Ebû Bekir Sûlî
Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdâdî eş-Şatrancî es-Sûlî أبو بكر محمد بن يحيى بن العباس الصولي | |
|---|---|
_LACMA_M.73.5.586.jpg) | |
| Doğum | y. 870 Gürgan, İran |
| Ölüm | 941-948 arası Basra, Irak |
| Meslek | Abbâsî saray mensubu |
| Etkin yıllar | 908 – 941 |
| Dönem | İslam'ın Altın Çağı (Orta Abbâsî dönemi) |
| Tanınma nedeni | Üç Abbasi halifesinin saray arkadaşı: Müktefî, Muktedir ve Râzî ve halife Râzî'nin öğretmeni |
| Önemli eser(ler) | Kitâbü'l-Evrâk Kitâbü’ş-Şaṭranc |
Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ b. Abdillâh b. Abbâs b. Muhammed b. Sûl-Tegin el-Bağdâdî eş-Şatrancî es-Sûlî (Arapça: Arapça: أبو بكر محمد بن يحيى بن العباس الصولي ), (870 Gürgan - 941 ile 948 arasında Basra) bir Türk alimi ve üç Abbâsî halifesi Müktefî, onun halefi Muktedir ve daha sonra, aynı zamanda öğretmenlik yaptığı Râzî'nin saray arkadaşıydı. Ebû Bekir kitap dostuydu, mektuplar yazdı, editör-şair, tarihçi ve bir shatranj oyuncusuydu.[1] Dönemin biyografi yazarı İbnü'n-Nedîm bize onun "erkeksi bir duruşu" olduğunu söyler.[2] [3][4][5][6] En ünlüleri Kitāb al- Awrāq ve Kitāb al-Shiṭranj olmak üzere birçok kitap yazdı.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ebû Bekir Sûlî, Türk kökenli ünlü bir ailede doğdu, büyük büyükbabası Türk prensi Sul-Tekin ve amcası şair İbrahim ibn el-Âbbas as-Sûlî idi.[7]
Ona hayran olan ve derleme sanatında onu kopyalayan Suli'nin başlıca öğrencilerinden biri olan El-Marzubani, Kitâbu'l-Muvaşşah için Sûlî'nin materyallerinin çoğunu ödünç aldı. Ebu'l-Faraj el-Isbahani, Kitâb al-Aghānī'de malzemesinden kapsamlı bir şekilde yararlandı.[8]
Halife Râzî'nin 940'ta ölümü üzerine Sûlî, Şii sempatisi nedeniyle yeni hükümdarın gözünden düştü ve Âlî hakkında bir pasajdan alıntı yapması kamuda bir skandala neden olduğu için[9] Basra'da saklanarak öldü.[2]
Satranç[10][11][değiştir | kaynağı değiştir]
Sûlî, shaṭranj yani “satranç” oyunu hakkında kitaplar yazan bir grup onuncu yüzyıl satranç oyuncusu arasındadır.[n 1][10]
Sûlî'nin kitapları şunlardı:
- Kitāb al-Shiṭranj al-Nisḥa al-Awala (Arapça: كتاب الشطرنج النسحة الاولة ) 'Satranç, ilk el yazması';
- Kitāb al-Shiṭranj al-Nisḥa ath-Tānīa (Arapça: كتاب الشطرنج النسحة الثانية ) Satranç, ikinci el yazması; Satranç stratejisi, yaygın satranç açılışları, oyunun ortasındaki standart problemler, açıklamalı son oyunlar ve şövalye turu probleminin bilinen ilk açıklaması üzerine kitap.
