and associated mortality, avoiding an epidemic peak that overwhelms health-care services, keeping the effects on the economy within manageable levels, and flattening the epidemic curve to wait for vaccine development and manufacture on scale and antiviral drug therapies.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  50. ^ Wiles, Siouxsie (14 March 2020). "After 'Flatten the Curve', we must now 'Stop the Spread'. Here's what that means". The Spinoff. 26 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 March 2020. 
  51. ^ "COVID-19 vaccine development pipeline (Refresh URL to update)". Vaccine Centre, London School of Hygiene and Tropical Medicine. 15 Temmuz 2020. 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  52. ^ "COVID-19 vaccine tracker (Choose vaccines tab, apply filters to view select data)". Milken Institute. 23 Haziran 2020. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020. Diğer özet. 
  53. ^ "Draft landscape of COVID 19 candidate vaccines". World Health Organization. 21 Temmuz 2020. 14 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020. 
  54. ^ ""Гам-КОВИД-Вак": Россия первой в мире зарегистрировала вакцину от коронавируса" (Rusça). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  55. ^ "Минздрав России зарегистрировал первую в мире вакцину от COVID-19" (Rusça). Ministry of Health of the Russian Federation. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  56. ^ Callaway, Ewen (11 Ağustos 2020). "Russia's fast-track coronavirus vaccine draws outrage over safety". Nature (İngilizce). doi:10.1038/d41586-020-02386-2. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. This is a reckless and foolish decision. Mass vaccination with an improperly tested vaccine is unethical. Any problem with the Russian vaccination campaign would be disastrous both through its negative effects on health, but also because it would further set back the acceptance of vaccines in the population. 
  57. ^ Lovelace Jr., Berkeley (11 Ağustos 2020). "Scientists worry whether Russia's Sputnik V' coronavirus vaccine is safe and effective". CNBC (İngilizce). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  58. ^ Kate Kelland (11 Ağustos 2020). "Scientists ask: Without trial data, how can we trust Russia's COVID vaccine?". Reuters (İngilizce). 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020. 
  59. ^ Diamond (13 Mayıs 2020). "The challenges of vaccine development against a new virus during a pandemic". Cell Host and Microbe. 27 (5): 699-703. doi:10.1016/j.chom.2020.04.021. 
  60. ^ Thanh Le (9 Nisan 2020). "The COVID-19 vaccine development landscape". Nature Reviews Drug Discovery. 19 (5): 305-06. doi:10.1038/d41573-020-00073-5. ISSN 1474-1776. 10 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2020. 
  61. ^ "Update on WHO Solidarity Trial – Accelerating a safe and effective COVID-19 vaccine". World Health Organization. 27 Nisan 2020. 30 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2020. It is vital that we evaluate as many vaccines as possible as we cannot predict how many will turn out to be viable. To increase the chances of success (given the high level of attrition during vaccine development), we must test all candidate vaccines until they fail. [The] WHO is working to ensure that all of them have the chance of being tested at the initial stage of development. The results for the efficacy of each vaccine are expected within three to six months and this evidence, combined with data on safety, will inform decisions about whether it can be used on a wider scale. 
  62. ^ Nussbaumer-Streit B, Mayr V, Dobrescu AI, Chapman A, Persad E, Klerings I, ve diğerleri. (April 2020). "Quarantine alone or in combination with other public health measures to control COVID-19: a rapid review". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4: CD013574. doi:10.1002/14651858.CD013574. PMC 7141753 $2. PMID 32267544. 
  63. ^ Ward, Alex (28 April 2020). "Has Sweden found the best response to the coronavirus? Its death rate suggests it hasn't". Vox. Erişim tarihi: 30 April 2020. 
  64. ^ "COVID-19 Informational Resources for High-Risk Groups | Keeping Education ACTIVE | Partnership to Fight Chronic Disease". fightchronicdisease.org. Erişim tarihi: 31 May 2020. 
  65. ^ "Wear masks in public says WHO, in update of COVID-19 advice". Reuters. 5 June 2020. Erişim tarihi: 3 July 2020. 
  66. ^ a b c "Recommendation Regarding the Use of Cloth Face Coverings, Especially in Areas of Significant Community-Based Transmission". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 11 February 2020. Erişim tarihi: 17 April 2020. 
  67. ^ a b "Using face masks in the community – Technical Report" (PDF). ECDC. 8 April 2020. 
  68. ^ "Scientific Brief: Community Use of Cloth Masks to Control the Spread of SARS-CoV-2". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 10 November 2020. 