902 ile 908 yılları arasında Sûlî, Halife Müktefî ve Bağdat Halifesi'nin sarayında hüküm süren shaṭranj şampiyonu el-Maverdi ile oynadı ve yendi. El-Maverdi'nin kraliyet gözünden düşmesi, Sûlî'nin kazancıydı. Müktefî öldüğünde, Sûlî, sonraki hükümdarlar olan Halife Muktedir'in ve ardından Halife Râzî'nin lütfunu elinde tuttu. Biyografisini yazan İbn Hallikân (ö. 1282), hayattayken bile "Sûlî gibi oynamak" ifadesinin shaṭranj'da büyük bir beceri göstermek olduğunu anlatır. Oyun sonu stratejileri hala incelenmektedir. Dönemin biyografi yazarı, gözleri bağlı satrançtaki becerisinden bahseder. Al-Ṣūlī ayrıca shaṭranj öğretti. Daha sonraki birçok Avrupalı yazar çalışmalarını modern satranç üzerine Sûlî'nin çalışmasına dayandırdı.
Sûlî'nin Elması[değiştir | kaynağı değiştir]
|
a | b | c | d | e | f | g | h |
|
| 8 | 
|
|
|
|
|
|
|
|
8 |
| 7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
7 |
| 6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
6 |
| 5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
5 |
| 4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
| 3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
| 2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
| 1 | 
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
a | b | c | d | e | f | g | h |
|
Sûlî'nin "Sûlî'nin Elması" olarak adlandırılan shaṭranj sorunu, bin yıldan fazla bir süredir çözümsüz kaldı.[12] Bu shaṭranj olduğundan, "vezir" çapraz olarak yalnızca tek bir kare hareket edebilen çok zayıf bir taştır. Rakibin bir sonraki hamlede aynısını yapmadığı sürece şah dışındaki tüm taşları ele geçirerek shaṭranj'da kazanmak mümkündür.
Bu kadim konum o kadar zor ki, dünyada benim öğrettiklerimden başka çözebilecek kimse yok. Bunu benden önce kimsenin yaptığından şüpheliyim. Bu, el-Suli tarafından söylendi.
— Sultan Abdülhamid'in kütüphanesinden 12. yüzyıla ait el yazması[13]
David Hooper ve Ken Whyld 1980'lerin ortalarında bu sorunu incelediler ancak çözemediler. Sonunda Rus Büyük Usta Yuri Averbah tarafından çözüldü.[13][14] Çözüm, 1'den başlayarak. Şb4, Hans Ree'nin "Satrancın İnsan Komedyası"nda ve internette verilmektedir.[15][16]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Genellikle shaṭranj olarak yazılan shiṭranj kelimesi, başlangıçta askeri bir terim olan Hintçe chaturanga kelimesinin bozuk bir şeklidir. "Satranç" kelimesi şâh veya şeyh kelimesinden türemiştir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ Khallikān (Ibn) 1868, s. 70, III.
- ^ a b Nadīm (al-) 1970, s. 329.
- ^ Yāqūt 1993, s. 136, VI (7).
- ^ Mas'ūdī (al-) 1861, s. 161, I.
- ^ Yāqūt 1907, s. 2677, Irshād, 1134.
- ^ Nadīm (al-) 1970, s. 1105.
- ^ Osaulai, Muohammad Ibn Yaohyaa (2015). The Life and Times of Abu Tammam. Library of Arabic Literature. ISBN 9780814760406.
- ^ Ṣūlī (al-) 1936, s. 10.
- ^ Nadīm (al-) 1970, s. 330.
- ^ a b Nadīm (al-) 1970, s. 341.
- ^ Nadīm (al-) 1872, s. 566.
- ^ Shenk, David, The Immortal Game: A History of Chess
- ^ a b Damsky, Yakov (2005), The Book of Chess Records, Batsford, ss. 166-167, ISBN 0-7134-8946-4
- ^ Ree, Hans (2000), The Human Comedy of Chess, Access Publishers Network
- ^ DrDave (2013). "Exeter Chess Club blog". 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- ^ John Tromp (2013). "John's Chess Playground". 5 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2022.
- Genel
- Robert Charles Bell (1980). Board and Table Games from Many Civilizations. 0-486-23855-5.
- Flügel, Gustav (1862). Die Grammatischen Schulen der Araber (Almanca). Leipzig: Brockhaus. s. 162.