  69. ^ "Which countries have made wearing face masks compulsory?". Al Jazeera. 20 May 2020. 
  70. ^ Greenhalgh T, Schmid MB, Czypionka T, Bassler D, Gruer L (April 2020). "Face masks for the public during the covid-19 crisis". BMJ. 369: m1435. doi:10.1136/bmj.m1435. PMID 32273267.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  71. ^ "Caring for Someone Sick at Home". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 11 February 2020. Erişim tarihi: 3 July 2020. 
  72. ^ "Using Personal Protective Equipment (PPE)". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 11 June 2020. Erişim tarihi: 4 July 2020. 
  73. ^ "Advice for the public on COVID-19 – World Health Organization". World Health Organization (WHO). Erişim tarihi: 18 August 2020. 
  74. ^ "Social distancing: what you need to do – Coronavirus (COVID-19)". nhs.uk. 2 June 2020. Erişim tarihi: 18 August 2020. 
  75. ^ "WHO-recommended handrub formulations". WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge Clean Care Is Safer Care. World Health Organization (WHO). 19 March 2009. Erişim tarihi: 19 March 2020. 
  76. ^ "Reopening Guidance for Cleaning and Disinfecting Public Spaces, Workplaces, Businesses, Schools, and Homes" (PDF). U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Diğer özet. 
  77. ^ a b National Center for Immunization and Respiratory Diseases (NCIRD) (9 July 2020). "COVID-19 Employer Information for Office Buildings". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Erişim tarihi: 9 July 2020. 
  78. ^ "Interim Recommendations for US Community Facilities with Suspected/Confirmed Coronavirus Disease 2019". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). 11 February 2020. Erişim tarihi: 4 April 2020. 
  79. ^ World Health Organization (2020-10-29). WHO's Science in 5 on COVID-19 - Ventilation. Erişim tarihi: 2 November 2020 – YouTube vasıtasıyla. 
  80. ^ Somsen GA, van Rijn C, Kooij S, Bem RA, Bonn D (July 2020). "Small droplet aerosols in poorly ventilated spaces and SARS-CoV-2 transmission". The Lancet. Respiratory Medicine. Elsesier. 8 (7): 658–659. doi:10.1016/S2213-2600(20)30245-9. PMC 7255254 $2. PMID 32473123. 
  81. ^ a b "Food safety, nutrition, and wellness during COVID-19". The Nutrition Source. Harvard T.H. Chan School of Public Health. 29 May 2020. Erişim tarihi: 8 November 2020. 
  82. ^ Villasanta, Arthur (15 September 2020). "Dr. Fauci Reveals Immune System Boosters For COVID-19: Vitamins That Help Prevent Coronavirus". International Business Times. Erişim tarihi: 13 November 2020. Vitamin D is important to the function of the immune system and vitamin D supplements have previously been shown to lower the risk of viral respiratory tract infections 
  83. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020. 
  84. ^ "COVID-19 Resource Centre" (İngilizce). The Lancet. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2020. 
  85. ^ "Bill Gates'ten 'corona virüs' adımı". NTV. 9 Mart 2020. 11 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2020. 
  86. ^ a b Li G, De Clercq E (Mart 2020). "Therapeutic options for the 2019 novel coronavirus (2019-nCoV)". Nature Reviews. Drug Discovery. 19 (3). ss. 149-150. doi:10.1038/d41573-020-00016-0. PMID 32127666.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  87. ^ Ko WC, Rolain JM, Lee NY, Chen PL, Huang CT, Lee PI, Hsueh PR (Mart 2020). "Arguments in favor of remdesivir for treating SARS-CoV-2 infections". International Journal of Antimicrobial Agents. s. 105933. doi:10.1016/j.ijantimicag.2020.105933. 
  88. ^ Wang M, Cao R, Zhang L, Yang X, Liu J, Xu M, Shi Z, Hu Z, Zhong W, Xiao G (Şubat 2020). "Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro". Cell Research. 30 (3). ss. 269-71. doi:10.1038/s41422-020-0282-0. 
  89. ^ Beeching NJ, Fletcher TE, Fowler R (2020). "BMJ Best Practices: COVID-19" (PDF). BMJ. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020. 
  90. ^ "AIFA e Gilead annunciano che l'Italia è tra i Paesi che testeranno l'antivirale remdesivir per il trattamento del COVID-19". aifa.gov.it (İtalyanca). 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  91. ^ a b Gao J, Tian Z, Yang X (Şubat 2020). "Breakthrough: Chloroquine phosphate has shown apparent efficacy in treatment of COVID-19 associated pneumonia in clinical studies". Bioscience Trends. 14 (1). ss. 72-73. doi:10.5582/bst.2020.01047. 
  92. ^ Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D (Mart 2020). "In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)". Clinical Infectious Diseases. doi:10.1093/cid/ciaa237. PMID 32150618. 
  93. ^ Touret F, de Lamballerie X (Mart 2020). "Of chloroquine and COVID-19". Antiviral Research. Cilt 177. s. 104762. doi:10.1016/j.antiviral.2020.104762. PMID 32147496. 
  94. ^ "Hydroxychloroquine and azithromycin as a treatment of COVID-19: results of an openlabel non-randomized clinical trial" (PDF). 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Mart 2020. 
  95. ^ Baron SA, Devaux C, Colson P, Raoult D, Rolain JM (Mart 2020). "Teicoplanin: an alternative drug for the treatment of coronavirus COVID-19?". Int. J. Antimicrob. Agents. s. 105944. doi:10.1016/j.ijantimicag.2020.105944. 
  96. ^ Cao B, Wang Y, Wen D, Liu W, Wang J, Fan G, Ruan L, Song B, Cai Y, Wei M, Li X, Xia J, Chen N, Xiang J, Yu T, Bai T, Xie X, Zhang L, Li C, Yuan Y, Chen H, Li H, Huang H, Tu S, Gong F, Liu Y, Wei Y, Dong C, Zhou F, Gu X, Xu J, Liu Z, Zhang Y, Li H, Shang L, Wang K, Li K, Zhou X, Dong X, Qu Z, Lu S, Hu X, Ruan S, Luo S, Wu J, Peng L, Cheng F, Pan L, Zou J, Jia C, Wang J, Liu X, Wang S, Wu X, Ge Q, He J, Zhan H, Qiu F, Guo L, Huang C, Jaki T, Hayden FG, Horby PW, Zhang D, Wang C (Mart 2020). "A Trial of Lopinavir-Ritonavir in Adults Hospitalized with Severe Covid-19". The New England Journal of Medicine. doi:10.1056/NEJMoa2001282. PMID 32187464. 
  97. ^ "NHK World News 'China: Avigan effective in tackling coronavirus'". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020. 
  98. ^ "Japanese flu drug 'clearly effective' in treating coronavirus, says China". The Guardian. 18 Mart 2020. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  99. ^ Kawase M, Shirato K, van der Hoek L, Taguchi F, Matsuyama S (Haziran 2012). "Simultaneous treatment of human bronchial epithelial cells with serine and cysteine protease inhibitors prevents severe acute respiratory syndrome coronavirus entry". J. Virol. 86 (12). ss. 6537-45. doi:10.1128/JVI.00094-12. PMC 3393535 $2. PMID 22496216. 
  100. ^ Hoffman, Markus (5 Mart 2020). "SARS-CoV-2 Cell Entry Depends on ACE2 and TMPRSS2 and Is Blocked by a Clinically Proven Protease Inhibitor". Cell. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020. 
  101. ^ Hoffmann M, Kleine-Weber H, Krüger N, Müller M, Drosten C, Pöhlmann S (31 Ocak 2020). "The novel coronavirus 2019 (2019-nCoV) uses the SARS-coronavirus receptor ACE2 and the cellular protease TMPRSS2 for entry into target cells". bioRxiv (preprint). doi:10.1101/2020.01.31.929042.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  102. ^ Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, Liu X, Zhao L, Dong E, Song C, Zhan S, Lu R, Li H, Tan W, Liu D (Mart 2020). "In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2)". Clin. Infect. Dis. doi:10.1093/cid/ciaa237. PMID 32150618. 
  103. ^ Liu R, Miller J (3 Mart 2020). "China approves use of Roche drug in battle against coronavirus complications". Reuters. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  104. ^ "Effective Treatment of Severe COVID-19 Patients with Tocilizumab". ChinaXiv.org. 5 Mart 2020. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  105. ^ "Azioni intraprese per favorire la ricerca e l'accesso ai nuovi farmaci per il trattamento del COVID-19". aifa.gov.it (İtalyanca). 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  106. ^ "3 patients get better on arthritis drug". 5 Mart 2020. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  107. ^ "Coronavirus, via libera dell'Aifa al farmaco anti-artrite efficace su 3 pazienti e a un antivirale: test in 5 centri" [Coronavirus, Aifa gives go-ahead to effective anti-arthritis drug on 3 patients and an antiviral: test in 5 centers]. Il Messaggero (İtalyanca). 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  108. ^ Mehta P, McAuley DF, Brown M, Sanchez E, Tattersall RS, Manson JJ (16 Mart 2020). "COVID-19: consider cytokine storm syndromes and immunosuppression". The Lancet. doi:10.1016/S0140-6736(20)30628-0. PMID 32192578. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020. 