- Khallikān (Ibn), Aḥmad ibn Muḥammad (1868). Wafayāt al-A'yān wa-Anbā' Abnā' al-Zamān (The Obituaries of Eminent Men). III. McGuckin de Slane, William tarafından çevrildi. Paris: Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland. ss. 68-73.
- Kratchkovsky, Ignatius, "Al-Ṣūlī, Abū Bakr Muḥammad ibn Yaḥyā ibn al-'Abbās", Encyclopaedia of Islam
- Leder, S. "al-Suli, Abu Bakr Muhammad." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online.
- Mas'ūdī (al-), Abū al-Ḥasan ‘Alī ibn al-Ḥusayn (1869). Kitāb Murūj al-Dhahab wa-Ma'ād in al-Jawhar (Les Prairies d'or) (Arapça ve Fransızca). V. Meynard (de), C. barbier; Courteille (de), Pavet tarafından çevrildi. Paris: Imprimerie impériale. s. 148.
- Mas'ūdī (al-), Abū al-Ḥasan ‘Alī ibn al-Ḥusayn (1861). Kitāb Murūj al-Dhahab wa-Ma'ād in al-Jawhar (Les Prairies d'or) (Arapça ve Fransızca). I. Meynard (de), C. barbier; Courteille (de), Pavet tarafından çevrildi. Paris: Imprimerie impériale. s. 161.
- Murray, H. J. R. (1913). A History of Chess. 0-936317-01-9.
- Nadīm (al-), Abū al-Faraj Muḥammad ibn Isḥāq Abū Ya’qūb al-Warrāq (1970). Dodge, Bayard (Ed.). The Fihrist of al-Nadim; a tenth-century survey of Muslim culture. New York & London: Columbia University Press.
- Nadīm (al-), Abū al-Faraj Muḥammad ibn Isḥāq (1872). Flügel, Gustav (Ed.). Kitāb al-Fihrist (Arapça). Leipzig: F.C.W. Vogel. s. 572 (150).
- Ṣūlī (al-), Abū Bakr Muḥammad b. Yaḥyā (1934). Heyworth-Dunne, J (Ed.). Kitāb al-Awrāķ (Section on Contemporary Poets) (Arapça). Londra: Luzac.
- Ṣūlī (al-), Abū Bakr Muḥammad b. Yaḥyā (1935). Heyworth-Dunne, J (Ed.). Akhbār ar-Rāḍī wa-al-Muttaķī from the Kitāb al-Awrāķ (Arapça). Londra: Luzac.
- Ṣūlī (al-), Abū Bakr Muḥammad b. Yaḥyā (1936). Heyworth-Dunne, J (Ed.). Ash'ār Awlād al-Khulafā' wa-Akhbāruhum from the Kitāb al-Awrāķ (Arapça). Londra: Luzac.
- al-Ziriklī, Khayr al-Dīn (2007). al-Aʻlām, qāmūs tarājim li-ashhar al-rijāl wa-al-nisāʼ min al-ʻArab wa-al-mustaʻribīn wa-al-mustashriqīn. 17 (Arapça). VII. Bayrūt: Dār al-ʻIlm lil-Malāyīn. s. 149.
- Yāqūt, Shihāb al-Dīn ibn ‘Abd al-Ḥamawī (1993). Irshād al-Arīb alā Ma'rifat al-Adīb (Arapça). Beirut.
- Yāqūt, Shihāb al-Dīn ibn ‘Abd al-Ḥamawī (1913). Margoliouth, D. S. (Ed.). Irshād al-Arīb alā Ma'rifat al-Adīb (Arapça). VI (7). Leiden: Brill. s. 137.
- Yāqūt, Shihāb al-Dīn ibn ‘Abd al-Ḥamawī (1907). Margoliouth, D. S. (Ed.). Irshād al-Arīb alā Ma'rifat al-Adīb (Arapça). Lieden: Brill.