  109. ^ "How doctors can potentially significantly reduce the number of deaths from Covid-19". Vox. 12 Mart 2020. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  110. ^ Ruan Q, Yang K, Wang W, Jiang L, Song J (Mart 2020). "Clinical predictors of mortality due to COVID-19 based on an analysis of data of 150 patients from Wuhan, China". Intensive Care Medicine. doi:10.1007/s00134-020-05991-x. PMID 32125452. 
  111. ^ "China turns Roche arthritis drug Actemra against COVID-19 in new treatment guidelines". FiercePharma. 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2020. 
  112. ^ a b c Casadevall A, Pirofski LA (Mart 2020). "The convalescent sera option for containing COVID-19". The Journal of Clinical Investigation. doi:10.1172/JCI138003. PMID 32167489. 
  113. ^ a b Murthy S, Gomersall CD, Fowler RA (11 Mart 2020). "Care for Critically Ill Patients With COVID-19". JAMA. doi:10.1001/jama.2020.3633. PMID 32159735. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  114. ^ World Health Organization (28 Ocak 2020). "Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected" (PDF). 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  115. ^ Wang, Ke; Zhao, Wei; Li, Ji; Shu, Weiwei; Duan, Jun (30 Mart 2020). "The experience of high-flow nasal cannula in hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in two hospitals of Chongqing, China". Annals of Intensive Care. 10 (1). s. 37. doi:10.1186/s13613-020-00653-z. PMC 7104710 $2. PMID 32232685. 
  116. ^ McEnery, Tom; Gough, Ciara; Costello, Richard W (Nisan 2020). "COVID-19: Respiratory support outside the intensive care unit". The Lancet Respiratory Medicine. doi:10.1016/S2213-2600(20)30176-4. PMC 7146718 $2. PMID 32278367. 
  117. ^ Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (PDF). World Health Organization (WHO). 16-24 Şubat 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  118. ^ a b Dong Y, Mo X, Hu Y, Qi X, Jiang F, Jiang Z, Tong S (2020). "Epidemiological Characteristics of 2143 Pediatric Patients With 2019 Coronavirus Disease in China" (PDF). Pediatrics. ss. e20200702. doi:10.1542/peds.2020-0702. 17 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "pediatrics_tong" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  119. ^ Lu X, Zhang L, Du H, Zhang J, Li YY, Qu J, Zhang W, Wang Y, Bao S, Li Y, Wu C, Liu H, Liu D, Shao J, Peng X, Yang Y, Liu Z, Xiang Y, Zhang F, Silva RM, Pinkerton KE, Shen K, Xiao H, Xu S, Wong GW (18 Mart 2020). "SARS-CoV-2 Infection in Children". New England Journal of Medicine. Massachusetts Medical Society. doi:10.1056/nejmc2005073. ISSN 0028-4793. PMID 32187458. 
  120. ^ "Coronavirus Disease 2019 (COVID-19)". Centers for Disease Control and Prevention. 11 Şubat 2020. 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2020. 
  121. ^ Fang L, Karakiulakis G, Roth M (Mart 2020). "Are patients with hypertension and diabetes mellitus at increased risk for COVID-19 infection?". The Lancet Respiratory Medicine. 395 (10224). ss. e40. doi:10.1016/S0140-6736(20)30311-1. 
  122. ^ Heymann DL, Shindo N (Şubat 2020). "COVID-19: what is next for public health?". Lancet. 395 (10224). Elsevier BV. ss. 542-545. doi:10.1016/s0140-6736(20)30374-3.  Bilinmeyen parametre |i̇şbirliği= görmezden gelindi (yardım)
  123. ^ Cascella M, Rajnik M, Cuomo A, Dulebohn SC, Di Napoli R (2020). "Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19)". StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. Erişim tarihi: 18 Mart 2020. 
  124. ^ Zhou F, Yu T, Du R, Fan G, Liu Y, Liu Z, Xiang J, Wang Y, Song B, Gu X, Guan L (2020). "Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective cohort study". The Lancet. Elsevier BV. doi:10.1016/s0140-6736(20)30566-3. ISSN 0140-6736. 
  125. ^ Xu L, Liu J, Lu M, Yang D, Zheng X (Mart 2020). "Liver injury during highly pathogenic human coronavirus infections". Liver International. doi:10.1111/liv.14435. 
  126. ^ "WHO Director-General's statement on the advice of the IHR Emergency Committee on Novel Coronavirus". World Health Organization (WHO). 27 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020. 
  127. ^ a b "Report sulle caratteristiche dei pazienti deceduti positivi a COVID-19 in Italia" (PDF) (İtalyanca). Rome: Istituto Superiore di Sanità. 17 Mart 2020. 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  128. ^ "Epidemia COVID-19. Aggiornamento nazionale 19 marzo 2020" (PDF) (İtalyanca). Rome: Istituto Superiore di Sanità. 19 Mart 2020. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
  129. ^ Wang W, Tang J, Wei F (Nisan 2020). "Updated understanding of the outbreak of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) in Wuhan, China". Journal of Medical Virology. 92 (4). ss. 441-47. doi:10.1002/jmv.25689.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  130. ^ "Coronavirus Age, Sex, Demographics (COVID-19)". www.worldometers.info. 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020. 
  131. ^ Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) (PDF). World Health Organization (WHO). 16-24 Şubat 2020. Erişim tarihi: 21 Mart 2020. 
  132. ^ Zheng YY, Ma YT, Zhang JY, Xie X (Mart 2020). "COVID-19 and the cardiovascular system". Nature Reviews. Cardiology. doi:10.1038/s41569-020-0360-5.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  133. ^ Ji Y, Ma Z, Peppelenbosch MP, Pan Q (Şubat 2020). "Potential association between COVID-19 mortality and health-care resource availability". Lancet Global Health. 8 (4). ss. e480. doi:10.1016/S2214-109X(20)30068-1.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  134. ^ Li XQ, Cai WF, Huang LF, Chen C, Liu YF, Zhang ZB, Yuan J, Li TG, Wang M (Mart 2020). "[Comparison of epidemic characteristics between SARS in2003 and COVID-19 in 2020 in Guangzhou]". Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi (Çince). 41 (5). ss. 634-637. doi:10.3760/cma.j.cn112338-20200228-00209. 
  135. ^ Jung SM, Akhmetzhanov AR, Hayashi K, Linton NM, Yang Y, Yuan B, Kobayashi T, Kinoshita R, Nishiura H (Şubat 2020). "Real-Time Estimation of the Risk of Death from Novel Coronavirus (COVID-19) Infection: Inference Using Exported Cases". Journal of Clinical Medicine. 9 (2). s. 523. doi:10.3390/jcm9020523. PMC 7074479 $2. PMID 32075152. 
  136. ^ Chughtai A, Malik A (Mart 2020). "Is Coronavirus disease (COVID-19) case fatality ratio underestimated?". Global Biosecurity. 1 (3). 
  137. ^ Baud D, Qi X, Nielsen-Saines K, Musso D, Pomar L, Favre G (Mart 2020). "Real estimates of mortality following COVID-19 infection". The Lancet Infectious Diseases. doi:10.1016/S1473-3099(20)30195-X. PMID 32171390. 
  138. ^ "BSI open letter to Government on SARS-CoV-2 outbreak response | British Society for Immunology". www.immunology.org. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  139. ^ "Can you get coronavirus twice or does it cause immunity?". The Independent (İngilizce). 13 Mart 2020. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  140. ^ "They survived the coronavirus. Then they tested positive again. Why?". Los Angeles Times (İngilizce). 13 Mart 2020. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  141. ^ "14% of Recovered Covid-19 Patients in Guangdong Tested Positive Again - Caixin Global". www.caixinglobal.com (İngilizce). 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  142. ^ Cheung E (13 Mart 2020). "Some recovered Covid-19 patients may have lung damage, doctors say". South China Morning Post (İngilizce). 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2020. 
  143. ^ a b The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team (17 Şubat 2020). "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) — China, 2020". China CDC Weekly. 2 (8). ss. 113-122. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "Epidemiology2020Feb17" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  144. ^ "Epidemia COVID-19. Aggiornamento nazionale 19 marzo 2020" (PDF) (İtalyanca). Rome: Istituto Superiore di Sanità. 19 Mart 2020. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
  145. ^ "코로나바이러스감염증-19 국내 발생 현황 (3월 22일, 정례브리핑)" (PDF). Korea Centers for Disease Control and Prevention. 22 Mart 2020. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. [ölü/kırık bağlantı]
  146. ^ Centers for Disease Control and Prevention (May 2012). "Lesson 3: Measures of Risk Section 3: Mortality Frequency Measures". Principles of Epidemiology in Public Health Practice (Third bas.). U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). No. SS1978. 28 February 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 March 2020. 
  147. ^ Ritchie, Hannah; Roser, Max (25 March 2020). Chivers, Tom (Ed.). "What do we know about the risk of dying from COVID-19?". Our World in Data. 28 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 March 2020. 
  148. ^ Castagnoli R, Votto M, Licari A, Brambilla I, Bruno R, Perlini S, ve diğerleri. (April 2020). "Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) Infection in Children and Adolescents: A Systematic Review". JAMA Pediatrics. 174 (9): 882–889. doi:10.1001/jamapediatrics.2020.1467. PMID 32320004.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  149. ^ Lazzerini M, Putoto G (May 2020). "COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties". The Lancet. Global Health. 8 (5): e641–e642. doi:10.1016/S2214-109X(20)30110-8. PMC 7104294 $2. PMID 32199072. 
  150. ^ "What do we know about the risk of dying from COVID-19?". Our World in Data. 28 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 March 2020. 
  151. ^ "Novel coronavirus named 'Covid-19': WHO". TODAYonline. 21 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2020. 
  152. ^ "The coronavirus spreads racism against—and among—ethnic Chinese". The Economist. 17 Şubat 2020. 17 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020. 
  153. ^ "New York'un en büyük fuar alanı Kovid-19 hastanesi oldu". aksam.com.tr. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020. 
  154. ^ Lucey D, Sparrow A (14 Ocak 2020). "China Deserves Some Credit for Its Handling of the Wuhan Pneumonia". Foreign Policy. 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2020. 
  155. ^ Campbell C (20 Ocak 2020). "The Wuhan Pneumonia Crisis Highlights the Danger in China's Opaque Way of Doing Things". Time. 20 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2020. 
  156. ^ "Corona Virüsü aşısı bulundu mu, hangi tarihte ne zaman uygulanacak? Korona Virüsü tedavisi nasıl yapılıyor? İşte son durum". Milliyet. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020. 
  157. ^ Berger, Kevin (12 March 2020). "The Man Who Saw the Pandemic Coming". Nautilus. 15 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 March 2020. 
  158. ^ Wu YC, Chen CS, Chan YJ (March 2020). "The outbreak of COVID-19: An overview". Journal of the Chinese Medical Association. 83 (3): 217–220. doi:10.1097/JCMA.0000000000000270. PMC 7153464 $2. PMID 32134861. 
  159. ^ Wang C, Horby PW, Hayden FG, Gao GF (February 2020). "A novel coronavirus outbreak of global health concern". Lancet. 395 (10223): 470–473. doi:10.1016/S0140-6736(20)30185-9. PMC 7135038 $2. PMID 31986257.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  160. ^ Cohen, Jon (January 2020). "Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally". Science. doi:10.1126/science.abb0611.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  161. ^ "Novel Coronavirus – China". World Health Organization (WHO). 12 January 2020. 
  162. ^ Kessler, Glenn (17 April 2020). "Trump's false claim that the WHO said the coronavirus was 'not communicable'". The Washington Post. 17 April 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 April 2020. 
  163. ^ Kuo, Lily (21 January 2020). "China confirms human-to-human transmission of coronavirus". The Guardian. Erişim tarihi: 18 April 2020. 
  164. ^ Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team (February 2020). "[The epidemiological characteristics of an outbreak of 2019 novel coronavirus diseases (COVID-19) in China]". Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi = Zhonghua Liuxingbingxue Zazhi (Çince). 41 (2): 145–151. doi:10.3760/cma.j.issn.0254-6450.2020.02.003. PMID 32064853. 
  165. ^ Areddy, James T. (26 May 2020). "China Rules Out Animal Market and Lab as Coronavirus Origin". The Wall Street Journal. Erişim tarihi: 29 May 2020.  Geçersiz |url-erişimi=subscription (yardım)
  166. ^ Kelland, Kate (19 June 2020). "Italy sewage study suggests COVID-19 was there in December 2019". Reuters. Erişim tarihi: 23 June 2020. 
  167. ^ Duarte, Fernando (24 February 2020). "As the cases of coronavirus increase in China and around the world, the hunt is on to identify "patient zero"". BBC News Online. Erişim tarihi: 22 March 2020. 
  168. ^ Li, Xingguang; Zai, Junjie; Zhao, Qiang; Nie, Qing; Li, Yi; Foley, Brian T.; Chaillon, Antoine (11 March 2020). "Evolutionary history, potential intermediate animal host, and cross‐species analyses of SARS‐CoV‐2". Journal of Medical Virology. doi:10.1002/jmv.25731. PMC 7228310 $2. PMID 32104911. 
  169. ^ Andersen, Kristian G.; Rambaut, Andrew; Lipkin, W. Ian; Holmes, Edward C.; Garry, Robert F. (17 March 2020). "The proximal origin of SARS-CoV-2". Nature Medicine. 26 (4): 450–452. doi:10.1038/s41591-020-0820-9. PMC 7095063 $2. PMID 32284615.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  170. ^ van Dorp, Lucy; Acman, Mislav; Richard, Damien; Shaw, Liam P.; Ford, Charlotte E.; Ormond, Louise; Owen, Christopher J.; Pang, Juanita; Tan, Cedric C.S.; Boshier, Florencia A.T.; Ortiz, Arturo Torres; Balloux, François (September 2020). "Emergence of genomic diversity and recurrent mutations in SARS-CoV-2". Infection, Genetics and Evolution. 83: 104351. doi:10.1016/j.meegid.2020.104351. PMC 7199730 $2. PMID 32387564. 
  171. ^ Shield, Charli (26 March 2020). "Coronavirus: From bats to pangolins, how do viruses reach us?". Deutsche Welle. Erişim tarihi: 1 December 2020. 
  172. ^ Heymann DL, Shindo N (February 2020). "COVID-19: what is next for public health?". Lancet. 395 (10224): 542–545. doi:10.1016/S0140-6736(20)30374-3. PMID 32061313.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  173. ^ March 2020, Jeanna Bryner-Live Science Editor-in-Chief 14. "1st known case of coronavirus traced back to November in China". livescience.com. Erişim tarihi: 31 May 2020. 
  174. ^ Politics, Canadian (8 April 2020). "The birth of a pandemic: How COVID-19 went from Wuhan to Toronto | National Post". Erişim tarihi: 31 May 2020. 
  175. ^ 高昱 (26 February 2020). "独家 | 新冠病毒基因测序溯源：警报是何时拉响的" [Exclusive | Tracing the New Coronavirus gene sequencing: when did the alarm sound]. Caixin (Çince). 27 February 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 March 2020. 
  176. ^ 路子康. "最早上报疫情的她，怎样发现这种不一样的肺炎". 中国网新闻 (Çince). 北京. 2 March 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 February 2020. 
  177. ^ "Novel Coronavirus". World Health Organization (WHO). 2 February 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 February 2020. 
  178. ^ "武汉现不明原因肺炎 官方确认属实：已经做好隔离". Xinhua Net 新華網. 31 December 2019. Erişim tarihi: 31 March 2020. 
  179. ^ "Archived copy" 武汉市卫健委关于当前我市肺炎疫情的情况通报. WJW.Wuhan.gov.cn (Çince). Wuhan Municipal Health Commission. 31 December 2019. 9 January 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 February 2020. 
  180. ^ "Mystery pneumonia virus probed in China". BBC News Online. 3 January 2020. 5 January 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 January 2020. 
  181. ^ Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, ve diğerleri. (March 2020). "Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-Infected Pneumonia". New England Journal of Medicine. 382 (13): 1199–1207. doi:10.1056/NEJMoa2001316. PMC 7121484 $2. PMID 31995857.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  182. ^ "China confirms sharp rise in cases of SARS-like virus across the country". 20 January 2020. 20 January 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 January 2020. 
  183. ^ The Novel Coronavirus Pneumonia Emergency Response Epidemiology Team (February 2020). "The Epidemiological Characteristics of an Outbreak of 2019 Novel Coronavirus Diseases (COVID-19) – China, 2020". China CDC Weekly. 2 (8): 113–122. doi:10.46234/ccdcw2020.032. Erişim tarihi: 18 March 2020.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  184. ^ a b "Flattery and foot dragging: China's influence over the WHO under scrutiny". The Globe and Mail. 25 April 2020. 
  185. ^ Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, ve diğerleri. (January 2020). "Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China". Lancet. 395 (10223): 497–506. doi:10.1016/S0140-6736(20)30183-5. PMC 7159299 $2. PMID 31986264.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  186. ^ Horton, Richard (18 March 2020). "Scientists have been sounding the alarm on coronavirus for months. Why did Britain fail to act?". The Guardian. Erişim tarihi: 23 April 2020. 
  187. ^ "China delayed releasing coronavirus info, frustrating WHO". AP NEWS. 2 June 2020. Erişim tarihi: 3 June 2020. 
  188. ^ "Coronavirus: Primi due casi in Italia" [Coronavirus: First two cases in Italy]. Corriere della sera (İtalyanca). 31 January 2020. Erişim tarihi: 31 January 2020. 
  189. ^ Fredericks, Bob (13 March 2020). "WHO says Europe is new epicenter of coronavirus pandemic". New York Post. Erişim tarihi: 9 May 2020. 
  190. ^ "Coronavirus: Number of COVID-19 deaths in Italy surpasses China as total reaches 3,405". Sky News. Erişim tarihi: 7 May 2020. 
  191. ^ McNeil Jr., Donald G. (26 March 2020). "The U.S. Now Leads the World in Confirmed Coronavirus Cases". The New York Times. Erişim tarihi: 27 March 2020. 
  192. ^ "Studies Show N.Y. Outbreak Originated in Europe". The New York Times. 8 April 2020. 
  193. ^ a b "Beijing Covid-19 outbreak puts food markets back in infection focus". South China Morning Post. 16 June 2020. 16 June 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 June 2020. 
  194. ^ "Beijing logs record 36 COVID-19 cases, linked to market cluster". CNA. Erişim tarihi: 17 June 2020. 
  195. ^ "Coronavirus: Belgian cat infected by owner". Brusselstimes.com. 27 March 2020. Erişim tarihi: 12 April 2020. 
  196. ^ Goldstein, Joseph (6 April 2020). "Bronx Zoo Tiger Is Sick With the Coronavirus". The New York Times. Erişim tarihi: 9 April 2020. 
  197. ^ "Coronavirus hits Netherlands farm animals as minks test positive for virus". Fox News. 26 April 2020. Erişim tarihi: 27 April 2020. 
  198. ^ "Professor: I værste fald kan Danmark med verdens største coronaudbrud i mink blive et nyt Wuhan". Berlingske Tidende. 31 October 2020. Erişim tarihi: 31 October 2020. 
  199. ^ "COVID-19 hits U.S. mink farms after ripping through Europe". ScienceMag.org. 18 August 2020. Erişim tarihi: 31 October 2020. 
  200. ^ Shi J, Wen Z, Zhong G, Yang H, Wang C, Huang B, ve diğerleri. (April 2020). "Susceptibility of ferrets, cats, dogs, and other domesticated animals to SARS-coronavirus 2". Science. 368 (6494): 1016–1020. doi:10.1126/science.abb7015. PMC 7164390 $2. PMID 32269068.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  201. ^ Rocheleau, Jackie (2020). "Protecting great apes from the unknown effects of Covid-19". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-120220-3. 
  202. ^ a b "1st U.S. Dog With COVID-19 Has Died, And There's A Lot We Still Don't Know : Short Wave". NPR.org. 
  203. ^ Gorman, James (2020-11-04). "Denmark Will Kill All Farmed Mink, Citing Coronavirus Infections". The New York Times. ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 2020-11-06. 
  204. ^ Dhama K, Sharun K, Tiwari R, Dadar M, Malik YS, Singh KP, Chaicumpa W (March 2020). "COVID-19, an emerging coronavirus infection: advances and prospects in designing and developing vaccines, immunotherapeutics, and therapeutics". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 16 (6): 1232–1238. doi:10.1080/21645515.2020.1735227. PMC 7103671 $2. PMID 32186952.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  205. ^ Zhang L, Liu Y (May 2020). "Potential interventions for novel coronavirus in China: A systematic review". Journal of Medical Virology. 92 (5): 479–490. doi:10.1002/jmv.25707. PMC 7166986 $2. PMID 32052466. 
  206. ^ Aristovnik A, Ravšelj D, Umek L (November 2020). "A Bibliometric Analysis of COVID-19 across Science and Social Science Research Landscape". Sustainability. 12 (21): 9132. doi:10.3390/su12219132.  Geçersiz |doi-access=free (yardım)
  207. ^ Kupferschmidt, Kai (2020-12-03). "First-of-its-kind African trial tests common drugs to prevent severe COVID-19". Science. Erişim tarihi: 2020-12-10. 
  208. ^ Reardon, Sara (13 November 2020). "For COVID Drugs, Months of Frantic Development Lead to Few Outright Successes". Scientific American. Erişim tarihi: 2020-12-10. 

Dış bağlantılar

Sınıflandırma


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=COVID-19&oldid=24553716" sayfasından alınmıştır